جەر اۋدارىلعاندا
نە ءۇشىن جەر اۋدارىلعانىمدى ايتىپ-ايتپاي نە كەرەك، ايتەۋىر، ءبىر زاماندا ءبىز، ياعني: مەن جانە ەكى جاندارى ۇشەۋىمىز، پوليسيا ۋچاستوگىنە يتشىلەپ جەتتىك-اۋ. جەتكەنىمىزدى قايتەيىك:
— باستىق ءقازىر جوق، سوندىقتان بۇلارىڭدى مەن قابىلداپ الا المايمىن، — دەدى ۋچاستوك كەزەكشىسى.
مەن يىعىما اسىلعان دوربانى قيسايا سىرعىتىپ جەرگە ءتۇسىردىم دە، جەڭىممەن ماڭدايىمنىڭ تەرىن ءسۇرتتىم. بويىم جەڭىلدەپ قالدى. ەگەر قولىمداعى كىسەندى الىپ تاستاسا، ءوزىمدى اجەپتاۋىر باقىتتى ادام دەپ سانار ەدىم، قايتەيىن. جاندارمدارعا جاپاقتاپ قارادىم دا:
— قولىم ۇيىپ بارادى، كىسەندى ازداپ كەڭىتسەڭىزدەر قايتەر ەدى؟ — دەدىم.
مەنىڭ ءوتىنىشىمدى ەستىگەن جاندارمدار كىسەندى ودان ارمەن تارىلتىڭقىراپ بۇراپ قويدى...
ءبىر ۋاقتا ۋچاستوك باستىعى كەلە قالدى. «باستىق مىرزا كەلدى» دەگەنگە سەلقوستاۋ قاراپ، سيقىنا كوز تاستاسام... ءماسساعا-ا-ان! ءوڭىم بە، ءتۇسىم بە؟! قۇدايىم-اۋ، باياعىدا وزىممەن بىرگە وقىعان حوح بەحشەتتىڭ ءدال ءوزى! ال كەرەك بولسا!.. قۋانىپ كەتتىم. كوز الدىما مەكتەپتە وقىپ جۇرگەنىمىزدە بەحشەتتىڭ باسىنان كەشكەن حيكايالار تىزىلە قالعانى...
ءالى ەسىمدە، ءبىر كۇنى گەوگرافيادان ساباق بەرەتىن ءمۇعالىم بەحشەتتى كارتا الدىنا شاقىرىپ:
— كانە، فرانسيانىڭ قايدا ەكەنىن، قاي ەلدەرمەن شەكتەسەتىنىن كورسەتىپ بەر، — دەدى.
— وڭ جاعىندا گەرمانيا، سول جاعىندا تەڭىز، ۇستىندە انگليا، استىندا تاعى دا تەڭىز بار، — دەپ بەحشەت ايدى اسپانعا ءبىر-اق شىعاردى.
— ال كۇن قايدان شىعىپ، قايدا باتادى؟
بەحشەت تەرەزە جاققا باعدارلاي قارادى دا:
— كۇن حايدارپاشا جاقتان شىعىپ، ساماتيا جاققا باتادى، — دەي سالدى...
تاعى ءبىر كۇنى حيميك ءمۇعالىم بەحشەتتى تاقتاعا شاقىردى. بەحشەت حيميادان مۇلدە ماحرۇم بولاتىن.
— سۋ قالاي جازىلادى؟ — دەدى ءمۇعالىم.
بەحشەت بوردى الدى دا، تاقتاعا «سۋ» دەپ جازدى. ويلانىپ اۋرە بولمادى.
— ساعان سۋدىڭ حيميالىق فورمۋلاسىن جاز دەپ وتىرمىن عوي! — دەدى ءمۇعالىم زەكىپ.
بەحشەت مۇعالىمگە موليە قاراپ تۇرىپ قالدى. وزىندە تىم بولماسا ازداپ ويلانىپ كورەيىنشى دەگەن كەيىپ جوق، سالى سۋعا كەتىپ، سۇلكيىپ تۇر.
ءمۇعالىمنىڭ بەحشەتكە جانى اشىپ كەتتى-اۋ دەيمىن، تۇرىپ بارىپ، تاقتاعا: ن2و فورمۋلاسىن ءوزى جازدى دا:
— سۋدىڭ الىنۋ رەاكسياسىن جازشى! — دەدى.
بەحشەت ءمۇعالىمنىڭ نە ايتقانىن مۇلدە تۇسىنبەگەن كىسىشە مەلشيىپ تۇرا بەردى. ءمۇعالىم ءوز سۇراعىنا جاۋاپتى تاعى دا ءوزى: نون /اش-و-اش/ دەپ جازىپ، ونىڭ قالاي وقىلاتىنىن سۇرادى.
بەحشەت ءبىر كۇرسىنىپ الدى دا:
— حوح! — دەدى...
سودان باستاپ ءبىز ونى حوح بەحشەت دەپ اتاپ كەتتىك...
...ەندى مەن پوليسيا وفيسەرى بولعان سول حوح بەحشەتكە كۇلە قاراپ، كىسەنىمدى سىڭعىرلاتىپ جاقىنداي بەردىم.
حوح بەحشەت تەرىس اينالىپ كەتتى دە، جاندارمدارعا قاراپ:
— مىنالارىڭ كىم؟ — دەپ سۇرادى.
— جەر اۋدارۋعا كەسىلگەن. ستامبۋلدان الىپ كەلدىك، — دەدى جاندارم.
— حوحح!.. بولمەنىڭ ىستىعىن-اي! — دەدىم مەن، بەحشەتتەن كوز اۋدارماعان كۇيىمدە.
ول جاندارمدار ۇسىنعان قاعازدى الىپ قول قويدى دا، ماعان قاراماعان قالپىندا ءامىر بەرىپ:
— انداعىلارىڭدى قاۋىپسىزدىك باسقارماسىنا اپارىپ تاپسىرىڭدار! — دەي سالدى.
...ءسويتىپ، جاندارمدار مەنى ايتقان جەرگە اپاردى دا تاپسىردى. قاۋىپسىزدىك باسقارماسىنداعى كۇنىم ءبىر راقات بولدى: كىسەننەن قۇتىلدىم، ەمىن-ەركىن جۇرەتىن بولدىم. كۇندە تاڭەرتەڭ جانە كەشكە پوليسيا ۋچاستوگىنە بارامىن دا، بۋرسادان ەشقايدا كەتپەگەنىمدى راستاپ قول قويىپ شىعامىن.
***
مەيمانحانانىڭ دالىزىندە وتىراتىن كەزەكشى قىزمەتكەر تاڭەرتەڭ مەنى كورە سالا:
— گازەتتە ءسىز تۋرالى ماقالا شىعىپتى، وقىدىڭىز با؟ — دەدى.
دەدى دە، ماعان الدىنداعى گازەتتى الىپ ۇسىندى. بولمەمە كىرگەن سوڭ اشىپ قاراسام، — مەنىڭ بۋرساعا جەر اۋدارىلعانىم تۋرا ءبىرىنشى بەتكە جازىلىپتى. ونى حابارلاپ قانا قويسا، ءبىرسارى عوي... اۆتور مەنى ايانباي-اق داتتاپتى... بۇ جارىق دۇنيەدە نەندەي جامانشىلىق بولسا، سونىڭ ءبارىن ءبىر عانا مەنىڭ باسىما ۇيىپ-توگىپتى دە، باسقا بۇزىقتارعا دانەڭە قالدىرماپتى. ماقالانىڭ ءبىر تۇسىندا مەن ەرىكسىزدەن-ەرىكسىز قارقىلداپ كەپ كۇلدىم. جۋرناليست اۆتور مەنىڭ شەتەلدىك قۇپيا قورلاردان العان اقشامنىڭ ەسەبىنە سان جەتپەيدى دەپ كۇيزەلىپتى.
كۇلە-كۇلە سىلەم قاتىپ شارشاپ، كوزىمنەن اققان جاستى سۇرتە بەرگەنىمدە ەسىك قاعىلدى. ءتاپ-تاۋىر كيىنگەن ءبىر جىگىت كىردى.
— بۋرساعا امان-ەسەن كەلدىڭىز بە؟ — دەپ سالەمدەسىپ، قولىمدى قىستى.
ول مەنى سىرتتاي جاقسى بىلەتىنىن، جاقسى كورەتىنىن، ءوزىنىڭ بۋرساداعى اپتالىق گازەت يەسى ەكەنىن ايتتى. مەن اڭتارىلىپ ءسال-پال وتىردىم دا، ستولدا جاتقان گازەتتى نۇسقاپ:
— مىنا گازەتتىڭ يەسى ءسىز بە؟ — دەدىم.
ول قىپ-قىزىل بوپ كەتتى:
— ءسىز رەنجي كورمەڭىز... ساياسي جاعدايدىڭ جاي-جاپسارىن ءسىز جاقسى تۇسىنەسىز عوي... — دەپ كۇمىلجىدى.
ونىڭ قىسىلىپ، كۇمىلجىپ وتىرعانىنا جانىم اشىپ كەتتى دە:
— وقاسى جوق، ومىردە نە بولماۋشى ەدى، — دەپ جۇباتتىم.
ول بولمەمنەن شىعا بەرە كىدىرىپ، قالتاسىنان ءاميانىن الىپ بۇرىلىپ:
— ايىپقا بۇيىرماڭىزشى... — دەدى جالىنىشتى ۇنمەن، ۋماجدالعان قاعاز اقشانى توسەك ۇستىنە قويىپ تۇرىپ.
— كەرەگى جوق، مەن ءبارىبىر المايمىن! — دەدىم زىلدەنىپ.
ول شىعا جونەلدى.
ەگەر مەن ەستەلىك جازباي، كادىمگى رومان جازعان بولسام، كەيىپكەرىمە اقشانى تۇتەلەپ تۇرىپ جىرتقىزار ەدىم. امال نە، ونى ىستەتە المادىم. توسەككە جەتىپ بارىپ قاراسام، — ون لير ەكەن. دەرەۋ پەش جاعۋعا كىرىستىم.
...ايداۋدا ءۇش-تورت اي ءجۇرۋ سىزدەرگە، ارينە، ايتۋعا دا تۇرمايتىن ءجايت بوپ كورىنۋى مۇمكىن. ارينە، قالتاڭ قالىڭ بولسا، بۋرسادا جايباراقات تۇرا بەرۋگە ابدەن بولادى. قالتاڭ قالىڭ بولسا دەگەندە مەن كۇنىنە ەكى مەزگىل تاماق ىشۋگە جەتەتىن اقشانى ايتىپ وتىرمىن. مەندە سول دا بولماي، كوبىندە اش جۇرەمىن. قالتاڭدا ازداپ تيىن-سيىنىڭ باردا «مەن اشپىن!» دەۋدىڭ ونشاما ەرسىلىگى جوق. ال سوقىر تيىنىڭ جوقتا ءتىپتى اۋزىڭدى اشۋعا ءداتىڭ بارمايدى، جۇرتتا قالعان كۇشىكتەي كۇي كەشەسىڭ.
بۇگىن مەنىڭ قالتامدا ونشاقتى عانا كۋرۋش پەن جارتى قوراپ سيگارەت بار.
ەسكەندىردىڭ شاشلىقحاناسىنان كەلىپ تۇرعان عاجاپ ءيىس سىلەكەيىمدى شۇبىرتىپ، ەسىمدى شىعارىپ بارادى. قايتەيىن!.. بارىپ ءبىر توقاش ساتىپ الدىم دا، بۇرىشتى اينالىپ كوفەحاناعا كىردىم. قالتامداعى توقاشىمنان قيقىمداپ ءۇزىپ الىپ اۋزىما سالامىن دا، شايىمنان ءبىر ۇرتتايمىن. تاماققا جارىماي وتىرعاندا تابەتىڭنىڭ ەرەگەسكەندەي اشىلىپ كەتەتىنى بار ەمەس پە!
سول ارەدىكتە كورشى ستول باسىنا بىرنەشە كىسى جينالا قالدى دا، قايسىسى تاماقتى كوپ ىشە الاتىندارىن ايتىپ باستەسە باستادى.
— مەن ءبىر جەگەندە سۇزبە قوسىپ بەس قاتىرمانى، جيىرما جۇمىرتقانى جانە ءبىر كيلو حالۆانى ءبىر-اق جەيمىن. كەلىڭدەر، ەلۋ ليرگە باستەسەيىك! — دەدى بىرەۋى داۋرىعىپ.
— ەگەر جەي الماساڭ، ءجۇز لير ايىپ تولەيسىڭ!
— تولەيمىن!
— تاماقتىڭ قۇنىن قوسا تولەيسىڭ!
— جارايدى!
اشتان اقىل سۇراما دەگەن. ولاردىڭ ەتەكتەي ۇلكەن بەس قاتىرماسى، جيىرما جۇمىرتقاسى، ءبىر كيلو حالۆاسى مەنىڭ جۇمىرىما جۇعىن دا بولمايتىن سياقتاندى. «ءاي! ەگەر مەن انداعىلارىڭنان ەكى ەسە كوپ جەپ قويسام، قايتەسىڭدەر؟» دەپ ايعاي سالعىم كەلدى.
ۇتىلسام... قاتتى بولسا ءبىر سابار. ولارعا بەرەتىن ءجۇز لير مەندە ءبارىبىر جوق.
جەتىپ باردىم دا، باستەرىنە كىرىسىپ كەتتىم. ولار ماعان تاڭدانىپ قاراي قالىستى. ال مەن ەسىپ جونەلدىم:
— تاڭەرتەڭ تاماققا تويىپ الماعانىمدا، مەن سەندەرگە جەگەننىڭ كوكەسىن كورسەتەر ەدىم! ءۇش قويدىڭ باسىن ءمۇجىپ، ەكى استاۋ سورپا ىشكەن سوڭ تابەتىم ءقازىر ونشا اشىلماي تۇر، ايتپەسە... — دەپ ءبىر توقتادىم.
جانىمداعىلاردىڭ كوزدەرى تاس توبەلەرىنە شىقتى: مىنا «مەسپەن» باستەسىپ سورلاپ جۇرەر مە ەكەنبىز دەگەن سيىقتارى بار. مەن دە ءوزىمنىڭ نە شاتىپ كەتكەنىمدى ەندى ءبىلىپ، جۇرەگىم سولق ەتە ءتۇستى. بولارى بولعان سوڭ، بوياۋىن سىڭدىرە تۇسكىم كەلىپ:
— ەگەر جەي الماسام، بەس ءجۇز لير تولەيمىن! ال ەگەر جاڭاعىنى تۇپ-تۇگەل جەپ قويسام، سەندەردەن دانەڭە المايمىن. بۇعان قوسا تاعى ءبىر شارتىم بار...
— ول نە؟
— ماعان قىرىق ستاكان ليموناد اكەپ قويىڭدار، ارتىنان ىشەم.
— استاپىراللا! — دەپ بىرەۋى جاعاسىن ۇستادى. — جۇدىرىقتاي عانا بوپ سونىڭ ءبارىن ىشىپ-جەمەكشى مە؟! جارىلىپ ولەدى عوي!.. جارايدى، قىرىق ستاكان ليمونادتى مەن-اق الدىرايىن!
ۇلكەن-ۇلكەن بەس قاتىرما مەن سۇزبە الىپ كەلدى. مەن كىرىسىپ كەپ كەتتىم. ەدەل-جەدەل ەكەۋىن قىلعىتىپ جىبەردىم...
— تىم مايلى ەكەن! — دەپ قويدىم. ءۇشىنشىسىن ۇزە باستادىم.
ودان سوڭ ءبىر ستاكان ليموناد ءىشىپ، كەلەسىسىنە قول سوزدىم.
جالپى... مەن تاماق ساۋلاۋمىن. ونداي قاتىرمانىڭ جايشىلىقتا تالايىن بىرىنەن سوڭ ءبىرىن سوعىپ الىپ كەتە بەرەتىنمىن. بۇل جولى ونىم بولماي بارادى، ءسىرا، ۇزاق ۋاقىت اشىعىپ جۇرگەندە كىسىنىڭ ءىشى قۋىرىلىپ قالاتىن بولسا كەرەك... قاتىرما تاۋسىلار ەمەس، ۇستى-ۇستىنە كوبەيىپ بارادى، تاماعىما تاسشا تىرەلىپ وتپەيدى.
— اعاتايلار، مۇنى تەگى ءىش مايعا پىسىرگەن بولار... — دەيمىن.
«اعاتايلارىم» ايعىرشا ارقىراپ كۇلەدى.
ەبىن تاۋىپ تۇرا بەزسەم قايتەدى؟..
— بەس ءجۇز ءليرىڭدى ءتۇسىر!.. — دەستى.
قالتالارىمدى قاراي باستادىم.
— ءماسساعان! ءاميانىم جوق قوي؟! قاي جەردە عانا قاعىپ كەتتى ەكەن؟! — دەپ دالىرعان بولدىم.
ولار مەنى يتشە تەپكىلەپ، ەسىمنەن تاندىرىپ كەتە باردى.
جو-جوق... مۇنداي ەشتەڭە بولعان جوق. مەن ويدان شىعارىپ ايتىپ وتىرمىن عوي! كورشى ستولداعىلار كىمنىڭ قانشا تاماق جەي الاتىنىن ايتىپ باستەسە باستاعاندا مەنىڭ كوزىم قاراۋىتىپ كەتتى. باستەسكەندەردىڭ الدىنا تاماقتى ۇيىپ-توگىپ اكەلىپ قويدى. ءباسى اسقان بىرەۋى قولدى سالىپ، ۇستى-ۇستىنە تىقپالاپ كۇيسەۋگە كىرىستى. ول كۇيسەگەن سايىن مەنىڭ سىلەكەيىم شۇبىرا بەردى، ءتىپتى سىلەكەيىمە شاشالىپ، بۋلىعىپ دەم الا الماي دا قالدىم. ەسىمدى جيىپ الدىم دا، كوفەحانادان شىعا جونەلدىم. مەشكەيلەردىڭ قايسىسى جەڭگەنىن ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى ءبىلسىن.
ورىسشادان اۋدارعان عابباس قابىشيەۆ
You Might Also Like
-
امەريكانىڭ اەروناۆتيكا جانە عارىش كەڭىستىگىن زەرتتەۋ جونىندەگى ۇلتتىق باسقارماسى (ناسا) مارسوحودتىڭ قىزىل عالامشار بەتىنە قونعان اسەرلى ۆيدەوسىن جاريالادى.
-
يا، جيتس ۆيرۋسى بۇكىل پلانەتادا پاندەميا تۋدىردى، ال ەبولا ۆيرۋسى افريكانىڭ بۇكىل اۋىلدارىن ءولتىرۋى مۇمكىن. ءبىراق ... ۆيرۋستار ەۆوليۋسيانىڭ ماڭىزدى فاكتورلارىنىڭ ءبىرى دەگەن عالىمدار بار. ادامزاتتىڭ ...
