جەر استىنداعى تەڭىز
بۇل ءوڭىردىڭ جازى شىڭىلتىر ىسسى كەلەدى. جاۋىن-شاشىنى دا تىم سيرەك، ايدا-اپتادا تاندىر جەلىننەن شىققان تامشىداي سىركىرەپ وتە شىعار ەدى. كەيدە كوكجيەكتەن كورىنگەن كۇن كوزى قىزعىلت تارتىپ، كۇمىس كىرپىكتەرىن مۇنار شالعانداي، مۇجىك تاۋلاردىڭ باسىنان ماناۋراي كوتەرىلەر ەدى. ال داۋىلى بولسا، كەيدە ءتىپتى اپتا بويى باسىلماي قويادى. دالانىڭ قاعۋ كورمەگەن تەنتەك جەلىنە تاكاببار تەڭىز عانا باس يمەيتىن ءتارىزدى. ارىستان جالدى تولقىندارى الاسۇرىپ، بار قارۋ-قايراتىن ءدال ءقازىر كورسەتىپ قالايىن دەگەندەي ورشەلەنە تۇسەر ەدى. كەيدە كەشقۇرىم توماعا — تۇيىق جاتادى. سوسىن انا جۇلدىزدى اسپانعا كوكىرەگىن قۇشتىرىپ، تەربەتەر ەدى. سول ساتتە ايدىن توسىندە مەڭىرەۋ ءبىر تىنىشتىق ورنايدى.
ول تەڭىزدىڭ وسىنداي كەشكى كورىنىسىن تاماشالاۋدى ۇناتادى. قوس بالتىرىن ءسۇيىپ قاشاتىن قىتىقشىل كىشكەنە تولقىنداردى قۋىپ، الىسا كەتكىسى كەلەدى. كەيدە كوڭىلى تولمايدى: جاتقان ءبىر شەتسىز، شەكسىز اق ايدىن؛ قانشاما جۇمباق سىرى بار — ۇعىپ بولمايسىڭ. اقتارىلا اڭقىلداپ، اق كوڭىلىن الدىڭا جايمايدى. سول باياعى تۇيىقتىق. وسىناۋ جاعالاۋدان باستالاتىن كوز جەتكىسىز دالانىڭ استىندا ءدال وسىنداي بۇعىپ جاتقان تەڭىز بار دەسەدى. سول تەڭىزدى كورۋگە مۇنىڭ جانى قۇشتار. وسى ءبىر ويدى كوڭىلىنە ۇيالاتىپ كەتكەن كلارا دەگەن قىز ەدى. وندا ساليحا بار بولعانى جەتىنشى كلاستى بىتىرگەن. وعان دا ءقازىر ءۇش جىل بولىپ قالىپتى... سول جىلى جازدا لەنينگراد قالاسىنان كەلگەن ەكسپەديسيا فورت-شيەۆچەنكو قالاسىنىڭ شەتىنە پالاتكالارىن تىگىپ ورنالاستى. گەولوگتاردىڭ اراسىندا كلارا دەگەن تالدىرماشتاۋ ورىس قىزى بار-تىن. ول كۇن سايىن كەشكىلىك تەڭىزگە تۇسۋگە بارعاندا، پوسەلكە تۇرعىندارىنىڭ ىشىندە وسى ءبىر بوتا كوزدەرى قاراقاتتاي مولدىرەگەن، اققۇبا، قاعىلەز قىز بالا ىلعي مۇنىڭ جانىنا كەلگىشتەپ جۇرەتىن. بىرەر اپتادا بۇلار تانىسىپ تا ۇلگەردى. ءوزى التى كلاستى ورىسشا ءبىتىرىپ، جەتىنشى كلاستى قازاقشا وقىعان ەكەن. كلاراعا ونىڭ اسا سەزىمتال، اڭعارىمپازدىعى، ءار نارسەنى بىلسەم، كورسەم دەگەن بالالىق قۇشتارلىعى ۇناپ قالدى. بىردە ساليحا قويار دا قويماي كلارانى ۇيىنە ەرتىپ كەلدى.
— قىز بالاعا ۇنەمى تۇزدە ءجۇرۋ وڭاي ما، ءقايتسىن ەندى، — دەپ زەركۇل اپاي جاپ-جاس قىزعا اياۋشىلىقپەن قارادى. — كەلىپ ءشاي ءىشىپ تۇر، قىزىم! — كلارا ونىڭ ىمداپ تۇسىندىرگەنىنە ءماز بولىپ كۇلىپ الدى. سودان ءبىر كۇنى ۇشتى-كۇيدى ساليحا جوق بولىپ كەتتى. سونىڭ الدىندا عانا «كلارامەن بىرگە ەكسپەديسياعا بارىپ كەلەيىن بە؟» دەپ سۇراپ ەدى. «وسى ىسسىدا دالادا نە بار قاڭعىپ، شولدەپ ولەيىن دەپ ءجۇرسىڭ بە؟!» — دەپ اناسى ىڭعاي بەرمەگەن. «قولى بوساپ كەتسە، تەڭىزگە جۇگىرەتىن ەدى، و قىز سۋعا كەتىپ قالعان بولار»، — دەپ ءۇي-ىشى بولىپ جاعانى شارلاپ، اۋىلدىڭ بالالارى:
— ساليحا باعانا ەكسپەديسيانىڭ ماشيناسىمەن دالاعا كەتىپ بارا جاتقان، — دەگەسىن، ءبارى ۇيگە قايتىپ كەلدى.
گەولوگتار مىنگەن اشىق ماشينا سولتۇستىك-شىعىسقا قاراي تارتىپ كەلەدى. بۋداق-بۋداق كوتەرىلگەن شاڭ تىربيعان بوز جۋساندى بۇركەپ قالىپ جاتىر.
سىزدەر وسى دالادان نە ىزدەيسىزدەر؟ — دەپ سۇرادى ساليحا ساسكەلىكتە ءبىر ماڭ دالاعا كەلىپ، جەردى كارتاعا ءتۇسىرىپ، ولشەپ جۇرگەندەرگە تاڭدانا قاراپ.
— كورىپ تۇرسىڭ با، قانداي سۇرىقسىز دالا؟ — كلارا باسىنداعى قالپاعىن كوتەرە ءتۇسىپ، اينالاعا قارادى. كۇن شىجىپ، سونادايدا ساعىم تەڭىزى دىرىلدەيدى. «سۇرىقسىز بولسا، ءتۇۋ لەنينگرادتان نەمەنەگە كەلىپ جۇرسىڭدەر؟» دەگەندەي ويلانا قالعان ساليحانىڭ ارقاسىنان قاقتى. — بۇل دالانىڭ تالاي جۇمباق سىردى كوكىرەگىنە ءتۇيىپ جاتقانىن بىلەسىڭ بە؟ مۇنىڭ استىندا تەڭىز بار.
— ؟ ؟
— ءيا، ءيا، كادىمگى اناۋ كاسپييدەي تەڭىز بار. ءبىز سونى ىزدەپ ءجۇرمىز. ەرتەڭ وقۋ بىتىرگەن سوڭ، ءوزىڭ دە ىزدەيتىن بولاسىڭ. مۇمكىن وعان دەيىن تابىلىپ تا قالار...كلارانىڭ بۇل ءسوزى قىز كوڭىلىنەن كەتپەي قويدى. ول نە قىلعان تەڭىز جەر استىڭدا تىعىلىپ جاتقان... ەگەر ول تەڭىز تابىلىپ، جەر بەتىنە شىعا قالسا، ءبىزدىڭ اۋىل قايدا كوشەدى؟ ءتۇۋ، سول تەڭىزدى نەسىنە ىزدەيدى، بار ەمەس پە تەڭىز كەرەك بولسا... مۇنىڭ ءبارىن قىڭقىلداپ سۇراي بەرۋگە ساليحا ارلاندى.
كلارا ساليحاعا جەر استىنداعى تەڭىز تۋرالى بەيمازا ءبىر وي تاستاپ، كۇزگە قاراي ەكسپەديسيامەن تۇرىكمەنستان اسىپ كەتتى. ولاردان كەيىن دە نەشە ءتۇرلى ەكسپەديسيا پارتيالارى كەلىپ-كەتىپ جاتتى. قازديعان-قازديعان مۇنارالار پايدا بولا باستادى. اۋىل ادامدارىنىڭ ىشىنەن دە ەكسپەديسياعا جۇمىسقا ورنالاسامىز دەپ كەتىپ قالعاندار بولدى. مىنە، سوعان بيىل ءۇشىنشى كوكتەم. وتكەندە «جەتىبايدان ماي شىعىپتى. شىققاندا اناۋ-مىناۋ ەمەس، تەڭىز بەن اتقىلاپ جاتىر دەيدى»، — دەگەن حابار اۋىلعا جەتتى.
— نە دە بولسا، قايىرىمەن بولعاي وسى!
— يگىلىككە جاراتسىن!
— قاراعىم-اۋ، و مايدى قايدا اپارادى، قالاي اپارادى سوندا؟
— ە، جول سالىپ تاسيدى دا!
— ەرتەڭ-اق گۋريەۆتەگى قىزىڭا پوەزبەن باراتىن بولاسىڭ ءالى...
ورتاداعى ۇلكەن كيىز ءۇيدىڭ كولەڭكەسىندەگى كەمپىر-شالداردىڭ اڭگىمەسىن قىزىعا تىڭداعان بالالار ەكى قولدارىن بۇگۋلى تىزەگە تاياپ، اينالا قورشاپ الىپتى.
— انا جىلى ءبىزدىڭ ساليحا: «ماما، جەردىڭ استىندا كەرەمەت تەڭىز بار» دەپ قويمايتىن-دى، — دەپ زەركۇل جەڭگەي، ءيىرىپ وتىرعان ۇرشىعىن جانىنا قاداي سالىپ، شۇيكەسىن وراي باستادى.
بۇل حاباردى مەكتەپتەن ەستىگەن ساليحانىڭ قۋانىشىندا شەك بولعان جوق. كوپتەن بەرى ىشتەي تولعانىپ، كوكەيىنە قونعان ارمانىن قولىنا ۇستاعانداي. مەكتەپ بىتىرۋگە دە از-اق كۇن قالعان. بۇگىن ماماندىق تاڭداۋ توڭىرەگىندە كلاسس بالالارى بولىپ ءوزدى-وزى پىكىرلەسىپ ەدى. ۇندەمەي عانا كۇلىمدەپ وتىرعان ساليحا جانسەيىتوۆاعا قاراپ قويىپ ءماريا اپاي:
— ساليحا جۋرناليست نە ادەبيەتشى بولادى، قابىلەتى بار، — دەدى. قىز كوڭىلى دالادا ەدى. ول كوزىن سۇيىكتى ۇستازىنىڭ سول جاق يىعىنا قاداعان كۇيى ءۇنسىز قالدى. سوناۋ ءبىر بالالىق قيالداعى كوڭىلىنە ۇيالاپ قالعان جەر استىنداعى تەڭىز مۇنى ءالى دە شاقىرىپ تۇرعانداي سەزىم قۇشاعىندا وتىر.
ءىى.
كۋپەنىڭ ءىشى قاپىرىقتانىپ كەتتى. باعانا شەتپە ستانسياسىنان شىعا بەرە ستۋدەنتتەر مە، مەكتەپ بىتىرۋشىلەر مە — الدەنەگە ءماز بولىسقان ءبىر توپ جاس جىگىتتەر مەن قىزدار كىرىپ-شىعا بەرگەن سوڭ، سايد كۋپەنىڭ ەسىگىن جاۋىپ تاستاعان.
— سەندەر تومەنگە جايعاسىڭدار، جوعارىعا شىعىپ جۇرەسىڭدەر مە، — دەگەن راحات پەن سايدتى تىڭداماي، ساليحا مەن گۇلجيان جوعارعى ورىنعا شىعىپ العان-دى. ساليحا تەرەزەنى ءتۇسىرىپ جىبەردى دە، شاعىن كوپشىكتى قولتىعىنا الا ەتپەتىنەن جاتىپ، جازىق دالاعا قارادى. پوەزد ەمەس، اناۋ جول جيەگىندەگى باعانالار دالانىڭ توبە-تومپەشىكتەرىمەن قوسا الدەقايدا جۇگىرىپ بارا جاتقانداي. ءومىردىڭ ءوزى دە وسىلاي زىمىراپ بارادى عوي دەپ ويلادى ول. جانىنداعى گۇلجيانعا قاراپ ەدى، ول ىرگەگە قاراپ كىتاپ وقىعان كۇيى ۇيىقتاپ كەتكەن ەكەن. سونسوڭ قيال تەڭىزىنە جالعىز ءوزى سۇڭگىپ، ءجۇزىن ءبىرقىرىن ەسكەن سامالعا توسىپ جاتا بەردى. ءبىر كەزدە وسىناۋ دالانىڭ استىندا شالقىعان تەڭىز بار دەگەنگە كادىمگى تەڭىز ەكەن دەپ قايران قالاتىن كەزىن ەسىنە الدى. سول ءبىر قۇشتارلىق اقىرى ونى اشحاباد پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتىنا الىپ بارىپ ەدى. وقۋ ءبىتىرىپ، ماڭقىستاۋعا كەلگەنىنە دە ءبىراز بوپتى. مۇناي فونتانىندا كىدىرىس بولىپ كورگەن ەمەس، قايتا العاشقى جىلداردا تاسىپ ۇلگەرە الماي جاتتى ەمەس پە... ماڭقىستاۋ ءمۇنايى ۆاگونمەن، تانكەرمەن تاسىعانعا ۇلگەرىلەر مە؟! اسىرەسە قىستا قانداي بولدى. تەڭىز سۋى قاتىپ قالىپ، ەڭ ءونىمدى ترانسپورت دەيتىن تانكەرلەر جۇرە الماي قالدى. ءتىپتى سكۆاجينالاردى وزدەرى جاۋىپ تاستادى ەمەس پە؟
— قىزدار، تاماق ىشپەيمىز بە؟ — دەگەن راحاتتىڭ داۋىسى گۇلجياننىڭ ۇيقىسىن، ساليحانىڭ ويىن ءبولىپ جىبەردى.
— كەشەگى شيەۆچەنكو ونەرپازدارى «ەڭلىك-كەبەكتى» قالاي تاماشا قويدى، ءا؟ — دەپ راحات وتىرعاندارعا قاراپ قويدى.
— كەرەمەت ەشتەڭەسى جوق قوي. ءبىزدىڭ كلۋبتىڭ دراما ۇيىرمەسى ونان دا كۇشتى شىعارار ەدى!
گۇلجيان شيەۆچەنكو قالاسىنان جالعىز دا، قالعان ۇشەۋى وزەننەن بولاتىن.
— كۇشتى بولعانمەن ورىن الا الماي قالدىڭدار عوي.
— ە، بيىل الماساق، الداعى بايقاۋدا الارمىز. ايتەۋىر سەندەردەي قۇر الاقان ەمەسپىز عوي...
— ءوي-دويت دەگەن، تاپتىڭ تەڭەستىرۋدى! شيەۆچەنكونىڭ قالا بولعانىنا قانشا جىل! ءبىز بولساق، وڭ-سولىمىزدى جاڭا تانىپ جاتقان جوقپىز با؟!
- ەكەۋىڭ ماڭقىستاۋدى ءبولىپ الايىن دەپ وتىرعاننان ساۋمىسىڭدار، ەي؟ — دەپ ساليحا گۇلجيان مەن سايدقا قاراپ كۇلدى. بۇلار ايتىسۋمەن شيەۆچەنكو قالاسىنا كەلگەندە، گۇلجيان ءتۇسىپ قالدى. كۇن ەكىندىگە تايانىپ، دالا ديدارى باتار كۇننىڭ قىزعىلت نۇرىنا مالىنىپ جاتىر. سول جاقتا شىراقتارى الاۋلاپ جەتىباي قالىپ بارادى. بۇل — جەر استىنان مۇنايمەن ارالاس شىققان گاز. وعان قىسقا عانا ترۋبا ورناتادى دا، وت جىبەرەدى. سوندا مۇنايدان بولىنگەن گاز كۇندىز-تۇنى مازدايدى دا ءتۇرادى. ساليحانىڭ ويىنا ەنەسى ايشانىڭ ءسوزى ءتۇسىپ، مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەردى.
ساليحا باستاۋىش كومسومول ۇيىمىنىڭ حاتشىسى ەدى. بىردە جۇمىس سوڭىنان كومسومول جينالىسىن وتكىزىپ، ۇيگە كەشتەۋ ورالدى. ۇيدە فورت جاقتان كەلگەن بىر-ەكى قوناق بار ەكەن. اناسى ەلەكتر پليتكاعا بىرەسە شاينەكتى، بىرەسى قۋىرداق سالعان كاستريۋلدى قويىپ، اسىر-سابىر بولىپ ءجۇر.
قۇداي-اۋ، وسى دالادا بوسقا جانىپ جاتقان گازىن اياي ما، ۇيگە قوندىرماي... شيەۆچەنكىدەگى تورەجاننىڭ ۇيلەرى راحات — نەشە ءتۇرلى تاماعىڭدى ءاي دەۋگە بارماي، ءپىسىرىپ اكەلە قويادى، — دەپ كۇڭكىلدەگەن اناسىنا:
— ءتۇۋ، اپا-اي، باياعىدا تەزەك جاعىپ تا وتىردىق ەمەس پە! سوندا دا كوزدى ءاشىپ-جۇمعانشا تاماقتى ءازىر قىلاتىن ەدىڭ عوي، — دەپ ماقسات كۇلدى.
— ءيا دەيسىڭ-اۋ، زامان تۇزەلگەن سايىن اسىپ-تاسا قالاتىن ادەتىمىز عوي ءبىزدىڭ.
ەنەسىنىڭ اپ-ساتتە باسىلا قالعانىنا ساليحا كۇلگەن دە قويعان. شوفەر جىگىتتەن باسقا بۇلاردى كۇتىپ الۋعا كەلگەن ەشكىم بولمادى.
— ماي ايدايتىن قۇبىر قۇرلىسى اياقتالىپ، بۇگىن العاشقى رەت ايداعالى جاتىر. قالا تۇگەل سونىڭ باسىندا، — دەپ ءتۇسىندىردى جىگىت ماشينا ەسىگىن جاۋىپ جاتىپ.
— ەندەشە ءبىزدى دە سوندا جەتكىز! ۇشەۋىنىڭ قۋانىشتى ءۇنى قوسارلانا شىقتى.
— ال، ماستەر جولداس، ەندى جوسپار ورىندالاتىن بولدى! — دەپ راحات ساليحاعا قارادى.
ساليحا ءوز ۋچاستوگىنىڭ قىزدارى مەن جىگىتتەرىن تاۋىپ الدى.
— وتكەندەگى توقتاتىپ قويعان ەكى سكۆاجينانى بۇگىن قايتا اشۋ كەرەك بولىپ تۇر، — دەدى ۋچاستوك باستىعى مانسۇر قۋانىشىن جاسىرا الماي كۇلىمدەپ. سونسوڭ قاديشا، كۇنتۋعان، نۇرماعامبەت — ءبارى ۋچاستوكقا كەلدى. تۇنگى ۆاحتادا زويا ەكەن.
— نە بولدى، مۇناي ءجۇردى مە؟ — دەپ بۋدكادان جۇگىرە شىققان ول بۇلارعا سونادايدان داۋىستادى.
— جوق، جۇرگەن جوق. زويا كەلمەسە، جۇرمەيمىن دەپ تۇر! كۇن تۋعاننىڭ سوزىنە ءبارى كۇلىسىپ الدى. ولار الدىمەن № 4 توپتىق قوندىرعىداعى سكۆاجينانى اشتى. سوسىن № 88 قوندىرعىداعى سكۆاجينانى ىسكە قوسىپ بولىپ، بۋدكاعا كىرە بەرىپ ەدى، تەلەفون شىر ەتتى.
— الگى سكۆاجينا جۇمىس ىستەمەي قالدى دەيدى عوي! — ساليحا وسىنا ايتتى دا، تەلەفونعا قايتا بۇرىلدى. — كاتيا، بۋفەردەگى قىسىم قانشا؟ نول؟
— شتۋسەردى تازالاۋ كەرەك، — دەدى ول سكۆاجينانى ارى-بەرى قاراعاننان كەيىن. بۇلار سكۆاجينانى ىسكە قوسىپ بولعاندا، ساعات ون ەكىگە تاياپ قالعان ەدى.
— جەر استىنداعى تەڭىز ەندى توقتاۋسىز تولقيتىن بولدى، — دەدى ساليحا ەلەكتر ساۋلەسىمەن شاعىلىسقان الىپ قوندىرعىنىڭ قۇشاق جەتپەيتىن ترۋباسىن ۇستاپ تۇرىپ. ماستەر ءسوزىنىڭ ءمان-ماعىناسىنا جەتە تۇسىنبەسە دە، انالار ىقىلاستى يشارات ءبىلدىردى. سوسىن ءبارى باعانادان بەرى كۇتىپ تۇرعان اۆتوبۋسقا قاراي اياڭدادى.
بيداي ءوڭى بالبۇل جانعان ماستەر كەلىنشەك جەر استىنداعى تاكاببار تەڭىزدىڭ باس ۇيرەنگەن اساۋداي موماقانسىپ، قان تامىرلارىنداي، ءايقىش-ۇيقىش تارتىلعان وسىناۋ جۇيەنىڭ بويىمەن جۇيتكىگەن كۇيىنە راحاتتانىپ بارا جاتقانداي ەدى.
You Might Also Like
-
جىگىت جىلقىنى تاۋ اڭعارىنا تاستادى دا، استىنداعى ۇشقىر قاراگەر اتىن تەبىنىپ، قۇبىلا بەتتەگى بيىك توبەنىڭ باسىنا كوتەرىلدى. توبە باسىنان اينالانىڭ ءبارى الاقانداعىداي كورىنەدى ەكەن. جىلدا شاڭداعى شىع...
-
الگىندە عانا تەگىس الاڭنان كوتەرىلگەن اقشاڭقان سامولەت تىمىق اۋانىڭ كوگىلدىر ايدىنىندا جىلجىپ كەلەدى. كوك تەڭىزدىڭ تاكاببار تولقىندارىن تىلگىلەگەن مۇزجارعىش سەكىلدى وسىناۋ شەتسىز دە، شەكسىز كەڭىستى...
