قاما دەسە قاماي سالادى
ورتاسىندا ءۇشقاتتان عانا جاسالعان بولار بولماس شىركەۋى بار ەسىكتەس ەكى بولمەنىڭ اياداي بىرىندە جيىرما ەكى جىل بويى تاپجىلماي ءبىر مەكەمەدە ادال قىزمەت اتقارعان، وت باسى جاندى-جاقتى كىسى، اينابەكوۆ تۇراتىن. ونىڭ ءۇي جاعدايىن، بالا-شاعاسىنىڭ جاعدايىن كورىپ كورشىلەرى اياپ، ءتىپتى قالالىق سوۆەت اتقارۋ كوميتەتىنە، تۇرعىن ۇيلەر باسقارماسىنان كەلگەندەرگە تالاي جۇگىرگەن بولاتىن.
ءسويتىپ، ءۇي يەسى بەس-التى بالاسىمەن كىشكەنتاي قۋىستا تىعىلىپ وتىرعاندا ەسىكتەس بولمە بوساپ قالدى. ءبىراق الماتى قالالىق سوۆەتىنە شاعىم ايتىپ تالاي رەت بارعان بۇل ءۇيدىڭ ادامدارى كەڭىرەك پاتەر الا الماي ابدەن جۇرەگى شايلىققاندىقتان بۇل ءبىر قۋىستان دا دامەتپەدى، يەكتەرى. قىشىمادى. بۇل بولمە سونىمەن بوس تۇرا بەردى.
ءبىر كۇنى مۇندا ءۇي باسقارۋشى كالنيسكيي كەلدى.
— وسى ءۇيدى ساعان بەرسەم... — دەيدى ول.
— بەرسەڭىز جاقسى-اق بولار ەدى!
— بەرسەم بەرەرمىن.
بەرىلەتىن جالعىز بولمەنىڭ قۇرمەتىنە ءبىر كوك مويىن اشىلىپ، قۇيىلىپ، بوكالدار سىڭعىرلاپ سوعىسىپ تا قالدى. «ولسەڭ كەرىڭ كەڭ بولسىن»، — دەگەندەي، اينابەكوۆ از دا بولسا كەڭيتىنىنە قۋاندى. ءبىراق قىسقا ءجىپ كۇرمەۋگە كەلمەي، ول ەكى ءجۇز گرامم اراقتان باسقا ەشتەڭە ءلاززات ەتە المادى. ال كالنيسكيي بولسا شىتىرلاق قاعازداردى ساتىرلاتىپ سانىن الۋعا ىڭعايلانىپ دايىن-اق تۇر ەدى. مۇندا وڭداي ىرىم-سىرىم بولا قويماعان سوڭ ءبىراز ەسەك دامەلەنىپ تۇرىپ، ءۇيدىڭ ول جەر، بۇل جەرىن قاراعان بولىپ ارى-بەرى ءجۇرىپ، اقىرى ەسىكتەن تۇنەرىپ شىعىپ كەتە باردى.
وسى بولمە قاڭىراپ بوس تۇرا بەردى. ارادا ەكى اي ەتىپ، ءۇشىنشى ايدىڭ ءجۇزى بولدى. اقشا بەرىپ كىرەتىن كىسى تابىلماي كالنيسكيي سەندەلدى. سودان سوڭ اينابەكوۆتىڭ جولداسى ءدۇريا «بالا-شاعاسىنىڭ بارلىعىن، ءۇيىنىڭ تارلىعىن ايتىپ، قازاق سسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ پرەزيديۋمىنان وسى ۇيگە ورنالاسۋعا رۇقسات الدى. اقىرى وتكەن جىلدىڭ 16ء-ساۋىرى كۇنى وسى ۇيگە اينابەكوۆتار ورنالاستى. كورشىلەرى «قايىرلى قونىس» ايتىستى. جامان دا بولسا، بۇرىنعىدان كەڭەيىپ، بۇگىلگەن تىزە جازىلىپ، اياق كەسىلۋگە كەلدى.
ەرتەڭىنە وسىندا قالالىق تۇرعان ۇيلەر باسقارماسىنىڭ ينسپەكتورى كەلدى. ارينە، جاي كەلگەن جوق. اۋزى كوپىرىپ، شاشى ءۇرپيىپ، كوزى شادىرايىپ اشۋلانا كەلدى.
— ايتقانىم ايتقان، دەگەنىم دەگەن. ساعان ءۇيدى بەرمەن، — دەدى مەرين.
— ءبىز دە سوۆەت سەمياسىمىز، شيەتتەي بالا-شاعا مىناۋ، جاعدايدى كورىپ تۇرسىز... — دەيدى اينابەكوۆا.
— مىنە، ساعان بالا-شاعا!
مەرين اينابەكوۆاعا بىردەن جۇدىرىق جۇمسادى. تانبا دا ءتۇسىردى. كورە تۇرىپ كالنيسكيي اراشا تۇسپەدى. قايتىپ ارا ءتۇسسىن، بۇل بولمەگە اقشا بەرىپ كىرەر بىرەۋدى ءولىپ-تالىپ جاڭا تاۋىپ كەلگەندە ۇيگە كىرىپ الىپتى. اۋزى اراقتان، قالتاسى اقشادان قاعىلايىن دەپ تۇر. ءسويتىپ، قارا جۇرەك مەرين اينابەكوۆانى تاياققا جىعىپ شىعا بەردى.
ساعات كۇندىزگى وننىڭ كوزى، قالاداعى لەنين اۋداندىق. پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى ليتۋس اشۋلانىپ وتىر، كوپىرىپ، كوتەرىلىپ سويلەپ وتىر: «توقسانىمىز جينالىپ توقتى جىققان باتىرمىز» دەپ، ءبارىڭنىڭ شاماڭ ءبىر ادامعا كەلمەيدى. نەگە قورقاسىڭدار. بارىڭدار دا قاماپ تاستاڭدار. ءۇيدى بوساتىڭدار. وڭشەڭ قويان جۇرەك قورقاقتار! زاڭ دەگەن مىنە ءبىزدىڭ قولدا. كۇش كەرەك پە، ميليسيا دا ءبىزدىڭ قولدا. نۇسقاۋ بەرەر مەن بولام!
وزدەرى تاپپاي جۇرگەن پاراقورلار بۇل ءىلىپ الا جونەلدى. ولار تۋرا تارتىپ قالاداعى ميليسيانىڭ 2بولىمىنە كەلدى. ميليسيا باستىعى قالماقوۆ ەكى قىزمەتكەرىن قوسىپ بەردى. اينابەكوۆ تاڭەرتەڭ-اق قىزمەتكە كەتكەن. بالالارى وقۋدا. ۇيدە ناۋقاس بالاسىمەن انا وتىر. كەنەت قاعىلعان سوڭ ول سەسكەنگەندەي ەسىكتى اشىپ جىبەرسە، ۇيگە ءبىر توپ ادام cay ەتە ءتۇستى. تۇستەرى سۇستى. ماڭعازدانىپ مەرين تۇر. كۇشىمدى كوردىڭ بە دەگەندەي، كالنيسكيي كورىنەدى.
— سىزگە باسقا ءۇي بەرەتىن بولدىق. سونى كورسەڭىز!
— كورەيىك، ۇيدە ادام جوق. ولار كەلگەن سوڭ بارايىن.
— ءقازىر ءجۇر دەگەن سوڭ، ءجۇرىڭىز.
وسى جەردە سوزگە ميليسيونەر ارالاسىپ ءاي-شايعا قاراماي، «ءسوزسىز جۇرەسىنىن» ايتىپ سالدى. ميليسيادان كەلگەن ماقاجانوۆ سەزدىڭ ءجونىن ۇقپايتىنىن اڭعارتتى. ولار اينابەكوۆانى ۇيدەن سۇيرەپ شىقتى. ول قالاي قاتال كەلمەسىن، اناۋ-مىناۋ ەمەس، جارلىقتى پروكۋروردىڭ ورىنباسارى ليتۋس بەردى، قالا بەرسە قالماقوۆ بار. ءتىپتى سول ەكى باستىعى سياقتى مۇنىڭ ءوزى كەيدە دۇرىس نارسەنى بۇرىسقا شىعارا سالۋعا دا قۇمار. دۇرىس ءسوز ايتساق تەرىس قارايدى. جالىنساڭ جىندانا تۇسەدى، اسپانعا قاراپ پاڭدانا تۇسەدى. اقىرى اينابەكوۆانى دەدەكتەتىپ الىپ جونەلدى. اۋرۋ جاس بالا توسەكتە جىلاپ قالا بەردى.
قىلمىسسىز ادام ميليسيانىڭ 2-بولىمىنە اكەلىندى. اينابەكوۆانىڭ ارىزى تىڭدالمادى. قاماي سال دەپ بۇيىردى ليتۋس. ماقاجانوۆ قاماي سالدى. ونىمەن قويعان جوق.
— ساعان ءۇي وسى، — دەپ ەسىكتى تارس جاپتى... جۋاننان جۋان شىقسا ەكى كەزىڭ سوندا شىعار دەگەن وسى بولدى.
اينابەكوۆا جازىقسىز «جازاسىن» وتەپ وتىرعاندا، ونىڭ ۇيىنە جالعىز باستى ءبىر ايەلدى كوشىرىپ، كالنيسكيي كەلدى. كورشىلەر ونى جىبەرمەي كوپ قارىستى. ارى تارت، بەرى تارتپەن ەسىكتىڭ بوساعاسى سوققىلانىپ، ماڭدايشاسى بوساي باستادى. ۇيدەگى اۋرۋ جاس ءسابيدىڭ جانى مۇرنىنىڭ ۇشىنا كەلىپ، توسەك استىنا تىعىلدى. ەسىكتىڭ كىلتى بۇزىلىپ اشىلدى، ۇيدەگى دۇنيە تاسىلىپ، الدەقايدا اكەتىلىپ جاتتى... ەسىك الدىنا تاستالعان، ۇيىلگەن مۇلىك قاراۋسىز، ۇستاعاننىڭ قولىندا كەتتى. ءتۇن ورتاسى بولعانشا ءۇي اشىق-تەسىك تۇردى. ۇيدە جاس بالا جىلاپ، دالادا وقۋدان كەلگەن بالالار شۋلاپ ازان-قازان بولدى. ءۇي ءىشىنىڭ استان-كەستەڭى شىقتى. ادىلەتسىزدىكتى ايتىپ كورشىلەر تاعى دا جان-جاققا جۇگىرىستى. اقىرى كوپتىڭ ءسوزىن تىڭداعان ادام بولمادى... وردەرسىز ايەل تايتاڭداي باسىپ ءجۇرىپ جاتتى. ونىڭ ءجونى دە بار ەكەن، ول ليتۋستىڭ ىلىك-شاتىستى ادامى بولىپ شىقتى. ونى بىلگەن كورشىلەر قاتتى داۋرىعىستى.
ءتۇن ورتاسىندا «جازاسىن» وتەپ جەڭگەڭىز كەلدى. ۇيدەگى قالعان-قۇتقاندى جيناستىردى. ءتۇرى كەتىپ، ءتۇسى قاشقان بالالارىن كوردى. كوپ دۇنيە جوق بولىپ شىقتى. توعىز اي وتىرعان ۇيگە توقتام بولماي تاعى كەتتى. ءىس سوتتا.
سوت بيلىگى قالاي شىعادى دەسەدى جۇرت. ارينە زاڭدا كورسەتىلگەنىندەي دە! مەرين مەن كالنيسكييدىڭ قانجىعاسىندا كەتكەن قول شوقپارلارعا جوعالعان دۇنيەنىڭ قۇنىن تولە دەيدى. سوۆەت ميليسياسىن جەكە ادامنىڭ قول شوقپارىنا اينالدىرعان، ءسويتىپ ونى قۇبىجىق ەتىپ كورسەتكەن كەيبىر قىزمەتكەرلەرگە قاتاڭ شارا كورسەتىلسىن دەيدى. سوۆەت زاڭىن بۇرمالاۋشىلار زاڭ اينالاسىنان كەتسىن دەيدى. سولاي بولماعاندا قالاي بولماق!؟
1954.
You Might Also Like
-
اقدالانىڭ اۋدان اعاسى سۇرقايدىڭ تاڭعاجايىپ ىستەرى تۋرالى كۇزگى قاۋعا تيگەن ەرتتەي بولىپ باستالىپ، اياعى قۇيىپ وتكەن نوسەردەن كەيىنگى شالاداي بىقسىپ ءبىرجولا جوق بولادى.
-
ۇلتانبايەۆتىڭ قىزىل ءيتى قىڭارت كەتكەنى ناق وسى جولى — الماتىدان سەلينوگرادقا قازاقستان قازيى جاكەننىڭ كەلگەن كەزى بولدى. ءتىپتى وسى جولى دا ول بوي بەرمەس پە ەدى، قايتەر ەدى، الگى سەلينوگراد مەش...
