InfoHub Logo

كوپ جانرلى قازاق ادەبيەتىنىڭ بىردەن-اق ىرگەسىن ىرىلەندىرگەن التى-جەتى ادامدى عابيت ماحمۇت ۇلى مۇسىرەپوۆ الىپتار توبى دەپ اتاعان ەدى. ابدەن ويلانىپ بولماي ءوز پىكىرىن بىلگىزە بەرمەيتىن وسى ادامنىڭ ءوزىن دە كوزىنىڭ تىرىسىندە سول الىپتار توبىنىڭ بەل ورتاسىنا قويىپ وتىرۋشى ەدىك. جانە جۇرتتىڭ سول باعاسى سونشالىق جاراسىپ تا تۇراتۇعىن. ءبىراق، سوڭعى تۇيە جۇگىنىڭ اۋىرلىعىن ايتۋ جاعى ءار قيلى مولشەردە اڭعارىلاتىن. بۇل باعانىڭ ءبىر شەتى ەپپەن ەمەۋرىن تانىتىپ، ءۇنىن ۇنەمدەپ (قازاق سسر جوعارعى كەڭەسىنە ءۇش اي عانا باستىق قىلعانىمىز سەكىلدى) كىبىرتىكتەپ جاتسا، ەندى ءبىر شەتى ارنادان اسىپ-توگىلىپ، قۇدايدىڭ وسى ءبىر پەندەسىن بۇكىل سەكسەن اسقان ومىرىندە «جاڭىلماعان جاق، سۇرىنبەگەن تۇياق» دارەجەسىندە تانىپ ءجۇردى. سوڭعى كوپىرمەگە ول ءزارۋ ەمەستىگى سەبەپتى دە قاسىن قيعاشتاندىرا قاراپ، ءبىر ءتۇرلى ىڭعايسىزدانسا دا، ءجونى تۇزىك پەيىلدەر تۇسىندا كوڭىلدىڭ ىشكى تولقىنىن ىركىپ قالا الماي: ەركەكتەر ءوزارا سۇزىسۋگە شەبەر دە، سۇيىسۋگە ولاق كەلەدى، بەتىنىڭ ءبىر جەرىنەن سۇيەر ەدىم، ايەل بولىپ جاراتىلماعان وزىڭنەن كور» دەگەن سەكىلدى ەستە قالارداي ەسكەرتپەلەرمەن شەكتەلەر ەدى. وسى ريزاشىلىعىن ول كىسى مەنىڭ «ءىنى لەبىزى» دەگەن ولەڭىمە بايلانىستى ايتقاندى. ال، سول ولەڭدە مىناداي جولدار بولعان:

ارتىق، كەم ءسوز اۋانىنا ەرمەي ءبىز،
اعا دەيمىز، اقىن دەيمىز، ەر دەيمىز.
ماحمۋت ۇلى ءماشھۇر عابيت! ءىلايىم
كۇندە سەنىڭ مازاڭدى الا بەرگەيمىز.
كۇندە ەمەس-اۋ، تۇنگى ۇيقىدان تۇرعىزىپ،
تەلەفونعا جالاڭ شاپان جۇرگىزىپ: —
اقىل كەرەك، كەڭەس كەرەك!.. — دەيتۇعىن
ەركە زورلىق بىزدەر ءۇشىن ءبىر قىزىق.
ءومىر —داۋىل!.. بولمەيدى قىس، كۇزدى بۇل.
سۇراپىلدا تاعدىر قانشا ءۇزدى گۇل!..
الىپتاردان قالىپ قالعان ءبىر داراق،
وكپەك جەلدە شۋلاپ تۇرعان ءبىزدى ءبىل!
سويلەسەم دە قانشا ءدىلمار قازىلىپ،
سەن تۇرعاندا قايدا ماعان قازىلىق،
سابىرىڭ مول-ay، ساراڭداۋسىڭ ۇرسۋعا،
تەك وسىنى كەشەۋلەتپەي ءقازىر ۇق!..

شىنىندا دا، قارتايعان سايىن مولىراق تىنىم بەرۋدىڭ ورنىنا ءتۇن ۇيقىسىن تۇگەل بۇيىرتپاعان كەزدەرىمىز كوپ بولدى. پارتيانىڭ ۇلكەن ءۇش، ۇكىمەتتىڭ ءۇش دەدىك پە-اۋ، ادەبيەتتىڭ، مۋزىكانىڭ، تەاتردىڭ، كينونىڭ ءۇش دەدىك پە-اۋ،—قويشى، ايتەۋىر، وسىلاردىڭ باس-باسىنا ساعات تاعايىنداپ، سونىڭ ءارقايسىسىنا مۇسىرەپوۆتىڭ كەشىكپەي كەلۋىن تالاپ ەتتىك. ءال-قۋاتى ازايعان ۇلتتىڭ ءتىلى مەن ۇلاعاتتى بىتىمىنەن كوز جازىپ قالماۋ پروبلەماسى ونىڭ ءوزىن دە ولە-ولگەنشە بەيمازا قالپىنان بوساتپادى. ءبىر كەزدە وسى كىسىنىڭ ءوزى الىپ بەرگەن جازۋشىلار ءۇشىن قازاقستانعا جوعارىدان تۇسكەن ۇلىق بۇيرىعى بويىنشا بىرەۋلەر تارتىپ العالى جاتقاندا دا ەكى عابەڭ جۇبىن جازباي جۇمسالدى. سويتە جۇرت، قارتايعان ادامنىڭ باسقادان قايىرىمدىراق بولۋ قۇقىنا دا قول سۇعىپ، ونىڭدى قوي دەپ بۇيرىق رايمەن تۇگەندەسكەنىمىزدى جاناعى اقىننىڭ ولەڭىنەن دە كوردىك قوي.

— مەن ەندىگى ءارى ولاي ىستەمەۋگە ۋادە بەرەمىن، — دەپ، قۇددى ءبىر شاكىرت بالاداي شاتىنىپ، زال تولى جۇرتتى ءبىر كۇلدىرگەنى تالايدىڭ ەسىندە بار دا شىعار.

ءيا، قاۋىرت جۇمىس ۇستىندە قارتايعان بۇدان باسقا الىپ ءبىزدىڭ ارامىزدا بولعان ەمەس. ونى باسقادان باقىتتىراق قىلعان دا، بالكىم، وسى سوڭعى تۇيەنىڭ اۋىر جۇگىن ارقالاي بىلگەندىگى شىعار-اق. ەندەشە عابيت مۇسىرەپوۆ ولگەننەن كەيىن ماقتالىپ جۇرگەن مارقۇمدار ساناتىنا كىرمەيدى. ءبارىن دە ءوز قۇلاعىمەن ەستىپ، كوزىمەن وقىپ، توقىپ تا كەتتى. عابەڭ رۋحى الدىندا ارىلىپ ءبىر ايتايىن دەگەنىم وسى.

ەستەلىكتىڭ ەرەكشە ءبىر قاسيەتى — وندا اركىم ەسكە الىپ وتىرعان ادامىڭ وزىنشە تانىپ، جۇرتقا دا ءوز اراقاتىناسى ارقىلى تانىتادى عوي. مەن دە ەل قاتارلى عابەڭدى باياعى «قوس شالقار»، «كوك ۇيدەگى كورشىلەر»، «تالپاق تاناۋ» اتتى اڭگىمەلەرى «قوزى كورپەش — بايان سۇلۋ» تراگەدياسى ارقىلى وزىمشە تانىعان بولدىم. بارىندە دە — مايدانداسقان قاستاسىمەن ىمىراعا ىڭعايى جوق ءبىر عابيت. دۇنيەنى دۇرلىكتىرگەن، وزىنە دە وسال سوققى بوپ تيمەگەن «جەلكەلەر نەگە قىشيدىسى» الگى ونسىز دا بىربەتكەي وجار تۇسىنىگىمدى تەرەڭدەتە ءتۇستى-اۋ دەيمىن. ويلاۋ جۇيەسى ەر مىنەزدى درامادان جاراتىلعان وسى ادام شىعارماشىلىعىنا قايتسەم جۇعىسام دەپ جۇرگەن مەن — رابفاك ستۋدەنتى — جازعى دەمالىس كەزىندە جۇمىسشىلار كۇشىمەن «قوزىنى» ماقات ساحناسىنا شىعاردىم. سپەكتاكلدى قويۋشى دا رەجيسسەرى دە — ءبىر ءوزىم. قارابايدان ءوش الاردا عابەڭە كومەكتەسەيىن دەدىم بە ەكەن، — ايتەۋىر، ءوزىم جانتىق رولىندە وينادىم. ال، كەلەسى، 1939 جىلى قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ ەكىنشى سەزىنە كەلگەنىمدە «بورىك الىپ قاشۋعا عانا جارايتىن» دارمەنسىز سىنشىلاردى قاپىسىز قاتتى سىناعان ءعابيتتى كورىپ، «جوق، مىنا كىسى ۇرىنشاقتىڭ ءبارىن بىردەي قۇپتاي بەرمەيتىن قۇپياسى مول ادام بوپ شىقتى» دەگەن ۇعىمعا ويىسا باستادىم. ءبىراق، قايىرعالي، سۇگىرالى — بايجان، امانگەلدى، ەركەبۇلان، ايەل زاتىنان قاھارمان ۇلپان، قۇس بالاسىنان قىران تۇلعالارى كەيىنگى قابىرعالى تۋىندىلاردان سامساپ شىعا-شىعا كەلگەندە عابيتتىڭ ءوزى باتىر دەگەن باستاپقى پوزيسياما ءبىرجولا ورنىقتىم. ءيا، اسا سەزىمتال، سۇلۋ سۋرەت يەسى، ءسولدى، سورەلى ءسوزدىڭ زەرگەرى مەن ءۇشىن بارىنەن بۇرىن باتىرلىعىمەن مەكتەپ. ومىردە دە نكۆد نازارىنا «بەيىمبەت جاۋ بولسا مەن دە جاۋ» دەگەنى سەكىلدى، ناعىز ەر مىنەزدى شىعارماشىلىقتىڭ شەبەرى ەدى عوي جارىقتىق.

وزگەلەر ەلىكتەسە دە تاپ سولاي ەتىپ شىعارا المايتىن ءوز كەمشىلىگى وزىنشە تۇرىپتى عوي. ال، عابەڭ جالپى ۇلكەننىڭ دە، كىشىنىڭ دە ورنىن باعالاي بىلگەن كىسى. كىشىگە كىسىلىگىن دالەلدەيتىن دەرەكتەر ءوزىمنىڭ اراقاتىناسىمنان دا تابىلادى. اۋەلى ۇلكەنگە ىزەتىنىڭ ىرىلەۋ ءبىر ۇلگىسىن وقىلىق. 1938 جىلى جامبىل شىعارماشىلىعىنىڭ 75 جىلدىعىنا بايانداما جاساۋ ءۇشىن جوعارىدان تالاي ادامعا تاپسىرىس بەرىلگەن. سولاردىڭ ءبىرىنشى كەزەكتەگىسى ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ۇيىمداستىرۋ ءبولىمىن مەڭگەرۋشىسى بەكبولات مۋستافين بولعان ەكەن، وعان اياق استىنان «حالىق جاۋى» دەگەن اتاق جاپسىرىلا قالىپ، قاماۋعا الىندى. ەكىنشىسى دە سونداي ءبىر سەنىمزىدىككە دۋشار بولىپ، ءۇشىنشى كەزەك الگى اپپاراتتاعى مادەني-اعارتۋ ءبولىمىن مەڭگەرۋشىسى عابيت مۇسىرەپوۆكە كەلەدى. ءبىراق، ول ءبىرىنشى حاتشىنى حالىق كوميسسارلارى كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى وراز يسايەۆتىڭ بايانداماشى بولۋىنا كوندىرەدى. وسى ءبىر ورايدى اڭگىمەلەي وتىرىپ، تاپسىرىس العان كۇنى-اق تاماشا بايانداما جاساپ بەرگەن يسايەۆتىڭ بىلگىر، سۇڭعىلا شەشەندىگىن عابەڭ ايرىقشا باعالاعان. عابەڭمەن مەنەن دە گورى جيىرەك ارالاسقان سافۋان شايمەردەنوۆىڭ ايتۋىنشا، ول كىسى وراز يسايەۆ حاقىندا ءار كەز ءارلى پىكىر ءبىلدىرىپ وتىرعان كورىنەدى. ال، ناق وسى كەزدە يسايەۆتى بىلمەيتىن بىرەۋلەر، ايتەۋىر ۇكىمەت باسى بولعانى ءۇشىن، گولوششەكينمەن قوساقتاپ جازعىرۋ باعىتىن ۇستانعان. مەن جۋىردا جاريالانعان يسايەۆ تۋرالى ماقالامدا («حالىق كەڭىسى»، 10. 01. 92) بۇعان دا توقتالعام.

بىرەۋدى بىرەۋ «ولتىرە سىناۋ» ءومىر زاڭىنا اينالعان زاماندا مەنىڭ «قۇرمانعازى» اتتى شىعارمامنىڭ ءبىرىنشى كىتابى سونداي كۇيگە ۇشىراعان. ەكىنشىسى ەندى عانا جارىق كورىپ، ءالى پىكىر وزگەرىپ ۇلگەرمەگەن دە كەز ەدى. دەگەنمەن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ۇنامدى كوزقاراسى جازبا تۇردە قولىما ءتۇسىپ ۇلگەرگەن-دى. سول كەزدەگى ءبىرىنشى باستىعىمىز عابەڭ ماعان تەلەفون سوقتى:

— ەرتەڭگى ساعات وننان باستاپ ەكەۋمىز «قۇرمانعازىنى» تۇتاستاي وقىپ شىعالىق، وداققا كەل.

داستاندى وقۋعا ۋاقىتىندا كىرىسىپ، كىشى بەسىن الەتىندە اياقتادىق. ارالىقتا كۇرەڭ شايمەن جارتى ساعاتقا قانا ءۇزىلىس جاسادىق. ول كەيبىر تاراۋلاردى تاپجىلماي وتىرىپ تىڭداسا، ەندى ءبىر بولىكتەرىن تۋ سىرتىمنان ءبىر قولىن يىعىما ارتىپ قويىپ، ءوزى دە جارىسا وقىپ تۇردى-اۋ دەيمىن. اقىرىندا ايتقانى:

— تى سوباكا، بار، بارا بەر ۇيىڭە. بۇل ەندى سەنىڭ شىعارماڭ ەمەس، حالىقتىڭ مۇلكى.

قايتىس بولاردان از بۇرىن. ياعني، ارادا شيرەك تاسىر ەتكەن سوڭ، جازۋشىلار الدىندا ۇزاق سويلەگەن اقىرعى اتالى سوزىندە باياعى سول كوكىرەگىنە ۇيالاعان كوڭىل حوشىن ەكى اۋىز جايساڭ لەبىزبەن ەسىنە ءتۇسىردى. بۇل كىسى مەنىڭ تالاي شىعارمامدى ءوز قولىنان وتكەردى. نەكراسوۆتىڭ «اقىن مەن ازاماتىن» اۋدارعانىمدا سونى تۇپنۇسقامەن سالىستىرۋعا دا ۋاقىت ءبولدى. قازاق پوەزياسىنىڭ ءوزى باسقارعان ورىسشا انتولوگياسىنا شىعارما ىرىكتەگەندە مەنىڭ ەپيكتىگىمدى ەسكەرىپ، «ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ قىزى» مەن چاپايەۆ تۋرالى پوەمامدى ەنگىزدىرگەن دە ءوزى بولاتىن. مەنىڭ سول چاپايەۆ جونىندەگى «ورالداعى وتتى تۇنىمدە» عابەڭنىڭ «قازاقىلاندىرا ءتۇس!..» دەگەن پىكىرى ەرەكشە ەسكەرىلگەن بولاتىن. ال، «سەنىڭ وزەنىڭ» اتتى داستانىمدى ماسكەۋگە جۇرەر الدىندا وقىپ، قۇسىني اپايعا قالدىرىپ كەتىپتى. قولجازبانىڭ اشىق جەرىنە: «وقىدىم. جاقسى ەكەن. كوزى دە، كوڭىلى دە جاڭا ەكەن!.. اينالايىن!..» دەگەن مارجانداي تىزىلگەن اسەم جازۋ مەنىڭ ارحيۆىمدە ساقتاۋلى.

عابەڭ بىردە بەيىمبەت اعاسىنىڭ ۇيىندە شاراپتان بوساعان ريۋمكاسىن جارعا لاقتىرىپ سىندىرا بەرىپتى. ونىڭ سولايشا ەركەلەگەنىن بياعاڭ بايبىشەسى گۇلجامال جەڭگەي بىردە ماقتانا ەسكە العان ەدى. سونداي-اق، كەزىندە ءبىز دە ءوز اعامىزعا ەركەلەپ باقتىق. مەن عابەڭنىڭ قارا «زيل»ء-ىن تاۋعا سۇراپ ءمىنىپ، تاسقا دا سوقتىرعام. جۇبان ەكەۋمىز تابارىك الامىز دەپ، عابەڭدى ومىردە باسىن سۇعىپ كورمەگەن كافەگە دە اپاردىق. ودان حاباردار شولپان، قۇرەكەڭدەر (جانداربەكوۆتەر) ءبىزدىڭ ۇستىمىزگە كەلىپ، ول از دەگەندەي، قىتايعا كەتىپ بارا جاتقان قىرعىز ارتىستەرى (كيىزبايەۆا، بيشەنالييەۆا ت. ب.) جانە قوسىلىپ، عابەڭدى اتتاي مىڭ سومعا شىعىنداندىرعانبىز.

كىمنىڭ كىم ەكەنىن بىرگە جول شىعىپ ەل ارالاعاندا بىلىڭكىرەيسىڭ. وزىنەن وزگەنىڭ ابىرويىن ويلاۋعا مادەنيەتى كىسىلىگى دە جەتپەيتىن جەتەسىزدىڭ تالايىن كوردىك قوي. ال، عابەڭمەن ەكەۋدەن ەكەۋ جول شەكپەسەك تە قاناتتاس جاتقان رەسپۋبليكالارعا توپ قۇراپ بارعانىمىزدا ەلدە نەشە ساپارلاس بولدىق. ول وتىرعاندا سەنىڭ ارقاڭ كەڭ: ولكە ىزدەپ، استانامىزداعى جاڭالىقتار حاقىندا، ءتىپتى قاسىڭداعى سەن جايلى دا ونىڭ كەلىستىرە اڭگىمەلەپ بەرەرىنە سەن سەنەسىڭ دە، ول ءوز بيىكتىگىمەن سەنى سوعان سەندىرەدى دە. داستارقان باسىنداعى ساۋىق كەشتەرىندە عابەڭ قاسىنداعى جول سەرىگىن ىڭعاي قاناتتاندىرىپ، كورنەۋ ءوسىرىپ وتىرار ەدى سايىپ كەلگەندە، اعايىنمەن قاۋىشۋدىڭ سونداي كەشتەرى مادەنيەت، ادەبيەت توڭىرەگىندەگى تالاي تاريحتى ايقارا اشىپ تا تاستايتىن.

عابەڭنىڭ وزىنەن ۇيرەنگەن وسى ءتاسىلدىڭ ءمان-ماعىناسىن ودان دا ىرىلەندىرىپ ءبىر پايدالانايىق دەگەن ۇسىنىستى مەن وسى كىسىنىڭ سەكسەن جىلدىعى قارساڭىندا ايتقان ەدىم. مەنىڭ ونداعى جوسپارىم بويىنشا، جەكە مەنشىك ماشينالارى بارلاردان اۆتوكەرۋەن جاساقتاپ، الماتىدان عابەڭنىڭ قىزىلجارىنا دەيىن عىلىمي-كوركەم شەرۋ كۇندەرىن وتكىزۋگە ءتيىستى ەدىك. بۇل ۇسىنىستى جولداستار دا، عابەڭنىڭ وزىدە قۇلشىنا قۇپتاعان. توي يەسىنىڭ ايەلى اۋىرىپ قالىپ، ويلاعانىمىزدى ورايىنا كەلتىرە المادىق.

اراكىدىك اعانىڭ ءسال ارتىق ارتقان سالماعىن اۋىرسىنعان ىنىلەرى بولدى دەسەك تە، «تاي تۋلاپ ۇيىرىنەن شىققاندى» كورمەدىك. ءاز ارامىزدا جان بالاسى ونىڭ بەتىنە جەل بولىپ تيگەن ەمەس. «Mءۇcipeءپوۆتى ماقتاۋدىڭ كەرەگى جوق، مۇسىرەپوۆپەن ماقتانۋ كەرەك» دەپ اكادەميك قابدولوۆ ايتقانداي، ب!ءىز ونىڭ ەسىمىن، ەڭبەك ەرى دەگەن اتاعىن دا تۋعان ادەبيەتىمىزگە بەل تۇتتىق. ال، وسى كىسىنى قاتىگەز بەيۋاق قانشا دۇركىن رەنجىتكەنىن ەسكە الۋدىڭ ءوزى اۋىردان دا اۋىر. ارعى وتىزىنشى جىلدار وقيعاسىن قوپارا قوزعاپ جاتپاعاندا دا، سوڭعى ءبىر سوراقىلىق سىرتقا جادىمىزدان جارىپ شىعا بەرەدى. ءسابيت اعاي اپتا بويى سارىلىپ وتىرىپ دايارلاعان سول ۋاقىتتىڭ ءتاپ-تاۋىر بايانداماسى اۋەلى شارتتى تۇردە ۇلكەن ءۇي دەيتىن دە وقىلىپ، سول ۇيدەن قايتا شىققاندا جىلى ءسوز اتاۋلىدان جۇرناقتا قالماعان.

تويعا ءبارىمىز بىرلەسىپ دايارلاعان تارتۋىمىزدى ۇيىنە الدىندا كىرگىزىپ قويعان بىزدەر، بەتىمىز كۇيىپ، ەسىگىنەن دە قاراي الماعانبىز. ەلۋ جىلدىعىنا وراي جارىق كورگەن جاڭا كىتابىنىڭ قالاماقىسىن عابەڭ تۇگەلدەي وبليگاسياعا وتكىزىپ جىبەرگەن.

ەندى قۇداي سونداي بەيۋاقتىڭ بەتىن اۋلاق قىلسىن! عابيت Mءۇcىرەپوۆتىڭ توقسانعا تولعان مارتەبەلى مەرەيىن بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ جارقىن بولاشاعىنا باعىشتايىق!

ءيا، مەن ونىڭ توقسان جىلدىعىنا ارناۋلى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە ءوز ەستەلىگىمدى وسىلايشا ەكشەپ وزىمشە تۇجىرىمداعان ەدىم. اياۋلى اعانىڭ سەنەن ارتىقشىلىعى ساعىنعان سايىن سارالانىپ، ۋاقىت وزعان سايىن تىڭنان تىنىمسىز وپىق جەگىزەتىنىن، تىرىدەگى قايران اعا قادىرىنە جەتىم كوڭىل جەتكىشتىگىن مۇحتار اۋەزوۆ دەنەسىن جەرگە بەرەردە عابەڭنىڭ ءوزى ايتقان ەدى. نەتكەن كورەگەن ابىز ەدى جارىقتىق!.. عابەڭسىز وتكەن ءبىر جىل ىشىندە جەلتوقسان وقيعاسى بەل ومىرتقادان وقىس تيگەن سوققىداي ۇل-قىزدارىمىزدى ۇرىپ جىققان ساعاتتا الدىمەن عابەڭنىڭ قىستالاڭدا اسپاي-ساسپاي از ايتىپ، ءماز ريزالايتىن ءبىر اۋىز لەبىزىن جوقتاعانىم ەسىمنەن كەتپەيدى. سودان باستالعان ساعىنىشىم سارقىلار ەمەس: داعدارىس قازاقتىڭ تىلىنە تىرەلسە دە ونى جوقتايسىڭ. جاڭبىردان كەيىنگى جەۋگە جارامسىز ساڭىراۋ قۇلاقتاي قاپتاپ كەتكەن «جاڭا ءسوزسىماقتاردى» كورگەن سايىن كوكسەيتىنىڭ — عابەڭ: ول باردا ونداي وسپادار «ويشىلدارعا» جول جابىق بولۋشى ەدى. ءوزى ايتقان الىپتاردىڭ اقىرعىسى بولعاندىقتان با، ايتەۋىر مەن تىڭداۋشى ازايىپ اقىل ايتۋشى، ۇيرەتۋشى كوبەيگەن سايىن دا الدىمەن عابەڭدى جوقتايمىن. ول كوكىرەك كوتەرگەن ادامدى ءىلام دەگەنىنەن-اق بايقاپ قالىپ، «تىم اقىلدى ەكەن، سونىسىنان قورقامىن» دەپ الىپ، ارتىنشا سونى باتتيتىپ ايتقانىن باسپا جۇزىنەن كورەتىنبىز. بىرەۋدى بىرەۋ ۇلى دەسە، ىلە-شالا ۋلارداي شۋلاۋ ادەتكە اينالعان بۇگىندەرى ورتامىزدا ول وتىرسا «تولىسپاعان تولستوي» دەگەن مۇحتار ءسوزىن قالاي ۇمىتاسىزدار» دەپ تە بالكىم ايتار ەدى. ءوزىنىڭ كەكشىل، كۇنشىلدەرگە «كەڭ جەرگە سيىپ تۇرىپ تا سيىسپايسىڭدار» دەيتىنىن ەسكە تۇسىرەتىن «ەسەپ» بۇل كۇندەرى كەشەگىدەن كەم تۇسپەي جاتقاندا دا ونىڭ تۋرا جاراتىلعان تۇلعاسى كەلىپ تۇنجىراپ تۇرا قالادى مەنىڭ كوز الدىما.

1954 جىلعى جازۋشىلار سەزى قارساڭىندا «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىندە جاريالاعان ماقالامدا عابەڭدى «وسى كىسى — ەڭ الدىمەن اقىن ادام» دەگەن ەدىم. ماعان ولاي دەگىزگەن ونىڭ اق ولەڭدەرى عانا ەمەس. ءوز تاراپىڭنان ءبىر ءسوز قوسپاي، قاي شىعارماسىن ولەڭگە اينالدىرساڭ دا وراسان ويشىل اقيىق اقىن الدىڭا جان سالماي اڭىراپ شىعا كەلەر ەدى. جانە دە جانى اشىعان حالقىن شەگىنە جەتكىزە شەنەي بىلەتىندىگىن ەسكەرسەڭ، سول وزىنە دەيىنگىلەردەن ابايدى عانا ەسكە تۇسىرەدى. سۋرەتكەرلىگى دە سونداي: ۇلپاننىڭ سۋعا شومىلعانىن وقىپ وتىرىپ مەن: «ويپىرماي، مىناۋ «قار اپپاق، تۇلكى قىزىل، بۇركىت قارا، ۇقسايدى قاسا سۇلۋ شومىلعانعا» بولدى دا شىقتى عوي!» دەپ، ايقايلاپ جىبەرگەنىمدى ۇمىتپايمىن.

باياعى «بەسەۋدىڭ حاتىنداعى» قايسارلىعى ءومىرىنىڭ قاي تۇسىندا دا السىرەمەگەنى جاڭاعى ءبىر ءسوز اراسىندا ايتىلىپ تا قالدى عوي. ءتاڭىردىڭ الگىدەي تالكەگىنە ۇرىندىرعان ءوزىنىڭ «50 جىلدىق مەرەيتويى تۇسىندا قالاماقىسىنىڭ ورنىنا وبليگاسيا العاندا ونىڭ تۇرمىس جاعدايى ءماز ەمەس ەدى. ونىڭ تاپ سول كۇنگى ودان بەتەر، اشىقتان اشىق قارسىلىعىن ەندى ايتايىن:

وعان اۆتوماشينا سىيلاۋ ءۇشىن ءوزارا جيناستىرعان اقشانىڭ ىشىندە مۇقان يمانجانوۆ ەكەۋمىزدىڭ مىڭ سومىمىز دا بولاتىن.

سالتاناتتى جيىن سوڭىنان ايدىك تويعا ايەلدەرىمىزبەن بارامىز دەپ اسەمدەنىپ-اق «كەلگەنبىز. الگى سۇمدىقتان كەيىن عابەڭ تابالدىرىعىنان اتتاۋعا جۇرەگىمىز داۋالاماي ۇيلەرىمىزگە قايتتىق تا، ەرتەڭىنە بىزدەن گورى ارالاس-قۇرالاسى مولىراق، قاينەكەي جارماعامبەتوۆتەن تۇندە قانداي احۋالدار بولعانىن سۇرادىق.

— شاقىرىلعان قوناقتاردىڭ 80 پروسەنتى كەلمەدى. ءبىزدى — ازىن-اۋلاق ادامدى كىشكەنە بولمەگە ءوزى باستاپ اپارار الدىندا زالدىڭ كىرە بەرىسىنە تۇرعىزىپ قويدى دا:

— اۋەلى سەندەر مۇسىرەپوۆ دەيتىن اڭشى ادامنىڭ مەرگەندىگىنە كوز جەتكىزىڭدەر—دەدى. ءسويتتى دە، قولىنا سالماقتاپ ۇستاعان بويى اۋزى اشىلماعان ءبىر شامپاندى ۇزىن ستولدى بويلاتا سىلتەگەندە جاساقتاي سامساپ تۇرعان شولمەك اتاۋلىنى جامساتتى دا سالدى. ەكىنشى، ءۇشىنشى قاتاردى دا سولايشا تۇگەل جايراتىپ:

— ەندى جۇرىڭدەر، باسقا بولمەگە بارىپ ازىقتانايىق، — دەدى.

كەيىنگى جىلداردىڭ بىرىندە وسىنىن pac-وتىرىگىن عابەڭنىڭ وزىنەن سۇراعانىمدا ول ماعان:

— ونى ىستەگەن مەنىڭ قولىم دەپ ۇعىنباق ءادىل ەمەس، جارتى عاسىرلىق ءومىرىمدى سولايشا كۇيرەتپەك بولعان قورلىقتىڭ قولى ەدى عوي ول،—دەپ، تاراتىپ كوتەرگەن ساۋساقتارىن سول كۇيىندە ءبىر-اق سىلتەدى. ەڭىرەگەن ەر ءوز قولىن سولايشا ءبىر-اق سىلتەمەگەندە مەنىڭ كوزىمنەن جاس كورىنىپ قالۋى دا مۇمكىن ەدى.

ءوز باسىم شەرمەندە كۇيدە از ءومىرىن اراققا تۇگەستىرگەن تالانتتارعا دا كەشىرىممەن قارايمىن. دەگەنمەن عابەڭ بولا بىلگەنگە نە جەتسىن!.. جۇرت قورقىپ جۇرگەن جىلداردا مەن ءسويتتىم دەپ بوسەتىن بۇگىنگى ماقتانشاقتارعا دا ونىڭ وسى پوزيسياسى بالكىم وي سالار...

كوزىنىڭ تىرىسىندە جازىلعان وسى ماقالا اتتاس الگى ولەڭىمنىڭ اياعىندا «زەرەك ويلى، زەرگەر ءتىلدى ۇستازىم، ۇلى مەزگىل ۇرپاعىنا سەن كەرەك!» دەگەن ەدىم. سول ءسوزىم ءالى دە وزگەرمەك ەمەس.

1992 جىل.

---