جاراتقان وسىلاي جازىپ قويعانداي...
... ءبىزدىڭ تۇقىمعا ءۇش قىز بەرسە، ءبىر ۇل. ءۇش ۇل بەرسە ءبىر قىز. نە ۇل جالعىز، نە قىز جالعىز. ارتىق-كەمىن جاراتقاننىڭ ءوزى رەتتەپ وتىرادى. بايكوبەككە توقالدان عانا ءبىر قىز بەس ۇل بەرگەن ەكەن، ۇلدىڭ ەكەۋىن ارتىق دەپ ارتىنا ۇرپاق قالدىرمادى. ىسقاققا ارتىق-كەمى جوق ءۇش قىز، ءبىر ۇل بەرگەن. ماعان ەكى قىز، ءۇش ۇل بەرىپ ەدى، جاراتقان ەسەبىنەن جاڭىلدى ما، ءبىر قىز، ءبىر ۇلدى ءوزى الىپ كەتتى. قالعانىنا دا شۇكىر دەپ داكەڭ ەكەۋمىز قارق بوپ وتىرمىز.
قازاققا ۇل قىمبات پا، قىز قىمبات پا؟ ۇلى نە، قىزى نە، ءسىرا، ادام قىمبات شىعار. تۇركى ىشىندە ەپيكالىق حالىق بولا تۇرا حح- عاسىردا ون ميلليوننان اسا الماي شارشادىق. عاسىر باسىندا مىسىرمەن، تۇركيامەن بىردەي، باسەكە ەدىك، كازىر مىسىردا 70 ميلليون اراب، تۇرىكتەر دە 70 ميلليوننان اسىپ وتىر. وتكەن عاسىردىڭ العاشقى ەلۋ جىلىندا ناحاقتان 10 ميلليون قازاقتان ايىرىلىپ ەدىك، سونىڭ سەكسەن پايىزى ەركەك كىندىكتى بولعاندا ارتىنداعى ۇرعاشى جۇرت بالانى كۇلگە اۋناپ تاپسىن با؟.. بۇل جازمىشتان، جاراتقاننىڭ ولشەمى مەن ەسەبىنەن تىس زۇلمات، كوكتەن ەمەس، كورشىلەردەن كەلگەن توپانسۋداي اپات. قىمس ەتسە تاريحقا جابامىز. نەمەنە، تاريحتىڭ بەتىنە قازاق وسى مولشەردەن اسپاسىن دەپ جازىپ قويىپ پا؟ تاريحتى زورلاپ بىزگە اكەلىپ تاڭاتىن دا كورشىلەر. مۇنى دا ءبىز تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى ەل بولىپ ءتۇسىنىپ، ەسەپتەپ جاتىرمىز... ءجا، وتكەندى ۇمىتۋعا بولماس، ءبىراق ونى ەسكە الىپ وكسي بەرگەننەن ەندى ەشتەڭە شىقپاس... سونىمەن...
ۇل قىمبات پا، قىز قىمبات پا؟.. ەۆرەي جۇرتى تەك قىزدان تۋعان ۇرپاقتى عانا تۇقىمعا سانايدى. مەيىلى قىز قازاققا تيسە دە، شۇرشىتكە شىقسا دا. اعىلشىن لوردتارى ءۇش ۇرپاقتان سوڭ جيەننەن باۋىرىنا بالا سالىپ تۇقىم جاڭارتادى دا وعان ناعاشىنىڭ ءاتى-جونى مەن بۇكىل اتاق-دارەجەسىن، تيتۋلىن بەرەدى. يتالياندىق فرانسۋزدان ايەل الىپ، ودان تۋعان بالا ۇل بولسا، ونىڭ ۇلتىن فرانسۋز دەپ جازدىرادى. كەرىسىنشە، فرانسۋزدار دا وسىنى جاسايدى. قازاقتا: « ءۇيدىڭ مىقتىسى اعاشىنان، جىگىتتىڭ مىقتىسى ناعاشىدان» دەيتىن ماتەل بار. بۇل دا تەگىن ەمەس. اتا-باباسىنىڭ ەرەكشە قاسيەتى كەيىنگى ۇرپاقتا ءۇش بۋىننان، بولماسا جەتى بۋىننان سوڭ قايتالايدى ەكەن. ناعاشىدان بۋىن ساناپ جاتپايدى، كەيدە جەتەسىزدى «ناعاشىسى ناشار ەدى» دەپ كەمىتىپ جاتاتىنىن ءجيى ەستيتىنبىز.قازاقتىڭ تەكسىزگە قىز بەرمەيتىنى، تەكسىزدەن كەلىن تۇسىرمەيتىنى وسىدان قالسا كەرەك. ءتۇبىن قۋعاندا بۇل گەنوفوندىنى تازا ۇستاۋدان تۋعان ءداستۇر. ۇل قاشاندا اناسىنا، قىز اكەسىنە تارتادى، قىزدىڭ قاشاندا اكەسىنە جاقىن، ول قارتايا قالسا ەرەكشە قامقور بولاتىنى دا وسىدان. قىز بايقۇستىڭ ۇزاتىلاردا سىڭسۋىن كوبىنە اكەسىنە ارنايتىنى دا راس. ءوزى قارتايسا بايدى دا، بالانى دا ۇمىتىپ، تۇسىندە اكەنىڭ قاراشاڭىراعىندا، وڭىندە سونى ساعىنۋمەن كۇن كەشەتىن كورىنەدى. وسىنىڭ ءبارى عىلىمي تۇرعىدان دا دالەلدەنگەن قۇبىلىس. قازاق كەلىن تۇسىرسە اعايىن، اۋىل-ايماق قانا تويلايدى. قىز ۇزاتىلسا ونىڭ داقپىرتى التى ارىسقا جەتكەن. «وتىز كۇن ويىن، قىرىق كۇن توي» دەگەن اۋىز ادەبيەتىندەگى اڭىز قىز تويىنان قالعان ماقتانىش. وعان شاقىرىلماعان جەكجاتتىڭ وكپەسى ءومىر-باقي وشپەگەن. قىزدىڭ جاساۋىن ەل بولىپ كوتەرگەن. قىزدىڭ تويىنا ونەر ساڭلاقتارى: انشىلەر، كۇيشىلەر، بالۋاندار، اتبەگىلەر، شەشەندەر كەلگەن، وسىنىڭ ءبارى قىز اكەسىنىڭ، رۋ-تايپانىڭ اتاعىن شىعارۋ ءۇشىن ۇيىمداستىرىلاتىن. حالىق اندەرىن، ءبىرجان-سال، احان-سەرى، ۇكىلى ىبراي، مۇحيت، سالقارا، سەگىز-سەرى سەكىلدى حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ تۆورچەستۆوسىن زەرتتەگەن ونەر سىنشىلارى: اۆتورلار پالەنگە عاشىق بولىپتى، تۇگەنگە عاشىق بولىپتى دەسىپ جاتادى. بەكەر. مۇنىڭ ءبارى ارناۋ. ۇزاتىلار قىزدىڭ اۋجارى. (حالىق ءانى دەپ جۇرگەن «ارمان-اي» احان-سەرىنىڭ اقتوقتى ۇزاتىلعاندا شىعارعان اۋجارى). ويىنا نە كەلسە سونى ايتا سالاتىن مۇنداي جورامالدار تولىپ جاتىر. ءتىپتى سولاي بولعاننىڭ وزىندە سۇلۋدى جاتقا قيماعانداعى وكىنىشى.
«باسىنان جىلاندىنىڭ قۇلاعانىم،
كەكىلىن كەربەستىنىڭ سىلاعانىم، كەتتى دەپ بالقاديشا ەستىگەندە قۇشاقتاپ قۇس جاستىقتى جىلاعانىم.»
دەيتىن احانعا سەنۋگە بولار. سەنبەيتىن ءبىر قيانات: «دەگەنگە بالقاديشا، بالقاديشا، كۇيەۋىڭ 85تە شال قاديشا» دەيتۇعىن كەيىنگى ءبىر پىسىقايلاردىڭ قوسقان «جاڭالىعى». بالقاديشانى ايتتىرعان كۇيەۋى ونسەگىزدەگى جىگىتتىڭ تورەسى بولعان دەسەدى. ىبىراي قىزىن شالعا بەرەتىن ساسىق بايلاردىڭ ءبىرى ەمەستى. احان كەلە جاتىر دەگەندە: ءتورىڭ توسەنىشتى، تۇندىگىڭ ءتۇرۋلى بولسىن، قىز، بوزبالانى قاماپ ۇستاماڭدار دەپ رۋلى ەلگە بۇيرىق بەرەتىن بولعان. «ءبىر تۇگىل ەكى جەڭگەڭ كەلىپ وتىر، رۇحسات بىزدەن سىزگە بار قاديشا» دەيتۇعىن احان ءسوزى وسىدان تۋعان. سوۆەت وكىمەتى ىبىرايدىڭ مال-مۇلكىن تاركىلەپ، ءوزىن يتجەككەنگە جەر اۋدارىپ جىبەرگەن. كەيىن ۇلدارى ەلگە قايتىپ كەلىپ، ابرايەۆ دەگەن فاميليامەن ءارتۇرلى مەكەمەلەردە، ءتىپتى سوۆەت، پارتيا ۇيىمدارىندا دا قىزمەت اتقاردى. كوزى ءتىرى تۋىستارىن بىلە تۇرىپ بالحاديشانى شالعا ءتيدى دەۋ الدىمەن اعايىندى قورلاۋ، قازاقتىڭ ادەتىندە جوق قىزدى قورلاۋ.
اتا-انانىڭ رۇقساتىنسىز بايعا ءتيىپ كەتكەن قىز تەرىس باتا الىپ، قايتىپ توركىنىن كورە الماي، تۋعان جەردىڭ توپىراعىنا دا سيماعان. سەبەپ، قىز قىلىعى ءبىر عانا اۋلەتتى ەمەس، بۇكىل ەل-جۇرتتى قىزىقتان قۇر قالدىرىپ قارعىسقا ۇشىراعان سوڭ تۋىسقاندىق ساناتتان شىعىپ قالسا كەرەك. ەل اراسى بۇلىنبەسىن، اعايىن اراسىنا سىزات تۇسپەسىن دەپ قايمانا قازاق تۇگىلى ءبىرجان، احاندار دا بۇل سالتتى ەش بۇزباعان ەكەن. تۇركىدە ايەل جۇراعاتىن قازاقتاي ءقادىر تۇتقان حالىق كەمدە-كەم، بۇگىندە باسى-كوزىن تۇمشالاپ، قاپىرىقتا دا قىمتاپ ۇستاۋ ءبىزدىڭ عۇرپىمىزعا جات ءداستۇر، تەگى شىعىستان كەلگەن قىلىمسۋ مەن قىزعانىش ەدى، ەندى باتىستان كەلگەن گەندەرلىك ساياسات دەگەنگە ۇشىراپ وتىرمىز. ەركىندىك، بوستاندىق قازاقتىڭ قىز-كەلىنشەگىنەن باسقا جۇرتتىڭ ۇرعاشى اتاۋلىسىنا ءبۇيىرماعان سالت، ءتۇبى بۇل تيىم دەگەن تارتىپتەن شىقسا كەرەك، ويتكەنى ايەل ءجۇراعاتىن جۇگەنسىز قويا بەرسە، دامبالىن باسىنا كيىپ، جالاڭاش بوربايىن كۇنگە قاقتاۋدان قاشپايدى. ەگەر ادەپسىز، جابايى بولسا، تۇركىلەر باعى زاماننىڭ وزىندە ايەل زاتىن ولگەندە دە دەنەسىن التىن مەن كۇمىسكە، ۇلدە مەن بۇلدەگە بولەپ جەرلەمەس ەدى، ەل بيلىگىنە تارتىپ، «قاتىن» دەگەن تيتۋل بەرمەس ەدى. دەمەك، گەندەرلىك ساياسات دەپ قيعىلىق سالىپ جۇرگەندەر دامبالىن باسىنا جەتكىزە الماي جۇرگەندەر. دەمەك، ەۋروپا رۋحاني جاعىنان تۇركىلەردىڭ جىل ساناۋعا دەيىنگى بولمىسىنا جەتە الماي جۇرگەنى. دەمەك، دجەيمس چەرۆاردتىڭ: «دۇنيەجۇزىلىك سيۆيليزاسيا تۇركىلەردەن باستالعان» دەگەنىنە تالاس بولماسا كەرەك...
You Might Also Like
-
«ادامزات، سەنىڭ قاسىرەتىڭ سول، جاستىعىڭدى اقىماقتىقپەن وتكىزىپ، جاسامپاز شاعىڭدى جالقاۋلىقپەن تاۋىستىڭ. ەندى كورگە لاقتىرار قاڭقاڭ عانا قالدى. پەندەگە دە، باتىرعا دا، ادامنىڭ بۇكىل ۇرپاعىنا و...
