جىگىتىنەن قازاقتىڭ دوس تابا الماي
فاريزا اقىنمەن سۇحبات
جانارىمدى تۇمانمەن تۇمشالادىم،
...سەرىپپەسى ءۇزىلىپ تۇر ساداعىم.
جىگىتىنەن قازاقتىڭ دوس تابا الماي،
قىز دا بولساڭ مەن ساعان مۇڭ شاعامىن.
1974 جىلى بۇل كۇندەرى ەسىمى جالپاق جۇرتقا ايگىلى اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆ «فاريزا! فاريزاجان، فاريزا قىز» دەگەن جوعارىداعى تاماشا ولەڭىن جازعان ەكەن. اياۋلى اعاعا «قازاق جىگىتتەرىنەن دوس تابا الماي، وزىنە دوستىق سىر ايتتىرعان» فاريزا وڭعارسىنوۆا...
ءبىز بۇل ەسىم جازىلعان ۇلكەندى-كىشىلى ولەڭ كىتاپتاردى ستۋدەنت بويجەتكەندەردىڭ اپپاق قۇس جاستىعى استىنان، جايلاۋ توسىندە مال قايىرعان شوپان جىگىتتىڭ قوينىنان تالاي-تالاي كورگەنىمىز بار. ونىڭ ولەڭدەرىن كوپتەگەن بوزبالا ارمان-ارۋىنا ارناعانىن دا بىلەمىز. بۇلار، ارينە، جالپى حالىقتىق جاعى. ەندى ناقتى دەرەككە كوشسەك، فاريزا گۋريەۆتەگى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن سوڭ ەڭبەك جولىن اۋىل مۇعالىمىنەن باستادى. وبلىستىق گازەتتىڭ قىزمەتكەرى، سونان سوڭ «لەنينشىل جاستىڭ» باتىس وبلىستارداعى مەنشىكتى ءتىلشىسى، كەيىن «قازاقستان پيونەرىنىڭ» رەداكتورى بولدى. بۇل كۇندەرى «پيونەر» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى. اقىننىڭ «ساندۋعاش»، «ماڭعىستاۋ مارجاندارى»، «اساۋ تولقىن»، «مەن سەنىڭ جۇرەگىڭدەمىن»، «مازاسىز شاق»، «شىلدە» (تاڭدامالى)، «سۇحبات»، «داۋا» سياقتى وقىرمانداردىڭ جۇرەگىنە جول تابا بىلگەن جىر جيناقتارى جارىق كوردى.
سونداي-اق ول يتاليادا وتكەن بۇكىلدۇنيەجۇزىلىك «ادەبيەت جانە سيۆيليزاسيا»، «يۋگوسلاۆياداعى «سوۆەت پوەزياسىنىڭ كۇندەرى»، گرەسياداعى بۇكىلدۇنيەجۇزىلىك «پوەزيانىڭ قوعامدىق ورنى» سياقتى حالىقارالىق فورۋمدارعا قاتىستى.
تومەندە اۋدانىمىزدىڭ قوناعى، حالىق ساندۋعاشى فاريزا وڭعارسىنوۆاعا گازەتىمىزدە قوناقكادە بەرىپ وتىرمىز.
1. العاشقى ولەڭ جازۋىڭىزعا نە تۇرتكى بولدى؟
- «العاشقى» دەگەن ۇعىم ولەڭ تۋراسىندا ايتىلعاندا شارتتى دەپ بىلەمىن. ويتكەنى -العاشقى ولەڭ دەپ سول كەزدە ءوزىم ويلاعانمەن، شىن مانىندەگى پوەتيكالىق شىعارما بولماۋى مۇمكىن عوي. دەگەنمەن، سۇراق قويعان ەكەنسىڭ - جاۋاپ بەرۋگە تۋرا كەلەدى. اۋىل مەكتەبىنىڭ ءۇشىنشى مە، ءتورتىنشى مە - ەسىمدە جوق - كلاسىندا وقيتىن كەزىم. مەكتەپ ءبىراز قاشىق. كورشى ۇيلەردىڭ 4-5 بالاسى مەكتەپكە بىرگە بارىپ، بىرگە قايتامىز. قايروللا دەگەن ۇشىپ-قونعان جالاڭقاي ءبىر بالا بار ەدى. ءقازىر قايدا ەكەن... ءوزى ەر بالاعا لايىقسىز جەڭىل مىنەزدى بولاتىن جانە الىنە قاراماي سوتقار ەدى. سول بىرگە كەلە جاتقان ءبىر قىزبەن قاقتىعىسىپ قالدى دا، الگى قىز يتەرىپ جىبەرگەندە وڭباي قۇلاپ ءتۇستى. ءبارىمىز «وزىڭە سول كەرەك» دەگەن نيەتپەن وعان كۇلدىك. نەگە ەكەنىن قايدام، مەنىڭ تىلىمە بىر-ەكى شۋماق (ۇمىتپاسام، 7-8 بۋىندى جىر ۇلگىسىندەي) ولەڭ ورالعانى. ءقازىر ەسىمدە جوق، ايتەۋىر الگى بالانى ولەڭمەن مازاقتاعان بولدىم. جانىمىزداعى بالالاردىڭ ءبارى «فاريزا ولەڭ شىعاردى، قايروللانى ابدەن ماسقارالادى» دەپ ۇيلەرىنە ايتىپ بارىپتى. مەن اناما ماقتانىپ كەلدىم. وعان دەيىن ءسوزجۇمباق، چاينۆورد، كروسسۆورد قۇراستىرىپ، «قازاقستان پيونەرى» مەن «پيونەر» جۋرنالىنا جىبەرەتىن «ادەتىم» بار ەدى. الگى «ءازىل ولەڭدى» شىعارعاسىن ءتىپتى ماشىقتانىپ العانىم ەسىمدە.
2. ءسىز ىشكى جان دۇنيەڭىزدەگى سەزىم سىرلارىڭىزدى ارالاستىرا وتىرىپ، بۇگىنگى ادامزات بالاسىنىڭ ارمان-تىلەگىن، ماقسات-مۇددەسىن جىرعا قوساسىز. سوندا دا بۇگىن جۇرەگىڭىزگە مازا بەرمەي جۇرگەن باستى تاقىرىبىڭىز تۋرالى اڭگىمەلەسەڭىز؟
- مەن ءاربىر ادام ءوز ءداۋىرىنىڭ، زامانىنىڭ ويلى، سەزىمدى ازاماتى بولۋى ءتيىس، سوندا عانا ول تۋعان حالقىنا، قوعامىنا تامشىداي دا بولسا ساۋلە شاپاعاتىن تيگىزە الادى دەپ تۇسىنەمىن. «سەن - ماعان، مەن – ساعان» دەگەن ۇعىم «جاقسىلىقتىڭ» پرينسيپىنە اينالىپ بارا جاتقان داۋىردە، ادامدىق قاسيەتتەردى بويعا ساقتاپ، ءوزىنىڭ انا سۇتىمەن، اكە قانىمەن سىڭگەن بولمىسىمەن قالۋ - بۇگىنگى ادام ءۇشىن ءبىرىنشى ماقسات بولۋى قاجەت دەپ ۇعامىن.
مەنىڭ ولەڭدەرىمدى وقىعان ادام ءوز ساناسىنا ينەنىڭ جاسۋىنداي دا بولسا وسى ويلاردان ساۋلە تۇسىرسە، ءوز ءتىلىن، ءوز حالقىنىڭ ار-نامىسىن قاستەرلەۋگە ۇمتىلسا، تىرشىلىكتە جەر بەتىندەگى ءوزىنىڭ ادامدىق ميسسياسىن ادال اتقارىپ ءجۇرمىن بە دەگەن ويعا قالسا، مەن اقىن رەتىندە باقىتتىمىن دەر ەدىم.
ءقازىر «اسانقايعى» دەگەن پوەما جازىپ ءجۇرمىن.
3. ءبىز ءسىزدى «جۇرەكپەن جازىپ، جۇرەككە جەتكىزگەن» اقىن رەتىندە بىلەمىز. سوندا دا العاشقى جىلدارداعى «شىلدە» تاڭدامالى ولەڭدەر جيناعىڭىز جادىمىزدا توزباستاي اسەر قالدىردى...
ال سوڭعى جىلدارداعى ولەڭدەرىڭىزگە فيلوسوفيالىق استار بەرىپ، تەرەڭدەپ كەتكەن ءتارىزدىسىز. ياعني بۇگىن ءسىزدى ويىم وقىرماندارىمنىڭ ۇعىمىنا اۋىرلاپ كەتكەن جوق پا دەگەن ساۋال مازالاماي ما؟
- قانداي اقىن بولسا دا، اۋەلى رومانتيكالىق ەكپىنمەن باستايدى دەپ ويلايمىن. ول جاستىققا، الىپ-ۇشقان اقشا بۇلتتاي سەزىمگە بايلانىستى عوي. مەنىڭ جىرلارىم دا كەيدە ۋاقىت، كەزەڭدەرگە بايلانىستى ءتۇرى مەن ەكپىنىن وزگەرتىپ وتىرۋى مۇمكىن. ءبىراق سىرتقى ءبىر ءتۇرى وزگەرگەنمەن، ىشكى وزەگى ساپاسىن جويماعانى ابزال. ءومىر دە ءبىر سارىندى ەمەس. ويلاناتىن ادامعا كۇندەلىك بارعان سايىن كۇردەلىلەنىپ بارا جاتقانعا ۇقسايدى. امزە اينالايىن، «ولەڭدەرىڭىز سايازدانىپ، جايداق سۋداي ءتۇبى كورىنەتىن بولىپ بارادى» -دەپ جازعىرماساڭ بولدى. جالپى مەن ولەڭدەرىمدى و باستان پوەزيانى بار سيقىر قۇپياسىنا بويلاي جۇزە الماعان ادام تۇسىنە المايدى دەگەن پىكىردە بولاتىنمىن. جانە وندايلارعا تۇسىنىكتى بولۋدى ماقسات تۇتقان ەمەسپىن. وندا پوەزيا دەگەن عاجايىپ الەم ءوزىنىڭ بار قۇدىرەتىنەن ايرىلىپ قالاتىن بولار. كەرىسىنشە، سول كەرەمەت الەمنىڭ ىشىنە ەنۋگە ادامدار ۇمتىلعانى ءجون عوي.
4. ءبىز ءوز گازەتىمىزدە ادەبيەتتى وتە كوپ ناسيحاتتايمىز دەگەن پىكىردەمىز. «ادەبيەت بەتى»، «كوڭىل اشار»، «سەنبىلىك بەت»، «سىر» ادەبيەت جانە ونەر بىرلەستىگىنىڭ ارناۋلى بەتى سياقتى تۇراقتى ايدارلارىمىزدان باسقا، ءتىپتى، كەيدە، ءار سانىن قۇر جىبەرمەي، ولەڭ نەمەسە باسقا جانرلاردى جاريالاپ جاتامىز. وسى «بەلسەندىلىكتىڭ» پايدا، زيانى بار ما؟
- ادەبيەت پەن ونەردى (ءوز حالقىمىز) تۇسىنبەگەن، ودان جان ءلاززاتىن الا الماعان ادام، مەيلى ون جەردەن ءوندىرىس، شارۋاشىلىق وزاتى بولسىن، تۋعان قوعامىنىڭ التىن قازىعى، رۋحاني قازىناسى بولماق ەمەس. ەرتەدەگى گرەسيا گومەرسىز تاريحتا قالار ما ەدى؟
ايتايىن دەگەنىم - ءقازىر ادەبيەتتى ءتۇسىنۋ، ونى ناسيحاتتاۋ الدە ءبىر اپەندىلەردىڭ شارۋاسى ەمەس، ول قازىرگى قوعامنىڭ مۇشەلەرى رۋحاني دەنساۋلىعى مىقتى بولسىن، قازىرگى تىلمەن ايتقاندا، بيىك ادامگەرشىلىككە، جان تازالىعىنا، ۇياتتىلىققا تاربيەلەۋ دەگەن ءسوز. جالپى ءومىر مەن ادەبيەتتى ءبولىپ قاراۋ - اقىماقتىق.
مەن سارىاعاش اۋدانىنىڭ توپىراعىن عۇمىرىمدا ءبىرىنشى رەت اتتاپ وتىر ەكەنمىن. ەلدىڭ، جەردىڭ ايناسى - اۋداندىق گازەت دەپ ۇعامىن، سوندىقتان كەلگەن بويدا «قىزىل تۋدىڭ» ءبىراز ساندارىن قاراپ شىقتىم. ادەبيەتكە، ادەبيەتكە وزدەرىن باعىشتاعان جاس تالاپكەرلەرگە ورىن بەرىپ وتىرۋ - ءسىزدىڭ گازەت ۇجىمىنىڭ سانالى ازاماتتارىنىڭ كورسەتكىشى. ال ايداردى كۇندە قۇبىلتا بەرۋدىڭ قانشالىق قاجەتتىلىگى ماعان تۇسىنىكسىز، ول سىزدەردىڭ ىشكى جۇمىستارىڭىز. قانداي ايدارمەن بولسا دا، ادەبي دۇنيەلەردىڭ بەرىلۋى جونىنەن بەلسەندىلىك كورسەتكەن اۋداندىق گازەت حالىق اراسىندا بەدەلىن كوتەرۋدەن باسقا «جاعىمسىزدىققا» ۇرىنباسا كەرەك.
5. تۆورچەستۆوڭىزعا جىل ماۋسىمى اسەر ەتە مە؟
- اسەر ەتپەيدى. ءوز ىشكى جان-دۇنيەمنىڭ «اۋا رايىنا» قاراي جازامىن.
6. سارىاعاشتىق اعايىندارىڭىزعا جانە قالام ۇستاعان تالاپكەرلەرگە ايتار تىلەگىڭىز؟
- ءوز ءتىلىن، تۋعان توپىراعىن، تاريحى مەن ونەرىن، ادەبيەتىن قاستەرلەيتىن ۇل-قىزداردىڭ جانىنا جاماندىق كەلمەسىن! سارىاعاش - قاسيەتتى جەر؛ شيپالى سۋلار كەز-كەلگەن جەردەن اتقىلاپ جاتقان جوق. ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن سول قاسيەتتى سۋعا كەلگەن ادامدار سارىاعاشتىقتاردىڭ ساپاسى مەن مادەنيەتىنە دە عاشىق بولسىن.
شىمكەنت.1986 ج.
You Might Also Like
-
تابيعاتتىڭ جاۋىندى كۇنىن، اسىرەسە جاز جاڭبىرىن جانىڭىزبەن سەزىنىپ، كوزبەن شولىپ، كوڭىلىڭىزدىڭ ايناسىنا تۇسىرگەنىڭىز بار ما؟ اسەرشىل بولساڭىز، ناجاعايدىڭ كۇركىرىنەن ويىڭىز ويانىپ، جاسىن ساۋلەسىنەن شا...
-
ونەردىڭ باسقا سالالارى سياقتى پوەزيادا دا تالانتتى اقىندار سيرەك تۋادى. ءبىزدىڭ قازاقتىڭ ۇلكەن پوەزياسىنىڭ تاريحى دا وسىنداي ءىرى اقىنداردان جارالعان. سوندىقتان دا ءبىز ابايدان باستالاتىن حالقىمىزعا م...
