قاجىلىق ساپارى
اللانىڭ ءوزى دە راس،
ءسوزى دە راس!اباي.
ءبىسمىللاھىر-راحمانىر-راحيم...
مەككەگە بارامىن-اۋ دەپ ويلاعان جوق ەدىم. جەتى اتامدا قاجى بولعان دا ەشكىم جوق ەكەن. ءيىسى قاراتايدان مەككەگە جول شەككەن ون ءمۇساپىردىڭ توعىزىنىڭ سۇيەگى سوندا قالىپتى. تورىمدە ءال-حارام مەشىتىنىڭ كۇنتىزبە سۋرەتى ءىلۋلى تۇرۋشى ەدى، سودان با، وڭىمدە دە، تۇسىمدە دە سول سۋرەت كوزالدىما ەلەستەي بەرەتىن. سودان با، كۇندە كەلىپ، كۇندە كورىپ جۇرگەندەي ءال-حارام مەشىتىنە كىرگەندە دە ەشنارسەگە تاڭقالعانىم جوق...
...اۋەلى الىبەك بولماعاندا، نۇرجان بولماعاندا ماعان مەككەنى كورۋ جوق ەدى. الىبەك مەنى ساپارشىلاردىڭ تىزىمىنە قوسىپ، نۇرجان التى ساعاتتىڭ ىشىندە پاسپورت اپەرمەگەندە كوپكە ىلەسە الماي قالىپ قويعانداي ەكەنمىن...
***
اكۋلا سەكىلدى اقبوز لاينەر بوز ساعىمعا كەلىپ قوندى. قايناعان ءسۇتتىڭ جەل كوبىگىندەي جىپىرلاعان شام استىندا مۇلگىپ جاتقان پورتتى قالا جيددادان الابەل اۆتوبۋستار بوز ساعىمعا الا كەپ جونەلدى. بوز ساعىمنىڭ تۇبىنە شوككەن قاراكەر دالا سۋمەن شايقالعان تەڭىزدىڭ تابانىنداي تەڭسەلىپ ەدى. قوجىر-قوجىر قاراكەر قىراتتار بوز ساعىمدا جۇزگەن كونە زاماننىڭ دينوزاۆرلارىنداي اڭىراعان تاس جولدىڭ قوس قاپتالىندا وڭكيىپ-وڭكيىپ ورىستەپ جاتىر. بوز كورپەنىڭ استىنداعى قاراكەر دالا دا، قاراكەر قىراتتار دا تىم-تىرىس مۇلگىپ جاتىر. كۇندە كەلىپ، كۇندە كورىپ جۇرگەندەي بۇعان دا تاڭقالعانىم جوق. مەنىڭ سەمەيىمنىڭ دالاسىنان، مەنىڭ قاراتاۋىمنىڭ سىلەمدەرىنەن كوشىرىپ العانداي. ءبىزدىڭ كەلەتىنىمىزدى ءبىلىپ، مەنىڭ سەمەيىمنىڭ كەر دالاسى مەن قاراتاۋىمنىڭ كارتامىش قىراتتارى وسىندا كوشىپ قونعان سياقتى...
ءبىز مەككەگە كەلىپ كىرگەندە باتىستا اي، شىعىستان كۇن نۇرىنىڭ شاپاعى تەپكەن...
***
مەككەدە بوتەن ادام جوق. مەككەنى بوتەنسىپ جاتقان ادام جوق. باعى زاماننان وسىندا تۋىپ-وسكەندەي. باعى زاماننان بەرى وسىندا جۇرگەندەي. قۇربان ايتتىڭ كەزىندە ۇلكەن قاجىلىققا كەلگەن اللانىڭ ق ۇلى 2،5 ميلليون دەستى. قاعبانى جەتى اينالىپ تاۋاف ەتكەندە دە، مينادا جامارات ال-اكااباعا تاس لاقتىرعاندا دا وزەن تاسقىنىنداي قالىڭ جۇرتتىڭ ىشىنەن ەڭ بولماعاندا ەكىجارىم پەندەنىڭ شاڭق ەتكەن داۋىسىن، الارىپ قاراعانىن ەستىگەن دە، كورگەن دە ەمەسپىن. ەكىجارىم ميلليون وزىمەن ءوزى سويلەسىپ، وزىمەن ءوزى كۇبىرلەسكەندە قاسىنداعى قاتار جۇرگەن قۇلاققا ءۇنى دە ەستىلمەدى. اركىمنىڭ اۋزىندا ءبىر اللا بولعان سوڭ با، ءۇن بىتكەندى اسپان جۇتىپ جاتقانداي. «راببانا ااتينا في ءاددۇنيا حاساناتا، ۆا فيل ال-احيراتي حاساناتا، ۆا كينا اابا انار» (ەي اللا! ماعان بۇ دۇنيەنىڭ جاقسىلىعىن، و دۇنيەنىڭ راحاتىن بەرىپ، توزاقتىڭ ازابىنان ساقتاي كور!).
ەكىجارىم ميلليوننىڭ ەكىجۇزى قازاق ەلىنەن. كوبىسى بەسىگىنەن بەس نامازعا جىعىلىپ، ءدىن جولىن ۇنەمى ءپىر تۇتپاسادا بارا سالا ەكىجارىم ميلليونعا ءسىڭىپ كەتكەنىنەن قازاقتىڭ مۇسىلمان ەكەنىن سەزىندىم. تۇگەلدەي دەرلىك زيالى قاۋىمنىڭ وكىلى بولعان سوڭ با، ءبىر عانا سەزىمگە جىعىلا بەرمەي، كۇپىرلىككە ەرمەي تەكتىلىك تانىتىپ، وزىنە دەيىن ابايدىڭ بارىن، يسساۋيدىڭ بولعانىن ءبىر ساتكە دە ەسىنەن شىعارىسقان جوق.
مەككەدە پەندەنىڭ ءبارى بىردەي: كىم باي، كىم كەدەي، كىم تورە، كىم قارا — پوشىمىنا جازىلماعان، تەك تەكتى مەن تەكسىزدىڭ ايىرماسى بەتىنەن بەلگىلى. تەكسىزدىڭ كوزى اداسقاق، وڭىندە نۇر جوق، تەكتىنىڭ شىرايىنان يمان تەۋىپ تۇرعانىن اجارىنان-اق تانيسىڭ. بىزدە يمانسىز ەسەك مىنسە دە ەتەكتەگىنىڭ سالەمىن السا ناعىلسىن. مەككەدە باس-اياعىڭا قارايتىن ەشكىم جوق، التىنىڭ مەن دوللارىڭا تۇكىرمەيدى، «دجيپ» مىنگەن ميلليونەردىڭ كوپپەن بىرگە كوشەدە قونىپ جاتقانىن كوردىم: كولىگى كولەڭكە، توسەنىشى كىلەم، بالا-شاعا، تۋعان-تۋىستارىمەن بەس نامازعا جىعىلىپ، جاستىقسىز، جامىلعىسىز اسفالت ۇستىندە تۇنەپ، جاتقان جەرىنە جەتىم قىلشىق قالدىرماي ەرتەڭگىسىن نيەت-پارىزىن وتەۋگە اسىعادى. مەن نەگر جۇرتىنىڭ سۇلۋىن كوردىم: سىرىقتاي كوركەم جىگىت كۇيمەسىن قاڭتارىپ قويىپ، اياعىن انتەك باسقان ءسابيىن بالمۇزداقپەن ۋاتىپ وتىر، ءبىر وزىندە ءۇش قاتىن بار ەكەن، ءۇش قاتىن قاتار تۇرىپ باتار كۇننىڭ ساعىمىندا اقشام نامازىنا جىعىلعاندا مەڭسىز قارا بارقىت جۇزدەرىنەن نۇر توگىلەدى. ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي ءۇش ارۋعا جەر سىزعان قارا جىبەك كويلەك، قارا جاۋلىق مەڭسىز قارا سايگۇلىككە سالعان سالتاناتتىڭ ەر-تۇرمانىنداي جاراسادى ەكەن. مۇمكىن ارۋلار اللاعا قۇلشىلىق ەتىپ، ادام بالاسىنا يمان تىلەگەن نيەتىنەن سوڭ ماعان سۇلۋ كورىنگەن شىعار. ايتەۋىر، مەككەدە ادام تۇرپاتىنىڭ كەم-كەتىگى كورىنبەيدى. پەيىل كەڭ، نيەت سولاي!..
***
قاجىلىق كەزىندە جەرگىلىكتى تۇرعىن كوشەگە شىقپايدى. اسىرەسە ايەل جۇراعاتى. بالا-شاعا بولسا دا قىلت ەتىپ باسىن كورسەتكەن جوق. ەكى ءتۇرلى سەبەپ: اۋەلى كەلگەندەرگە كەدەرگى جاساماۋ؛ 2،5 ميلليوندى سيعىزىپ كور، سيعىزعان ەكەنسىڭ، قىزمەت كورسەتىپ ب ا ق. قىزمەت — ماقتارلىق. مۇنداي قىزمەتتى پايعامبار ەلىنەن باسقانىڭ قولىنان كەلمەسە كەرەك-تى. جانەدە قانداي قىزمەت! ءمىن تاعۋ ۇيات. وسىعان قاراماستان تىرشىلىك توقتاۋسىز ءجۇرىپ جاتىر. اسىرەسە مەدينادا. قاپتاعان قۇرىلىس. سالىنىپ جاتقاننىڭ ءبارى دە قوناق ءۇيى. سالىپ جاتقان امەريكانىڭ كومپانيالارى، جۇمىس قولى تەك تۇرىكتەر. ەكى جىلعا كونتراكتىمەن كەلەدى. ەكى جىلدان سوڭ شەكارادان شىعارىپ سالادى. قونىس برمەيدى. جەر بەمەيدى. ازاماتتىق بەرمەيدى. كولدە جۇزگەن اققۋدىڭ شوعرىنداي تراسسانىڭ جيەگىنەن ءجۇمىسشى قالاشىقتارىن كوردىك. ءبىر قاباتتى اق شاعالاداي ۇيلەردىڭ ءارقايسىسىنىڭ توبەسىندە كۇننەن قۋات الاتىن باتارەيالار. ءارقايسىسىنىڭ ەسىك كوزىندە جەڭىل ماشينالاردىڭ ءتۇر-تۇرى بايلاۋلى تۇر. پوليسيادان باستاپ كوشە سىپىرۋشىلارعا دەيىن كەلىمسەكتەر. اسحااداعى ىدىس-اياق جيناۋشى بانگلادەشتىك ازامات ايىنا مىڭ دوللار الامىن دەدى. سوعان قاراعاندا قۇرلىسشىنىڭ جالاقىسىن بىزدەگى مينيسترلەر بولماسا، جۇمىسشى تۇسىندە دە كورمەيتىن شىعار. دۇكەن اتاۋلىنىڭ جايماسىندا دا كەلىمسەكتەر. دۇكەن اتاۋلى شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرىلەدى ەكەن. دۇكەن اتاۋلى مۇندا دەمالىس ورنى: تومەنگى قاباتتا فونتان، گۇلزار، القا-قوتان ورىندىقتار، شاي ىشەمىسىڭ، كوفە ىشەمىسىڭ، جەڭىل تاماقپەن جۇرەك جالعايسىڭ با —تابەتىڭ ءبىلسىن، كونديسيونەر — قىرىق گرادۋستىڭ ۇستىندەگى قاپىرىقتان سوڭ جانىڭ جاي تابادى، ءبىراق جاعاسى جايلاۋعا كەتىپ شالقايىپ جاتقان ەشكىم جوق. بىزدەگى سۋاتقا جۇگىرگەن قويشا توپىرلاپ، جايمانىڭ ۇستىندە تاربايىپ جاتقان دا ەشكىم جوق، اياقتىڭ تىپىرى، ساعاتتىڭ تىقىلى دا ەستىلمەيدى. جاڭا عيماراتتىڭ ەكىنشى قاباتىندا قۇرىلىس قىزىپ جاتسا، ءبىرىنشى قاباتتا ساۋدا دۇرىلدەپ، قۇرلىس شىعىنىن قايتارىپ جاتىر. مايدا-شۇيدە ساۋداگەرلەردى مەككەنىڭ كاكۇر-شۇكىر بۇرىشىنان عانا كوردىك. بىرەن-ساراڭ قايىرشىنى مينانىڭ شەت كوشەسىنەن عانا كوردىك — وندا دا قولى كەسىلگەندەر. ۇرلىق قىلساڭ قولىڭ شابىلادى. ۇرلىق ءتۇبى — قورلىق دەگەن وسى. قور بولعىڭ كەلمەسە — قولىڭدى تىي!
ەكىنشى سەبەپ — جەرگىلىكتى حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋ. ءبىر ماۋسىمدا جەتى ميلليوننان استام ءمۇساپىر كەلەدى ەكەن. ءبارىنىڭ قولىندا ەتەكتەي-ەتەكتەي انىقتاما بولسا دا سەنۋ قيىن، بىرەۋدىڭ اياعىمەن، بىرەۋدىڭ تاياعىمەن ءارتۇرلى دەرت كەلۋى مۇمكىن. اللا ساقتانساڭ عانا ساقتايدى. كەلىمدى-كەتىمدىنىڭ ءبىر دۇركىن ەرىن تيگىزگەن ىدىس-اياعىنا دەيىن تابان استىندا سىپىرىپ-سيىرىپ قوقىس موشەگىنە لاقتىرىپ جاتىر، قوقىس موشەگىن تابان استىندا قاعىپ الىپ قوقىس تيەگەن ماشينالار زىرلاپ كەتىپ جاتىر. قالا تىرشىلىگى — كونۆەيەر. ءبىراق سول كوزگە كورىنبەيدى. تىنىشتىق. جوڭكىلىپ جاتقان «وزەننىڭ» سىلدىرى جوق. ماشينا اتاۋلىدا ءتۇتىن جوق. تۇتىندە تىنىس تۇنشىقتىرار ءيىس جوق. يىنتىرەسكەن ترانسپورتتىڭ اراسىنا ساۋساق سيمايدى، سولار قۋىقتاي جىرتىقتان وتسە دە «سۇزىسسە» ناعىلسىن. كوشە پوليسياسىنىڭ بار قىزمەتى - ادامداردى جولعا سالۋ، اداسقانداردى ىزدەپ تابۋ. رەسەيدىڭ ورت-اسى قاعبادا حالىق شىبىنشا قىرىلىپ قالىپتى دەپ ەزۋىن جىرتقان ەكەن، اياق استىندا جاتقان ەشكىمدى كورگەنىمىز جوق. مەككەدەن توپىراق بۇيىرسىن دەپ جۇماقتان دامەتكەن سەكسەننىڭ ىشىندەگى ەكى شالدى ارۋلاپ جۋىپ، جانازاسىن مەشىتتە شىعارىپ، قۇرمەتتەپ كومدى. سۇيەكتى ەلىنە قايتارمايدى. جەر شالعاي، كۇن ىستىق، جەتكەنشا اعىپ كەتۋى مۇمكىن. نەگىزگى قاۋىپ — مارقۇم نەندەي دەرتتەن جان ءتاسىلىم ەتتى، بەلگىسىز بولسا، ەلىنە ءارتۇرلى ينفەكسيا اپارۋى مۇمكىن. بۇل دا ساقتىق. بۇل دا ادامگەرشىلىكتىڭ ايقىن ءبىر كورىنىسى. «ادام بالاسى بىر-بىرىنە باۋىر». بۇل قاسيەتتى قۇران ءسوزى. قۇران ءسوزى مۇسىلمان مەن باسقا ءدىن اراسىنا ەشۋاقىتتا وت جاقپاعان. سونانسوڭ دا قاسيەتتى قۇران بۇگىندە 60 ۇلتتىڭ تىلىنە اۋدارىلىپ، 2662 رەت باسىلعان ەكەن. الەمنىڭ بۇكىل وركەنيەتتى ەلدەرىنىڭ زيالى قاۋىمى، عالىمدارى قۇران سوزىنە ەلتىپ وتىر. «عىلىم — اللانىڭ ءبىر سيپاتى، ول، حاقيقات. راستىڭ ءبىر اتى- حاق، حاقتىڭ ءبىر اتى — اللا. ءاربىر عالىم — حاكىم ەمەس، ءاربىر حاكىم-عالىم» بۇل اباي ءسوزى. قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن جالعىز حاكىم!..جالعىز اۋليە!..
«نە ۋبيي!» بۇل تاۋرات ءسوزى. سوكراتقا ۋ ىشكىزگەن، يواننا اركتى وتقا ورتەگەن، عايسانى دارعا اسقان كىم؟». بۇل اباي قويعان سۇراقتار. «ولتىرمە!» دەپ وتىرىپ، قىلىشىن سۇيرەتىپ كەلىپ كرەست تاققانداردىڭ شىعىستى قانعا بوكتىرگەنى نەسى؟ كەزىندە وركەندەپ تۇرعان، گۇلدەنىپ تۇرعان عىلىمنىڭ ورداسى حاكىمدەردىڭ وتانىن وتارشىلاردىڭ بەس عاسىر بويى اياۋسىز تاپتاعانىن نەمەن تۇسىندىرەمىز؟.. كۇنى كەشەگە دەيىن سونىڭ سالدارىنان يسلام اۋىزدىقتان بوساعان جوق، مۇسىلماندى ەكىنشى سورتتىڭ ەسەبىنە اپارىپ تەلىدى. شىعىس بوستاندىق الىسىمەن يسلام اۋىزدىقتان بوساندى، اۋزىندا اللاسى بار جۇرتتار يماندىلىققا بەت قويدى. مۇنىڭ ءتۇبى: «باسىڭ بىرىكپەي باقىتىڭ جانبايدى!». ارينە، بۇل بۇگىنگى يمپەريالارعا جاقپاي جاتىر. كەزىندە «پانتيۋركيزم» دەگەندى ويلاپ تاپقان وتارشى كازىرگى «اعا جۇرتپىن» دەپ كولگىرسيتىن كورشىلەردىڭ كورىنگەن نارسەنى سەپتەۋگە اۋەس ءباسپاسوزى «يسلام دەگەن پالەكەت كەلە جاتىر» دەپ جاحاندى دۇرلىكتىرگىسى كەلدى. وسىدان سوڭ كەكەسىنمەن بولسىن، كەكشىلدىكپەن بولسىن ورت ەزۋىن قيسايتسا، ءبىز بۇعان دا تاڭدانبايمىز. قىزعانىشتىڭ قىزىل ءيتى ارقاندا جاتسا دا ارسىلدايدى. «قىزعانىش ءوزىنىڭ ناستىعىنا توياتتاعاندا عانا ارانىن تيادى» دەپ اندرە مورۋا بەكەر ايتتى دەيمىسىڭ. ءبىراق، بۇل قىزعانىش قانا ما؟ ونىڭ ار جاعىندا نە جاتقانىن دا بىلەمىز. وعان دا تاڭدانبايمىز. تەگى ءبىر، ءتىلى ءبىر، ءدىنى بولەك ءبىر حالىقتىڭ قانشا جىل قىرقىسقانىن ءبىر عانا يۋگوسلاۆيادان كورگەن جوقپىز با؟
«باۋىرلاستار مايدانى» دەگەن بۇگىندە حالىقارالىق تەرمينگە اينالىپ كەتكەن دە سياقتى-اۋ. بۇل دا ءبىر ەلگە قاسىرەت، ءبىر ەلدىڭ قىشىعان جەرىن قاسىپ بەرەتىن راحات. قاسىرەتتەن راحات كۇتەتىن ساياساتشىلاردىڭ ءتۇبى — ساديست. ءدىنى ءبىردىڭ ءتىلى بولەك بولعانمەن تاۋبەسى ويىندا، يمانى بويىندا. ارينە مۇنى تاۋبەشىلدەن ءتاڭىرىن ۇمىتقاندار بۇرىنىراق سەزەدى، سونان سوڭ دا قارسى ارەكەتكە بۇرىنىراق ۇمتىلادى. بۇل دا سان عاسىردان بەرى قانعا سىڭگەن وتارشىلدىق پسيحولوگيانىڭ قورقاۋ ىندىنى. الىسقا بارماي-اق الماتىنىڭ ىشىنە ءبىر كىرىپ شىعالىقشى.
ءارتۇرلى ءدىني قوعامدار مەن سەكتالاردا ەسەپ جوق. بەتىنە پەردە سالىپ كورمەگەن قازاقتىڭ كەيبىر قىز-كەلىنشەكتەرى باسىن بۇركەنىپ مايىسە قالىپتى. اسسالاۋماعالايكۇم تۇرماق اۋزىنا اتاسىنىڭ اتى ءتۇسىپ كورمەگەن كەيبىر بوزبالالار كورىنگەنگە تاۋرات پەن كريشنانى ۋاعىزداپ، سول تۋرالى ادەبيەتتەردى الا جۇگىرەدى. ارينە، تەگىن ەمەس، ساۋدالاپ ءجۇر. ساۋداسىن جوق-جىتىككە كومەك دەپ ساندالادى. بەتىن قايتارساڭ سىلەۋسىن كوزدەنىپ الدىمەن ءوزىڭدى تىلدەيدى، سونان سوڭ پايعامبار مەن اللاعا ءتىل تيگىزەدى. توماعا تۇيىعى دا بار. سويلەسە كەلسەڭ: ءبارىمىز بىردەي سەيفۋللين داڭعىلىنا سياتىن ەمەسپىز، قىلمىس جاسايىن دەسەم، شىنىمدى ايتسام، يكەمىم جوق، سونان سوڭ ءۇش مەزگىل تەگىن تاماق پەن جاتار ورىنعا بولا جات جۇرتقا قىزمەت ەتىپ ءجۇرمىن دەيدى. ەگەر يكەمى بولسا قىلمىس جاساۋعا دا بار سياقتى. قاراكولەڭكە بولمەدە قازاقتىڭ جەتكىنشەكتەرىن بالاۋىز شىراقتىڭ تۇتىنىنە قاقالتىپ قويىپ، وزدەرى تۇسىنبەيتىن الدەبىر جات تىلدە سايراتىپ جاتقاندار از با؟ كارى-قۇرتاڭ دا ەمەس، قازاقتىڭ بولاشاعىن قانداي تۇتىنمەن ۋلاپ جاتىر؟ ەلىمىزدەگى ەكونوميكالىق قيىنشىلىقتى پايدالانعان ميسسيونەرلەردىڭ ارتىندا كىم تۇرعانىن قايران قازاق بىلە مە ەكەن؟ ميسسيونەرلەر تەك قۇداي جولىن قۋالاپ، دىنسىزدەردىڭ ساناسىن اشۋعا عانا كەلىپ پە؟ جەتپىس جىل بويى ماركسيزمنىڭ ءبىزدىڭ قۇلاعىمىزعا قۇيعانى: «ءدىن يدەولوگياعا اينالعان كەزدە ول اۋەلگى ماقساتىن ۇمىتادى». مەيلى، ماركسيستەر ايتسا دا وسىندا ءبىر شىندىق بار. كەزىندە شىركەۋگە ءبىر كىرىپ، موينىنا كرەست تاعىنىپ، شوقىنىپ شىققان قازاققا ءبىر شارشى بومازي، ءبىر سولكەباي بەرگەن. گەنوسيد جىلدارى اشتىقتان قىرىلىپ جاتقان قازاقتار التاي ولكەسىنە اۋعاندا: الدىمەن شىركەۋگە كىرىپ شوقىنىپ شىعىڭدار، سوندا جۇمىس تا، تاماق تا تاۋىپ بەرەمىز دەگەن تالاپ قويعان. بۇل وتارشىلدىق ساياساتتىڭ بىردەن-بىر يدەولوگياسى ەدى. پراۆوسلاۆيە بىزگە قۇدايدىڭ اتىمەن ەمەس، يدەولوگيا بولىپ كىرگەن. «جەرىمدى تارتىپ الدىڭ — امالسىزدان كوندىم، ءدىنىمدى بۇزدىڭ — بۇعان كونە الماسپىن!» دەگەن ناۋان حازرەتتى پاتشا ۇكىمەتى تۇقىم-تۇقيانىمەن سىبىرگە ايداپ جىبەرگەنى قايدا؟ «اللا — ءبىر، پايعامبار — حاق. ادام بالاسى بىر-بىرىنە باۋىر» دەپ بىرلىككە شاقىرعانى بولماسا، يسلامدا زورلىق جوق. اقمولا قالاسىندا سويلەگەن سوزىندە الماتى-سەمەيدىڭ ارحيەپيسكوپى الەكسيي قاپتاپ كەتكەن ءدىني قوعامدار مەن سەكتانتتار ۇياسىنا ۇكىمەت تاراپىنان تيىم سالماسا بولمايدى دەگەن ەدى. دىنشىلگە بوستاندىق، ءدىننىڭ كەز كەلگەنىنە بوستاندىق دەگەن ەمەس شىعار. اسىرەسە ەلدىڭ شىرقىن، حالىقتىڭ بىرلىگىن بۇزاتىن سەكتانتتار مەن سەكتالارعا. ءدىنىمدى، تىنىشتىعىمدى بۇزدىڭ دەگەنى ءۇشىن ناۋان حازرەتتى جەر اۋدارعاندا، حالىقتىڭ بىرلىگىن بۇزاتىن ميسسيونەرلەرگە نەگە تيىم بولماسقا؟!
***
بيسم اللاح، ساللا اللاح اليا مۋحامەد! (اللانىڭ اتىمەن. مۋحامەدكە اللانىڭ شاپاعاتى جاۋسىن!). وڭ اياقپەن مۋحامەد پايعامباردىڭ مەشىتىنە كىردىك...
ۇشەۋ ەدىك. كينورەجيسسەر امان الپييەۆ، دارىگەر سادۋاقاس مۇستافا. پايعامبار زيراتىنىڭ باسىندا تۇرىپ ونەر ادامى نە ويلادى، دارىگەر نە ويلادى ەكەن؟ اس-سالامۋ الايكا ايۋحا ان-نابيي ۆا راحماتۋ اللاحي ۆا باراكاتۋحۋ، ساللا اللاحۋ الايكا ۆا ساللام!..
«...قۇدايدان مال تىلەيسىڭدر، نەگە كەرەك قىلايىن دەپ تىلەيسىڭدەر؟.. ەرىنبەي ەڭبەك قىلسا، تۇڭىلمەي ىزدەسە، ورنىن تاۋىپ ىستەسە، كىم باي بولمايدى؟.. سول مالدى سارىپ قىلىپ، عىلىم تابۋ كەرەك. عىلىمسىز احيرەت تە جوق، دۇنيە دە جوق. عىلىمسىز وقىعان ناماز، تۇتقان رۋزا، قىلعان قاج ەشبىر عيبادات ورنىنا بارمايدى». اباي.
قاسيەتتى مەككە مەن مەديناداعى ەكى مەشىتتىڭ يەسى دە كورول ابدەل ازيز (تاقسىردى اللا جارىلقاسىن!). ەكەۋىنىڭ دە بار مىندەتى كورولدىڭ موينىندا. پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ وتىنىشىمەن (مىڭ دا ءبىر راحمەت!) ەكىجۇز قازاقستاندىقتىڭ قاجىلىق شىعىنىن كوتەرىپ وتىرعان دا كورول. كەزىندە بۇراتانا ەلدەردىڭ مۇسىلماندارىن قاجىلىققا جىبەرۋدى توقتاتۋ كەرەك دەگەن پاتشا وكىمەتىنىڭ شەشىمى بولعان ەكەن. ارناۋلى كوميسسيا تەكسەرە كەلىپ، مۇسىلمان جۇرتى بۇلىنسە، قاجىلىققا كەتكەن شىعىنىڭ شىبىننىڭ قۇنىنا دا تۇرمايدى دەگەن ەكەن. سوۆەت وكىمەتى ءدىندى اپيىنمەن تەڭەستىرىپ، قاجىلىق تۇرماق اللانىڭ ءبىر، پايعامباردىڭ حاق ەكەندىگىن دە جوققا شىعاردى. حالىق ءبىر اللانىڭ 99 اتى مەن پايعامباردىڭ حاقتىعىن كوكەيىندە عانا ساقتاپ ەدى، ارادا جەتپىس جىل وتكەن سوڭ ەگەمەندى ەلدىڭ وكىلدەرى قاسيەتتى قاعبانى كوزىمەن كورىپ، قولمەن ۇستاپ، پايعامبار مەشىتىن وڭ اياعىمەن اتتادى. كوردىك. نە بىلدىك؟ نە سەزدىك؟
ارينە، دۇنيە جۇزىندە ءال-حارام مەن پايعامبار مەشىتىنىڭ تەڭدەسى جوق. سوڭعى جىلداردىڭ وزىندە كورولدىڭ قامقورلىعىمەن ءال-حارام 309 مىڭ شارشى مەترگە كەڭەيتىلىپ، قاسيەتتى قاعبا قايتا وڭدەلگەن ەكەن. مينا، مۋزداليف، ارافات تا جاڭارعان. ءبىر عانا مەدينادا 2400 مەشىت كورول فاحد بين ابدەل ءازيزدىڭ قايىرىمدىلىعىمەن جۇمىس ىستەپ تۇر. بۇرىنعى پايعامبار مەشىتى تۇبەگەيلى قايتا كوتەرىلىپ، ءبىر ميلليون ورىنعا كەڭەيتىلگەن. ارحيتەكتۋرالىق اسەمدىگى مەن ستيلىنە ايتار جوق: ينجەنەرلىك، تەحنولوگيالىق جاڭالىقتاردىڭ ءبارى وسىندا، سالقىن سامال شالقىتقان جەر استىنداعى، جەر بەتىندەگى كونديسيونەرلەردىڭ ءوزى جەتى شاقىرىم. بۇكىل الاڭ اق مارمەن كومكەرىلىپ، بۇكىل مۇنارانىڭ ءار بۋىنى ات باسىنداي التىنمەن اپتالعان. مەشىتتىڭ بۇكىل ەدەنى تۇكتى كىلەم، توبەسى جىلجىمالى شاتىر، تىرەۋلەرى التىن...
...التىن... كىلەم ۇستىندە جاتقانىمىزعا جارتى ساعات بولدى. اماننان اداسىپ قالعانبىز. ءسادۋاقاستىڭ نە ويلاپ جاتقانىن كىم ءبىلسىن. ءتىلىمنىڭ ۇشىندا اباي اعامنىڭ: «قۇدايدان مال تىلەيسىڭدەر، نەگە كەرەك قىلايىن دەپ تىلەيسىڭدەر؟» دەگەن ساۋالى. قازاق: «ارپا، بيداي اس ەكەن، التىن، كۇمىس تاس ەكەن» دەسە، تارشىلىق كورگەندەگى ايتقانى شىعار، «دۇنيە بوق» دەسە، سول دۇنيەنىڭ ەڭ قىمباتى التىن ەمەس پە ەدى، سونىڭ ارزاندىعىن كوزبەن كورىپ جاتىرمىن. «قاي ادامنىڭ كوڭىلىندە دۇنيە قايعىسى، دۇنيە قۋانىشى احيرەت قايعىسىنان ارتىق بولسا — مۇسىلمان ەمەس». مۇنى ايتقان تاعى دا اباي اعام. مەشىتكە كىردىڭ — اۋەلى اللا، ودان سوڭ پايعامبار، ەگەر قازاق بولساڭ وسى ەكەۋىنە حاكىم اباي، اۋليە اباي ەرە جۇرەتىن سياقتى. اقىن اباي ويعا قالدىرسا، حاكىم اباي اللانى ۇمىتتىرماق ەمەس، اۋليە اباي قازاق دەگەن ۇلتتىڭ تاعدىرىن دا، تاريحىن دا، بولمىسى مەن بولاشاعىن دا، الەمدەگى ورنىن دا بەلگىلەپ كەتكەنگە ۇقسايدى. وسىدان كەيىن كورول فاحد بين ابدەل ءازيزدىڭ مارتتىگىن تۇسىنبەي كور. ساۋد اراۆياسى ەكسپورتىنىڭ 53 پايىزى مۇناي ەكەن، قالعانى التىن مەن كۇمىس دەسە دە بولعانداي. مۇناي حالىقتىڭ مۇقتاجىنا جۇمسالسا، التىندى تىرەۋگە جۇمساپ وتىر. ءبىراق بۇل ەلدىڭ اسپانىن تىرەپ تۇرعان التىن با ەكەن؟ بايلىعىن شىرەپ تۇرعان التىن با ەكەن؟
كەزىندە مۇحامەد پايعامبار بۇكىل ارابتى بىرىكتىرىپ، ءبىرتۇتاس ەل قىلامىن دەپ، بۇرىن تەڭىزبەن عانا بايلانىسىپ جاتقان ءار تايپانى كەرۋەن جولىمەن جالعاستىرىپ ەدى. سول ءۇشىن دە مەدينادان مەككەگە قىلىشپەن باردى. سول ءۇشىن دە كۇللى ارابتىڭ تۇزگە شىعار جولىن مەككە مەن مەدينانىڭ جەلىسىنە اكەلىپ بايلادى. اللانىڭ امىرىمەن، قۇران كارىمنىڭ قاسيەتتى سوزىمەن. دەمەك...
بۇگىندە دۇنيە ءجۇزىنىڭ مۇسىلماندارى قاجىلىققا ءبىر بارىپ قايتۋدى ارمان ەتسە، بايلىعىنا قىزىعىپ بارىپ ءجۇر مە ەكەن؟ ايتپەسە: «ەي، اللا! ماعان بۇل ءدۇنيانىڭ جاقسىلىعىن، و ءدۇنيانىڭ راحاتىن بەرىپ، توزاقتىڭ ازابىنان ساقتاي كور!» دەپ نەگە جالبارىنادى؟ ماقسات — رۋحاني دەرتتەن ارىلۋ، اردىڭ، جاننىڭ تازارۋى. ابايعا جۇگىنسەك، ادامنىڭ ادام بولىپ قالىپتاسۋى فانيدەن باقيعا دەيىن. وسىدان 1430 جىل بۇرىن ادامنىڭ عارىشقا ۇشاتىنىن قۇران ايتقان. بۇدان سوڭعى ءار عاسىردا عالىمدار قۇران ءسوزىنىڭ راستىعىن دالەلدەۋمەن عانا كەلەدى. قۇران ءسوزى: ادامدى عارىشقا شىعاراتىن باسەكە، باسەكەنىڭ اياعى تاي-تالاس، جۇمىر جەردى ءبولىپ-جارۋدىڭ ارپالىسىنان اسپان جىرتىلىپ، اۋە تارىلىپ ادامزات زاماناقىردى ءوزى تىلەپ الادى دەيدى. تاسقا تۇسكەن جازۋدا: ادامزاتتىڭ ەندىگى قالعان عۇمىرى ەكى مىڭ جىل دەپ جازىلعان ەكەن. ازىرەت ءالى وعان ەكىنى قوسسا كەرەك، سوندا مۇحامەد پايعامبار: «قاپ، ازابىڭدى تاعى دا ەكى مىڭ جىلعا سوزىپ الدىڭ-اۋ!» دەگەن كورىنەدى. اباي مۇنى: «ادام بالاسى جىلاپ تۋادى، كەيىپ ولەدى. ەكى ورتادا بۇل دۇنيەنىڭ راحاتىنىڭ قايدا ەكەنىن بىلمەي، ءبىرىن ءبىرى اڭدىپ، بىرىنە ءبىرى ماقتانىپ، ەسىل ءومىردى ەسكەرۋسىز، بوسقا، جارامسىز قىلىقپەن قور ەتىپ وتكىزەدى دە، تاۋسىلعان كۇندە ءبىر كۇندىك ءومىردى بار مالىنا ساتىپ الۋعا تابا المايدى.»،— دەپ تۇسىندىرەدى دە: «توق تىلەنشى — ادامنىڭ سايتانى، قاراكەتسىز سوپى — مونتانى»، دەپ تۇيەدى.
***
اقشام نامازىنا پايعامبار مەشىتىنىڭ ءىشى-سىرتىندا ينە شانشار ورىن قالمايدى. ازانشىنىڭ داۋىسى كۇندىزگى اپتاپتان قالعىپ كەتكەن وسىنداعى 2400 مەشىتتى قاس قاعىمدا سەلت ەتكىزىپ وياتادى. ازانشىنىڭ داۋىسىنان بۇكىل مۇنارانىڭ، بۇكىل قالانىڭ شىراعدانى ءبىر سەكۋندتا لاپ ەتىپ جارقىراپ شىعا كەلەدى. كۇندىزگى اپتاپتان قورعانىپ جاتقان قالا اقشامدا قايتا تىرىلەدى. كولىك اتاۋلى توقتاعان. دۇكەن اتاۋلى جابىلعان. ءدان تەرىپ جەگەن تەڭبىل جيرافتىڭ باسىنداي كۇنى بويى تەڭسەلگەن قۇرىلىس كراندارى الدەنەگە ۇركە قاراعانداي مويىندارى سورايىپ-سورايىپ تاستاي قاتىپ قالادى. ازانشىنىڭ اۋزىندا اللا. جاراتقاننىڭ پەندەسى اللا دەپ جاينامازعا جىعىلىپ، اللا دەپ كوك اسپانعا الاقانىن جايادى. يسلام — عارىشپەن كىندىكتەسكەن، الەممەن تەتە، الەم كەڭىستىگىنىڭ زاڭدى قۇبىلىسىنان تۋعان ادامزات ءىلىمىنىڭ جەمىسى بولسا كەرەك. بەس نامازدىڭ باسى كۇن شىقپاي باستالىپ، كۇن قۋالاپ وتىرىپ، قۇپتاننىڭ العاشقى جۇلدىزبەن اياقتالاتىنى نەلىكتەن؟ كونە تۇرىكتىڭ ءوزىن كوكتۇرىكپىن، كوك پەرزەنتىمىن دەۋى دە تەگىن بە ەدى؟.. قاڭلىلاردىڭ 777- جىلى (ەڭ قاسيەتتى سان) يسلامدى قابىلداعانىن ەسكەرسەك، قازاق تا ەجەلگى مۇسىلماننىڭ ءبىرى. كەيىنگى وزبەك حاننىڭ جارلىعىن يسلامنىڭ مەملەكەتتىك ءدىن بولىپ جاريالانۋى دەپ تانىعانىمىز ءجون شىعار...
كۇندى قۋىپ، كوپىرشىگەن كوپ جۇلدىزدى قاق جارىپ اي تۋدى. ەكۆاتوردان مىڭ شاقىرىمدىق قاشىقتا جاتسا دا اراۆيانىڭ اي مەن كۇنى كوك اسپاننىڭ قاق شەكەسىنەن تۋىپ، قاق توبەسىنەن جارىپ وتەدى ەكەن. اللا جارىلقاعان پايعامبار ەلىنىڭ استى مۇناي، ءۇستى التىن دەسەك، تاس توبەدەن شانشىلعان نۇرى دا بولەك. ءتۇن بالاسىندا تەبەن جاسىرىنا المايدى. كۇندىز كۇن نۇرىنان قۋات الىپ وقتالعان ەلەكتردىڭ جارىعى كوك اسپاننىڭ جۇلدىزدارىمەن تالاسادى. مينانىڭ توبەسى ءتىزىپ تاستاعان مونشاقتاي.مۋزداليف پەن ارافاتتىڭ توبەسىندە شىراعداننىڭ شىمىلدىعى. مەككە مەن مەدينا سول شىراققا مالتىپ وتىر...
بۇل ەلدىڭ تەاترى قايدا؟ كونسەرت پەن كينونىڭ عيماراتتارى نەگە جوق؟ راديو نەگە ۇندەمەيدى؟ تەليەۆيزوردىڭ مەشىتتەردى اينالىپ شىقپايتىنى نەسى؟ سۇراق كوپ. بۇل سۇراقتاردىڭ كوبىنە قۇران مەن شاريعات، پايعامباردىڭ حاديستەرى تيىممەن جاۋاپ بەرەدى. ءبىراق حالىقتى تەك قانا تيىممەن ۇستاۋعا بولا ما؟ تيىممەن ۇستاعان حالىقتا ەرىك بولا ما؟ بوستاندىق قايدا؟ ريەۆوليۋسيا اتاۋلى: باۋىرمالدىق، بوستاندق، تەڭدىك دەپ جار سالعان. باۋىرمالدىعى جاراسىپ-اق تۇر. بوستاندىق پەن تەڭدىگى وتاسا قويار ما ەكەن؟ بوستاندىق بولعان جەردە تەڭدىك بولا ما؟ بەس ساۋساق بىردەي ەمەس. بىرەۋدىڭ ميى ارتىق، بىرەۋدىڭ قولى ارتىق، بىرەۋدىڭ ونەرى ارتىق. ارتىققا بوستاندىق بەرسەڭ كەمدىكتى توسىپ تۇرا ما؟ ارتىق پەن كەمدىكتى تەڭەستىرگەن ادىلەتتىككە جاتا ما؟ اباي: «كوپتە اقىل جوق، ەبىن تاپ تا جونگە سال» — دەپ نەگە ايتتى؟ كەمدى جونگە سالاتىن «ارتىق» ەمەس پە ەكەن؟ تۇپتەپ كەلگەندە قۇران مەن پايعامباردىڭ حاديستەرى اباي ايتقان ادامدى كۇناقارلىققا سۇيرەيتىن «ادامنىڭ سايتانى» مەن «سوپىنىڭ مونتانىسىنا» تيىم ەمەس پە ەدى. ءدىن دە قاتىپ قالعان دوگما ەمەس. اقسەلەۋ ەۋروپامەن قابىسا باستاعان تۇركيە مەن مىسىردى، وزىنشە اۆتونوميا قۇرعان شەيتتىك يراندى مىسالعا كەلتىرەدى. ءبىراق ءبارىبىر باسقاسىن قويعاندا، قازاقتىڭ تەك قانا زاتايەۆيچ جيناعان 500 بەن 1500 ءانىن وسىلاردىڭ ەشقايسىسىنا اپارىپ سيعىزا المايسىڭ. ءار ەلدىڭ سالتى باسقا. قالاي دەسەك تە سان عاسىردا سان قۇبىلعان، ساياساتقا ەرىپ تونىن سان اۋىستىرىپ كيگەن دىندەرمەن سالىستىرعاندا، سول سان عاسىر بويى ءوزىنىڭ اۋەلگى ماقساتىنان جاڭىلماي كەلە جاتقان جالعىز عانا يسلام! سونان سوڭ دا پايعامبار ەلىن، قاسيەتتى مەككە مەن مەدينانى، قاسيەتتى قاعبانى كىر شالماۋى كەرەك.
وسى ءبىز نەدەن جالىقتىق؟.. تەليەۆيزوردى اشىپ قالساڭ جاۋىزدىق پەن زورلىق، جالاڭاش قاتىن، جالاقتاعان كەزدىك... ساحناعا ءبىر دۇركىن ىرباڭداپ شىققان بيكەش ەرتەڭىندە كورەرمەن مەن تىڭداۋشىعا ىلپاسىز بوكسەسىن توسادى. «شوۋ» دەيتۇعىن، «تاماشا» دەيتۇعىن ارزان كۇلكىدەن قۇلاق سارسىپ، كەزىندە ەل سىيلاعان ارتيستەرىمىز ارسىزدىقتى ناسيحاتتاۋدىڭ از-اق الدىندا تۇر. وسىنىڭ ءبارىن مەككەگە اپارىپ سيعىزىپ كورشى. جىلىنا جەتى ميلليون ەمەس، جەتى ادام سولاي قاراي اياق باسار ما ەكەن؟
***
...الابەل اۆتوبۋستار اەروپورتقا الا كەپ جونەلدى. شاڭقاي ءتۇستىڭ شاعىندا تاس توبەدەن شالقايعان شاقار كۇن شىعارىپ سالدى. كوكجيەكتە اپتاپ ىستىقتىڭ قاراقۇرىق ساعىمى شالقيدى. كاراكەر جازىقتىڭ جونارقاسى تۇتىندەپ جاتقانداي. باعى زاماننىڭ دينوزاۆرىنداي وڭكيگەن قاراكەر قىراتتار ىستىقتان بۇكتۇسىپ شوگىپ قاپتى...
...جوق، مەنىڭ سەمەيىمنىڭ كەر دالاسى مەن قاراتاۋىمنىڭ كارى قويناۋى ماعان بۇدان دا ىستىق!..
You Might Also Like
-
... ءبىزدىڭ تۇقىمعا ءۇش قىز بەرسە، ءبىر ۇل. ءۇش ۇل بەرسە ءبىر قىز. نە ۇل جالعىز، نە قىز جالعىز. ارتىق-كەمىن جاراتقاننىڭ ءوزى رەتتەپ وتىرادى. بايكوبەككە توقالدان عانا ءبىر قىز بەس ۇل بەرگەن ەكەن، ۇلدىڭ ەكە...
-
... ءبىزدىڭ تۇقىمعا ءۇش قىز بەرسە، ءبىر ۇل. ءۇش ۇل بەرسە ءبىر قىز. نە ۇل جالعىز، نە قىز جالعىز. ارتىق-كەمىن جاراتقاننىڭ ءوزى رەتتەپ وتىرادى. بايكوبەككە توقالدان عانا ءبىر قىز بەس ۇل بەرگەن ەكەن، ۇلدىڭ ەكە...
