InfoHub Logo

اكىم دە اكىمدى كورىپ ءجۇرىپ ءازىمبايداي اكىمدى كورگەنىمىز جوق-تى. ونىڭ باسكقا كوپ مەكەمە باستىقتارىنان ايىرماسى وزىنەن جوعارىلار الدىندا جىبەكتەن دە ءمۇنايىم بولسا، باعىنىشتىلار الدىندا الاتاۋدان قۇلاي اعىپ، دولىرقاپ جاتقان قاسكەلەڭ وزەنىندەي كۇركىرەپ-سارقىراپ ءجۇرىپ بەرەدى ەكەن. مۇمكىن، بۇل جۇيكەسى قۇرعىردىڭ ەرەكشە ءبىر جۇقارىپ، دومبىرانىڭ تىرناقتان توزعان ىشەگىندەي بىرت كەتە جازداپ جۇرەتىن كەزدەرى شىعار. ونداي-ونداي بولا بەرەدى ەمەس يە!؟ جوق، ءتىپتى دە ولاي ەمەس. بيىلعى وقۋ جىلى باستالىسىمەن ءازىمبايدىڭ پەيىلى تارىلىپ، كوڭىلى جابىعىپ ءجۇرىپ بەردى. سودان كەيىن-اق قۇدايدىڭ تارىداي كۇنىنە بوياۋداي بۇزىلاتىندى شىعاردى.

بەكەر وبالى نە، بۇرناعى جىلدىڭ قىركۇيەگىندە جاس گۇلجان ينستيتۋتتان جاڭا شىعىپ قاسكەلەڭ مەكتەپ-ينتەرناتىنا كەلگەندە ءازىمباي يلەۋى جەتكەن قايىسپاي، الدە ءيى قانعان لاعمانداي سوزىلىپ، كوكتەمگى ەسىلدەي ەرىپ، جايىقتاي جايىلىپ قارسى العان-دى'.

قارىنداسىم قاراعىم، سۇراسا كەلسەم ارەدىك، قارىپ-بەلە شىعامىن،—دەپ ولەڭدەتىپ كەلىپ:— ۋا، قاراعىم-اي ەكەۋمىز دە ەسىلدىڭ جاعاسىنان، تايتوبەنىڭ ساعاسىنان، سوناۋ استىعى اسىپ، گىردى باسىپ جاتقان قاروتكەلدىڭ تەلى ەكەنبىز،— دەپ جىلماڭ قاققان ەدى. شۇكىرشىلىك، ايتەۋىر ەڭ بولماسا گۇلجاننىڭ ينستيتۋت ورىندىعىنان جادا شىققان، ومىردەن حابارى جوق كەزىندە جىلى لەبىزدى ادامعا كەزدەسكەنى قانداي جاقسى! — دەپ كورىپ جۇرگەندەر ءازىمبايدىڭ قارەكەتىنە ءسۇيسىنىپ تە، ءسۇيىنىپ تە قالعان بولاتىن. ول كەزدە وتكەلەگى كوپ ءومىردى گۇلجاننىڭ كىتاپتاعىداي تۇسىنەتىن كەزى. ول گەوگرافيا پانىنەن ساباق بەرە ءجۇرىپ، ءتورتىنشى كلاستا تاربيەشىلىك قىزمەت اتقاردى. گۇلجان وقۋشىلارعا، وقۋشىلار وعان ۇيرەنىسىپ، باۋىر باسىپ كەتتى. العاشقى وقۋ جىلى كوپ كەمشىلىگى بار جاس مۇعالىمگە وسىلاي جەتىسۋ قىسىنداي جايلى ءتيدى. ديرەكتور دا ماي بولىپ ەرىپ كەتپەگەنىمەن، مامىر ايىنىڭ سولقىلداق كەك شىبىعىنداي يكەمدى بولدى. جاڭا مەكەننىڭ، جاقسى باستالعان جۇمىستىڭ قىزىعىمەن جۇرگەندە، ءبىر جىل دەگەنىن، نە، ءوتىپ تە كەتتى.

قىركۇيەك تۋىپ، جاڭا وقۋ جىلى باستالعاندا گۇلجاننىڭ مايداي ەرىگەن ءازىمباي اعاسى كوندەي قۇرىسىپ، بوياۋداي بۇزىلدى. وعان جاس ءمۇعالىمنىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى ۇناماي، وتىرعانى وپاق، تۇرعانى سوپاق كەرىندى، ءتىپتى ەسىكتى اشىپ جانقانىنا دەيىن ءسوز ەتە بەردى. اقىرى «كوپ قىشۋدىڭ ارتى ءبىر شيقان» دەگەندەي، بۇل ءازىمباي كوڭىلىنىڭ بۇلتتانۋى ەكەن، ەندى گۇلجاننىڭ ءجون ءسوزى دە تەرىس بولىپ، ءازىمباي ارقانىڭ اق بورانىنداي تۇتەپ شىعا كەلەتىندى شىعاردى. بۇعان نە بولىپ قالدى دەگەندەي مۇعالىمدەر ءازىمباي مىنەزىنە تاڭدانباي تۇرا المادى. ءسويتىپ جۇرگەندە ءبىر كۇنى گۇلجاننىڭ وتكەن جىلعى كلاستارىن تارتىپ الىپ، ءوزىنىڭ ايەلىنە بەردى. ويتپەگەندە شە، ۇرقيا — ءازىمبايدىڭ ايەلى، اناۋ-مىناۋ ەمەس، كەلىمدى-كەتىمدى كىسىسى بار، بالا تاربيەلەۋگە ۋاقىتى بولا بەرە مە، سوندىقتان تارتىپكە تۇسكەن، باستىققان بالالاردى باسقارۋى ءتيىس قوي. ال مەكتەپ ەسىگىن جانا اشقان، اۋزىڭ قايسى دەسە مۇرنىن كورسەتەتىن مومىندار مەن وتىر دەسەڭ تۇرەگەلەتىن قازان بۇزار وتباسىنىڭ تەنتەكتەرىمەن ول اۋرە بولىپ جۇرە مە!؟ ونىڭ ۇستىنە قولدا تۇرعاندا، ماۋرەتى ءجۇرىپ تۇرعاندا جۇندەي ءتۇتىپ جىبەرمەگەنىنە مىنا جۇرت راقمەت ايتسىن. مەكتەپتەگى وتىز شاقتى ءمۇعالىمدى اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇمىرىعىندا ۇستاي الماسا، وندا ديرەكتوردىڭ ايەلى بولىپ نەمە كەرەك!؟ سوندىقتان ءبىرىنشى كلاستىڭ تاربيەشىلىگىن گۇلجانعا يتەرە سالىپ، ونىڭ باس بىلگەن تايلاقتاي بالالارىن الىپ، اسپاندى تاناۋىمەن تىرەپ تارتا بەردى.

ىشتەي رەنجىپ قالعانىمەن، گۇلجان ونى سىرتىنا شىعارا المادى. ويتكەنى نارازى بولعاندا نە، بۇعان نازار سالاتىن ءازىمباي اعاسى ءوز قۇلقىنى جاقىن ەكەنىن انىق بايقاتىپ، ايەلىنىڭ ءسوزىڭ اشىق سويلەپ كەتتى. سونىمەن گۇلجان بىتەۋ جارا بولىپ، ىشتەن تىندى. مۇمكىن، ول ىشىنەن «تاماعىڭا تاس تىعىلسىن، قايناعان قازان باۋىرىڭا توگىلسىن» دەپ قارعىستاعان دا شىعار، ءبىراق ءازىمبايدىڭ تاماعىنا تۇرعان ەشتەمە جوق، سارىماي سالعان كۇرىش بوتقاداي تۇپكى بۇيەنىنەن ىشكەن-جەگەنى ءبىر-اق تابىلىپ جاتتى...

گۇلجان ۇندەمەگەنمەن، ۇيدەي پالەدەن قۇتىلا المادى. ارادا ەكى ايداي ۋاقىت ەتكەندە ءازىمبايدىڭ پيعىلى قايتا بۇزىلىپ، گۇلجاندى قايتا قىرىنا الدى. ايتقانعا كونىپ، ايداۋعا وڭاي جۇرەتىن جاس ءمۇعالىمنىڭ كلاسىن تاعى تارتىپ الماق بولدى. ايەلىن ريزا ءازىمباي ەندى قارىنداسىن قايىل قىلماق ەدى. ءبىراق قانشا ۇندەمەس بولعانىمەن، بۇل جولى گۇلجان قارسىلىق ءبىلدىردى. قارسىلىق بىلدىرمەگەندە قايتسىن، ول كلاستارعا بارۋ ءۇشىن ورىس ءتىلىن جاقسى ءبىلۋى كەرەك ەدى، ونىڭ ۇستىنە ينستيتۋتتان جاڭا كەلدى، تاجىريبەسى از، وسىنى ويلاستىرا كەلىپ ول بارماۋعا بەل بايلاپ ەدى.

ءازىمبايعا ويىن اشىق ايتقانى ءۇشىن گۇلجان كىنالى بولىپ شىقتى. ديرەكتور قاڭتاردا جاراعان بۋراداي قابىنىپ-شابىنىپ كەتتى.

— اۋزىڭنان انا ءسۇتىڭ كەتپەي جاتىپ بەتىمە كەلەسىڭ، سەندەي جاپالاقتى جارعا جابىستىرامىن،— دەپ، گۇلجاندى تارپا باس سالدى. اقىرى ادۋىندى ديرەكتور ونىڭ كلاستارىن پەنسيادا جۇرگەن قارىن-بولەسى قالبيكەگە تارتىپ الىپ بەردى، گۇلجان جارتى ستاۆكامەن جار باسىندا قالدى. ەندى بولار-بولماس جەل تۇرسا جاردان ۇشىپ سۋعا كەتەرى انىق كورىنىپ تۇردى. مۇنىڭ ءوزى «بىرەۋدىڭ كەكىرىگى مايدان ازسا، بىرەۋگە تاپتىرمايدى قارا كەجە» دەگەن سياقتى بولىپ شىقتى. ءتىپتى ديرەكتور، ونىڭ ايەلى، جاقىندارى ءارقايسىسى ءبىر جارىم ستاۆكادان الا تۇرىپ، ونىڭ ۇستىنە گۇلجاننىڭ كۇلشەسىن قوسا الىپ، جەگەنشە جەۋدىڭ قامىندا بولدى. «مىناۋىمىز دۇرىس ەمەس-اۋ» دەگەن ەشقايسىسى بولمادى، گۇلجان سياقتى كەيبىرەۋلەردىڭ ايتۋعا باتىلى بارمادى. ءسويتىپ ءازىمباي قۇيرىعىمەن ديىرمەن تارتىپ جاتتى...

ال بۇل كەزدە... نە بۇل كەزدە؟ بۇل شاقتا قالبيكە سياقتىلاردىڭ كوڭىلىن اۋلاۋ ءازىمبايدىڭ ءىسىن قىرىن كەتىردى. قارىن-بولە قالبيكەنىڭ ۆەدوموستاعى ءاتى-جونى بولماسا ينتەرناتقا ەسىگىن كورمەدى. بۇل جۇمىستى ەرى ەردەنباي اتقارعان بولدى. ال ءازىمباي بولسا جاۋىر اتتى جابا توقىپ، «جالعاننىڭ ءالى جاپالاققا جەتەدى» دەگەندەي، كۇشى گۇلجانعا جەتىپ ءجۇرىپ جاتتى...

ناق سول ءبىر تاربيەشىسىز كلاستار بەت-بەتىمەن كەتىپ قاڭعىپ ءجۇرىپ، التىنشى كلاستىڭ نۇرلان دەگەن شاكىرتىن ماشينا باسىپ، اكە-شەشەسىن ماڭگى قايعىعا باتىرىپ كەتتى... بۇل ءبىر قايعىلى ىستەن حابارلانعان تاربيەشى قالبيكە كىشكەنتاي قاسكەلەندە ينتەرناتتى ەكى ساعات تاپپاي ءجۇردى...

ال گۇلجان بولسا، وبلىستىق وقۋ بولىمىنە، وقۋ مينيسترلىگىنە مۇڭىن شاعىپ كارىپ ەدى، ءبارى دە «سەنىكى تەرىس» دەمەدى، جاقسى ءسوزىن ايتىپ، تەلەفون تەگەرمەگىن بىرەر رەت بۇراپ، سونىمەن تىنىش تاپتى. گۇلجاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنا بارعانىن ەستىپ قالعان ءازىمباي بۇل كۇندە:

— قارابەت، مەڭى جامانداۋعا قالاي ارىڭ باردى،— دەپ، وعان ارسىزدىقپەن ۇرسۋمەن ءجۇر. ال قاسكەلەڭ مەكتەپ-ينتەرناتىنداعى زاڭسىزدىقتاردى، ارىستاي بولىپ ەمگەن بالانى بىلە تۇرىپ قاسكەلەڭ اۋدانىنىڭ باسشىلارى «ول كەزدە ءازىمباي ناۋقاس ەدى» دەپ سيپاي سالىپ وتىر. قاتتى ايتساق عاپۋ وتىنەمىز، ەگەر وسى ءىس اۋدان باسشىسى ماقانوۆتىڭ باسىنا تۇسسە قايتەر ەدى؟ قوي، بەتى اۋلاق، ونداي بولماي-اق قويسىن، قايعىلى حال وزىمەن كەتسىن. وندا ءازىمبايدى ءداپ قازىرگىدەي ەشكىم وسىلاي الشاڭداتىپ قويماس ەدى.

ال ءقازىر شە، ءقازىر ءازىمباي ارقاسىنا تيگەن جۇمساق الاقاندى سەزەدى بىلەم، گۇلجان سياقتىلارعا ازۋىن شىقىرلاتىپ، كوزىن الارتا تۇسەدى. مۇنى ەستىگەن پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ ستۋدەنتتەرى: «ءازىمبايدىڭ قولىنا تۇسىرە كورمە!»— دەپ زار قاعىپ ءجۇر، راس-اق، ءازىمباي سياقتى اكىمنىڭ قولىنا تۇسپەگەن... ال بۇل كۇندە ازەكەڭ:

— مەن جامان ەمەسپىن، ءبىراق ءالىم جاپالاققا جەتەدى!— دەپ قودىراڭ-قودىراڭ ەتەدى. «جاماننىڭ ءالى جاپالاققا جەتەدى» دەگەن وسى داعى.

1959.

---