عۇمار قاراشيەۆ جانە «قازاقستان» گازەتى ەگىز ۇعىم
عۇمار قاراشيەۆ – 1875 جىلى باتىس قازاقستاننىڭ كىرقۇدىقەلدى مەكەنىندە، قازىرگى جانىبەك اۋدانىندا دۇنيەگە كەلدى. عۇمار نوعاي-قازاق رۋىنان شىققان. جاستايىنان اكەسىنەن ەرتە ايىرىلىپ، اۋقاتتى تۋىسقاندارىنىڭ قولىندا تاربيەلەنەدى. ۋفا قالاسىندا، باشقۇرتستان رەسپۋبليكاسى ورتالىق مەملەكەتتىك ارحيۆىندە عۇمار قاراشيەۆ جايلى ناقتى ماعلۇماتتار، ءوزى جازىپ قالدىرعان حاتتامالار جەتەرلىك. سونىڭ بىرىندە ول ءوزىنىڭ ۇستازدارى جايلى بىلاي دەپ جازادى:
"عىلىم تاحسيل ەتكەن مەدرەسەلەرى ياكي يمامدارى، ۇستازدارى – ۋرالسكيي وبلاست سلاميحين قاريەسىندە احۋن موللا عۇبايدۋللا عاليكەيەۆ، ۋفا شاھارىندا موللا حايرۋللا عۇسمانوۆ، قازاندا موللا عابدولعاللام ساليحۇعلى حازرەتلەرىندەن".
مۇنى قازىرگى قازاقشاعا يكەمدەسەك – "عۇماردىڭ ءىلىم العان مەدرەسەلەرى مەن ۇستازدارى – ورال وبلىسى سلاميحين (قازىرگى جالپاقتال) اۋىلىنداعى احۋن مولدا عۇبايدوللا عالىكەيەۆ، ۋفا قالاسىنان مولدا حايروللا عۇسمانوۆ، قازاندا عابدولعاللام حازىرەت ساليحوۆ" بولىپ شىعادى.
عۇمار 1909 جىلدارى ورىنبور ءدىن باسقارماسىنىڭ جەرگىلىكتى جەردەگى وكىلى – احۋن قىزمەتىندە جۇمىس اتقارعان. سونىمەن قاتار اۋىز ادەبيەتى نۇسقالارىن جيناقتاپ، “كوكسىلدەر”، “شايىر” اتتى قوس حرەستوماتيا باستىرىپ شىعارعان. 1911-1913 جىلدار ارالىعىندا ورالدا جارىق كورگەن “قازاقستان” گازەتىن شىعارۋعا اتسالىسىپ، “گازەت دەگەن نە زات؟”، “گازەت نە ءۇشىن كەرەك؟” اتتى اعارتۋشىلىق ماقالالارىنان باستاپ، الەۋمەتتىك ماسەلەلەرگە ارنالعان ماقالالارىن جازىپ تۇردى.
عۇمار قاراشيەۆتىڭ ەسىمى اتالعاندا ەسىمىزگە بىردەن "قازاقستان" گازەتى تۇسەرى ءسوزسىز. ەندەشە، "قازاقستان" گازەتى توڭىرەگىندە ءسوز وربىتسەك. "حالىقتىڭ قاي دارەجەدە العا كەتكەندەگى ەل اراسىنا تارالعان گازەت، جۋرنال ءھام كىتاپتاردان بىلىنەدى" دەگەن مۇحامەتجان سەرالين اتامىزدىڭ ايتقانىنداي، 20 عاسىردا ءبىرشاما گازەت، جۋرنالدار شىققانى بارشامىزعا ءمالىم. سولاردىڭ ىشىندەگى ءبىرى دە بىرەگەيى وسى "قازاقستان" گازەتى. 1911 جىلدىڭ ناۋرىزىنىڭ 16-شى جۇلدىزىنان باستاپ 1913 جىلدىڭ شىلدەسىنە دەيىن ورال مەن وردادا شىعىپ تۇرعان بولاتىن. وسىنشاما قىسقا مەرزىم اراسىندا 18 سانى جارىق كورىپ، كۇللى قازاقتىڭ جارقىن بولاشاعىنىڭ، جارقىن كەلەشەگىنە قۇلاش سەرمەۋىنە سەپتىگىن تيگىزدى. ول – قازاق جەرىندەگى ەڭ العاشقى دەموكراتيالىق-اعارتۋشىلىق باسىلىم. بۇل گازەتتى شىعارىسۋعا كومەك بەرگەن سول ۋاقىتتاعى ەڭ الدىڭعى قاتارلى وقۋ ورىندارىندا وقىعان دەموكراتيالىق-ينتەلليگەنسيا وكىلدەرى ەدى. قازاق حالقىنىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن، اعارتۋشىلىق ماسەلەلەرىن، الەمدە بولىپ جاتقان جاڭالىقتاردى ءوز بويىنا قامتىعان باسپا ءسوز قۇرالى. "قازاقستان" گازەتىندە ماقالالار قازاق، ورىس، تاتار تىلىندە جاريالانعان. گازەت دەموكراتيالىق باعىت ۇستاندى. گازەت باسقارماسى بورسىدا جايعاسادى، ال باسىلىمنىڭ رەسمي رەداكتور - شىعارۋشىسى جاڭاقالالىق ءمۇعالىم ەلەۋسىن بۇيرين، قازاقشا جاعىن دۇرىستاۋشى عۇمار قاراشيەۆ بولادى دەپ شەشىلدى.
جوعارىدا اتالعانداردى قورىتىندىلاي كەلە "قازاقستان" گازەتى ءوز زامانىنىڭ تارلىعىن، مۇڭ-مۇقتاجىن، زامان زارىن جەتكىزە ءبىلدى دەسەك ارتىق ايتقانىمىز ەمەس دەپ بىلەمىن. تاريحشى يساتاي كەنجالييەۆ ءوزىنىڭ "عۇمار قاراش" ەڭبەگىندە: "گازەت عۇمار قاراشتىڭ ۇسىنىسىمەن "قازاقستان" دەپ اتالدى"،-دەپ جازادى. وسىدان-اق "قازاقستان" گازەتى مەن عۇمار قاراشيەۆ ەسىمى ەگىز ۇعىم دەپ نىق سەنىممەن ايتا الامىز. ويىمدى قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ كورنەكتى قايراتكەرى، بەلگىلى تۇلعا ح.بەكحوجيننىڭ سوزىمەن قورىتىندىلاسام، "قازاقستان گازەتى ەلدەگى ريەۆوليۋسيالىق جاڭا ورلەۋدىڭ ىقپالىمەن ول پروگرەسشىل، دەموكراتيالىق باعىتتا بولدى".
You Might Also Like
-
جەر بەتىندەگى تىرشىلىك اتاۋلىنىڭ قاينار كوزىندەي ءمولدىر بۇلاق الىپ تاۋلاردان باستالىپ، جازيرا دۇنيەگە ءومىر ءنارىن تاراتادى. دۇنيەنىڭ ءار بولىگىنە ءارتۇرلى وتكىرلىكپەن قۇيىلاتىن كۇن ساۋلەسى سەكىلدى، بۇ...
