ۇرى ورنىندا قالدى...
— مەنىڭ اسىل ارداقتىم، مەن سەنى بۇگىن قاقاعان قىس كۇنىندە-اق كوكپەڭبەك قيارعا، كاۆكازدىڭ قانت تاتىعان، مۇنايىمدىكى ماقتاداي ماندارينىنە تويعىزعالى وتىرمىن. نە دەيسىڭ؟ بولادى، بولادى. سەن ءۇشىن بولماستى بولدىرۋ مەنىڭ قۇرمەتتى بورىشىم ەمەس پە! ءبارى قولداعى نارسە عوي، ءقازىر-اق ازىرلەيمىن. مەنى كۇت، كۇنىم،— دەپ، ءسوزىن اياقتادى پەتر يۆانوۆيچ، ءوزىنىڭ كوز جاسىسىنىڭ بىرىنە تەلەفونمەن. ول وسى سۇلۋدىڭ يىعىنان توگىلگەن قولاڭ شاشتاي ادەمى سوزدەردى بيپازداپ ايتىپ جاتقاندا «الاتاۋ» رەستورانىنىڭ ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى كارپوۆ بازادان جاڭا اكەتكەن جاس كيەر مەن كاۆكاز ءماندارينىن قويماعا جانا ءتۇسىرىپ بولىپ ەدى.
پەتر يۆانوۆيچ ازدان كەيىن وزىنە رەستوراننىڭ ءوندىرىس مەڭگەرۋشىسى ستەپان نيكولايەۆيچ ۆاسيەۆتى شاقىرىپ الدى دا، قىسقا-قىسقا بۇيرىق بەردى:
— بەس كيلوگرامم قيار، بەس كيلوگرامم ماندارين سالىپ ماعان ءقازىر اكەلىپ بەر، ءتۇسىندىڭ بە؟— دەپ شۇعىل بۇرىلدى. اسپاز «ءتۇسىندىم» دەپ شولاق قايتاردى دا، كەتىپ قالدى. ول اس ۇيگە كەلگەن سوڭ ءوزىنىڭ جاردەمشىسى ءجاميلا جارقانوۆاعا:
— كارپوۆتان العان ازىق-تۇلىكتىڭ ءبارىن گرامانجاعا مىقتاپ جاۋىپ قوي، بىرەۋگە ءبىر ءتۇيىر تاتىرۋشى بولما،— دەپ قاتتى تاپسىرىپ كەتىپ قالدى.
پەتر يۆانوۆيچ ستەپان نيكولايەۆيچ ۆاسيەۆتى ۇزاق كۇتتى. ءتۇس اۋىپ كەتتى. كەتەتىن، ۋادەلى ۋاقىتى بولىپ قالدى. تىپىرشىپ ءبىر وتىردى، ءبىر تۇردى. كۇن ەڭكەيىپ كەتىپ، ۆاسيەۆ جۋعاراقپاندا كەلە قويماعان سوڭ اس ۇيگە ءوزى بارۋعا بەل بايلادى.
Ac ۇيگە پەتر يۆانوۆيچ قاباعى قاتۋلى كىردى. اشەيىندە دە كوپ اشىلا بەرمەيتىن قاباق كۇزدىڭ ءتۇسى سۋىق ءسۇر بۇلتىڭداي تۇنەرىپ كەتىپتى.
— ءجاميلا، ۆاسيەۆ قايدا؟
— ۇيىنە كەتتى.
— ول قيار، ماندارين تۋرالى ساعان ەشتەمە ايتتى ما؟
— ايتتى،— دەدى ءجاميلا. پەتر ءيۆانوۆيچتىڭ ءتۇسى جىلىپ بارىپ، قايتادان قاتۋلانىپ الدى. ءبارىن ءبۇلدىرىپ تۇرعان مىنا شۇيكە باس ەكەن عوي دەگەندەي، ءجاميلاعا قاتال كەلدى.
— وندا نەگە ىستەمەيسىڭ؟
— ايتقانىنىڭ ءبارىن ىستەدىم، پەتر يۆانوۆيچ!
— قايدا ولارى؟
— گرامانجاعا تىعىپ قويدىم،— دەدى ءجاميلا. پەتر يۆانوۆيچ جاڭا بىردەمە تۇسىنگەندەي ەجىكتەي جونەلدى:
— نە دەدى ول؟
— كارپوۆ اكەلگەن قيار مەن ءمانداريندى گرامانجاعا تاستاي ەتىپ بەكىتىپ قوي، بىرەۋگە ءبىر ءتۇيىر تاتىرما دەدى.
— نە، نە؟ ماعان شە؟ ماعان دا بەرمە دەدى مە!؟
— ءيا،— دەپ قىسقا قايىردى ءجاميلا.
— جارايدى وندا، قالاي جابۋدى كورسەتەيىن مەن وعان. ءوزىن جاپقىزىپ قويايىن،— دەپ پەتر يۆانوۆيچ بۋدايەۆ زىركىلدەي جونەلدى. اياق استىنان پەتر يۆانوۆيچ بۇلاي قاۋعا تيگەن ەرتتەي تۇتايدى دەپ ءجاميلا ويلاماپ ەدى. كىم بىلەدى، اسپازدىڭ كومەكشىسىنە كۇشىن باس بۋحگالتەر ءبىر كورسەتەيىن دەگەن بولار. پەتر يۆانوۆيچ تۇرمادى، تارس-تارس باسىپ سەمەنت ەدەندى تەپكىلەپ بارا جاتتى. ءبىراق پالەن جىلعى قاتىپ قالعان سەمەنت ەدەن باس بۋحگالتەرىڭدى ءپىشتۋ قۇرلى كەرمەدى. سەندەي ەكى بۋحگالتەر ويناقتاساڭ دا مەيىلىڭ دەگەندەي، بەدىرەيىپ جاتىپ الدى.
ءبىراق بۋحگالتەر جىگىتتىك جاسادى، سوزىندە تۇردى. ەرتەڭىنە ۆاسيەۆ رەستوران ديرەكتورى بورانبايەۆقا شۇعىل شاقىرىلدى. قاباعى قاتىپ، كوزى شالماعان ديرەكتور ۆاسيەۆ كەلىسىمەن ەسىكتى ىشتەن مىقتاپ كىلتتەدى. ءسويتىپ بۋحگالتەردىڭ ايتقانىن بىردەن ىستەمەگەن قىڭىر اسپازدى تارتىپكە سالۋدى شۇعىل قولعا الدى. ۆاسيەۆ وتىرىپ ۇلگىرمەي جاتىپ ءسوز باستاعان بورانبايەۆ بۇيرا شاشى دۋدىراپ،. تۇكىرىگى شاشىراپ، جامان سويلەمەگەنىمەن ابدەن ىعىر بولعان قالبايداي باقىردى:
— بۋحگالتەرمەن كەلىسە الماعانىڭ دۇرىس بولماعان. سەزگە تۇرمايتىن نارسەنى ءسوز قىلعىزدىڭ. بۋحگالتەر كالكۋلياتورعا ايتىپ قويسا، سەنىن موينىڭنان جۇدىرىقتاي قيار تۇگىل، سەرە قازى شىققان قاراگەردى دە تۇسىرە سالادى. قارجى قوجاسى بۋحگالتەر ەكەنىن نەگە عانا بىلمەيسىڭ.— ديرەكتور اۋزىن ءسۇرتىپ، گرافيننەن سۋ قۇيىپ، توستاعاننىڭ ءتۇبىن جالت ەتكىزدى. قاتتى شولدەپ قالىپتى. ول كۇش جيناپ الىپ، ەندى اقىرۋىن قويىپ، مايمەڭكەلەي جونەلدى. جانە باعانادان بەرگى انايى «سەندى»، سىپايى «سىزگە» تەپ-تەز، لەزدە ايىرباستاي سالدى.— قارجى قوجاسى بۋحگالتەر ەكەنىن ءبىلۋىڭىز كەرەك ەمەس پە؟— ديرەكتور بۇل سوزدەردى ادەيى قايتالاپ، سالماق سالا ايتتى. شاماسى ۆاسيەۆتى ءبىرجولا باس كوتەرمەيتىن جاساپ الايىن دەگەن بولسا كەرەك.— جيىرما جىل ىستەگەندە ءسىز وسى جاعدايدى قالاي سەزبەگەنسىز. ءسىز جاقسى اسپازسىز، سوندىقتان دا مەن ءسىزدى ونداي كۇنادەن پاك بول دەپ كەڭەس بەرەر ەدىم. سارىماقتاي ازۋلى بۋحگالتەردىڭ اۋزىنا ءتۇسىپ قالعان ەكەنسىز، ەندى ءوزىڭىز ارىزىڭىزدى جازىپ، اسپازدىقتان اۋلاق بولىڭىز!
ۆاسيەۆ ويلانىپ قالدى. ماسەلەنى بوراقبايەۆ ءدال وسىلاي شەشە سالادى دەپ ويلاپ پا، ول. اسپاز «بۇل قالاي؟» دەگەندەي تۇرىپ بارىپ، ەسىكتى اشقىزىپ شىعىپ كەتتى. شىعىپ بارا جاتىپ:
— ولاي بولماس،— دەدى اسپاز.
— سولاي بولار!— دەپ تەپسىندى ديرەكتور.
تەكسەرۋ تۇتقيىلدان باستالىپ كوپ كەتتى دەرسىز. تەرەڭ تەكسەرىپ، ءجىتى ءۇڭىلىپ پەتر يۆانوۆيچ ستەپان نيكولايەۆيچتىڭ موينىنا ءبىر-اق كۇندە ەكى مىڭ سومدى سالاڭ ەتكىزىپ سالا سالدى. بۇيرىق تا تاباندا شىعارىلىپ، ءاي-شايعا قاراتپاي جۇزەگە اسىرىلدى. الماتىداعى بارماعىنان بال تاماتىن دەيتىن بەس-التى اسپازدىڭ ءبىرى — ۆاسيەۆ ورنىنان الىنىپ، ءىسى زاڭ ورنىنا بەرىلسىن دەگەن بۇيرىق جاريا بولدى. قاي ساعاتتا اكەتەر ەكەن دەپ، ەسىك قوڭىراۋى شىرىلداسا بولدى، ۆاسيەۆ كيىمىن كيىپ، ءبۋىنىپ-تۇيىنىپ دايىن وتىردى...
ۆاسيەۆ ۇيىندە ءبىر كۇن وتىردى، ەكى كۇن وتىردى، بەس كۇن وتىردى. ارادا ون شاقتى كۇن وتكەندە ۇيدەن شىعىپ ءىستىڭ جايىن ءبىلدى. تەكسەرۋ پەتر ءيۆانوۆيچتىڭ جاساعانىمەن بىتپەپتى. ول الدىمەن اپتا ءجۇردى، ودان اي جەردى، اياعى جىلعا سوزىلدى. بۇل ىسپەن بىرنەشە باقىلاۋشى، ترەستتەگى تەكسەرۋشىلەر تەگىس اينالىستى. ەكى پروكۋرور، ەكى سوت، ءتورت تەكسەرۋشى قوسىلدى. الدىمەن ون ەكى مىڭ سوم ەكى مىڭعا ءبىر ءتۇسىپ، ودان تەكسەرۋگە شىققان شىعىن ەلۋ مىڭ سومعا جەتكەندە بارىپ تۇيەدەي دەگەن قىلمىس تۇيمەدەي بولىپ، ودان ەكى سوم 13 تيىن قالدى. «ۆاسيەۆتىڭ مەملەكەتكە ىستەگەن ەشقانداي زيانى جوق، تەك قىزمەت جۇزىندە جىبەرگەن كەمشىلىگى بار، كەلۋشىلەرگە ەكى رەت ەكى كوتلەت كۇيىڭكىرەپ ءپىسىرىلىپ بەرىلىپتى»،— دەگەن قورىتىندى شىقتى. ەكى كوتلەتتىڭ كۇيىڭكىرەپ كەتكەنىن دە قوڭىرسىتىپ پەتر يۆانوۆيچ تاۋىپ بەرىپتى. ەكى رەت سوت بولىپ، پالەن ادامدى توپىرلاتىپ، اقىرى ودان دا ەشتەمە شىقپادى. سونىمەن پەتر يۆانوۆيچ بۋدايەۆ الماق بولعان ەكى كيلوگرامم قيار مەملەكەتتىڭ ەلۋ مىڭ سومىن شىعارىپ بارىپ تىندى.
ۆاسيەۆتىڭ تايدىرىلۋى بورانبايەۆ پەن بۋدايەۆتىڭ نەگىزگى ارمانى ەدى. الماتىداعى ۇلكەن رەستوراندى اسپازسىز قالدىرۋعا بولا ما، سول كۇنى-اق ءسوزى جىلماڭ، قولى سۋماڭ گريساي دەگەن شاقىرىلىپ، گرامانجانىڭ كىلتىن قولىنا الدى. سول ساتتە-اق پەتر يۆانوۆيچ بۋدايەۆ ءبىر تور قىسقى قيار مەن ءمانداريندى سالىپ الىپ الدە كوز جاقسىسىنا كەتىپ بارا جاتتى...
گريسايدىڭ «الاتاۋعا» كەلۋى بورانبايەۆتىڭ دا، بۋدايەۆتىڭ دا كوڭىلىنەن شىقتى. بۇلار ۇيىمداسىپ ۇرلىق ىستەي باستادى. بۇلاردىڭ كادىمگى ۇرىلاردان ايىرماسى كوپ، ولار قۇدايەكەڭنىڭ ءتۇنىنىڭ قاراڭعى بولعانىن، كولدەنەڭ كوز بولماعانىن ىزدەپ جاتپايدى. بۇلار كوزىڭدى بادىرايتىپ وتىرىپ-اق، تاپا-تال تۇستە توناپ الادى. مىسالى، مەنيۋ جاساۋدىڭ ءتاسىلىن تابادى. بورانبايەۆ، بۋدايەۆ، گريساي ۇشەۋى بىرىگىپ العالى «الاتاۋ» رەستورانىنداعى تاماقتىڭ كەنەۋى دە، ءدامى دە كەتتى. تومەنگى سورتتى جوعارىعا، جوعارى اسپانعا ساتاتىن دا وسىلار. ولار كەڭىردەك كەسىپ سالىنعان كەسپە بەرەدى، قاباقتى ساباققا، ساباقتى قاباققا وراپ اكەلەدى. ونى كورىپ وتىرىپ بورانبايەۆ پەن بۋدايەۆ كەڭك-كەڭك كۇلەدى. كۇلمەگەندە شە؟ ازدەرىنىڭ ەسەبى تۇگەل.
تاڭەرتەڭ بورانبايەۆ گريسايدى شاقىرادى. باستىق الدىندا ون بۇكتەلىپ تۇراتىن ول ەمەس، كەردەڭ-كەردەڭ باسادى. ويتكەنى ءوتىپ كەتكەنى، وتكىزىپ جىبەرگەنى بار...
— جاي قالاي؟— دەدى ديرەكتور.
— دىرداي،— دەيدى اسپاز،— 300 سىباعا ءارقايسىسى ءۇش سومنان. ءۇشىنشى سورتتى ەتتەن جاسالعان. تۇزبەن تۇزدىقتاپ، بۇرىشپەن بۋلاپ، مايىن جالتىراتىپ، پيازىن قالتىراتىپ، نانىن بىقپىرتا سالىپ ءبىرىنشى سورتقا ۇسىنامىز. مۇنداي مانتىدان ەكى ءجۇز سىباعا ساتقاندا ەكى ءجۇز قىرىق سوم قالتادا قالادى. مارگاريندى ماي دەپ جاعىپ، شەلپەك ۇسىنامىز. كۇن بولسا ىستىق، وكروشكادان وكىرتىپ تاعى الامىز.
— نە شىعادى، سوندا؟ تيىنىن تيىن، سومىن سوم ەتىپ ەسەپتەپ ايتشى،— دەپ ديرەكتور ءبارىن جونگە سالىپ جىبەرەتىن بۋحگالتەرىنە قارايدى. «ساقاۋ بالانىڭ ءتىلىن شەشەسى بىلەدى،» دەگەندەي باستىعىنىڭ ءتىلىن بۋحگالتەر قالت جىبەرمەي بىلەدى. بۋدايەۆ ەسەپشوتتىڭ تاستارىن قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ:
— مىڭ بەس ءجۇز،— دەيدى. ديرەكتور:
— مىڭ بەس ءجۇز، مىڭ بەس ءجۇز، ال قاشان ەكى مىڭ بەس ءجۇز بولادى. قارا تەڭىز جاعالاۋىنا جىلجيتىن كەز بولدى. ال سەندەر مىنا قالىپتارىڭمەن...— دەپ اشۋلانادى. ول اياعىن ايتا الماي اشۋعا بۋلىعىپ قالادى.— وزدەرىڭنىڭ دە بارعىلارىڭ كەلمەي مە؟ ا؟
— و، بورانباي بورانبايەۆيچ، ءبىر جارىم ءبىر جارىم-اۋ، ەگەر كۇنشە كۇركىرەپ ينسپەكتور قانباي كەلسە كۇنىمىز نە بولادى؟
— كىم؟ قاقباي! ول دا تەڭىز جاندى ءوزىمىز سياقتى ادام.
بەرەكەڭنىڭ بۇيرىعى ورىندالدى. مەنيۋ جاسالدى. اينالدىرعان ءبىر ايدىڭ ىشىندە «الاتاۋ» رەستورانىنىڭ ءاسۇيى باعانى ارتتىرۋ ەسەبىنەن ون التى مىڭ سومدى تۇتىنۋشىلاردان سىعىپ الدى. ون ءۇش سومنىڭ تاماعى ارتىلىپ اس ۇيدە جاتتى. تۇتىنۋشىلارعا سور بولىپ جابىسقان گريساي قۋلىعى بورانبايەۆ پەن بۋدايەۆقا ماي بولىپ بايلاندى. تاعامنىڭ كەنەۋى قىرىق سەگىز پروسەنت بولدى. تۇزدى مولىراق سالىپ، بۇرىتتى كوبىرەك سەۋىپ، سىركەنى ساۋلاتا قۇيىپ جۇرتقا تاماقتى بەرىپ جاتتى...
اسقىنىپ بارىپ ۇرلىق اشىلىپ قالدى. ءبىراق تەرەڭ تەكسەرىستەن كەيىن 14023 سوم 16 تيىن اسپازدىڭ موينىنا ىلىنە كەتتى، بۋدايەۆ بۇعان ورتاق بولدى. ءبىراق پالەكەتتى باستاعان قارا تانا — بوراقباي بورانبايەۆيچ تاعامدى ەكى ەسە باعاسىنا ساتقىزعانى ءۇشىن، الماتى جۇرتشىلىعىن كەنەۋى كەتكەن تاعاممەن كەپتىرگەنى ءۇشىن، ءسويتىپ قارجى اينالىمىن ارتىق ورىنداعانى ءۇشىن ورنىندا قالدى. ترەستەن «ورنىنان الۋ كەرەك ەدى، جوسپاردى جوسىلتىپ ورىنداعانى ەسكەرىلىپ...» دەگەن سۇيەي سالدى بۇيرىق كەلدى. سونىمەن ايران ىشكەن قۇتىلىپ، شەلەك جالاعان تۇتىلىپ شىعا بەردى. ال جۇمىسسىز جۇرگەن كىناسىز ۆاسيەۆ ءالى ەشكىمنىڭ ەسىنە كەلگەن جوق. ال ۇرلىقتى ۇيىمداستىرۋشى باس ۇرى ورنىندا قالدى. ءۇمىتسىز سايتان بولسىن! ونىڭ ءالى دە ويىندا ءار نارسە بار كورىنەدى... ال پەتر يۆانوۆيچ اسىل ارداقتىسىنا توركوزدىڭ ارعى جاعىنان حابارلاسىپ جاتپاسا نەعىلسىن...
1957.
You Might Also Like
-
سوڭعى كۇندەرى سادۋاقاسوۆتىڭ ساسقانىن ايتپاڭىز. بىرەسە شەلەك اۋاتكومىنە، بىرەسە اۋداندىق وقۋ بولىمىنە كەزەك-كەزەك جۇگىردى. «كەسەنى ۇيگە كىرگىزبە، ءدۇمىن جەرگە تيگىزبەنىڭ» كەرى كەلدى. ەندى...
-
المالىقتىڭ شەتكەرىرەك كوشەسىندەگى وسى ءبىر ءۇيدىڭ ىرگەتاسى اسىعىس قالانا باستاپ، وداق اياعى سيىر قۇيىمشاقتاپ، سوزىلىپ بەس جىلدا زورعا ءبىتتى. بىتكەننەن كەيىن بۇل ۇيگە مونشا دەگەن ات بەرىلىپ، توڭىرەكتەگ...
