جىر-تاعدىر
سوسياليستىك ەڭبەك ەرى، اكادەميك جازۋشى عابيت مۇسىرەپوۆ ءبىر سۇحباتىندا: قوعامىمىزدىڭ تەحنيكالىق پروگرەسس جولىمەن جەدەل دامىعاندىعىن ايتا كەلىپ، مۇنداي پروگرەستىڭ ادامداردىڭ ساناسىنا، ادامگەرشىلىگىنە دە جاسالۋ قاجەتتىگى تۋرالى وزەكتى وي ايتقان ەدى. بۇل اتالى ءسوز - دالەلدەۋدەن گورى ونى جۇزەگە اسىرۋدى تالاپ ەتەدى. قوعام دامۋى مەن ادامنىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىنىڭ دامۋى اراسىنداعى الشاقتىقتى جويۋ ءۇشىن ادامگەرشىلىك پروگرەسىن جاساۋ، ونى جەدەلدەتۋ، وسى ۇلى مۇرات جولىندا قىزمەت ەتۋ - ابزال دا ابىرويلى بورىش.
«ريەۆوليۋسيا» دەگەن ءسوزدىڭ ۇعىمى تەرەڭ. ول ەڭ الدىمەن ىلگەرى دامۋعا ىقپال ەتەتىن ساپالى وزگەرىستەرمەن سيپاتتالادى. ياعني ول الەۋمەتتىك ءومىرىمىزدىڭ جەكەلەگەن سالالارىنداعى جەتىستىكتەر مەن جاڭالىقتارعا سۇيەنە وتىرىپ داميدى. سوندىقتان دا ەسكى مەن جاڭانىڭ، جامان مەن جاقسىنىڭ اراسىنداعى كۇرەس توقتاماق ەمەس. ساپالىق وزگەرىستەرگە جول اشاتىن دا وسى كۇرەس بولماق. يا، ءوز بويىنداعى ەنجارلىقتان بەزىنىپ، «ورمەكشى-كۇدىكتەن» ارىلۋ ءۇشىن، جۇرەگىن قاق ءبولىپ بەرەر جاقسىنى جات كورمەۋى ءۇشىن ء-ار ادامنىڭ ومىرىنە دە ريەۆوليۋسيا كەرەك. وسى قاعيدالاردى مۇرات تۇتقان اقىن فاريزا وڭعارسىنوۆا «سۇحبات» اتتى جىر جيناعىنىڭ «ريەۆوليۋسيا جانە مەن» دەگەن سيكل ولەڭدەرىنىڭ تىزگىن قاعار تۇسىندا:
جاڭعىرۋى ءۇشىن جانىمدا
ميىم با، وي ما، قانىم با –
توعىتىپ توعاندى اعىنعا
وت بەرەر جانعا، جانارعا
ريەۆوليۋسيا كەرەك ماعان دا! - دەپ ورىندى تەبىرەنەدى.
اقىننىڭ «سۇحبات» جيناعى - وقىرمان جۇرتشىلىقتىڭ، جىر سۇيەر قاۋىمنىڭ ۇلكەن ولجاسى، اعىنان اقتارىلاتىن سەنىمدى سىرلاسى. اقىن مەن وقىرماننىڭ اراسىن بايلانىستىرىپ تۇرعان - اقىندىق «مەن». «مەن» - ارقىلى اقىن كوپ سىر اڭعارتادى، الەۋمەتتىك وي تۇيەدى. اقىننىڭ «مەنى» وقشاۋلانباي، جەكە باستىڭ كۇيكى تىرلىگىمەن تارتپاي، ومىرلىك قۇبىلىستارمەن استاسىپ جاتىر. ولەڭدەردىڭ وي-تولعامى، تۇجىرىمدىلىعى - زەردەلى ادامدى بەيجاي قالدىرماي، ار تازالىعىنا ۇمتىلدىرادى. ءومىر وتكەلدەرىن، تىرشىلىك-تىنىسىن تارازىلاتىپ - ەنجارلىقتان، كۇيكى تىرلىكتەن سىلكىنۋگە ۇندەيدى. وي-ساناسى مەن جۇرەگىندە، قانى مەن جانىندا ريەۆوليۋسيانىڭ داۋىلىن تۋعىزادى. «ءومىر ءسۇرىپ ءجۇر ەكەم بەكەرگە مەن» دەپ سۇرەڭسىز وتكەن كۇندەرىنە ناليتىن اقىن ۇنجىرعاسىن تۇسىرمەي، قىرانداي سىلكىنىپ شىعا كەلەدى. ونىڭ ساڭق ەتكەن ءۇنى وكتەم دە جىگەرلى:
ەندى ۇڭىلسەم:
جەر باسقا، اسپان دا ەرەك.
كۇشتەر دە وزگە جۇرەتىن جاسقاپ، جەبەپ.
تەگى ماعان ازابىن، تاقسىرەتىن -
ءبارىن-بارىن قايتادان باستاۋ كەرەك!
شىن دارىن يەسى، ءوز تۆورچەستۆوسىنا قاتال سىن كوزىمەن قارايتىن تالانت يەسى عانا وسىلاي سىلكىنسە كەرەك! ايتپەسە شىققان توبەسىن قاناعات تۇتاتىن، ازدى-كوپتى دۇنيەسىن دابىرايتا كورسەتۋگە تىرىساتىن داڭعازالار از با؟
كۇيىپ-جانىپ، كورىنگەنگە قۋانىپ، ءتۇسى مەن وڭىنەن شوشىنىپ جۇرگەن اقىن جۇرەگى -نۇرلى كۇنگە، جاقسىلىققا عاشىق. مازاسىز اقىننىڭ تىنىشتىق كۇيگە تۇسسە، قايراڭداعى بالىقتاي تۇنشىعاتىنى دا سوندىقتان. ايتسە دە اقىننىڭ ويلاعانى، دەگەنى بولىپ جاتقان جوق. مۇنداي ساتتەردە مازاسىز جۇرەك بار كىنانى وزگەگە اۋدارماي ءوز بويىنان ىزدەيدى.
كوپ-اق مەنىڭ وزىمە تاعار ءمىنىم،
كوڭىل ولقى، باسادى جاناردى مۇڭ.
كورەتىنىم - كولەڭكە. سونىڭ ءبارى
تەگى مىنا ءوزىمنىڭ جاماندىعىم.
فاريزا وڭعارسىنوۆا - وقىرماننىڭ سۇيىكتى اقىنىنا، ونىڭ جىرلارى سەنىمدى سىرلاسىنا اينالعالى قاشان! نە ايتسا دا اعىنان جارىلىپ ايتاتىن، نە جازسا دا اقتارىلا جازاتىن اقىن قول تاڭباسىن - ءار وقىرمان جازباي تانيدى. تاپقىر ويلارىنا، شۇرايلى تىلىنە ءتانتى بولىپ، «تاسبۇلاقتىڭ» سۋىنداي جىرلارىن تامسانا وقيدى، ىزدەپ ءجۇرىپ وقيدى. اقىن ءۇشىن مۇنان ارتىق قۋانىش، ماقتانىش، قۇرمەت بولار ما؟!
سۇيىكتى اقىننىڭ تۆورچەستۆولىق لابوراتورياسىن شولىپ، ولەڭدەرىنىڭ ەرەكشەلىگىن ءبىر سوزبەن ايتىپ بەرۋ مۇمكىن ەمەس. ءتىپتى، وسى «سۇحبات» جيناعى تۋرالى دا كەسىپ-پىشىپ «بالەندەي» دەپ وي ايتۋعا بولمايدى. جيناقتا قىسقا تۇجىرىمنان تۋعان كۇرمەۋگە كەلمەيتىن كۇردەلى دۇنيەلەر قانشاما؟! اقىننىڭ ادامگەرشىلىكتى تۋ ەتىپ كوتەرگەن، ازاماتتىق ءۇنى اسقاق. ويتكەنى ول ءومىر قۇبىلىستارىنان تۇيگەنىن، كورگەنىن «ميدىڭ مىڭ گرادۋستىق دومناسىنان» وتكىزىپ بارىپ وقىرمانىنا ۇسىنادى. ۇسىنعاندا دا جالاڭاشتاپ نەمەسە الەمەشتەمەي ءجىر-سابيدى وبرازعا وراپ، قۇنداعىن ورالىمدى ويمەن، كوركەم تىلمەن كەستەلەيدى. ونىڭ جىرلارىنىڭ وقىرمانعا سابيدەي سۇيكىمدى، جاقىن كورىنەتىندىگىنىڭ ءبىر سىرى دا وسىندا. سابيدەي سۇيكىمدى بولاتىندىعىنىڭ تاعى ءبىر سىرى - شىنشىلدىعى مەن اعىنان اقتارىلاتىن ادالدىعىندا.
فاريزا وڭعارسىنوۆا - ولەڭىنىڭ عۇمىرلى بولۋىن، جۇرتشىلىق جۇرەگىنەن ورىن الۋىن باستى ماقسات تۇتاتىن اقىن. ول - عۇمىرىن «جىر-تولعاق قىسقان ءبىر تۇنگە» ايىرباستاپ، «ازاپتى تاعدىردىڭ ايدىنىن» كەشۋگە ءازىر. ونىڭ «ىقىلىق اتقان توق تىرلىككە» توياتتامايتىندىعى دا، ءلاززات المايتىندىعى دا سوندىقتان. اقىننىڭ ار مەن ادالدىعىنا اناسىنىڭ كوزىمەن قارايتىندىعىنا دا سەنەسىڭ.
جيناقتاعى «وشاعىم - وقشاۋ قۇرلىعىم»، «قىز-تاعدىر» سيكلدارىنان شاعىن مەملەكەت بولىپ تابىلاتىن سەمياداعى قارىم-قاتىناستار، دوستىق، تۋىسقاندىق، ماحاببات جارقىن كورىنىس تاپقان. اۆتور سەميالىق تىنىس-تىرشىلىك توڭىرەگىندەگى جالقى ويدان جالپىعا ارنالعان تۇجىرىمدار جاسايدى. كارتاعا ءالى تۇسپەگەن، عالىمدار دا بىلمەيتىن، توسىنە سان قالانى سىيعىزاتىن تىنىس-تىرشىلىگى دە وزگەشە.
ەنگەندەيسىڭ عاجايىپ ءان ەلىنە،
جوق ساياسات، توپتاردىڭ الەگى دە.
مۇنداعى ەلدەر ەشقاشان قول سۇقپايدى
ءبىر-بىرىنىڭ ىشكى ىستەر الەمىنە.
شاقىرعانداي ەرتەڭگە ارمان اپپاق،
ءاز-ۇيانىڭ ۇرەيسىز تاڭدارى اتپاق.
ۇلكەن-كىشى ءبىر-بىرىن ايالايدى
شۇلعىماي-اق باس يزەپ، جالبالاقتاپ.
بۇل قۇرلىقتى ارنايى ىزدەگەن جان عانا تابادى. ول - اركىمنىڭ ءوز وشاعى، باسپاناسى، سەمياسى. قانداي اسەرلى! سەمياداعى قاراپايىم تىرلىك ارقىلى فيلوسوفيالىق وي ءتۇيۋ، سونى پايىمدار مەن پىكىرلەر ايتۋ، الەۋمەتتىك قوعامدىق قاتىناستارمەن ساباقتاستىرۋ -كەمەلىنە كەلىپ، تولىسقان تالانت يەسىنىڭ عانا قولىنان كەلەر ءىس. وسى ءبىر باس اياعى بەس-اق شۋماق ولەڭدە قانشاما استار جاتىر!
«قىز-تاعدىر» سيكل ولەڭدەرى - جانى نازىك، باۋىرلارىن جەتكىزسەم دەپ جۇدەيتىن، قاسىرەتتىڭ وزىنەن قۋانىش تاۋىپ انا بولعىسى كەلەتىن ادامدار اراسىنداعى قۇپيا قۇبىلىستىڭ سىرىن اشىپ بەرەدى. وسى تۇستا ف. دوستويەۆسكييدىڭ: «ادام - قۇپيا قۇبىلىس، ونىڭ سىرىن اشۋ كەرەك... » دەگەن سوزدەرى ويىمىزعا ورالادى. تابيعات تىلسىمىنىڭ ىشىندەگى سىرى مەن قىرى اشىلىپ بولماعان قۇپيا قۇبىلىستىڭ ءبىرى دە -ادامداردىڭ پسيحولوگياسى، ىشكى جان سىرى بولسا كەرەك. ادامدار تۋرالى ءبىر ۇشتى، اعات پىكىر ايتۋعا اسىعىستىق جاساماۋ قاجەتتىگى دە سوندىقتان. ءتانىپ-بىلدىم دەگەن ادامنىڭ دا قات-قابات ىشكى سىرلارىنىڭ قۇپيالارى قانشاما؟! فاريزا وڭعارسىنوۆا ادامداردىڭ، ونىڭ ىشىندە قىز-تاعدىردىڭ ءار ساتتىك كوڭىلىندەگى جان-سىرىنا ۇڭىلەدى. ۇڭىلە وتىرىپ، كورگەن، تۇيگەنىنەن توسىن وي ايتۋعا تالپىنادى. نازىك تە بۇيىعى بولىپ كورىنەتىن قىز ارمانى اسقاق تا بيىك ەكەن.
قابىرعام دا قايىسسىن ۇلى جۇكتەن،
جالت ەتپەنىڭ بارىنەن ءتۇڭىلىپ تە ەم.
(ءبارى وتكىنشى - ۇعىنعام ءۇڭىلىپ مەن).
وتسەم دەيمىن وشپەيتىن سەزىمىممەن -
دۇنيەنى جىبىتەر جىلىلىقپەن،
جىلىلىقپەن ماڭگىلىك مۇزىن ۇككەن.
مۇزدى ەرىتكىسى كەلگەن جىلىلىق، جاقسىلىق اتاۋلىعا عاشىق جۇرەك - انا بولۋعا اسىعادى، انا بولۋدى ارماندايدى. مۇنان اسقان ۇلى ارمان بولماسا كەرەك؟! «ابىرويى كۇنمەن جارىسقان، جۇلدىزداي جارقىن قىزداردىڭ» جاسامپاز ومىرىمىزدەگى تىنىس-تىرشىلىگى، سەزىم-كۇيى، وي-تولعاۋلارى اقىندىق شابىتپەن، كەستەلى تىلمەن ورىلەدى.
تىرلىكتى كوكتەپ، سىرماقتاپ،
بولماسا دا ءومىر مۇزدى ارنا -
كۇن كەشۋ جانمەن نۇرلى، اپپاق
وڭاي دەيمىسىڭ قىزدارعا!
اقىننىڭ پىكىرى پرولەتارياتتىڭ ۇلى جازۋشىسى م. گوركييدىڭ «ادامنىڭ بويىنداعى جاقسىلىق اتاۋلى كۇننىڭ نۇرىنان، انانىڭ اق سۇتىنەن جارالعان» دەگەن ويىمەن ۇندەس جاتىر. انانىڭ اق ءسۇتىنىڭ ۇلىلىعى - ونىڭ اپپاق ارىنان باستاۋ الاتىندىعىن، بولاشاق انا-قىزداردىڭ كيەلى اپپاق ارىن ساقتاي ءبىلۋىنىڭ ءوزى ۇلىلىق ۇشقىنى ەكەندىگىن اقىن جاقسى شەندەستىرە بىلگەن.
سوسياليستىك ەڭبەك ەرى، اكادەميك جازۋشى ع. مۇسىرەپوۆ «سۇحباتقا» جازعان العى سوزىندە»: «مەن اقىن قىزىمىز فاريزا وڭعارسىنوۆانى ادالدىق، نامىسقويلىق، جانى دا تازا، ارى دا تازا، ەرلەرگە لايىقتى بيىكتەردە عانا كورەمىن، قاشاندا سول بيىگىندە كورگىم كەلەدى»،- دەپ اتالى تىلەك ءبىلدىرىپتى. ءبىز دە وسى تىلەككە قوسىلامىز.
تالدىقورعان. 1983 ج.
You Might Also Like
-
ولەڭ قاي ۋاقىتتا دا ولەڭ بولىپ حالىققا جەتپەك كەرەك. ەرلىكپەن باتىرلىقتى جىرلاۋ ءوز الدىنا. باسى جۇمىر ادام بالاسى ۋايىم-قايعىسىز بولعان ەمەس قوي. اقىن ءوز كوڭىل-كۇيىن قوزعاۋىمەن قاتار، وزگەنىڭ باسىن...
-
سوناۋ «ساندۋعاش» جىر جيناعىنان باستاپ بارلىق جىر سۇيەر قاۋىمنىڭ ىقىلاسىنا بولەنگەن اقىن فاريزا وڭعارسىنوۆا ءقازىر كەمەل شاعىندا. وسىناۋ ساليحالى جىر جولىندا اقىننىڭ قانشالىقتى مازاسىز كۇ...
