جاڭبىرلى تاڭ
ناۆولوكيتە كەمە تۇندە كەلدى. مايور كۋزمين جاي باسىپ پالۋباعا شىقتى. جاڭبىر سىركىرەپ تۇر. ايلاق قۇلازىپ قالعان، تەك جالعىز شام عانا سىعىرايادى.
"قالاسى قايدا بۇنىڭ؟ — دەپ ويلادى كۋزمين. — توڭىرەك تاس قاراڭعى، سىلپىلداعان جاڭبىر — نە بوپ جاتقانىن شايتان ءبىلسىن!"
وزەننەن سۋىق جەل ازىناپ تۇر، تۇلا بويى توڭازىپ، تىتىركەپ كەتكەن سوڭ، شينەلىنىڭ ىلگەگىن سالدى.
كۋزمين كاپيتاننىڭ كومەكشىسىن تاۋىپ الىپ، كەمە ناۆولوكيدە ۇزاق تۇرا ما دەپ سۇرادى.
— ءۇش ساعاتتاي تۇرار، — دەپ جاۋاپ قاتتى كومەكشى. — جۇكتى تيەپ بولۋىنا بايلانىستى. ونىڭ قاجەتى قانشا؟ ءسىز ءالى جۇرە بەرمەيسىز بە؟
— ءبىر امانات حاتتى اپارىپ بەرسەم دەپ ەم. گوسپيتالدا بىرگە جاتقان كورشىمنەن. ايەلىنە. ول وسىندا. ناۆولوكيدە تۇراتىن كورىنەدى.
— ءيا، قيىن-اق! — دەدى كومەكشى كۇرسىنىپ. — كوزگە تۇرتسە كورگىسىز قاراڭعى. گۋدوكقا قۇلاعىڭىزدى سالا ءجۇرىڭىز، ايتپەسە، قالىپ قوياسىز.
كۋزمين ايلاققا ءتۇسىپ، تايعاق باسقىشپەن وزەننىڭ جارلاۋىت جاعاسىنا كوتەرىلدى. توڭىرەكتەگى بۇتا اراسىنان تىسىرلاپ جاۋعان جاڭبىر ءۇنى ەستىلىپ تۇر. قاراڭعىعا كوزىن ۇيرەتۋ ءۇشىن، كۋزمين ءبىراز تۇردى، سوسىن بارىپ مۇلگىپ تۇرعان ماستەكتى، جەڭىل پرودەتكانى كوردى. اربا شاتىرى كوتەرۋلى. ونىڭ استىنان بىرەۋدىڭ قورىلى ەستىلەدى.
— ءاي، تامىر، دۇنيەنىڭ بارىنەن قۇر قالدىڭ عوي! — دەدى كۋزمين داۋىستاپ.
كوشىر جاي قوزعالىپ، كۇيمەدەن شىقتى، ءسىڭبىرىپ، مۇرنىن شەكپەنىنىڭ ەتەگىمەن ءسۇرتتى، سوسىن بارىپ:
— جۇرەمىز بە؟ — دەپ سۇرادى.
— جۇرەلىك، — دەدى كۋزمين ونى قوستاپ.
كۋزمين باراتىن كوشەسىنىڭ اتىن ايتتى.
— الىس، — دەدى كوشىر ابىرجىپ. — سوناۋ تاۋ باسىندا. شيرەكتىڭ پۇلىنان كەمگە كەلىسپەيمىن.
ول دەلبەسىن قوزعاپ، تاڭدايىن قاقتى. پرولەتكا ورنىنان سامارقاۋ جىلجىدى.
— سەن نەمەنە، ناۆولوكيدەگى جالعىز كوشىرمىسىڭ؟ — دەپ سۇرادى كۋزمين.
— ءبىز، وسىندا كاۋدىرەپ جۇرگەن ەكى شالمىز. قالعانى مايداندا. ءوزىڭىز كىمگە كەلە جاتىرسىز؟
— باشيلوۆاعا.
— ونى بىلەم عوي، — كوشىر جالت قارادى. — ولگا اندرەيەۆناعا، دارىگەر اندرەي پەتروۆيچتىڭ قىزىنا كەلە جاتىرسىز با؟ ماسكەۋدەن وتكەن قىستا كەلگەن، اكەسىنىڭ ۇيىندە تۇرىپ جاتىر. اندرەي پەتروۆيچتىڭ قايتىس بولعانىنا، مىنە، ەكى جىل، ال ونىڭ ءۇيى...
پرولەتقا قيراڭ ەتىپ، شۇقاناققا ءتۇسىپ، شيقىلداپ قايتا شىقتى.
— سەن جولعا قارا، — دەدى كۋزمين. — جان-جاعىڭا جالتاقتاي بەرمە.
— جول شىنىندا دا... — دەدى كۇبىرلەپ كوشىر. — بۇل جولمەن كۇندىز جۇرۋگە قورقاسىڭ، ارينە. ال، تۇندە ءبارىبىر. قاراڭعىدا وي-قىرىڭ كورىنبەيدى.
كوشىر ءۇنسىز قالدى. كۋزمين شىلىم شەگىپ، پرولەتكاعا شالقايىپ جاتتى. كوتەرىلگەن شاتىردى تىرسىلداتىپ، جاڭبىر شەرتىپ كەلەدى. الىستا يتتەر ۇرەدى. اسكوكتىڭ، دىمقىل شەتەندەردىڭ، وزەننىڭ سىز ءيىسى شىعادى. "ساعات، داۋدە بولسا، ءبىر بولىپ قالعان شىعار" دەپ ويلادى كۋزمين. سو زامات الدەقايداعى شىركەۋدەن جارىق قوڭىراۋ ءبىر رەت قاڭعىر ەتتى.
"دەمالىسىمدى وسىندا قالىپ وتكىزسەم، — دەپ ويلادى كۋزمين. — مىنا اۋاسىنىڭ وزىنەن نە پالەنىڭ ءبارى، جاراقاتتان سوڭعى اۋرۋ-سىرقاۋدىڭ ءبارى ساپ بولار ەدى. تەرەزەسى باۋعا قاراعان ۇيدەن ءبىر بولمە جالداسام. وسىنداي تۇندە تەرەزەنى شالقايتا اشىپ تاستاپ، جىلى توسەكتە، كورپەگە ورانىپ الىپ، جاڭبىردىڭ تۇيە جاپىراققا تىرس-تىرس جاۋىپ جاتقانىن تىڭداساڭ".
— ءسىز ونىڭ كۇيەۋىمىسىز؟ — دەپ سۇرادى كوشىر.
كۋزمين جاۋاپ قاتپادى. اسكەري ادام، شاماسى، ايتقانىمدى ەستىمەي قالدى بىلەم دەپ ويلادى كوشىر، ءبىراق، ساۋالىن قايتا قويۋعا جۇرەگى داۋالامادى. "كۇيەۋى بولماعاندا كىم دەيسىڭ، — دەپ ويلادى كوشىر. — ال، جۇرت ونى كۇيەۋىنەن سوعىسقا دەيىن ايىرىلىسىپ كەتىپتى دەپ سوعىپ ءجۇر، جالعان ءسوز بولدى عوي، تەگى!
— و، سايتان! — كەشىر ىزالانىپ، ارىق ماستەگىن دەلبەمەن تارتىپ جىبەردى. — قامىر يلەگەندەي سىلپىلداۋىن مۇنىڭ!
"كەمەنىڭ كەشىگىپ تۇندە كەلۋىنىڭ ءوزى وعاش بولدى، — دەپ ويلادى كۋزمين. پالاتادا بىرگە جاتقان كورشىسى باشيلوۆ، كۋزميننىڭ ناۆولوكي ارقىلى جۇرەتىنىن بىلگەندە، ايەلىنە حاتتى قولما-قول تابىس ەت دەگەن نەسى ەكەن؟ ەندى جەتى تۇندە جۇرتتى وياتۋى كەرەك، نە دەپ ويلايتىنىن ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى ءبىلسىن!"
باشيلوۆ ۇزىن بويلى مىسقىلشىل وفيسەر ەدى. ول رەتى كەلگەندە كوپ سويلەۋدى ۇناتاتىن. ءبىر نارسەنى تاۋىپ ايتاردا وزىنەن-وزى شيقىلداپ، ۇزاق كۇلەتىن. اسكەرگە شاقىرىلعانعا دەيىن، باشيلوۆ كينو-رەجيسسەردىڭ كومەكشىسى بولىپ ىستەگەن. كۇندە كەشقۇرىم پالاتاداعى كورشىلەرىنە فيلمدەر جايلى اڭگىمە شەرتەدى. جارالى جاۋىنگەرلەر باشيلوۆتىڭ اڭگىمەسىنە قۇمار، قاشان ايتقانشا اسىق بولىپ، ونىڭ زەيىندىلىگىنە قايران قالىسادى. ءار الۋان ادامدارعا، وقيعالار مەن كىتاپتارعا باعا بەرۋگە كەلگەندە باشيلوۆ قىتىمىر دا قاتال، ءبىر ايتقانىنان قايتپايتىن قالشا ەدى جانە بىرەۋدى ءاجۋالاۋعا كەلگەندە شالدىرمايتىن الاياق. كوبىنە ول جۇرتتى ىم-جىممەن، ءازىل قاشىرا وتىرىپ ءاجۋالايتىن دا، اناۋ ونى قاپەلىمدە اڭعارماي دا قالاتىن، تەك ارادا بىرەر ساعات وتكەسىن بارىپ، باشيلوۆتىڭ ءوزىن مازاق قىلعانىن سەزەتىن، ونىڭ جانىنا تيەتىن اششى ءبىر جاۋاپ ىزدەيتىن. ءبىراق ۋاقىتى وتكەسىن ودان نە پايدا، ىشتەن تىنىپ قالا بەرەتىن.
كۋزمين جۇرمەستەن ءبىر كۇن بۇرىن، باشيلوۆ وعان ايەلىنە ارناپ حات بەردى، كۋزمين تۇڭعىش رەت ونىڭ ابىرجىپ تۇرعانىن بايقادى. سول كۇنى تۇندە ول باشيلوۆتىڭ توسەگىندە دوڭبەكشىپ، اھلاپ-ۋھلەپ جاتقانىن ەسىتتى. "بالكىم، ول ونشا قاتىگەز دە ەمەس شىعار، — دەپ ويلادى كۋزمين. — انە، بايعۇس، جىلاپ جاتقان سياقتى. وندا ايەلىن جاقسى كورگەنى. جاقسى كورگەندە دە ايرىقشا جاقسى كورەدى ەكەن".
ەرتەڭىنە ۇزاقتى كۇن باشيلوۆ كۋزميننىڭ قاسىنان اينالشىقتاپ شىقپاي قويدى، وعان جاپاقتاپ قاراي بەردى، ءوزىنىڭ فلياگىن ۇسىندى، ال ءدال جۇرەر شاقتا ەكەۋى وتىرىپ، باشيلوۆتىڭ سارى مايداي ساقتاپ جۇرگەن ءبىر شىنى شارابىن ءىشتى.
— ءسىزدىڭ ماعان جاۋتاڭداپ قاراي بەرەتىنىڭىز قالاي؟ — دەپ سۇرادى كۋزمين.
— ءسىز ءبىر جاقسى ادامسىز، — دەدى باشيلوۆ. — ءسىز سۋرەتشى بولۋعا لايىق جانسىز، قىمباتتى مايور.
— مەن توپوگرافپىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى كۋزمين، — ال توپوگرافتار دا، تۇپتەپ كەلگەندە، سۋرەتشى عوي.
— نەگە؟
— ديۋانالار عوي، — دەدى كۋزمين ەكى ۇشتى عىپ.
قاڭعىباستار، اقىندار، قۋىلعاندار، بولامىن دەپ تۋعاندار، بولماعانمەن... دەدى باشيلوۆ مىسقىلداي تاقپاقتاپ.
— بۇل كىمنىڭ ولەڭى؟
— ءۆولوشيننىڭ. ءبىراق گاپ وندا ەمەس. مەن ءسىزدىڭ كۇيىڭىزگە قىزىعام دا، قىزعانام دا، جاۋتاڭداپ قاراي بەرەتىنىم دە سودان.
— نەنى قىزعاناسىز.
باشيلوۆ ستاقاندى اينالدىرىپ كوردى دە، ورىندىقتىڭ ارقالىعىنا شالقايا ءتۇسىپ، مىرس ەتتى. ولار گوسپيتال ءدالىزىنىڭ الىس تۇكپىرىندە، شاعىن توقىما ۇستەلدىڭ باسىندا وتىرعان. دالادا جەل ازىناپ، جاس شىبىقتاردى مايىستىرىپ، اعاشتاردى شۋلاتىپ، شاڭ-توزاڭدى سۋىرىپ تۇرعان. وزەننىڭ ار جاعىنان قالاعا قاراي جاۋىن بۇلتى قاپتاپ كەلەدى.
— نەنى قىزعاناسىز دەيسىز بە؟ — باشيلوۆ ساۋالدى قايتالاپ، ءوزىنىڭ قىپ-قىزىل قولىن كوستيتىپ، كۋزمين قولىنىڭ ۇستىنە ارتا سالدى. — ءبارىن دە قىزعانام. ءتىپتى ءسىزدىڭ قولىڭىزدى دا قىزعانام.
— تۇسىنسەم بۇيىرماسىن، — دەدى كۋزمين قولىن ابايلاپ بوساتىپ الىپ. باشيلوۆتىڭ سۋىق قولىن ۇناتپادى. ءبىراق مۇنىسىن باشيلوۆ سەزىپ قالماسىن دەپ، شىنىنى الىپ، شاراپ قۇيا باستادى.
— تۇسىنبەسەڭ، تۇسىنبەي-اق قوي! — دەدى باشيلوۆ رەنىشپەن. ول ءبىراز ءۇنسىز وتىرعاسىن تومەن قاراپ ءتىل قاتتى: — شىركىن، ءسىزدىڭ ورنىڭىزدا مەن بولسام! قويشى، وسىنىڭ ءبارى بوس ءسوز! ەكى كۇننەن كەيىن ءسىز ناۆولوكيدە بولاسىز. ولگا اندرەيەۆنانى كورەسىز. ول ءسىزدىڭ قولىڭىزدى قىسادى. مەن سونى قىزعانىپ وتىرعام جوق پا! ەندى ءتۇسىندىڭىز بە؟
— قوي، و نە دەگەنىڭىز! — دەدى كۋزمين ساسىپ قالىپ. — ايەلىڭىزدى كورەسىز ءالى!
— ول ماعان ايەل عانا ەمەس! — دەدى باشيلوۆ قاتۋلانىپ. — "زايىبىڭىز" دەپ ايتپاعانىڭىز قانداي جاقسى بولدى.
— كەشىرىڭىز، — دەدى كۋزمين باسەڭ.
— ول ماعان ايەل عانا ەمەس! — دەدى باشيلوۆ تاعى دا قاتۋلانىپ. — بارىم دا، نارىم دا، تىنىسىم دا، تىرلىگىم دە سول! جارايدى، جەتەر وسى دا!
ول ۇشىپ تۇرىپ، كۋزمينگە قولىن ۇسىندى:
— قوش بولىڭىز. ماعان رەنجىمەي-اق قويىڭىز. ەل قاتارلى اداممىن، الا-بوتەن ەشتەڭەم جوق.
پرولەتكا بوگەت ۇستىنە شىقتى. قاراڭعىلىق قويۋلانا ءتۇستى. كارى تالدار اراسىندا جاڭبىر سىبىرلەپ، جاپىراقتاردان تىرس-تىرس تامشىلاپ تۇر. ات تۇياعى دۇڭكىلدەپ، كوپىر تاقتايىنا ءتيدى.
"قانشا ايتقانمەن، الىس ەكەن!" — دەپ ويلادى كۋزمين، سوسىن كوشىرگە ءتىل قاتتى.
— سەن مەنى ءۇيدىڭ الدىندا توسا تۇر. ايلاققا قايتا اپارىپ تاستارسىڭ...
— مۇنىڭ ءجون ەكەن، — كوشىر بىردەن كەلىسە كەتتى، ءبىراق ىشىنەن: "جوق، كۇيەۋى بولمادى. كۇيەۋى بولسا، بىرەر كۇنگە كىدىرەر ەدى عوي. شاماسى، بوگدە بىرەۋ بولدى" دەپ ويلادى.
كەدىر-بۇدىر تاس كوشە باستالدى. اربا سەكەكتەپ، تەمىر تەپكىشەكتەر زىرىلداي جونەلدى. كوشىر اربانى جول شەتىنە بۇردى. دوڭعالاق ىلعال قۇم ۇستىمەن نايقالىپ كەلەدى. كۋزمين ويعا شومدى.
انە، باشيلوۆتىڭ بۇعان سۇقتانعان ءتۇرى اناۋ. ارينە، ول سۇقتانعان جوق. باشيلوۆ تەك اۋزىنا كەلگەن ءبىر ءسوزدى جاڭىلىس ايتا سالدى. گوسپيتال تەرەزەسى الدىندا سويلەسكەننەن كەيىن، كۋزمين قايتا باشيلوۆتىڭ جاي-كۇيىن ءبىرتۇرلى قىزعانىشپەن ەسكە العانى بار. "تاعى دا جاڭىلىس كەتتىم بە؟ — دەپ ويلادى كۋزمين. ول ەشكىمدى قىزعانبايدى. تەك ءوزىن-وزى ايايدى: مىنە، قىرىققا كەلدى، ءبىراق باشيلوۆ سياقتى، بىرەۋگە عاشىق بولىپ كورگەن ەمەس. ءاماندا سوقا باسى سوپايىپ جۇرگەنى".
"ءتۇن. قۇلازىعان باۋلاردا تىسىرلاپ جاڭبىر بۇركىپ تۇر، جات قالا، سوناۋ شابىندىقتان تۇمان ءورىپ كەلەدى — ءوستىپ ءومىرىڭ دە وتە شىعادى"، — دەپ ويلادى كۋزمين.
ونىڭ تاعى دا وسىندا العىسى كەلدى. وزەننىڭ ارعى جاعىنداعى شابىندىقتار، قارا جولدار، پاروم ۇستىندەگى ءشوپ تيەلگەن اربالار، ەسىك الدىنان-اق الاقانداعىداي كورىنىپ تۇراتىن ورىستىڭ شاعىن قالالارىن جانىنداي جاقسى كورەدى. وسى ءبىر سەزىم ونىڭ ءوزىن دە قايران قالدىرادى. ول تۇستىكتە، تەڭىزشى وتباسىندا ءوستى. ءار نارسەنى زەرتتەپ بىلمەككە، گەوگرافيا كارتالارىنا، كەزبە تىرلىككە دەگەن ءبىر قۇشتارلىق وعان اكەسىنەن ميراس بولىپ قالدى. سول سەبەپتى دە ول توپوگراف بولدى. دەگەنمەن، بۇل كاسىبىن كەزدەيسوق ماماندىعىم دەپ ەسەپتەيتىن-داعى، ەگەر باسقا ۋاقىتتا تۋسام عوي، اتىشۋلى اڭشى نەمەسە جانا جەرلەر اشاتىن ساياحاتشى بولار ەدىم دەپ ويلايتىن. ول ءوزى جونىندە ءداپ وسىلاي ويلاۋدى ۇناتاتىن، ءبىراق مۇنىسى مۇلدە قاتە ەدى. ونىڭ مىنەز-قۇلقىندا الگىدەي ادامدارعا ءتان ەشتەڭە بولمايتىن. كۋزمين ۇيالشاق، جۇمساق، ۇياڭ مىنەزدى كىسى ەدى. قىراۋ شالعان شاشىنان ونىڭ جاس شاماسى اڭعارىلعانداي. ءبىراق، وسىناۋ تاپالداۋ كەلگەن قاعىلەز وفيسەرگە قاراپ، ەشكىم دە ونى وتىزدىڭ ۇستىندەگى جىگىت ەكەن دەپ ويلاماس ەدى.
پرولەتكا، اقىرىندا، تاس قاراڭعى قالاعا كەلىپ كىردى. تەك ءبىر ۇيدە عانا، شاماسى، ءدارىحانا بولار، اينەك ەسىكتى ءۇي ىشىندە كوگىلدىر شام جانىپ تۇر ەكەن. كوشە جوعارى، ەرگە قاراي ورمەلەدى. كوشىر اتقا جەڭىل بولسىن دەپ اربادان ءتۇستى. كۋزمين دە جەرگە ءتۇستى. اربادان قالىڭقىراپ قويعان ول كەنەت ءومىرىنىڭ وسى ءبىر وقىس جايىن ەسىنە الدى. "مەن قايدامىن وسى؟ — دەپ ويلادى ول — قايداعى ءبىر ناۆولوكيدەن، مەڭىرەۋ تۇكپىردەن كەلىپ ءبىر-اق شىقتىم، تاعالى ات تۇياعىنان تاس ۇشقىن اتىپ جاتىر. وسى ماڭدا بەيتانىس ءبىر ايەل بار. جەتى تۇندە وعان اسا ماڭىزدى، بالكىم، ءبىر كوڭىلسىز حاتتى تاپسىرۋىم كەرەك. ال، وسىدان ەكى اي بۇرىن عانا مايداندا، پولشادا، كەڭ ارنالى تىنىق ۆيسلا جاعاسىندا ءجۇرىپ ەدىم. جاتقان ءبىر عاجايىپ! جانە دۇنيە قانداي جاقسى دەسەڭشى!"
ءدوڭ ارتتا قالدى. كوشىر بۇيىردەگى ءبىر كوشەگە بۇرىلدى. بىرتىندەپ بۇلت سوگىلە بەردى، قاپ-قارا تۇڭعيىق اسپاندا و جەر بۇ جەردەن دىرىلدەپ، جۇلدىز جانا باستادى. ولار شالشىق سۋدان جالت ەتىپ ءبىر كورىنىپ، ءبىر ءسونىپ جاتىر.پرولەتكا مەزونيندى ءۇي الدىنا كەلىپ توقتادى.
— كەلدىك! — دەدى كوشىر. — قوڭىراۋ قاقپانىڭ وڭ جاعىندا.
كۋزمين قوڭىراۋدىڭ اعاش سابىن تاۋىپ الىپ تارتىپ قالىپ ەدى، ەشبىر داۋىس شىقپادى — تەك باسقان سىم عانا ساڭعىر ەتە ءتۇستى.
— قاتتىراق تارتىڭىز! — دەدى كوشىر.
كۋزمين قوڭىراۋ سابىن تاعى تارتتى. ءۇي تۇكپىرىنەن قوڭىراۋ سىلدىرادى. ءبىراق ءۇي بۇرىنعىشا تىم-تىرىس، شاماسى، ەشكىم ويانباسا كەرەك.
— ەھ-ھە-ھە! — كوشىر قاتتى ەسىنەدى. — جاڭبىرلى تۇندە كىسىنى ۇيقى باسادى.
كۋزمين از ايالداپ، قوڭىراۋ باۋىن قاتتىراق تارتتى. اعاش دالىزدەن الدەكىمنىڭ تىقىرى ەستىلدى. بىرەۋ ەسىك الدىنا كەلىپ، دەمىن ىشىنە تارتىپ، از-كەم تىڭداپ تۇردى دا:
— كىمسىڭدەر، تۇگە؟ نە كەرەك وزدەرىڭە؟ — دەپ سۇرادى جاقتىرماعان داۋىسپەن.
كۋزمين جاۋاپ قاتىپ ۇلگىرگەنشە، كوشىر ونىڭ الدىن وراپ كەتتى:
— اش ەسىكتى، مارفا، — دەدى ول، — ولگا اندرەيەۆناعا ءبىر كىسى كەلدى. مايداننان.
— مايداننان كەلگەن كىم ەدى؟ — دەدى قاقپا سىرتىنان الگى دوكىر داۋىس. — ءبىز ەشكىمدى كۇتپەپ ەدىك.
— كۇتپەسەڭدەر دە، كۇتىپ الار كۇن تۋعانى دا!
شىنجىرلى ەسىك جايىمەن اشىلدى. كۋزمين قاراڭعى ەسىككە قاراپ، ءاتى-جونىن، كەلگەن شارۋاسىن ايتتى.
— اكەم-اۋ! — دەدى ايەل شوشىعان داۋىسپەن ەسىكتىڭ ار جاعىنان. — سونشا اۋرە-سارساڭعا ءتۇسىپ! ءقازىر اشايىن، ولگا اندرەيەۆنا ۇيىقتاپ جاتىر. كانە، كىرىڭىز، مەن ونى وياتا قويايىن.
ەسىك اشىلدى دا، كۋزمين قاراڭعى دالىزگە كىردى.
— بايقاڭىز، الدىڭىزدا باسقىش بار، — دەدى ايەل ساقتاندىرىپ، الگىدەي ەمەس، ءۇنى مەيىرىمدى.
— جەتى قاراڭعى تۇندە، وسىنداي لايساڭدا كەلگەنىڭىزدى ايتام-اۋ. تۇرا تۇرىڭىز، ءبىر جەرىڭىزدى سوعىپ الماڭىز. ءقازىر شام جاعايىن، تۇندە بىزدە جارىق بەرمەيدى.
ايەل كەتىپ قالدى دا، كۋزمين دالىزدە قالا بەردى. ىشكى بولمەدەن شاڭ ءيىسى مەن باسقا دا ءبىر ۇنامدى ءيىس كەلەدى. دالىزگە ءبىر مىسىق شىعىپ، كۋزميننىڭ اياعىنا سۇيكەندى دە، بىرىلداعان كۇيى سوڭىمنان ەر دەگەندەي ىشكى بولمەگە قايتا كىرىپ كەتتى.
جارتىلاي اشىق تۇرعان ەسىك ساڭىلاۋىنان كۇڭگىرت جارىق ءتۇسىپ تۇر.
— كىرىڭىز، — دەدى ايەل.
كۋزمين ىشكە كىردى. ايەل وعان ءيىلىپ ءتاجىم ەتتى. بۇل كۇرەڭ ءجۇزدى، سىرىقتاي كەمپىر ەكەن. كۋزمين جۇرتتى مازالامايىن دەگەندەي، شينەلى مەن فۋراجكاسىن ابايلاپ شەشىپ، ەسىك الدىنداعى ىلگىشكە ءىلدى.
— ءسىز قىسىلماي-اق قويىڭىز، ءبارىبىر ولگا اندرەيەۆنانى وياتامىز عوي، — دەدى كەمپىر جىميىپ.
— ايلاقتان شىققان گۋدوك داۋسى ەستىلە مە بۇ جەردەن؟ — دەپ سۇرادى كۋزمين باسەڭ داۋىسپەن.
— ەستىلەدى، اكەم! ەستىلگەندە قانداي. كەمەدەن تۇسە سالىپ، قايىرا كەمەگە وتىرماقسىز با؟ مىنا جەرگە، ديۆانعا وتىرىڭىز.
كەمپىر شىعىپ كەتتى. كۋزمين اعاش ارقالىقتى ديۆانعا وتىردى، ءبىراز كىبىجىكتەپ بارىپ، شىلىمىن الدى دا، قۇشىرلانا تارتتى. الدەنەدەن تاعات تاپپاي، تولقىپ وتىر، وسى بەيمالىم جان تولقىنىسىن جاراتپايدى. جەتى تۇندە بەيتانىس ۇيگە، قۇپيا قالتارىسى، سىر-جىرى كوپ جات جاندار ومىرىنە تاپ بولعاندا تۋاتىن ءبىر سەزىم ونى باۋراپ العان. ۇستەل ۇستىندە، الپىس بەسىنشى بەتى مە، ايتەۋىر، ءبىر بەتى اشىلىپ، ۇمىت قالعان كىتاپ سياقتى، بۇل ءۇيدىڭ ءومىرى دە. كىتاپتىڭ اشۋلى بەتىنە ۇڭىلە قارايسىڭ، قارايسىڭ دا: مۇندا نە جازىلدى ەكەن، نە بار ەكەن، دەپ ويلايسىڭ.
ۇستەل ۇستىندە، شىنىمەن-اق، اشۋلى كىتاپ جاتىر ەكەن. كۋزمين ورنىنان تۇرىپ، كىتاپقا ەڭكەيە ءتۇسىپ، ەسىك سىرتىڭدا اسىعا سىبىرلاسقان ۇنگە، كويلەك سۋسىلىنا قۇلاعىن تۇرە تۇرىپ، باياعىدا ۇمىت بولعان سوزدەردى ىشىنەن وقي باستادى.
بولعانى جولىڭ، جاس قىران،
عايىپتان قىلسا تاعدىر كەز، —
كوگىلدىر ءشالى استىنان
جارق ەتە قالسا ءجاۋدىر كوز...
كۋزمين باسىن كوتەرىپ، ءۇي ىشىنە كوز جۇگىرتتى. الاسا عانا جىلى بولمە ونىڭ وسى قالاشىقتا قالسام با ەكەن دەگەن تىلەگىن تاعى دا الدىنا كولدەنەڭ تارتا بەردى.
Ac ۇستەلىنىڭ ءدال ۇستىنەن اقشىل اباجۋرلى شامى ءتونىپ تۇراتىن، ناۋقاس قىز توسەگىنىڭ قاسىندا جاتقان ءيتتى بەينەلەيتىن سۋرەتتىڭ جوعارعى جاعىنا بۇعى ءمۇيىزى ىلىنگەن وسىنداي بولمەلەردىڭ جانعا جايلى ايرىقشا ءبىر قاسيەتى بولادى. مۇنداي بولمەلەرگە جىميىپ كۇدەسىڭ دە قوياسىڭ، مۇندا ءبارى دە ەسكى ۇلگىمەن جاسالعان، باياعىدا ۇمىت بولعان باعى زامان جيھازدارى.
ۇيدەگى زاتتىڭ ءبارى، ءتىپتى قىزعىلت باقا شاناقتان جاسالعان كۇل-سالعىشتىڭ ءوزى ابدەن قالىپتاسقان تۇراقتى ۇزاق تىرلىكتەن حابار بەرگەندەي. سول ساتتە كۋزمين وسىندا قالسام قانداي جاقسى بولار ەدى دەپ ويلادى، ءسويتىپ، كونە ءۇيدىڭ ادامدارىنا ۇقساپ، اسپاي-ساسپاي، جۇمىسى مەن تىنىسىن، قىس پەن كوكتەمدى، جاۋىندى كۇندەر مەن اشىق كۇندەردى الما-كەزەك ۇزاتىپ، تۇرا بەرگىسى كەلدى.
ءبىراق ەسكى بۇيىمدار اراسىندا بوتەن زاتتار دا بار ەدى. ۇستەل ۇستىندە — تاناداق، ءبالشوپ، شەتەن سياقتى دالا گ ۇلىنىڭ بۋاتى تۇر. گۇل شوعىن الگىدە عانا تەرىپ اكەپ قويعان سياقتى. داستارحان ۇستىندە قايشىمەن قىرقىلعان گۇل ساباقتارى جاتىر.
سول جەردە اشۋلى بلوك كىتابى — "الىس جول اۋىر كورىنبەس". رويال ۇستىندە كوك بارقىتپەن تىستالعان سۋرەت البومىنا ايەلدىڭ كىشكەنتاي عانا قارا قالپاعى قويىلعان. كونە زاماننىڭ قالپاعى ەمەس، جاڭا زاماننىڭ-اق قالپاعى. بىلەزىك باۋلى ويماقتاي كىشكەنە ساعاتتى ۇستەل ۇستىنە تاستاي سالىپتى. ساعات دىبىسى ەستىلمەيدى، ءبىراق ول ءبىر جارىمدى كورسەتىپ تۇر. اسىرەسە، وسىنداي جەتى تۇندە ازەر-ازەر سەزىلەتىن ءاتىردىڭ ءالسىز ءيىسى شىعادى.تەرەزەنىڭ ءبىر قاناتى اشىق تۇر. سىرتتا، گۇل وسكەن گۇلزاردىڭ ار جاعىندا، تەرەزەدەن تۇسكەن كومەسكى ساۋلەدەن جاۋىنعا مالىنعان سيرەن بۇتاسى جىلتىراپ كورىنەدى. قاراڭعىدا جاڭبىر تىسىرلايدى. قاڭىلتىر كەرنەيدەن جاڭبىر ءجيى تامشىلاپ تۇر.
كۋزمين تىرسىلداعان تامشى ۇنىنە قۇلاق تۇرەدى. ءومىرىنىڭ ءاربىر ءساتى وسىلاي وتەدى دە كەتەدى. قايتىپ كەلمەيدى، — ەجەلدەن-اق ادام اتاۋلىنىڭ جانىن جەگىدەي جەپ، مازا بەرمەگەن وسى ءبىر تىنىمسىز وي، تاپ ءقازىر، جەتى تۇندە، ەندى ءبىرازدان كەيىن كەتىپ، ومىرىندە قايتا ورالىپ سوقپايتىن وسىناۋ بەيتانىس ۇيدە، ونىڭ كەۋدەسىنە سۇپ-سۋىق بولىپ ەنە بەرەدى.
"كارىلىك دەگەن وسى ما الدە؟" — دەپ ويلادى كۋزمين، سوسىن ارتىنا بۇرىلىپ قارادى.
بولمە ەسىگىنىڭ الدىندا قارا كويلەكتى كەلىنشەك تۇر ەكەن. شاماسى، اسىقسا كەرەك، دۇرىستاپ تارانباپتى دا. ءبىر بۇرىمى يىعىنا قۇلاپ، تومەن جىلجىپ ەدى، ايەل كۋزميننەن كوزىن الماي، يمەنە كۇلىپ تۇرىپ، ونى كوتەرىپ، جەلكەسىنە تۇيىلگەن شاشىنا قوسىپ تۇيرەپ تاستادى. كۋزمين ءيىلىپ سالەم بەردى.
— راقىم ەتىڭىز، — دەدى ايەل كۋزمينگە قولىن ۇسىنىپ. — ءسىزدى كوپ كۇتتىردىم بىلەم.
— ولگا اندرەيەۆنا باشيلوۆا ءسىز بولارسىز؟
— ءيا.
كۋزمين ايەلدەن كوزىن المادى. ول ايەلدىڭ جاستىعىنا، ءسال مۇنار ويناپ تۇرعان تۇپ-تۇنىق شۇعىلالى كوزىنە قايران قالدى.
كۋزمين بەيمەزگىل مازالاعانىنا كەشىرىم سۇراپ، كيتەلىنىڭ جان قالتاسىنان باشيلوۆتىڭ حاتىن الىپ، ايەلگە بەردى. كەلىنشەك حاتتى الىپ، العىس ايتتى دا، ونى وقىماستان، ءرويالدىڭ ۇستىنە تاستاي سالدى.
— ياپىراۋ، ءبىز نەگە تۇرمىز وسى! وتىرىڭىز! مىندا، ۇستەلگە جاقىن وتىرىڭىز. وسى ارا جارىعىراق، — دەدى ايەل
كۋزمين ۇستەل قاسىنا وتىرىپ، تەمەكى تارتۋعا رۇقسات سۇرادى.
— تارتىڭىز، ارينە، — دەدى ايەل — مەن دە تارتايىن.
كۋزمين وعان پاپيروس ۇسىنىپ، شىرپى جارىعى ونىڭ بەتىنە ءتۇسىپ ەدى، وسى ءبىر اق ماڭدايلى ايەلدىڭ ويلى ءجۇزى كۋزمينگە تانىس سياقتى بولىپ كورىندى.
ولگا اندرەيەۆنا كۋزميننىڭ قارسى الدىنا كەلىپ وتىردى. كۋزمين ايەل جاي-جاپساردى سۇرايدى عوي دەپ ويلاپ ەدى، ءبىراق ءۇن قاتپاي، تەرەزەدەن جاڭبىر سەبەلەپ تۇرعان دالاعا قاراپ وتىرا بەردى.
— مارفۋشا، — دەدى ولگا اندرەيەۆنا ەسىك جاققا بۇرىلىپ، — ساماۋىر قويا سالشى، التىنىم.
— جوق، قويىڭىز! — دەدى كۋزمين ۇركىپ. — اسىعىسپىن. دالادا كوشىر كۇتىپ وتىر. مەن سىزگە حاتتى قولما-قول تاپسىرىپ، كۇيەۋىڭىز جايلى...بىرەر ءسوز ايتۋىم عانا كەرەك ەدى.
— ايتىپ قايتەسىز! — دەپ جاۋاپ قاتتى ولگا اندرەيەۆنا، گۇل شوقتان ءبىر تال تۇيمەداق گۇلىن الىپ، ونىڭ كۇلتەلەرىن پىتىرلاتىپ جۇلا باستادى. — ءتىرى كورىنەدى — امان بولسىن، ايتەۋىر.
كۋزمين ءۇنسىز وتىر.
— اسىقپاڭىز، وتىرىڭىز، — دەدى ولگا اندرەيەۆنا تاپ ءبىر ۇيرەنشىكتى ەسكى دوسىمەن سويلەسكەندەي. — گۋدوك داۋسىن ەسىتەمىز، ارينە، تاڭ اتپاي كەمە جۇرمەيدى.
— نەلىكتەن؟
— اكەم-اۋ، ءبىزدىڭ ناۆولوكيدەن تومەنىرەك وزەندە ءبىر سارقىراما قايراڭ بار، — دەدى كورشى بولمەدەن مارفا. — و جەرمەن تۇندە ءجۇرۋ ءقاۋىپتى. سول سەبەپتى دە كاپيتاندار جارىق تۇسكەنشە ايالداپ قالادى.
— ول راس، — دەدى ولگا اندرەيەۆنا كەمپىردى قوستاپ. — ايلاق وسى جەردەن نەبارى جارتى-اق ساعاتتىق جول ەگەر قالا باۋىمەن توتەلەپ جۇرسە. ءسىزدى ءوزىم شىعارىپ سالامىن. ال، ءسىز كوشىرگە رۇقسات بەرىڭىز. ءسىزدى مۇندا جەتكىزىپ سالعان كىم ەدى؟ ۆاسيليي مە؟
— و جاعىن بىلمەدىم، — دەدى كۋزمين جىميا.
— ول كىسىنى اكەلگەن تيموفەي، — دەدى ەسىك سىرتىنان مارفا. ونىڭ ساماۋىر كەرنەيىن سالدىراتىپ جاتقانى ەستىلىپ تۇر. — تىم بولماسا، شاي ءىشىپ كەتىڭىز. ايتپەسە، جاۋىننان شىعىپ، جاۋىنعا ۇرىنعاننىڭ نەسى جاقسى.
كۋزمين مۇنى ماقۇل كورىپ، قاقپا الدىنا شىقتى دا، كوشىر اقىسىن تولەدى. كوشىر كوپكە دەيىن كەتپەي، اتىنىڭ الدى-ارتىنا شىعىپ، قايىس-ابزەلىن جوندەپ جاتتى.
كۋزمين قايتىپ كەلگەندە، ۇستەل ءۇستى تولىپ قالعان ەكەن. التىنمەن جيەكتەلگەن كونە كوگىلدىر كارلەن كەسەلەر، ءسۇت قۇيىلعان قۇمىرا، بال، از تولما شارابى بار شىنى قويىلىپتى. مارفا ساماۋىردى اكەلدى.
ولگا اندرەيەۆنا داستارقاننىڭ جۇدەۋلەۋ بولعانىنا كەشىرىم ەتىندى، ازىرشە ناۆولوكيدە، قالالىق كىتاپحانادا ىستەپ جاتقانىن، قايتادان ماسكەۋگە بارۋعا ازىرلەنىپ جۇرگەنىن ايتتى. كۋزمين، كەلىنشەك باشيلوۆ جونىنەن ايتەۋىر بىردەڭە سۇرايتىن شىعار دەپ، قانشا ۇمىتتەنسە دە، ول ەشتەڭە سۇرامادى. كۋزمين ەندى قىسىلايىن دەدى. گوسپيتالدا جۇرگەندە-اق باشيلوۆتىڭ ايەلىمەن الاۋىز ەكەنىن اڭعارعان. ءبىراق، الگىندە عانا كەلىنشەك حاتتى وقىماي، رويال ۇستىنە تاستاي سالعانىنان، بۇعان كامىل كوزى جەتتى، سول سەبەپتى دە باشيلوۆتىڭ اماناتىن ورىنداماعانداي، وعان كىنالى كىسى تەك ءوزى عانا بولىپ كورىندى. "ول حاتتى كەيىنىرەك وقيتىن شىعار" دەپ ويلادى كۋزمين. ءبىر عاجابى — باشيلوۆ سونشاما ءۇمىت ارتقان، وسى ءبىر جۇپىنى ۇيگە تۇندەلەتىپ اكەلگەن حاتى مۇندا ەشكىمگە قاجەت بولماي قالىپتى. شىنتۋايتتاپ كەلگەندە، كۋزميننىڭ باشيلوۆكە سەبى تيمەدى، قايتا ءوزى ءبىر ىڭعايسىز ىسكە كەلىپ كيلىكتى. ولگا اندرەيەۆنا سونى سەزگەن كىسىدەي، باياۋ عانا ءتىل قاتتى:
— ءسىز رەنجىمەڭىز. پوشتا بار، تەلەگراف بار، ونىڭ ءسىزدى اۋرە قىلعانىنا تۇسىنبەي-اق قويدىم.
— قايداعى اۋرە! — دەدى كۋزمين جەدەل، سوسىن از-كەم ايالداپ بارىپ: — قايتا، وسىنىڭ ءوزى جاقسى، — دەدى.
— مۇنىڭ نەسى جاقسى؟
كۋزمين قىزارىپ كەتتى.
— نەسى جاقسى مۇنىڭ؟ — ولگا اندرەيەۆنا ساۋالىن قاتتىراق قايتالاپ، كۋزمينگە كوز تاستادى. ونىڭ نە ويلاپ وتىرعانىن بىلگىسى كەلگەندەي، كەلىنشەك جىگىتتەن جاۋاپ كۇتكەن كۇيى ۇمسىنا ءتۇسىپ قادالا قاراپ قاپتى. ءبىراق كۋزمين ۇندەگەن جوق.
— سوندا دا ايتىڭىزشى، مۇنىڭ نەسى جاقسى؟ — دەپ سۇرادى تاعى دا ايەل.
— سىزگە قالاي ايتسام ەكەن، — دەدى كۋزمين تولعانىپ. — ونىڭ ءوزى ءبىر اڭگىمە. تىرشىلىكتە ىنتىزار بولعان نارسە كىسىگە وتە سيرەك كەزدەسەدى. باسقانى قايدام، مەن ءوز باسىمنان كەشكەن جايتتارعا قاراپ ايتام. جاقسى دۇنيەنىڭ ءبارى جاناي ءوتىپ جاتادى سەنى. ۇقتىڭىز با؟
— ءالى ۇعا قويعان جوقپىن، — دەدى ولگا اندرەيەۆنا قاباعىن ءتۇيىپ.
— مۇنى سىزگە قالاي تۇسىندىرسەم ەكەن، — دەدى كۋزمين ويلانىپ.
— بالكىم، ءسىزدىڭ دە باسىڭىزدان وتكەن شىعار. ۆاگون تەرەزەسىنەن كەيدە ءسىز قايىڭ ورمان اراسىنان ءبىر الاقانداي الاڭدى كوزىڭىز شالىپ قالادى، ايتپەسە، كۇنگە شاعىلىسقان اق ميزامدى كورىپ قالاسىز، سول ساتتە ءسىز زۋلاعان پويىزدان قارعىپ ءتۇسىپ، سول الاڭقايدا قالىپ قويعىڭىز كەلەدى. ءبىراق پويىز زىمىراپ وتە شىعادى. ءسىز تەرەزەدەن سۇعىنىپ ارت جاققا، سو ءبىر ورمان-توعايلار، كوكوراي شالعىندار، جىلقىلار، اۋىل اراسىنداعى جولدار جارىسا ءتۇسىپ، زۋلاپ قالىپ جاتقان جاققا قارايسىز، سوندا گۋىلدەگەن ءبىر اۋەز ەستيسىز. گۋىلدەپ جاتقان نە ەكەنىن بىلمەيسىز. ءبىراق، بالكىم، ول ورمان با، اۋا ما؟ الدە تەلەگراف سىمدارى ما؟ الدە، زۋلاعان پويىزدان گۋىلدەگەن رەلستەر شىعار، كىم ءبىلسىن؟ قاس قاققانشا جالت ەتىپ وتە شىعادى، ال سەن ونى ءومىر بويى جادىڭدا ساقتايسىڭ.
كۋزمين ۇندەمەي قالدى. ولگا اندرەيەۆنا وعان شاراپ قۇيۋلى ستاكاندى جاقىنداتىپ قويدى.
— مەن ومىردەن، — دەدى كۋزمين ءوزى جايلى ءسوز ەتكەندە قىزارىپ كەتەتىن ادەتىنە باسىپ قىزارىپ، — ءارقاشان دا وسى سياقتى، وقىستان تاپ بولاتىن قاراپايىم دۇنيەنى قۇمارتا كۇتىپ ادەتتەنگەن جانمىن. ەگەر سونداي جايعا ۇشىراسا قالسام، توبەم كوككە تيگەندەي قۋاناتىنمىن. ارينە، قۋانىش باياندى بولماسا دا، كوڭىل ءبىر تۇلەپ قالادى.
— ال، ءقازىر دە قۋانىشتىسىز با؟ — دەپ سۇرادى ولگا اندرەيەۆنا.
— ءيا!
ولگا اندرەيەۆنا تومەن قارادى.
— مەن ۆيسلا جاعاسىندا جارالانىپ، گوسپيتالدا جاتتىم. جۇرتتىڭ ءبارى جاپىرلاسىپ حات الىپ جاتادى، مەن عانا المايمىن. حات جازاتىن دا ادامىم جوق بولاتىن. سارعايىپ ۇزاق جاتقاندا، جۇرتتىڭ ءبارى سياقتى، سوعىستان كەيىنگى كەلەشەگىمدى ويلايمىن. كەرەمەتتەي ءبىر وزگەشە كەلەشەك. جازىلعاسىن مەنى دەمالىسقا جىبەرمەك بولدى. بارار قالانى دا بەلگىلەپ بەردى.
— قاي قالا؟ — دەپ سۇرادى ولگا اندرەيەۆنا. كۋزمين قالانىڭ اتىن ايتتى. ولگا اندرەيەۆنا ەشتەڭە دەپ جاۋاپ قاتپادى.
— سوسىن كەمەگە وتىردىم، — كۋزمين اڭگىمەسىن ساباقتاي ءتۇستى.
— جاعالاۋدا دەريەۆنيالار، ايلاقتار قالىپ جاتىر. سوسىن ناۆولوكي كەلدى. مەن ۇيىقتاپ قالام با دەپ قورىقتىم. مەڭىرەۋ تۇندە پالۋباعا شىعىپ، ويعا شومدىم: وسىناۋ كۇللى رەسەيدى قىمتاپ تاستاعان تاس قاراڭعىدا، جاڭبىرلى اسپان استىڭدا مىڭ سان ادامنىڭ قاننەن-قاپەرسىز ۇيىقتاپ جاتۋىنىڭ ءوزى ءبىر عاجايىپ دۇنيە عوي. سوسىن كۇيمەگە وتىرىپ، وسىلاي قاراي بەتتەدىم، جولاي كەلە جاتىپ، كىممەن جولىعار ەكەم دەپ ويلاۋمەن بولدىم.
— ءسىز سوندا نەگە قۋانىپ وتىرسىز؟ — دەپ سۇرادى ولگا اندرەيەۆنا.
— انشەيىن، جاي... — دەدى كۋزمين قيپالاقتاپ. — جالپى جاقسى. ول ۇندەمەي قالدى.
— مۇنىڭىز نە؟ اڭگىمە ايتا وتىرىڭىز!
— نە ايتام؟ ونسىز دا مىلجىڭداپ، كوپ سويلەپ كەتتىم بىلەم.
— ايتا بەرىڭىز، — دەدى ولگا اندرەيەۆنا ونىڭ سوڭعى ءسوزىن ەستىمەگەن كىسىدەي. — ويىڭىزعا نە كەلسە، سونى ايتىڭىز، — دەدى ول تاعى دا. — ءبىراق وسىنىڭ ءوزى وقىستاۋ ءبىر جايت بولىپ تۇر-اۋ.
ول ورنىنان تۇرىپ، تەرەزەگە باردى دا، پەردەنى ىسىردى. جاڭبىر ءالى جاۋىپ تۇر ەكەن.
— وقىستاۋ دەپ نەنى ايتاسىز؟
— جاۋىن دا جاۋىن! — دەدى ولگا اندرەيەۆنا ارتىنا بۇرىلىپ قاراپ. — وسىلاي ديدارلاسۋىمىز دا، تۇنگى اڭگىمەمىز دە — وسىنىڭ ءبارى وقىس ەمەي نەمەنە؟
كۋزمين ۇيالعانىنان ءۇن قاتپادى.
تەرەزە سىرتىڭداعى دىمقىل تۇنەكتەن، سوناۋ تومەننەن، تاۋ باۋرايىنان كەمە داۋسى شىقتى.
— جارايدى، — دەدى ولگا اندرەيەۆنا ءبىرتۇرلى بويى جەڭىلدەنىپ قالعانداي. مىنە، گۋدوك تا بولدى!
كۋزمين ورنىنان تۇردى. ءبىراق ولگا اندرەيەۆنا قوزعالمادى.
— تۇرا تۇرىڭىز، — دەدى ول سىبىرلاپ. — كانە، جولعا شىعار الدىندا، ەسكى ادەت بويىنشا، از-كەم وتىرايىقشى.
كۋزمين قايتا وتىردى. ولگا اندرەيەۆنا دا كۋزميننەن سىرتتاڭقىراپ، ويعا شومىپ وتىر. ايەلدىڭ جۇمىر يىعىنا، جەلكەسىنە تۇيە سالعان قولاڭ شاشىنا، اققۋ موينىنا تەلمىرە قاراعان كۋزمين: ەگەر دۇنيەدە باشيلوۆ بولماسا عوي، وسى ءبىر شاعىن قالادان ەش جاققا كەتپەي، دەمالىس بىتكەنشە وسىندا قالار ەدىم، ءدال قاسىمدا، تاپ ءقازىر مۇڭعا شومعان، اياۋلى ءبىر جاس ارۋ تۇرىپ جاتىر، ءجۇرىپ جاتىر دەپ تەبىرەنە تولقىپ، كۇن كەشەر ەدىم-اۋ دەپ ويلادى.
ولگا اندرەيەۆنا ورنىنان تۇردى. اياداي عانا سەنەكتە كۋزمين وعان پلاششىن كيۋگە جاردەمدەستى. ايەل باسىنا ورامال تارتتى.
ولار سىرتقا شىعىپ، قاراڭعى كوشەمەن ءۇنسىز جۇرە بەردى.
— ۇزاماي تاڭ اتادى، — دەدى ولگا اندرەيەۆنا.
وزەننىڭ ار جاعىندا اسپان قۇلانيەكتەنىپ اعارىپ كەلەدى. ولگا اندرەيەۆنانىڭ تىتىركەنە ءدىر ەتكەنىن كۋزمين بايقاپ قالدى.
— ءسىز توڭىپ قالدىڭىز با؟ — دەدى ول ءۇرپيىپ. — بەكەر-اق شىقتىڭىز. جولدى ءوزىم-اق تاباتىن ەدىم عوي.
— جوق، شىققانىم بەكەر ەمەس، — ولگا اندرەيەۆنا جاۋاپتى كەلتە قايىردى.
جاڭبىر تىيىلدى، ءبىراق ءۇي شاتىرلارىنان تامشى ءۇزىلىپ، اعاش جاعا-جولداردى شىپ-شىپ شەرتىپ تۇر.
كوشەنىڭ اياعىندا قالا باۋى باستالدى. باۋ قاقپاسى اشىق ەكەن. ودان ءارى سوزىلىپ جاتقان قالىڭ اعاشتى سەرۋەن باعى قۇلازىپ قالىپتى. باۋ ىشىنەن تۇنگى سامال سىز بەن دىمقىل توپىراق ءيىسى كەلەدى. ءبىر ءسات مۇلگىگەن باۋ ءىشىن ۇرىنشاق جەل كەزىپ ءوتىپ ەدى، قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا ءبىر جويقىن قارا نوسەر قۇيىپ-قۇيىپ، سو زامات تىيىلىپ قالعانداي-اق، توعاي جامىراپ، شۋلاپ قويا بەردى.
باۋدىڭ شەتى وزەن ۇستىنە ءتونىپ تۇرعان بيىك جارعا كەلىپ تىرەلدى. ودان ءارى — جاڭبىرلى تاڭ الدىنداعى شەكسىز قيىر، تومەندە باكەندەردىڭ كومەسكى وتتارى، سەلدىر تۇمان، جازدىڭ جيۋىندى كۇنىنىڭ كوڭىل جابىقتىرار كورىكسىز كورىنىستەرى.
— تومەنگە قالاي تۇسەر ەكەنبىز؟ — دەپ سۇرادى كۋزمين.
— مۇندا كەلىڭىز!
ولگا اندرەيەۆنا تار سوقپاقپەن تۇرا جارلاۋىت جاعاعا قاراي بۇرىلدى دا، قاراڭعى ىلديدى قۋالاي قۇلاعان اعاش باسپالداققا كەلدى.
— قولىڭىزدى بەرىڭىز! مۇنىڭ كوپ تەپكىشتەرى شىرىك، — دەدى ولگا اندرەيەۆنا.
كۋزمين وعان قولىن ۇسىندى، سوسىن ەكەۋى ابايلاپ باسىپ، جايىمەن تۇسە باستادى. تەپكىشتەردىڭ ارا-اراسىنا وسكەن ءشوپ جاڭبىر سۋىنا مالىنىپ تۇر.
ولار باسقىش بىتەر جەرگە كەلىپ توقتادى. ەندى ايلاق تا، كەمەنىڭ قىزىل وتتارى دا كورىندى. كەمە القىنا تىنىستاپ، ىسقىرىپ تۇر. سالدەن سوڭ وسىناۋ بەيتانىس تا بولسا، سونشالىق جىلى ۇشىراپ، كوڭىلىمە قوزعاۋ سالعان كەلىنشەكپەن ايىرىلىسام-اۋ، وعان لوم دەپ ءتىل قاتا المايمىن-اۋ دەپ ويلاعاندا، كۋزميننىڭ جۇرەگى سىزداپ سالا بەردى. تاعدىر ايداپ كەزدەسكەندە سۋ-سۋ بيالاي كيگەن كىشكەنتاي الۋەتتى قولىن ۇسىنىپ، كيۋى قاشقان كونە باسقىشپەن ابايلاپ تومەن تۇسىرگەنى ءۇشىن كەلىنشەككە العىس تا ايتا المايدى، جولاي كەلە جاتقاندا جاۋىنعا مالشىنىپ، سالبىراپ تۇرعان اعاش بۇتاقتارى كەزدەسكەن سايىن، سەرىگىنىڭ بەتىنە ءتيىپ كەتەر دەپ، "ەڭكەيىڭىز" دەپ جايىمەن عانا ەسكەرتىپ وتىردى-اۋ ول ال، كۋزمين بولسا، ونىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەي ەڭكەيە بەردى.
— وسى جەردەن قوشتاسايىق. بۇدان ءارى مەن بارمايمىن، — دەدى ولگا اندرەيەۆنا.
كۋزمين كەلىنشەككە كوز سالىپ ەدى، ورامال استىنان تۇنىق كوز وعان ۇركە قاراپ تۇر ەكەن. ياپىرىم-اي، شىنىمەن-اق دۇنيەنىڭ ءبارى تاپ ءقازىر، وسى ساتتە، جالت ەتىپ جوق بولىپ، ءوز ءومىرى مەن مىنا ايەل ءومىرىنىڭ ساعىنا ەسكە الار، قيماس ءبىر ساتىنە اينالا ما؟
ولگا اندرەيەۆنا كۋزمينگە قولىن ۇسىندى. كۋزمين ونىڭ قولىن ءسۇيدى، سو زامات سىركىرەپ جاۋعان جاڭبىر دىبىسىمەن ارالاس باعانا قاراڭعى بولمەدە تۇڭعىش رەت شىققان ءاتىردىڭ ءيىسىن سەزدى.
ول باسىن كوتەرگەن كەزدە، ولگا اندرەيەۆنا بىردەڭە دەگەندەي بولدى، ءبىراق كەلىنشەك جاي سويلەگەندىكتەن، كۋزمين ونىڭ نە ايتقانىن ەستىمەدى. ايەل وعان تەك "بەكەر عوي" دەگەن ءبىر-اق ءسوز ايتقانداي بولدى. بالكىم، ايەل بۇدان باسقا دا بىردەڭە ايتقىسى كەلدى مە، كىم ءبىلسىن، ءبىراق سول ساتتە بۇلدىر تاڭدا دا، جاۋىن-شاشىندا دا، تۇماندا دا ءبىر تىنىم كورمەيتىن ەزىنىڭ ساندالباي ومىرىنە نارازى بولعان كەمە اشۋلانا اقىرىپ جىبەردى.
كۋزمين ارتىنا قاراماستان جۇگىرگەن كۇيى جاعاعا كەلدى، سوسىن قارا ماي مەن كەندىر ءيىسى اڭقىعان ايلاقتى باسىپ ءوتىپ، كەمە ىشىنە ەندى دە، جالما-جان بوس پالۋبانىڭ ۇستىنە شىقتى. دوڭعالاعى باياۋ اينالىپ، كەمە ورنىنان قوزعالدى. كۋزمين كەمە تۇمسىعىنا كەلىپ، وزەننىڭ جار قاباعىنا، باسقىش جاققا قارادى — ولگا اندرەيەۆنا ءالى جاڭاعى جەردە تۇر ەكەن. الاگەۋىمدە ونى كورە قويۋ دا وڭاي ەمەس ەدى. كۋزمين قولىن بۇلعاپ ەدى، ءبىراق ولگا اندرەيەۆنا جاۋاپ قاتپادى.
كەمە قۇمداۋىت جاعاعا تولقىن قۋالاپ، باكەندەردى تەربەپ، تەڭسەلىپ، ۇزاپ بارا جاتتى، ال، جيەكتى كومكەرگەن بالاپان تالدار كەمە دوڭعالاعىنىڭ ىرعاعىمەن جامىراي شۋلاپ قالا بەردى.
1945 جىل
You Might Also Like
-
پروفەسسور شەرۋباي قۇرمانباي ۇلى تەرميندەردىڭ ۇتىمدى نۇسقاسىن تاڭداعاندا ادامي فاكتورعا جول بەرمەۋگە ۇندەدى.
