جولى بولماس جىگىتتىڭ
ءازىل - حيكايا
جول ءۇستى.
باسىنا قار جامىلعان، ەتەگى كوك بالاۋسا اسەم تاۋدى قاپتالداي سوزىلعان اسفالت جول. ءار جەردەن قىپ-قىزىل نارتتاي ماكتار جارق ەتەدى. جول ۇستىندە ءوتىپ جاتقان ماشينالار. سولاردىڭ اراسىنان اقشىل بوياۋلى ەسكى «ۆولگا» كورىنەدى. ءار جەرى مايىسقان، ءۇستىن شاڭ باسقان. وزگەلەردەن ءتۇرى وزگەشە. توبەسىندە قالقيعان ۇلكەن قالقان. ماشينا ىزعىپ سەلكىلدەپ كەلەدى. قالقان دەگەنىمىز افيشا ەكەن. ەندى ونداعى جازۋ دا انىق كورىندى:
«جولى بولماس جىگىتتىڭ...»
وپەرەتتا
كومپوزيتور اپپاقوۆ
ليبرەتتوسى توقپاقوۆتىكى
باس رولدە سوقپاقوۆ
ەندى ماشينانىڭ ىشىنە ۇڭىلە باستايىڭ. رۋلدە ءتۇر - ءتۇسى كوزگە قوراش جۇپىنى جىگىت. ءوڭى ۇياڭ، مەيىربان. سويلەگەندە ايىپتى كىسىدەي ىلعي قىسىلىن قالا بەرەدى. داۋسى دا جاي. الگى افيشاداعى كومپوزيتور اپپاقوۆ دەگەن وسى. ونىڭ قاسىندا قيمىلى شاپشاڭ، تەز اشۋلانىپ، تەز سۇيىتىن ءانشى سوقپاقوۆ وتىر. ارتقى ورىندىقتا اقىن توقپاقوۆ. ول ۇزىن بويلى، ەبەدەيسىز، سۇستى قالىڭ قاباعى جادىراپ كورمەگەن، وڭىس مىنەزدى جىگىت.
رۋلدەگى اپپاقوۆ الدەقانداي ءتاتتى قيالعا ەلىگىپ، شاي ىرعالىپ اقىرىن اندەتە باستادى.
وسى ليريكالىق ىرعاقتى قاسىنداعى سوقپاقوۆ اسەم كۇشتى داۋسىمەن جالعاپ اكەتتى. ەكەۋى قوسىلىپ اجەپتاۋىر شىرقاتتى. سىرت كوزگە ماشينا دا ءاننىڭ ىرعاعىمەن بيلەگەندەي جول ۇستىندە ىرعالىپ، شايقالىپ كەلەدى.
— وسى وپەرەتتاعا مەن بارىمدى سالدىم. شىركىن نە دەسەڭ دە وپەرەتتانىڭ جانى مۋزىكا عوي.
بۇل سوزگە ارتتا وتىرعان سىرىقتاي جىگىت توقپاقوۆ باج ەتە قالدى:
— ءاي-اي، سوندا اقىن قايدا قالادى. قىزعىلىقتى وقيعا مەن ولەڭ بولماسا قۇر «ءا-لا-لا» دەپ سەن نە بىتىرەسىڭ، ءا؟
— وقيعا، مۋزىكا... جوق، وپەرەتتاعا جان بەرەتىن ەڭ الدىمەن ءانشى، جانە جاي ءانشى ەمەس، اكتەر — ءانشى، ونەرلى — ءانشى. ۇقتىڭدار ما؟! — دەن داۋعا ءبىر بۇيىردەن سوقپاقوۆ كىرىستى.
اپپاقوۆ، دوستىم - اۋ، مۋزىكاسىز سەن قالاي ءان سالاسىڭ؟
توقپاقوۆ. دراماتۋرگيا بولماسا، اقىننىڭ وتكىر ءتىلى بولماسا سەن نەڭدى وينايسىڭ؟ جوق، ەي الدىمەن دراماتۋرگيا، پوەزيا! پوەزيا كەرەك.
اپپاقوۆ. جوق، مۋزىكا، مۋزىكا كەرەك. مۋزىكاسىز وپەرەتتا بولمايدى.
سوقپاڭوۆ. اكتەرسىز دراماڭ دا، مۋزىكاڭ دا جانسىز. ءبارىن سۇيرەپ شىعاتىن — اكتەر. ءانشى.
— جوق، كومپوزيتور!
— جوق، اقىن!
— جوق، ءانشى!
بۇلار داۋلاسقاندا ماشينا بۇلتالاقتاپ ورعىپ - ورعىپ كەتەدى. الدى - ارتىنان وتكەن ماشينالار بەزىلدەپ سيگنال بەرەدى. ءبىر كەزدە «ۆولگا» كيۋۆەتكە قۇلاپ بارىپ، قايتا شىعىپ، كىلت توقتادى.
اپپاقوۆ ماشينادان ءتۇسىپ ايقاي سالدى:
— تۇسىڭدەر، كەلىپ قالدىق!
توقپاقوۆ پەن سوقپاقوۆ ماشينادان شىقتى. سوقپاقوۆ ماشينانىڭ كاپوتىن قاقتى.
— نە بوپ قالدى، بوز جورعا؟
كاپوت ىرعىپ اشىلىپ كەتتى دە ماشينا ەكى يىنىنەن دەم العانداي «ۋف! ۋف!» دەگەن داۋىس شىقتى. بۋ بۇرق-بۇرق ەتتى.
اپپاقوۆ باگاجنيكتى اشىپ، مايىسىپ قالعان قارا شەلەكتى الىپ سوقپاقوۆقا ۇسىندى.
— ءما، جۇگىرىپ بارىپ بۇلاقتان سۋ اكەل.
— نەگە ىلعي مەنى جۇمسايسىڭ؟! مەن سۋ تاسۋعا جالدانعان جوقپىن. ءما، توقپاقوۆ، سەن بار! — دەپ ول شەلەكتى توقپاقوۆقا ۇستاتتى.
توقپاقوۆ. ءوزىڭ بار. سەنىڭ سۋ تاسىعانىڭنىڭ ءوزى ادەمى.
سوقپاقوۆ. جوق، سەنىڭ جازعانىڭدا، سۋ كوپ، سۋدى سەن تاسى.
— جوق سەن باراسىڭ.
— جوق سەن باراسىڭ.
— جوق ءوزىڭ بار.
— ءوزىڭ بار.
اپپاقوۆ بۇلاردىڭ قولىنان شەلەكتى الىپ سۋدى ءوزى اكەلەدى. شەلەكتەگى سۋدى رادياتورعا شاشقاندا بۋ بۇلاردىڭ ۇشەۋىن دە كومىپ كەتەدى. موتور ۇنىمەن ارالاسىپ ماشينانىڭ ىڭىرانىپ راقاتتانعان داۋسى ەستىلەدى.
* * *
ماشينا ۇزاپ بارادى. شىرقالعان ءان. ەندى ۇشەۋى تاتۋلاسىپ، وپەرەتتانىڭ ماناعى اۋەنىن قوسىلىپ ايتىپ كەلەدى. بىرتە-بىرتە انگە موتور گۇرىلى ارالاسادى. ول بىردە گۇر-گۇر ەتىپ ارقىراپ، بىردە ءتىپتى باياۋلاپ كەتەدى. جىگىتتەر ءاننىڭ اياعىن كوتەرگەن كەزدە موتور دا شىڭىلداپ بارىپ توقتادى. ۇشەۋى تۇسە قالدى.
كاپوت اشىلدى. ۇشەۋى ءۇش جاقتان موتورعا ءۇڭىلدى.
— نە دە بولسا كاربيۋراتوردان بولدى، — دەدى توقپاقوۆ.
— جو-جوق. وسى كوندەنساتوردىڭ بالەسى، — دەپ قارسىلاستى سوقپاقوۆ.
— جوق، كاربيۋراتور.
— جوق، كوندەنساتور.
موتوردىڭ ءار جەرىن شۇقىلاپ قاراعان اپپاقوۆ ءۇن - ءتۇنسىز پيدجاگىن شەشىپ، ماشينانىڭ استىنا كىرە بەرەدى.
ماشينانىڭ استىندا اپپاقوۆ.
ال جوعارىدا توقپاقوۆ پەن سوقپاقوۆ ءالى تالاسىپ تۇر.
— كاربيۋراتور.
— جوق، كوندەنساتور.
— قايداعى كوندەنساتور. وسى ءتىپتى ديناميكتەن بولدى.
— ءماسساعان، ديناميكتىڭ موتورعا قانداي قاتىسى بار.
— ءاي، مەن بىلەم بە، سەن بىلەسىڭ بە. ءوزىڭنىڭ پراۆوڭ قايدا؟ كورسەتشى، كانى؟
— ونى قايتەسىڭ؟
— قالتاڭدا ما؟ كورسەتشى، كانى.
بۇلار جوعارىدا كەرىسىپ جاتقاندا بەت-اۋزى ماي-ماي بولىپ اپپاقوۆ ماشينانىڭ استىندا جاتىر. قارا تەرگە تۇسكەن. ەرنىن جالان قويادى. انالارعا ايقايلايدى.
— ءاي، ءاي، سۋ اكەلىڭدەرشى. سۋ، سۋ دەيمىن. قاتالاپ بارام.
اناۋ ەكەۋى مۇنى ەستىمەيدى. اپپاقوۆ توقپاقوۆتى توبىقتان تەۋىپ جىبەرەدى. توقپاقوۆ ىرشىپ ءتۇسىپ:
— نە، نە بوپ قالدى؟
— سۋ. سۋ اكەل، قاتالاپ بارام، — دەگەن داۋىس ەستىلەدى ماشينانىڭ استىنان.
* * *
توقپاقوۆ پەن سوقپاقوۆ جول شەتىندەگى «سالقىن سۋسىندار» دەگەن بۋدكاعا كەلدى. بۇلاڭداعان اسەم كەلىنشەك، زەرىگىپ تۇرسا كەرەك، كۇلىمدەپ قارسى الدى.
— كانە، نە قالايسىزدار، جاس جىگىتتەر؟
سوقپاقوۆ. بىزگە سۋسىن كەرەك ەدى.
كەلىنشەك. كونياك بار. شاراپ بار. اق بار.
توقپاقوۆ. جوق، جوق. كادىمگى گازدى سۋ بار ما؟
كەلىنشەك. جاس جىگىتتەر سۋ ىشە مە ەكەن؟
سوقپاقوۆ. بىزگە سۋ كەرەك. جولداسىمىز قاتالاپ بارادى.
كەلىنشەك. ەگەر نازسىز شولدەسەڭىزدەر مىنانىڭ ءوزى دۇرىس. (اق اراقتى نۇسقايدى.) كونياك ءشول قاندىرمايدى.
توقپاقوۆ. بىزگە سۋ كەرەك. تىم بولماسا ليموناد جوق پا؟
كەلىنشەك. بار بولسا اياپ تۇر دەيسىز بە.
اقىن مەن ءانشى بىر-بىرىنە قارادى.
سوقپاقوۆ ءسال عانا باسىن يزەپ، يشارات بىلدىرەدى.
توقپاقوۆ ادەمى بۇلكىلدەپ قىرلى ستاكاننان ءسىمىرىپ تۇر.
ماشينانىڭ استىندا ماي-ماي بولىپ قارا تەرگە ءتۇسىپ، القىنىپ اپپاقوۆ كىلتپەن گايكانى بۇراپ جاتىر.
سوقپاقوۆ قىلق-قىلق ەتكىزىپ قىرلى ستاكاننان ءسىمىرىپ تۇر.
شالا بۋرىلدانىپ العان توقپاقوۆ وڭەشىن سوزىن كەلىنشەككە قىرىندادى.
— ءسىزدىڭ ەسىمىڭىز كىم، قۇربىم؟
— نۇرجامال.
توقپاقوۆ موينىن سوزىپ اندەتىپ:
«سۇيگەن ساۋلەم نۇرجامال،
كۇتەم سەنەن ءبىر حابار.
ۋاقىت ءوتىپ بارادى،
ءالى ۇيلەنبەي ءجۇرمىن مەن...»
سوقپاقوۆ ستاكانداعىنى تاۋىسىپ جۇدىرىعىن يىسكەدى. ەلىگىپ كەتكەن توقپاقوۆتى بۇيىردەن نۇقىپ قالدى.
— انا سورلى داتالاپ ولەتىن بولدى عوي.
— ا؟ وعان سۋدى قايدان تاپتىق؟
ەكەۋى اقىرىن بىر-بىرىنە قارايدى. كوزدەرى شىنىدا قالعان اراققا ءتۇستى.
* * *
توقپاقوۆ پەن سوقپاقوۆ ماشينانىڭ استىندا ىرسىلداپ جاتقان اپپاقوۆتىڭ قاسىنا كەلدى. ماشينانىڭ استىنان اپپاقوۆتىڭ باسى كورىنەدى. سۋدان شىققان بالىقتاي اۋزىن اشقان. سوقپاقوۆ قولىنا ستاكاندى ۇستاتا سالدى.
اپپاقوۆ شىنتاقتاپ جاتىپ ءبىراز جۇتىپ جىبەردى دە، شاشالىپ توقتادى. كوزى جىپىلىق -جىپىلىق ەتەدى. اڭ - تاڭ. اناۋ ەكەۋىندە ءۇن جوق.
— ءبارىبىر ەندى كەتىپ قالدى، — دەپ اپپاقوۆ قالعانىن دا قىلعىپ سالدى. — زاكۋسكا.
توقپاقوۆ ونىڭ اشىلعان اۋزىنا كونفەت تىعىپ جىبەردى. اپپاقوۆ شاشا ءتۇسىپ، جۇرەگى اينىپ تۇكىرىپ تاستادى.
اپپاقوۆ شۇبەرەكپەن قولىنىڭ مايىن ءسۇرتىپ جاتىر. ءۇستى-باسىن ءبىراز بىلعاپ العان. اناۋ ەكەۋىنە قارايدى.
— ال، ەندى ماعان رۋلدە وتىرۋعا بولمايدى. ماشينانى قايسىڭ ايدايسىڭ؟ — انالار ۇندەمەيدى، — توقپاقوۆ، سەن وتىر رۋلگە.
وعان كىلتتى ۇسىنادى.
توقپاقوۆ. مەنىڭ پراۆوم جوق ەدى.
اپپاقوۆ. پراۆوڭ قايدا؟
توقپاقوۆ. قايدا بولۋشى ەدى. اۆتوينسپەكسيادا جاتىر.
اپپاقوۆ. اۆتوينسپەكسيادا؟
توقپاقوۆ. انادا اجەپتاۋىر نارۋشەنيە جاساپ ەدىم. سودان كەيىن قايتا تاپسىرۋعا جىبەرگەن. جاقسىلاپ تۇرىپ قۇلادىم.
اپپاقوۆ كىلتتى سوقپاقوۆقا ۇسىندى.
سوقپاقوۆ شەگىنشەكتەي بەردى.
— سەنىڭ دە پراۆوڭ جوق پا؟
— ءوزىڭ بىلمەيسىڭ بە. و دا سوندا. گاي - دە عوي.
— ەندى قايتتىك، — دەپ اپپاقوۆ داعدارىپ قالدى. — مەندەگى بارى دا مىناۋ عانا ەدى. — قالتاسىنان ەسكەرتۋ تالونىن الادى.
— سەنىڭ پراۆوڭدى قايتىپ بەرگەن جوق پا ەدى؟ — دەپ سۇرادى سوقپاقوۆ.
— جوق، ەرتەڭ بارۋىم كەرەك.
ۇشەۋى داعدارىپ تۇر. كەنەت كەرەمەت وي تاپقانداي توقپاقوۆ سويلەپ كەتتى:
— ساسپاڭدار، جىگىتتەر. ۇشەۋ ارا جارتى پراۆو — مۇنىڭ ءوزى دە از دۇنيە ەمەس. ءبىز ءقازىر كولحوزعا سوعامىز عوي. سودان ءسال كىدىرىپ شىعايىڭ، كەشكە دەيىن ايىعىپ كەتەسىڭ. تەك نارۋشەنيە جاساماساڭ بولدى — • ميليسيا توقتاتپايدى. ول جاعىن مەن بىلەم.
ۇشەۋى ماشيناعا ءمىندى.
* * *
تاۋ بەتكەيىنىڭ اسەم تابيعاتى. كەڭ كوسىلگەن اسفالت جول. ەكى قاپتالدا جاسىل باققا كومىلگەن شاعىن سەلو قالىپ جاتىر. جول ۇستىندە قايشى الىسقان ماشينالار. سولاردىڭ اراسىندا تومپاڭداپ ءبىزدىڭ اقشىل «ۆولگا» دا كەتىپ بارادى.
جول ۇستىندە ازعانا ادام اۆتوبۋس توسىپ. تۇر. اۆتوبۋس كەشىككەن بە قالاي. توپ ىشىنەن وتە جاراسىمدى اسەم كيىنگەن سۇڭعاق بويلى سۇلۋ جىگىت اسا سابىرسىزدانىن ساعاتىنا قاراي بەرەدى. ونىڭ جاس شاماسىن ءدال ايتۋ قيىن. وڭىندە ءاجىم جوق. جيىرما بەستە مە، وتىزدا ما، ءتىپتى وتىز بەس شاماسىندا بولسا دا ءوزى ءبىلسىن. قيمىلىندا، كىسىمەن سويلەسۋىندە ءبىرتۇرلى ارتيستىك ەلگەزەك بيازىلىق بار. تۇڭعىش كورگەن ادامنىڭ ءوزىن ەسكى تانىسىنداي ىشكە تارتىپ الادى.
وسى جىگىت شىدامسىزدانىپ ساعاتىنا قاراي تۇرعان. الىستان توبەسىنە قالقان كوتەرگەن «ۆولگانى» كورىپ تاڭىرقاپ قالدى دا، كەنەت مىرس ەتىپ، قول كوتەردى. تۇسىنان ءوتىپ بارا جاتقان ماشينانىڭ توبەسىندە قالقيعان افيشاعا دا كوز سالىپ ۇلگەردى. «ۆولگا» ءبىراز وزىپ بارىپ توقتادى. جىگىت سولاي قاراي جۇگىردى.
ماشينانىڭ ىشىندەگى ءۇش دوس تاعى دا داۋلاسىپ قالدى.
توقپاقوۆ. سەن نەگە توقتادىڭ؟
اپپاقوۆ. قول كوتەردى عوي.
توقپاقوۆ. قول كوتەرسە شە. ءوزىمىز اۆتوينسپەكسيادان زارەمىز قالماي كەلە جاتقاندا.
سوقپاقوۆ. سونى ايتام - اۋ. ايدالاداعى بىرەۋ ءۇشىن.
اپپاقوۆ. ادام گۋماننىي بولۋ كەرەك.
سوقپاقوۆ. اۆتوينسپەكسيا كورسەتەر ساعان گۋمانيزمدى. ودان دا تەزىرەك امان جەتۋدى ويلاسايشى.
توقپاقوۆ. قايداعى ءبىر وڭباعان ءستيلى ءۇشىن...
اپپاقوۆ. كىسىنى بىلمەي جاتىپ جامانداۋعا بولمايدى. مۇمكىن ول جاقسى ادام شىعار.
وسى كەزدە الگى جاقسى ادام جۇگىرىپ كەلىپ، ماشينانىڭ ارتقى ەسىگىن اشتى. رۇقسات سۇراماستان توقپاقوۆتىڭ قاسىنا وتىرا كەتتى.
— جولى بولار جىگىتتىڭ... دەگەن وسى - ay. ءتۇھ، ءتىپتى زەرىگىپ تۇر ەدىم. ءيا، امان ساۋ بارسىزدار عوي. (اپپاقوۆقا) ەندى توقتاما.
ماشينا اقىرىن قوزعالا بەردى.
— ال، كانە، قاراپ وتىرعانشا تانىسا وتىرالىق. بايقايمىن ونەر ادامدارى سياقتىسى. ءتۇبى اعايىن بولىپ جۇرمەلىك.
سوقپاقوۆ. مىناۋ وتىرعان اقىن توقپاقوۆ.
جىگىت. ا؟ ا - ا... ەستۋىم بار. بىلەمىن. مەن پوەزيانى جاقسى كورەم.
سوقپاقوۆ. رۋلدە وتىرعان اتاقتى كومپوزيتور اپپاقوۆ.
جىگىت. بىلەمىن، بىلەمىن. بۇكىل رەسپۋبليكا جاستارى اپپاقوۆتىڭ ءانىن شىرقاعاندا... نەگە بىلمەيىن. قولىڭدى اكەل، دوستىم، قولىڭدى. مەن سەنىڭ تالانتىڭا تابىنۋشىمىن.
جىگىت اپپاقوۆتىڭ وڭ قولىن بارانكادان جۇلىپ الىپ، قوس قولداپ قاتتى سىلكەدى. ماشينا بۇلتالاقتاپ، كيۋۆەتكە ءتۇسىپ كەتە جازداپ ارەڭ قالادى. جىگىتتىڭ قولى سيگنالعا ءتيىپ، ءبىراز اڭىراتىپ تا الادى...
اپپاقوۆ. راقمەت، راقمەت. تەك كيۋۆەتكە قۇلاتا كورمەڭىز.
جىگىت. سىزبەن كەزدەسكەنىمە باقىتتىمىن. الگى قالاي ەدى. (اندەتىپ). كۇتەسىڭ بە، مارجان -اۋ، كۇتپەيسىڭ بە؟
موسكۆادان جۇلدىز اپ كەلگەن كۇنى، مارجان - اي.
تاماشا. تاماشا.
اپپاقوۆ. ءيا، تاماشا. بۇل ەسبايەۆتىڭ ءانى.
جىگىت. ا؟ ا، سىزدىكى دە بىلەم.
توقپاقوۆ. ال سايراپ وتىرعان قارا تورى جىگىت، تالانتتى ءانشى سوقپاقوۆ.
جىگىت. كىم دەدىڭىز؟
توقپاقوۆ. سوقپاقوۆ.
جىگىت. ا، بىلەم بىلەم. انگە جانىم قۇمار. ارتيستەر قاۋىمىن جاقسى كورەم.
سوقپاقوۆ. ءبىز بارلىق قاسيەتىمىزدى ايتىپ بولدىق. ەندى ءوزىڭىزدى دە تانىستىرا كەتىڭىز.
جىگىت. ا؟ مەنى تانىماي كەلە جاتىر ەكەنسىڭدەر عوي. مەن سارسەن بەيسەنوۆ قوي.
اپپاقوۆ پەن سوقپاقوۆ بىر-بىرىنە قارايدى. ءبىراق ەكەۋى دە بىلمەيتىن سياقتى.
جىگىت. ويدا جوقتا تورتەۋىمىزدىڭ باسىمىز قوسىلىپ، ءتىپتى عاجاپ بولدى-اۋ.
اپپاقوۆ. مەن سىزگە ايتۋعا ۇمىتىپ كەتىپپىن. ءبىز ءقازىر وڭعا بۇرىلامىز. جولدان كولحوزعا سوعامىز.
سارسەن. ءومىردى زەرتتەپ ءجۇر ەكەنسىزدەر عوي. تۆورچەستۆولىق كەزدەسۋ. دۇرىس، دۇرىس... وندا قانشا كىدىرەسىزدەر.
توقپاقوۆ. بىر-ەكى ساعات.
سارسەن. بىر-ەكى ساعات دەيسىڭ بە؟ جارايدى سىزدەرگە بىر-ەكى ساعاتىمدى قينايىن. بۇگىن ءساتى ءتۇسىپ، باسىمىز قوسىلىپ قالعان ەكەن. تەك ەكى ساعاتتان ارتىققا ۇزاتىپ الماڭىزدار.
تاۋ بەكتەرى. ءبىر توبەنىڭ باسىندا ەتەكتەگى جولعا ءۇڭىلىپ ءبىر جاس جىگىت قاراۋىل قاراپ تۇر. ول توبەسىندە قالعانى قاقيعان ءبىزدىڭ «ۆولگانى» كوردى. ءسال ۇڭىلە قارادى دا قولىنداعى كىشكەنە جالاۋىن كوتەرىپ، بۇلعاپ بەلگى بەردى. ەندى ودان بىر-ەكى شاقىرىمداي ارعى الىس توبەنىڭ باسىنان تاعى ءبىر ادامنىڭ بەينەسى كەرىندى. ول دا انانىڭ بەرگەن بەلگىسىن قايتالاپ، ءارى قاراي حابار بەردى.
* * *
اقشىل «ۆولگا» ىرسىلداپ يرەلەڭدەگەن تاۋ جولىمەن كوتەرىلىپ كەلەدى. ىلديدا سىلدىراپ تاۋ وزەنى اعىپ جاتىر.
* * *
تاۋ باۋرايىنداعى كولحوز ورتالىعى. ءبىر شەتى ويدان بوكتەرگە ورمەلەگەن الما باعى. اپپاق گۇل. كوزدىڭ جاۋىن الادى. ب ا ق ىشىندە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن جاستار. قىزدار. جىگىتتەر. ولاردىڭ سالعان ءانى ەستىلەدى.
بۇلارعا قاراي ءبىر قىز بالا جۇگىرىپ كەلەدى. الىستان ايقاي سالدى:
— كەلە جاتىر. كەلە جاتىر!
ەندى «كەلە جاتىر!» دەگەن حاباردى ب ا ق ىشىندەگى بىر-بىرىنە جالعاستىرا حابارلاپ، جينالا باستادى.
ماشينا كولحوز سەلو كوشەسىمەن كەلە جاتىر. مۇندا ءالى تاس توسەلگەن جولدار جوق. سەلو ءوزى تاۋ باۋرايىندا — ويى - قىرى، ىلدي - ءارى كوپ. ءبىر كەزدە تىكتەۋ ورگە كەپ تىرەلگەندە «بوز جورعا» قاتتى قينالدى. ورگە قاراي تارتا الماي قويدى.
ءۇش جىگىت ماشينادان ءتۇستى. توقپاقوۆ پەن سوقپاقوۆ بار كۇشىن سالىپ، شىرەنىپ ماشينانى يتەرەدى. سارسەن ولاردان ءسال شەتتەۋ شىعىپ، قولىن سەرمەن كوماندا بەرىپ تۇر.
— راز، دۆا ۆزياليس! رىۆكوم! راز، دۆا ۆزياليس! ەششە، ەششە ۆزياليس! — دەپ بارىن سالىپ ايانباي-اق ايقايلايدى بايعۇس.
بالالاردىڭ دا جۇرمەيتىن جەرى بار ما. بۇلار ازاپقا ءتۇسىپ جاتقاندا ءار قورادان جۇگىرىپ شىعىپ ولار دا جينالا باستادى. قۇر قىزىقتاپ قاراپ تۇرماي سارسەننىڭ كومانداسىمەن ماشينانى يتەرىستى. شىبىن سياقتى ۇيمەلەپ ماشينانى قورشاپ العان. اقىرى سولاردىڭ كومەگىمەن «بوز جورعا» دا ورگە قاراي جىلجي بەردى.
* * *
كولحوز ورتالىعىنىڭ شەتى — ۇلكەن الما باعىنا جالعاسقان. اجەپتاۋىر ۇلكەن الاڭ بار. الاڭ شەتىندە جاستار كافەسى. وسى اراعا جاستار جان-جاقتان اعىلىپ كەپ قۇيىلىپ جاتىر. شوعىرلانىپ الاڭعا جينالادى. ورتالارىندا كوركەمونەر ۇيىرمەسىنىڭ جەتەكشىسى. ول ءوزى ساسىپ ءجۇر.
— كانە، كانە، تەز تۇرا قالىڭدار.
— ولار ءالى كەلگەن جوق قوي.
— اشىق دالادا قالاي ايتامىز.
— اكۋستيكا جوق قوي.
— كلۋب بىتپەي جاتسا مەن قايتەيىن، — دەپ اشۋلاندى جەتەكشى. — تەز، تەز، تۇرا قالىڭدار.
ول جۇرتتى قاتارعا قويىپ ءبىراز اۋرەلەندى.
— نەگە اسىعاسىز. كەلگەسىن - اق ايتپايمىز با؟
— سيۋرپريز. سيۋرپريز جاسايمىز ءبىز ولارعا، — دەدى جەتەكشى. — الگى بالزيا قايدا، بالزيا؟
— بالزيا جوق.
— بار، شادىر، تەز جەتسىن! — دەدى جەتەكشى ءبىر جىگىت جۇمساپ.
— ونىڭ ءۇيى انا شەتتە، مەن بارىپ كەلگەنشە... — دەپ ول ءتىل الا قويمادى.
— قاپ. بارلىق ءىستى بۇلدىرگەنىن قاراشى. ەندى قايتتىك؟.. رايحان، ەندەشە سەن باستايسىڭ.
— مەن بۇرىن جالعىز باستاپ كورگەن جوق ەدىم.
— ەشتەڭە ەتپەيدى، ايتاسىڭ.
وسى الاس-قاپاستا حور ايتاتىن جىگىتتەر مەن قىزدار اجەپتاۋىر ساپ تۇزەپ قالدى. ەكىنشى ء-ۇشىنشى قاتاردا تۇراتىندارى جۇگىرىپ بارىپ، الما سالاتىن جاشىكتەردى اكەپ اياقتارىنىڭ استىنا قويىپ جاتىر.
— كەلىپ قالدى، كەلىپ قالدى! — دەپ ءبىر كىشكەنە بالا زىرقىراپ جۇگىرىپ كەلەدى.
جەتەكشى قۇلاشىن سەرمەپ:
— تىنىشتالىڭدار! دايىندالىڭدار! — دەپ ايقايلادى.
* * *
جەتەكشىنىڭ امىرىمەن تىنىشتالعان جۇرت كەنەت كۇلىپ جىبەردى. جەتەكشى:
— تىنىشتالىڭدار! — دەپ قايتا ايقايلاپ ەدى، حورداعىلار ودان بەتەر كۇلدى.
حور جينالعان الاڭنىڭ الدىنداعى ىلديدان ىرعالىپ «بوز جورعا» شىعىپ كەلەدى. ماشينانى جابىلا يتەرگەن كوپ بالا شۋ-شۋ ەتەدى. ولار قوناقتارعا قۇرمەت كورسەتىپ، ولاردى ماشينانىڭ ىشىنە وتىرعىزىپ، موتورى ءمىنىپ قالعان «بوز جورعانى» وزدەرى يتەرىپ كەلەدى.
ەكى-ۇش قايتارا ايقايلاپ جەتەكشى انشىلەرىن اقىرى تارتىپكە كەلتىردى. وسى كەزدە بالالار دا «ۆولگانى» سىرعىتىپ حوردىڭ الدىنا كولدەنەڭ اكەپ قويدى. ساۋ ەتىپ ءتورت جىگىت تۇسە قالدى. سول-اق ەكەن جەتەكشى قولىن سەرمەپ حوردى باستاپ جىبەردى. قوناقتار تاڭىرقاپ تۇر. بۇل اپپاقوۆتىڭ ءانى. ءسوزى توقپاقوۆتىكى ەدى. «ال، قالاي» دەگەندەي ول اپپاقوۆتى بۇيىردەن ءبىر ءتۇرتىپ قويدى. جەتەكشى جانىن سالىپ قولىن جۇلقىنا سەرمەيدى. جەل كەۋلەگەن پيدجاگىنىڭ ەتەگى داليىپ كەتكەن.
ءان سالىپ تۇرعان قىز بەن جىگىتتەر، ۇرلانىپ، قوناقتارعا قارايدى.
حور اياقتالعاندا سارسەن:
— براۆو، براۆو! تاماشا! — دەپ قول شاپالاقتايدى. تەبىرەنىپ كەتكەن جەتەكشى قوناقتاردىڭ قاسىنا كەلەدى. ءسوزىن كىمگە قاراتا ايتۋدى بىلمەي، اقىرى سارسەنگە توقتالدى.
— عافۋ ەتىڭىزدەر. كلۋبىمىز بىتپەي جاتىر. سىزدەرگە سىناتايىق دەپ... اكۋستيكا جاعى ارينە ناشار...
— ونى ءبىز ەسەپكە الىپ تۇرمىز. دەگەنمەن جاقسى - جاقسى. مەن ءسىزدى قۇتتىقتايمىن. — سارسەن جەتەكشىنىڭ قولىن قىستى.
— ال، ەندى كافەگە كىرىپ سىزبەن ۆالس بيلەسەك قايتەدى.
— وتە دۇرىس. قالاي، جىگىتتەر، كىرەمىز عوي.
تاڭىرقاپ قالعان انا ۇشەۋى امالسىز باس يزەدى.
* * *
كولحوزدىڭ كوشەسىن بويلاپ، ءبىر بويجەتكەن جۇگىرىپ كەلەدى. سۇيەك ءبىتىمى وتە سۇلۋ. جاقىنداعاندا قاراساڭ بەت اجارى دا اسا كورىكتى ەكەن قۇرعىردىڭ. بۇل شاماسى ماناعى جەتەكشى جوعالتقان بالزيا بولۋ كەرەك.
* * *
كافەنىڭ ءىشى. ءبىر توپ جاستار شاعىن دومبىرا وركەسترىنە قوسىلىپ ءان سالىپ تۇر. وزگەلەرى دوڭگەلەپ ۆالس بيلەپ ءجۇر. توقپاقوۆ، سوقپاقوۆ، سارسەن ۇشەۋى بيگە ارالاسقان. ءۇستى-باسىن مايلان العان سوڭ وزىنەن-وزى ىڭعايسىزدانىپ ءبىر بۇرىشتا تاسالانىپ اپپاقوۆ تۇر. ول كوزى جاۋتاڭداپ بيلەگەندەرگە قىزىعا قارايدى.
ەسىك جاقتا قولدارىنا كىشكەنە كىتاپ ۇستاعان ەكى قىز كەلگەن قوناقتارعا جاۋتاڭداپ قاراي بەرەدى. قاستارىنان ءوتىپ بارا جاتقان ءبىر جىگىتتى توقتاتىپ:
— وسىلاردىڭ ىشىندە توقپاقوۆ قايسىسى؟ تانيسىڭ با؟
— قاي توقپاقوۆ؟
— اقىن شە؟ وسى ۆالس ولەڭىن جازعان.
— اقىن با؟ اقىن بولسا ءدال انا جىگىت، — ول بيلەپ جۇرگەن سارسەندى كورسەتتى.
قىزدىڭ بىرەۋى دوڭگەلەنىپ تۇسىنا كەلىپ قالعان سارسەننەن:
— اعاي، ءبىر مينۋتكە عافۋ ەتىڭىزشى، — دەپ ءوتىندى.
— پاردون. — سارسەن پارتنەر بوسانىپ شەتكە شىقتى.
— اعاي، سىزدەن اۆتوگراف الايىن دەپ ەدىك. مىناعان بىر-ەكى اۋىز ءسوز جازىپ بەرىڭىزشى.
— بۇل نە؟
— ءسىزدىڭ ولەڭدەرىڭىز ەدى.
— ا - ا، اۆتوگراف پا؟.. راقىم ەتىڭىز. — سارسەن قىزدىڭ قولىنداعى كىتاپتى الىپ بۋفەتتىڭ ستويكاسىنا كەلەدى. — كىمگە دەپ جازايىن؟
— ءۋاسيلاعا دەڭىز.
سارسەن اۆتوگرافتى جازىپ قىزدىڭ قولىنا ۇستاتتى.
— ساعان دا جازايىن با؟ ەسىمىڭ كىم؟
ەكىنشى قىزدىڭ قولىنداعى كىتاپتى الىپ سۇيكەي بەرەدى. ءبىرىنشى قىز جازۋعا ءۇڭىلىپ تاڭىرقاپ قالعان.
— اعاي، ءسىز بەيسەنوۆ دەپ قول قويىپسىز عوي.
— ا؟ ا - ا، توقپاقوۆ مەنىڭ پسيەۆدونيمىم عوي.
وسى كەزدە ماناعى جۇگىرىپ كەلە جاتقان بالزيا دا جەتتى. ەسىك جاقتا تۇرعان اپپاقوۆتىڭ كوزى سوعان ءتۇستى. قىز شىنىندا دا كەرەمەت سۇلۋ ەكەن، كومپوزيتور بايعۇس ودان كوزىن الا الماي قالدى. اپپاقوۆتىڭ ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىنا قاراي ىرجيىپ، كۇلىمسىرەي مە، الدە كەمسەڭدەي مە ايىرۋ قيىن، پە دە بولسا قيىن حالگە تۇسكەن. بالزيا دا ەسىك الدىندا، بيلەۋشىلەردى باسا كوكتەپ كىرە الماي، ىركىلىپ قالىپ ەدى.
اپپاقوۆتىڭ قاسىنا سوقپاقوۆ كەلدى.
— سەن نەمەنەگە ەلتىپ قالدىڭ؟
— انە، اناڭ قاراشى...
— و نە؟
— انا قىزدى ايتام. سۇلۋ عوي كەرەمەت. جانە وڭىندە ءبىر عاجاپ نۇر بار.
ەندى سوقپاقوۆ تا تاڭىرقاپ قالعان.
— ءان عوي مىناۋ، ءاپ دەيمىن.
— نە دەيسىڭ؟
— ءان دەيمىن. تال بويىن ءان مەن جىردان قۇيعان دەيمىن. مەن ءۇشىن جارالعان جان ەكەن. ءقازىر بارىپ تانىسايىن.
— كوكەتاي، انشىگە قىز تابىلادى عوي. سەن تۇرا تۇرشى. مەن تانىسايىن دەپ ەدىم.
— ەندەشە نەعىپ تۇرسىڭ؟
اپپاقوۆ قانشا قىسىلسا دا تانىسۋعا بەل بايلاپ قىزعا قاراي ءجۇردى. ءبىراق قىز مۇنى كورگەن جوق. بيلەۋشىلەردىڭ اراسىمەن جۇرە بەردى. زالدى شولىپ كوزىمەن بىرەۋدى ىزدەپ كەلەدى. اپپاقوۆ ونىڭ سوڭىنان ەرۋگە باتا الماي ىركىلىپ تۇرىپ قالدى.
— كومپوزيتور اپپاقوۆ قايسى؟ كورسەتشى، — دەپ سۇرادى بالزيا ءبىر جىگىتتەن.
— اپپاقوۆ دەيسىڭ بە؟ ءقازىر... ءقازىر... انە، اناۋ كوركەم جىگىت سول، — دەپ ول جىگىت تە ۆالس قايتادان دوڭگەلەنىپ جۇرگەن سارسەندى نۇسقادى.
وسى كەزدە بي ءبىتىپ قالدى. بالزيا سارسەننىڭ قاسىنا كەلدى.
— سالەمەتسىز با، اعاي.
سارسەن جالت قاراپ قىزدىڭ قولىن قۇشىرلانا قىستى.
— سالەمەتسىز با، قارىنداس.
بالزيا باتىلدانىپ-اق كەلسە دە قىسىلىپ قالدى.
— اعاي، ءسىز عافۋ ەتىڭىزشى. مەنىڭ سىزبەن سويلەسكىم كەلىپ ەدى.
— راقىم ەتىڭىز. قۇلاعىم سىزدە.
— سىرتقا شىعىپ سويلەسسەك...
— تىپتەن جاقسى. ءجۇرىڭىز.
* * *
سارسەن مەن بالزيا باقتىڭ ىشىمەن اياڭداپ كەتىپ بارادى. سىرتقا اپپاقوۆ شىعىپ ولاردىڭ ىزىنە قاراپ تەلمىرىپ تۇر. قاسىنا توقپاقوۆ كەلدى.
— جۇرتتىڭ ءبارى سەنى قولپاشتاپ جاتسا... سەن نەعىپ تۇرسىڭ موينىڭا سۋ كەتىپ.
— انە، الىپ كەتتى اناۋ... — اپپاقوۆ قاتارلاسىپ كەتىپ بارا جاتقان سارسەن مەن بالزيانى نۇسقايدى. — ءوزى ءبىر ناعىز الااياق ەكەن، سۋماڭداعان.
توقپاقوۆ كەكەتىپ:
— «كىسىنى بىلمەي جاتىپ جامانداۋعا بولمايدى. مۇمكىن ول جاقسى ادام شىعار». سولاي دەمەپ پە ەڭ؟
— اي، قويشى سەن دە. كىسى ورتەنىپ تۇرعاندا.
— ورتەنسەڭ سۋ سەبەيىن. نەسىنە سونشا ەلتىپ تۇرسىن. قالىڭ قىزدىڭ ورتاسىندا ءجۇزىپ ءجۇرىپ. و نەسى - اي. تابىلار تاعى بىرەۋى.
— جوق، انا قىز بولەك قىز. سەن ونى كورمەي قالدىڭ عوي، اھ، كورمەي قالدىڭ عوي.
سارسەن مەن بالزيا باقتىڭ ىشىندە كەلە جاتىر.
بالزيا ءالى دە قىسىلىپ اپتىعىپ سويلەيدى.
— اعاي، مەن ءسىزدىڭ اندەرىڭىزدى وتە جاقسى كورەم. ءسىزدىڭ اندەرىڭىز جۇرەككە سونداي جايلى تيەدى... تىڭداعاندا كىسى ءبىر ءتۇرلى... تەبىرەنىپ كەتەدى.
— مۋزىكانى ءتۇسىنۋ — ويعا جانە جانعا بايلانىستى. ول تاماشا قاسيەت. تاماشا قاسيەت، بالزياش! سول ءۇشىن قولىڭنان ءسۇيىپ قويايىن. بالزيانىڭ تارتىنشاقتاعانىنا قاراماستان قولىنان سۇيەدى.
— مەن ءسىزدىڭ اندەرىڭىزدى ورىنداۋشى ەدىم... وسىندا كرۋجوكتا.
— مىنە عاجاپ. ەكەۋمىز ءتىپتى جاقىن بوپ شىقتىق قوي. ءانىمدى ءسىز ايتساڭىز، مەن نە دەگەن باقىتتى جانمىن، بالزياش!..
— مەن ءسىزدىڭ وزىڭىزگە سىناتقىم كەلىپ ەدى. ءتۇسىنىپ، دۇرىس ايتام با ەكەن...
— راقىم ەتىڭىز.
— قىسىلىپ تا تۇرمىن...
— قىسىلماڭىز، بالزياش. تيتتەي دە قىسىلماڭىز، مەن ءوزىم بىلاي قاراپايىم اداممىن.
بالزيا قىسىلىپ ءان باستايدى. سالدەن كەيىن بويىن بيلەپ الىپ ەركىن شىرقايدى. مۋزىكانىڭ وقىتۋشىلارى ءيىن ءتۇسىرىپ، اجارىن قاشىرماعان ساف تازا اسەم داۋىس. جۇرەكتى قىتىقتايتىن ەرەكشە ءبىر تەمبرى بار. تىڭداعان سايىن كىسى قۇنىعا تۇسەدى. سارسەنى تۇسكىر دە ەلتىپ قالىپتى.
اپپاقوۆ پەن توقپاقوۆ تا بۇلاردىڭ ىزىمەن كەلە جاتقان. ءان شىرقالعاندا سەلت ەتىپ تۇرا قالدى. اپپاقوۆ ەلەڭ ەتىپ، ءبىر ساۋساعىن شوشايتىپ، اۋزىن اشىپ، تىرپ ەتپەستەن تۇر. سالدەن كەيىن ءوڭى قاشىپ، ەلجىرەي باستادى. ىشتەي قوسىلىپ، اۋزىن قىبىرلاتادى. توقپاقوۆ قاباعىن ءتۇيىپ سازارعان كۇيى ۇيىپ قالعان.
— كونسەرۆاتورياعا! كونسەرۆاتورياعا ءتۇسىرۋ كەرەك! — دەدى اپپاقوۆ، — اھ، داۋسى نەتكەن كەرەمەت. بۇل ءاندى ءدال وسىلاي شىرقايدى عوي دەپ مەن ويلاعان جوق ەدىم. عاجاپ، عاجاپ قوي.
كەنەت كوزى سارسەن مەن بالزياعا تۇسەدى. ول ەكەۋى ءان سەزىمىنە بەرىلىپ ءبىر-بىرىن لەبىمەن شارپىعانداي. بالزيا سارسەنگە قاراپ بار ىقىلاسىمەن ەمىنىپ ايتىپ تۇر. اپپاقوۆ كۇيىپ كەتتى.
— اناۋ اناعان بار سىرىن مەنىڭ انىممەن ايتىپ تۇر عوي. مەنىڭ مۇڭىمدى باسقا بىرەۋگە اقتارىپ تۇر عوي. قاپ!
— جوق، ول بارلىعىن مەنىڭ سوزىممەن، مەنىڭ ولەڭىممەن ايتىپ تۇر. جوق، جوق، مەن بارىپ ءوزىم تانىسام. اقىن جانىن ءويتىپ قورلاماسىن! — دەپ توقپاقوۆ ۇمتىلا بەردى.
اپپاقوۆ ونىڭ جەڭىنەن ۇستاي الدى.
— تۇرا تۇرشى، كوكەتاي. سەنىڭ ايەلىڭ بار عوي. مەن بارىپ تانىسايىن. — ۇمتىلا ءتۇسىپ، — تەك ۇستەرىنە بارعانىم ىڭعايسىز بولماسا، — دەپ ىركىلىپ قالدى.
— سەن بارماساڭ مەن بارام. ونداي قىزدى انا الاياقتىڭ قولىنا بەرىپ قويۋ. جو - وق، دوستىم...
— جوق - جوق... ءوزىم بارايىن.
ءان اياقتالدى. ەمەشەسى قۇرىپ تۇرعان سارسەن «براۆو، براۆو!» دەپ قول سوعىپ، تاعى دا ءيىلىپ قىزدىڭ قولىنان ءسۇيدى. بالزيا بەرىلىپ ايتقان ءاننىڭ اسەرىمەن تولقىپ تۇر. ونىڭ ۇستىنە «كومپوزيتوردىڭ» ماقتاۋى دا جۇرەگىن لوبلىتا تۇسەدى.
— قالاي، سىزگە ۇنادى ما؟ — دەپ سۇرادى سالدەن كەيىن.
وسى كەزدە بۇلاردىڭ قاسىنا اپپاقوۆ كەلىپ قالعان.
سارسەننىڭ ورنىنا سول جاۋاپ قاتتى.
— جاقسى. ورىنداۋىڭىز ءتىپتى ەرەكشە دەر ەدىم مەن.
قانى جاۋاپ بالزيانى تاڭىرقاتىپ تاستادى.
— بۇل ءان سىزگە دە ۇناي ما؟ — دەدى قىز بويىن بيلەپ.
— ءاننىڭ ءوزى ماعان ونشا ۇنامايدى. سوڭعى كەزدە بۇل ءاندى ءتىپتى جەك كورىپ كەتكەنمىن. ەرتەرەكتە جازىلعانعا ما...
بالزيا قىسىلىپ بەيسەنوۆقا كوز تاستاپ قويدى.
— سىزگە ۇناماعانى قىزىق ەكەن. ونىڭ ەسەسىنە جۇرتتىڭ بارىنە ۇنايدى بۇل ءان.
— كەيدە جۇرت شىن جاقسى ءاندى اجىراتا المايدى. بۇل ءان تىم تاتتىلەۋ بولاتىن. جانە ىرعاعىنان دا ءبىراز كەمشىلىكتەردى بايقادىم. ارينە بۇل ناعىز كەمەلىنە جەتكەن، ويلى كومپوزيتوردىڭ تۋىندىسى ەمەس. بۇل ءوزى تەرەڭنەن جارىپ شىقپاعان، وڭاي ماقتالىنعان ءان ەدى...
اپپاقوۆ ءاندى سىناعان سايىن بالزيا «اۆتورعا» (بەيسەنوۆكە) ىڭعايسىز تيگەنىن سەزىپ، جالتاقتاپ قىسىلا بەردى. اياق استىنان تاپ بولعان «سىنشىعا» دا ىزاسى كەلدى.
— ءسىزدىڭ مۋزىكانى قانشالىقتى تەرەڭ تۇسىنەتىنىڭىزدى مەن بىلمەيمىن. ءبىراق ەكەۋمىزدىڭ تالعامىمىز ەكى باسقا ەكەن. ءومىرى قوسىلماس.
بۇرىن دا جۇرەك جۇتپاعان اپپاقوۆ ەندى، ءتىپتى، قىسىلىپ قالدى. قىزدىڭ بەتىنە تۋرا قاراي الماي، تومەن قاراپ قيپاقتاپ سويلەدى.
— ءسىز عافۋ ەتىڭىز. تالعام جونىندە تالاسپايدى دەيدى عوي. ارينە. ءبىراق بۇگىنگى ءسىزدىڭ ورىنداۋىڭىز — بۇل ءاننىڭ ءالى دە اشىلماعان سىرى بارىن اڭعارتتى. سونداي ساف تازا بالاۋسا داۋىس... بالاۋسا سەزىم. ارينە ءسىز...
اپپاقوۆ ءسوزىن باستاي بەرگەندە-اق بالزيا «اۆتوردى» ىڭعايسىز جاعدايدان قۇتقارماق بولىپ، ىم قاعىپ بەيسەنوۆتى ەرتىپ كەتكەن. اپپاقوۆ باسىن كوتەرىپ العاندا الدىندا ەشكىم جوق. قاسىنا جۇگىرىپ توقپاقوۆ كەلدى.
— ءيا، سويلەستىڭ بە؟
— سويلەستىم.
— نە دەدى؟
— ەكەۋمىزدىڭ تالعامىمىز ۇيلەسپەيدى دەدى.
— ەندەشە قيىن بولعان ەكەن. كىسىنىڭ تالعامى كەلىسپەسە... جوق-جوق، بولمايدى. قيىن بولعان. وزدەرى قايدا كەتتى؟
— ءتىپتى كورمەي قالدىم.
— تالعامدارىڭ كەلىسپەسە... شىنىندا دا ەشنارسە شىقپايدى. مۇندايدا اقىن ءتىلى كەرەك. ەندەشە ءوزىم سويلەسەيىن.
— جو-جوق، كوكەتاي، تۇرا تۇرشى. سەنىڭ ايەلىڭ بار عوي. ءوزىم تاعى دا... مۇمكىن...
* * *
ىلديدا سىڭعىرلاپ اققان تاۋ وزەنىنىڭ جيەگىندە بالزيا مەن سارسەن. الگى ناعىز ءبىر جوق جەردە كەپ كيلىگىپ، مازاسىن العان كەلەڭسىز جىگىتتەن قۇتىلىپ، بالزيا «سۇيىكتى كومپوزيتورىنا» ءوز ورىنداۋىن سىناتىپ تۇر.
— مىنا ءبىر ىرعاقتى قالاي ايتقانىم دۇرىس بولار ەكەن. مەن ونى ءقازىر بىلاي ايتىپ ءجۇرمىن، — دەپ اۋەنىن جايىمەن ىڭىلداپ باستاپ، اقىرىن كوتەرىپ ناقىشتاپ اكەتتى.
بالزيا اندەتكەندە سارسەن قولىن سىزىلتا ىرعاپ دەمەپ تۇرعان. ءبىراق قۇرعاق ديريجەرلىقتى قومسىنىپ ءالسىن-السىن مۋزىكالىق تەرمينمەن ءجون سىلتەپ قويادى.
— كرەششەندو! — بالزيا داۋسىن ەكپىندەتە تۇسەدى. پيانيسسيمو! — بالزيا داۋسىن باياۋلاتادى.
بالزيا ابدەن شاتاسىپ توقتاپ قالادى.
— اعاي، مەن ءتىپتى تۇسىنبەي قالدىم.
— ا - ا، تۇسىنبەي قالدىڭ با. ۋاقاسى جوق، وقاسى جوق، قىسىلما. كونسەرۆاتورياعا ءتۇسۋ كەرەك. سوندا ءبارىن تۇسىنەسىڭ.
— ارينە مەنىڭ مۋزىكالىق ساۋاتىم كۇشتى ەمەس. ءبىراق بۇل ىرعاق نەگىزىنەن پيانو سياقتى. ال، اداجيو... كونتراپۋنكت... ونىڭ ءتىپتى بۇل اراعا قانداي قاتىسى بار؟
— ا - ا... عافۋ ەت، بالزياش. ءسىزدى كورگەن سوڭ مەنىڭ ءتىپتى باسىم اينالىپ كەتىپتى. كەشىر، بالزياش، ونەر ادامى بۇلتالاقتى بىلمەيدى — توتەسىن ايتادى. ءسىز مەنىڭ ارمانىم. ءومىر بويى اڭساعانىم...
— مۇمكىن مىنا ىرعاقتى دۇرىس دەرسىز، — بالزيا قايتا اندەتەدى. بۇل قىزدىڭ امالسىزدان تاپقان ءتاسىلى بولۋ كەرەك.
بەيسەنوۆتىڭ ىقلاسى اندە ەمەس قىزدا، شىن تەبىرەنىپ، ەلىگىپ جىلاپ ارباعان تورعايداي سۇلۋ قىزدى ىشىنە تارتىپ بارادى.
* * *
اپپاقوۆ پەن توقپاقوۆ بالزيانىڭ اسەم داۋسىن قۋالاپ، ىزگە تۇسكەن تازىداي مويىندارىن سوزىپ، باقتىڭ ىشىمەن كەلە جاتىر.
ەكەۋى دوڭەسكە شىعا بەرگەندە ىلديدا سىلدىرلاپ اققان بۇلاقتىڭ تۇبىندە ءسۇيىسىپ تۇرعان بالزيا مەن سارسەندى كوردى.
— ءولتىردى! — دەپ توقپاقوۆ اپپاقوۆتى نىقتاپ قويىپ قالدى.
— ءولتىردى، — دەپ قوستادى ول دا.
— باۋىزداپ كەتتى. ءيتتىڭ بالاسى!
— باۋىزداپ كەتتى.
— ءجۇر! — دەپ توقپاقوۆ اپپاقوۆتى كەيىن قاراي يىعىنان سۇيرەپ الا جونەلدى.
* * *
كافە. زالدا جاستار ءالى بيلەپ ءجۇر. كەيبىرەۋلەرى بۋفەتتەن سۋسىن ءىشىپ تۇر. بۋفەتتىڭ ستويكاسىنا اپپاقوۆ پەن توقپاقوۆ كەلدى. تۇرلەرى ءورت سوندىرگەندەي.
— شامپانسكيي اكەلىڭىز، — دەدى توقپاقوۆ.
— شامپانسكيي اكەلىڭىز، — دەپ قوستادى اپپاقوۆ. ەكى ستاكان قابات كوتەرىلىپ، ۇزىن وڭەش يەن قىسقا وڭەش بۇلك ەتەدى. قىسقا وڭەش ويلاعانداي كىدىرىپ قالدى. الدەنە ەسىنە تۇسكەندەي اپپاقوۆ ورتايعان ستاكاندى اۋزىنان الا بەرىپ ەدى، كەنەت «ءبارىبىر ەندى كەتىپ دالدى» دەپ، قالعانىن دا ىسىرىپ جىبەردى. ستاكاندى ستويكاعا قويدى.
* * *
اپپاقوۆ پەن توقپاقوۆ ماشينانىڭ قاسىندا.
— عافۋ ەت، سەنى ۇمىتىپ كەتىپپىن عوي، «بوز جورعا»، — دەپ ماشيناسىن كاپوتتان قاعىپ قويدى. — وسى ءبىز كەتسەك قايتەدى ەندى.
— ءيا، ەندى كىدىرەتىن ەشنارسە قالعان جوق. الگى سوقپقوۆ سوققان قايدا ءجۇر، — دەپ توقپاقوۆ سيگنال بەردى.
اپپاقوۆ رۋلگە وتىرا بەرىپ، توقپاقوۆقا بۇرىلادى. وڭەشىن شەرتەدى.
— تاعى دا جىبەرىپ الدىق قوي. ەندى قايتتىك؟ توقپاقوۆ ءسال ويلانىپ قالدى:
— ا؟ ساسپا. مەن ءبىر بۇرالقى جولدى بىلەم. وندا اۆتوينسپەكسيانىڭ ءيسى دە جوق.
جۇگىرىپ سوقپاقوۆ كەلەدى. توقپاقوۆ ونى ماشيناعا سۇڭگىتىپ جىبەرەدى.
— ال، باس.
— ويباي-اۋ، ءبىزدىڭ تاعى ءبىر جىگىتىمىز بار ەمەس پە ەدى؟
— قالسىن ول الاياق.
— جو-جوق، ونى قالدىرۋعا بولمايدى، — دەپ اپپاقوۆ باج ەتە ءتۇستى. — ويباي-اۋ، قاسقىردى قويدىڭ قاسىنا تاستاپ كەتىپ. جو-جوق.
توقپاقوۆ ويلانىپ قالدى.
— راس ايتاسىڭ. ول ءيتتى الا كەتەمىز.
ماشينانىڭ قاسىنا كوركەمونەر ۇيىرمەسىنىڭ جەتەكشىسى جۇگىرىپ كەلدى.
— عافۋ ەتىڭىزدەر. سىزدەر جۇرگەلى جاتىرسىزدار ما؟ الگى ءبىزدىڭ كومپوزيتورىمىز اپپاقوۆ جولداس قايدا كەتىپ قالدى؟
— اپپاقوۆ مىنە وتىر، — دەدى توقپاقوۆ.
— ا؟ ءسىز بە ەدىڭىز؟ وتاعاسى، ءتىپتى عافۋ ەتىڭىز، — دەدى ساسىپ قالعان جەتەكشى. — سىزدەر بەس مينۋتكە رۇقسات ەتسەڭىزدەر. جاستاردىڭ سىزگە ايتاتىن ءبىر قولقاسى بار ەدى. سونى تىڭداپ...
بۇلار ماشينادان قايتا ءتۇستى. وسى كەزدە جاستار دا جينالىپ قالعان ەكەن. جەتەكشى داۋىستاپ:
— جولداستار! جولداستار! كەلگەن ءقادىرلى قوناقتارمەن تانىستىرۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.
بۇل كەزدە بەيسەنوۆ پەن بالزيا دا جۇگىرىپ كەلىپ توپقا قوسىلادى. جاستار ەنتەلەپ، قوناقتاردى كورۋگە تىرىسادى. اڭعارىمپاز بىرەۋلەرى جۇگىرىپ بارىپ جاشىك اكەلىپ، قوناقتاردىڭ اياعىنىڭ استىنا قويدى. جەتەكشى سويلەدى:
— مىنا كىسى سوقپاقوۆ. اتاقتى ءانشى. — جۇرت قول شاپالاقتايدى.
— مىنا جولداس وزدەرىڭىز بىلەتىن اقىن توقپاقوۆ.
جاستار قول شاپالاقتايدى.
— ال، مىنا كىسى — ءوزىمىزدىڭ سۇيىكتى كومپوزيتورىمىز اپپاقوۆ.
جۇرت دۋ قول شاپالاقتايدى. بالزيا اڭ-تاڭ.
— جولداستار، ءبىز بۇگىن ءوزىمىزدىڭ سۇيىكتى تالانتتارىمىزبەن كەزدەسىپ وتىرمىز. كەشكە بۇل كىسىلەردىڭ سپەكتاكلگە بارامىز. ءبىراق ءبىر تىلەگىمىزدى وسى جەردە ايتقىمىز كەلەدى. اپپاقوۆ جولداستان ءوتىنىشىمىز بار. ءسىز بىزگە ارناپ «تاۋ باعباندارىنىڭ» ۆالس جازىپ بەرسەڭىز ەكەن.
جاستار دۋ قول شاپالاقتايدى. «وتىنەمىز» دەپ ايقايلادى.
— دوستار، دوستار، — دەپ اپپاقوۆ قىسىلىپ ءسوز باستادى.
" — ءبىراق سىزدەردىڭ ىقىلاستارىڭىزدى اتتاپ كەتۋ ءتىپتى قيىن. ەندى ويلانايىن. — جازىڭىز. جازىڭىز. ويىڭىزدى جازىڭىز،- العان اسەرىڭىزدەن جازىڭىز دەپ ايقايلادى جۇرت.
— ءقازىر كوكىرەگىمدە تۋا باستاعان ءبىر ءان بار. سونى سىزدەرگە ارنايمىن. ول ءاننىڭ اتى «ايتىلماعان ماحاببات».
— ولەڭىن مەن جازامىن! — دەدى توقپاقوۆ.
وسى كەزدە بالزيا سارسەندى شاپالاقپەن جاقتان تارتىپ جىبەردى. سوعان جالعاسا جۇرت قول شاپالاقتاپ كەتتى. بۇل ساحنانى جالعىز كورگەن اپپاقوۆ قولىن جۇلقىنا سوعادى.
* * *
ۇشەۋى ماشيناعا مىنەدى. ماشينا بىردە شيقىلدان، بىردە گۇر ەتە ءتۇسىپ ءوشىپ، قاقالىپ -جوتەلىپ وت المايدى. جۇگىرىپ بەيسەنوۆ كەلدى. مىنگىسى كەلىپ ەسىكتى اشا بەرگەندە توقپاقوۆ سارت ەتكىزىپ، ەسىكتى جاۋىپ الدى:
— ەندى سەن يتەر ماشينانى!
بەيسەنوۆ جالتاقتاپ جان-جاعىنا قارايدى. امال جوق ماشينانى يتەرەدى. وعان جاستار كومەكتەسەدى. ماشينا قاقالىپ وت الىپ، اقىرىن ءجۇرىپ كەتتى. ەندى سوڭىنان جالعىز سارسەن عانا جۇگىرە يتەرىپ كەلەدى.
— انانى الا كەتپەيمىز بە؟ — دەدى توقپاقوۆ.
— جوق، ەندى قالا بەرسىن، — دەدى اپپاقوۆ جىميىپ. بەيسەنوۆ «توقتا» دەپ كۋزوۆتى ۇرادى. ءبىراق ماشينانىڭ ءجۇرىسى جىلدامداپ بارادى. سودان كەيىن ساسقانىنان قارعىپ ماشينانىڭ ارتىنا جابىسىپ ءمىنىپ الدى. قوس قولىمەن توبەدەگى قالقان قاعىلعان تەمىرگە جارماسقان.
ماشينا ءالى جوندەلمەگەن ادىر-بۇدىر لاس كوشەمەن شالشىق سۋدى شاشىراتىپ، بۇلعالاڭداپ كەتىپ بارادى.
جاس بالالار تاماشاعا باتقان. ايقايلاپ، شۋلاپ، ەرە جۇگىرەدى. كەي قورادان يتتەر دە قوسىلادى.
— عافۋ ەت، دوستىم، عافۋ ەت، — دەپ ەبەلەك قاقتى اپپاقوۆ. — موتوردىڭ شۋىنان تۇك ەستىسەم بۇيىرماسىن. ءمىنىڭىز، ءمىنىڭىز، — دەپ ءوزى ەسىك اشىپ بايەك بولدى.
* * *
— سەندەر ونەر ادامىسىڭ. گۋمانيزمدەرىڭ قايدا؟ — دەپ بەيسەنوۆ ىزالانىپ كەلەدى ماشينانىڭ ىشىندە. — مەن جالعىز ءوزىم ماشينالارىڭدى سۇيرەپ شىقتىم. راس پا؟
— راس، راس، — دەيدى سوقپاقوۆ.
— ەندەشە بەتتەرىڭ بىلش ەتپەي مەنى نەگە تاستاپ كەتتىڭدەر؟
— عافۋ ەتىڭىز، قۇددى بىرەۋ جاعىمنان تارتىپ جىبەرگەندەي ءتىپتى ەسىمنەن شىعىپ كەتكەنى، — دەپ اپپاقوۆ كەشىرىم سۇرادى.
— جولدىڭ ءۇستى بولسا ءبىر ءسارى. ءبىر قيىر تۇكپىردەگى كولحوزعا... جوق، بۇلارىڭ جىگىتتىك ەمەس، دوستار.
— ءسىز عافۋ ەتىڭىز، دوستىم، — دەدى سوقپاقوۆ، — ايىپ بىزدەن. ۇسىنعان مويىندى قىلىش كەسپەس دەگەن. ال، ەندى سول ايىبىمىزعا مەن سىزگە ءبىر ءان سالىپ بەرەيىن. مۋزىكاسى اپپاقوۆتىكى، ءسوزى توقپاقوۆتىكى. — ماشينانىڭ توبەسىن نۇسقاپ، — مىناۋ وپەرەتتانىڭ ىشىنەن. ءسويتىپ بۇل ءان ۇشەۋىمىزدىڭ دە سىزگە تارتقان ايىبىمىز بولماق.
سوقپاقوۆ ءان سالادى. بۇل كۇلكىلى ءان. جولى بولماعان جىگىتتىڭ شەككەن ءزابىر-جاپاسىن پاش ەتەدى. كۇن جاۋماي سۋ بولىپ، تۇيەنىڭ ۇستىنەن يت قاپقان كەلەڭسىز جىگىت مۇڭىن شاعىپ، زارىن ايتادى.
ماشينا قۇلديلاپ ىلديعا ءتۇسىپ، تاۋدى قاپتالداي اعىپ جاتقان جولعا شىقتى. سوقپاقوۆ ودان سايىن كوڭىلدەنە شىرقايدى.
قاشان دا كۇلۋدى بىلمەيتىن، قالىڭ قاباعى سالبىراپ سۇستى وتىراتىن توقپاقوۆ، ارتقى ورىندىقتان موينىن سوزىپ، العا ءۇڭىلىپ كەلە جاتقان. كەنەت:
— توقتا! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى.
ءان دە توقتاي قالدى، ماشينا دا توقتاي قالدى.
— نەمەنە بولدى؟
— نە بولدى؟
— انە ازىرەيىل، — دەپ توقپاقوۆ الدىڭعى جاقتى نۇسقاپ ساۋساعىن شوشايتتى.
الدىڭعى جاقتا دوڭەستە، جول شەتىندە موتوسيكلدىڭ قاسىندا تۇرعان ميليسيونەر كورىنەدى. ءبارى دە ءۇنسىز سۇلىق قالدى. تەك بەيسەنوۆ قانا:
— ەشنارسە ەتپەيدى. تارتا بەر، — دەدى.
— اينالايىن، مەن جارتى پراۆومنان ايرىلعانمىن. قالعان جارتىسىن بەرە المايمىن، — دەدى اپپاقوۆ.
— كانە، كەيىن شەگىن. جاڭا تاۋعا قاراي كەتكەن بۇرالقى جول بار. سونىمەن وراعىتىپ وتەمىز، — دەپ توقپاقوۆ كوماندا بەردى.
— شەگىنسەك ىسقىرىپ پالە قىلادى عوي. قاپ! — دەپ قينالدى اپپاقوۆ ءجۇرىسىن باياۋلاتىپ.
— توقتا! — دەدى سارسەن. — تەز ماشيناڭنىڭ كاپوتىن اشىپ شۇقىلاي بەر. ماشيناسىن جوندەپ جاتقان شوفەرعا ميليسيا بايلانىسپايدى.
اپپاقوۆ ماشينادان ءتۇسىپ كاپوتىن اشتى. سارسەن دە ءتۇستى.
— مەن بارىپ ميليسيانىڭ باسىن اينالدىرا تۇرايىن. سول كەزدە كەيىن قاراي تايىپ تۇرىڭدار. ال، جىگىتتەر، كورىسكەنشە كۇن جاقسى. سەندەرمەن جول ءجۇرۋ راقات ەكەن، ءبىراق ماشاقاتتارىڭ دا بار ەكەن. ساۋ بولىڭدار. گۋد باي.
اپپاقوۆ كاپوتىن جاۋىپ، رۋلگە قايتا وتىرىپ جاتىر.
سارسەن ميليسيانى اۋزىنا قاراتىپ ۇيىتىپ تاستاعان.
ماشينا قۇيرىعى بۇلعاڭداپ، شيقىلداپ كەيىن قاراي شەگىنىپ بارادى. سالدەن كەيىن وڭعا بۇرىلاتىن جولعا جەتتى. ەندى سول جولمەن قىزىل قالىڭ بايشەشەكتىڭ اراسىن جارىپ كەلە جاتىر. بىر-ەكى سايدان دا ءوتتى. كەيدە جول ەكى-ۇش تارامدالىپ، ماشينا قالاي بۇرىلۋعا بىلمەي داعدارىپ ىركىلە بەرگەندە، توقپاقوۆ جەلكەسىنەن ۇزىن قولىن سوزىپ ساۋساعىمەن ءۇنسىز نۇسقايدى. بۇلار تاۋدى بوكتەرلەپ جوعارى ورلەپ كەتكەن. ىلديدا ۇلكەن قالا جاتىر. ونىڭ الىس پانوراماسى كورىنەدى.
اپپاقوۆ رۋلدە تولقىپ كەلەدى.
— شىركىن ماناعى قىز... ارمان ەدى عوي، ارمان..
— ءيا، ناعىز ارمان ەدى، — دەپ توقپاقوۆ كۇڭك ەتتى.
— ارمان... ارمان... — سوقپاقوۆ ىزا بوپ كەتتى. — ءوزىڭ دە جولاماي، وزگەنى دە جولاتپاي. قىزعانعانىڭ قىزىل يتكە جەم بولدى. ءاي، سەن دە!.
— جو - وق، جەم بولعان جوق، — دەپ باسىن شايقايدى اپپاقوۆ. — بوز جورعا امان بولسا مەن ونى تابامىن.
سۇلۋ قىز ەسىنە تۇسكەن سايىن اپپاقوۆ كوڭىلى تەبىرەنىپ، ىرعالىپ قويادى. ءسويتىپ وتىرىپ ىڭىلداپ ءان باستادى. بۇل عايىپتان كەزدەسكەن بەيتانىس دىز تۋرالى، ايتىلماي كەتكەن ماحاببات تۋرالى ءبىر جاعى قايعىلى، ءبىر جاعى كۇلكىلى ءان. اپپاقوۆ.تىڭ قوڭىر داۋسىنا ءبىرازدان كەيىپ سوقپاقوۆتىڭ كۇشتى داۋسى قوسىلىپ ون كۇشەيە بەرەدى.
ۇزاعان سايىن جول كەدىر - بۇدىرلانىپ، ولەۋسىرەي ءتۇستى. ون شىرقاپ تاسىپ كەلە جاتقان سوقپاقوۆتىڭ وڭىنە كەنەت ۇرەي جۇگىردى. الدەنەدەن شوشىعانداي ءتۇسى بۇزىلىپ، كوزى ادىرايىپ كەتتى. قولىنداعى ساعاتىنا قارادى.
— قۇرىدىم! — قۇرىدىم! — دەپ داۋىستادى ول.
— نە بوپ قالدى؟
— سپەكتاكل باستالۋعا ءبىر-اق ساعات ۋاقىت قالدى. مەن ءان دەپ تەاتردا بولۋىم كەرەك قوي.
— ءبىز دە بولۋىمىز كەرەك، — دەدى توقپاقوۆ.
— سەندەر ۇلگەرەرسىڭدەر - اۋ. مەن... مەن ساحناعا شىعۋىم كەرەك قوي. ەندى قايتتىم؟
— سابىر ەت. ءقازىر قالاعا تۋرا جەلكەسىنەن تىك ەتە ءتۇستى.
— ءما، مىنا «بوز جورعا» تىك ەتە تۇسىرەر سەنى، — دەدى سوقپاقوۆ ىزا بولىپ.
سوقپاقوۆتىڭ سوزىنە وراي ماشينا سەلك-سەلك ەتىپ، ءبىر - ەكى ىشقىنا ىرىلداپ توقتاپ قالدى.
* * *
ءۇش جىگىت ماشينانىڭ قاسىندا تۇر. جول شەتى وسى ارادان بىتكەن. ءارى قاراي تاۋدى ورلەپ جالعىز اياق سوقپاق كورىنەدى. ودان باسقا بۇل ماڭدا ادام بالاسىنىڭ ءىزى تۇسكەن بەلگى بايقالمايدى.
— توقتا، توقتا! مەن تاعى بىر-ەكى بۇرالقى جولدى ءبىلۋشى ەدىم، — دەپ توقپاقوۆ شەكەسىن ءتۇرتىپ ويلانىپ قالدى.
— جوق، ودان دا سەن جالعىز توتە جولدى بىلەسىڭ بە؟ سونى ايتشى، كوكەتاي! — دەدى ىزا بولعان سوقپاقوۆ.
— جىگىتتەر، ىزىمىزبەن كەيىن كايتۋ كەرەك، — دەپ اپپاقوۆ ماشيناعا ءمىندى. ول ماشيناعا وت بەرىپ ەدى، ءبىراق موتور تۇتانبادى. ابدەن ازاپقا ءتۇستى.
— قۇرىدىم عوي، — دەپ سوقپاقوۆ ىزا بولدى. — قۇرتتىڭ عوي، بوز جورعا. جارتى جولعا تاستاپ كەتتىڭ عوي.
سوقپاقوۆ كۇيىپ كەتىپ ماشينانىڭ كاپوتىن جۇمىرىعىمەن قويىپ قالىپ ەدى، موتور ءدۇر ەتە ءتۇستى. ءبارى، قۋانعانىنان ايقايلاپ جىبەردى.
ماشينا ماناعى ىزىمەن ءار ىلديعا باتىپ شىعىپ، قاڭعالاقتاپ كەلە جاتىر. ءبىر كەزدە جاڭبىر كەلە جاتتى. اينەكتى سىرت-سىرت شەرتە باستادى.
— جاڭبىر كەپ قالدى!
— ويباي، باتىپ قالاتىن بولدىق قوي.
— تارت، بوز جورعا! تەزىرەك اسفالتقا جەتەيىك. جاڭبىر قۇيىپ بەرگەندە بۇلار دا ءولىپ-تالىپ اسفالتقا ىلىكتى. بۇل ماناعى جول. ەندى جولاۋشىلار جايرانداي باستادى. ماشينا جاڭبىرلاتىپ كەلەدى. الدىڭعى اينەكتى قوس ششەتكا ءبىر توقتاپ، ءبىر سىرعىپ، بەرەكەسىزدەۋ بۇلعاقتايدى. الدىڭعى جاق كەيدە مۇنارتىپ، كەيدە تەڭسەلىپ شالالاۋ كورىنەدى. توقپاقوۆ جولعا ءۇڭىلىپ، ۇزىن موينىن سوزىپ قاتىپ قالعان. ءبىر ۋاقىتتا العا قاراپ ۇزىن ساۋساعىن شوشايتتى. اپپاقوۆ تا ۇڭىلە قالدى. جول شەتىندە كاپيۋشونى قوقيعان پلاشش كيگەن بىرەۋ تۇر. سىرتقى ۇسقىنى — ميليسيونەرگە كەلەدى. جاڭبىر جۋعان اينەكتەن بۇلدىراپ ونىڭ دەنەسى كەيدە وتە ۇلكەيىپ، كەيدە وتە كىشىرەيىپ كورىنەدى. جول قاپتالىندا پوسەلوك بار. ماشينا توقتاماق بولىپ باياۋلاي باستادى.
— تاعى نە بوپ قالدى؟ — دەپ شوشىدى سوقپاقوۆ.
توقپاقوۆ ۇزىن ساۋساعىمەن الدىڭعى جاقتى نۇسقادى. سوقپاقوۆتىڭ جىلارمان بولعان كەسكىنىن كورىپ، اپپاقوۆ باتىل بايلامعا كەلدى.
— نار تاۋەكەل! نە دە بولسا تىكتىم باسىمدى.
اپپاقوۆ ماشيناعا گاز بەردى. الگى اۆتوينسپەكتور بىردە ەبەدەيسىز سورايىپ، بىردە ەرگەجەيلىدەي كىشىرەيىپ، كوز الدىنان كەتەر ەمەس.
— قۇرىدىق، قول كوتەردى، — دەدى توقپاقوۆ.
بۇلار توقتالۋعا وڭتايلانىپ جاقىنداي بەرگەندە — جاڭاعى ميليسيونەردىڭ بويى سورايىپ، ۇزارىپ كەتتى دە، كەنەت ءبىر تۇتام بوپ قالدى. قاسىنا كەلىپ توقتاي قالسا — كادىمگى پلاشش جامىلعان التى جاسار بالا.
— ەي، سەن نەعىپ تۇرسىڭ مۇندا، — دەدى سوقپاقوۆ اشۋلانىپ.
— ماشينا ساناپ تۇرمىن.
— ماشينا ساناپ...
— ءيا، مەن ساناي بىلەم. سەندەردىڭ ماشينالارىڭ ون ءۇشىنشى بولدى.
— ۋھ، قۇداي ساقتادى - اۋ! — دەپ اپپاقوۆ ماڭدايىنان تەرىن ءسۇرتىپ قوزعالا بەردى.
* * *
رەجيسسەر تەاتردىڭ كوريدورىن قۋالاپ كەلە جاتىر. اسىعىپ ساعاتىنا قارايدى.
— سوقپاقوۆ! سوقپاقوۆ قايدا؟ — دەن ايقايلايدى. القىنىن دەكوراسيا قۇرۋلى تۇرعان ساحناعا كىردى. جۇگىرىپ، قاڭقيعان بيىك ستانوك شىقتى:
— مىنە ناعىز جارتاس ەندى بولدى. تاماشا! — ساعاتىنا قاراپ:
— سوقپاقوۆ قايدا؟ سوقپاقوۆ!
— كەلمەي جاتىر، — دەدى كومەكشى داۋسى دىرىلدەپ. رەجيسسەردىڭ ءتۇسى اشۋلى ارىستانعا ۇقساپ كەتتى.
— تاپ دەگەنىم قايدا ساعان؟
— ۇيىنە كىسى جىبەردىم. ۇيىندە دە جوق.
— سەن بۇگىن پرەمەرا ەكەنىن بىلەسىڭ بە؟
— بىلەم.
— بۇگىن ءبىزدىڭ نە ولەتىن، نە تىرىلەتىن كۇنىمىز ەكەنىن سەن بىلەسىڭ بە؟ — ءبى... ءبى... بىلەم...
— ەندەشە سوقپاقوۆ قايدا؟ سوقپاقوۆ!
رەجيسسەر اشۋلانىپ جەردى تەۋىپ جىبەرگەندە اياعىنىڭ استىنداعى ستانوك سىنىپ كەتىپ گۇرس ەتە ءتۇستى. ول ەندى بيىك ستانوكتىڭ ىشىنە سۇڭگىپ كەتتى. ءوزى كورىنبەيدى. جەردىڭ استىنان شىققانداي كۇڭىرەنگەن داۋسى عانا ەستىلەدى.
— سوقپاقوۆتى تاپ! سوقپاقوۆتى!
نوسەر اشىلعان. اقشىل ماشينا، تومپاڭداپ قالانىڭ شەتىنە كىردى. سوقپاقوۆتىڭ ابدەن سابىرى كەتكەن.
— ءبىتتى ەندى. پرەمەرانى دا قۇلاتتىڭدار! مەنى دە قۇرتتىڭدار.
— جەتكىزەمىز، — دەدى سۇستى توقپاقوۆ.
— قالاي جەتكىزەسىڭ. جيىرما مينۋت ۋاقىت قالدى. جيىرما مينۋت ۋاقىت قالدى. قاشان كيىنەم؟ قاشان بويانام؟
— باس قامشىنى! — دەن توقپاقوۆ ءامىر بەردى.
— ءيا، جەتكىزەمىز، — دەپ اپپاقوۆ تا گازدى باستى.
«بوز جورعا» ارىلداپ، ەكى-ۇش ىرعىن ءتۇسىپ جۇيتكي جونەلدى. قالانىڭ ءىشى. قايشى الىسقان كوپ ماشينالار. باجىلداپ سيگنال بەرىپ، كوپ ماشينانى قۋىپ وزىپ، «بوز جورعا» جوڭكىپ كەلەدى. قاباعىن ءتۇيىپ سۇستانىپ العان توقپاقوۆ اۋىق-اۋىق:
— باس قامشىنى! — دەپ قويادى، — سىلتە بوز جورعا.
«بوز جورعا» ارلى-بەرلى ماشينالاردى ساستىرىپ، كولدەنەڭ كەزدەسكەن ماشينالارعا وقىس تورموز بەرگىزىپ كەلە جاتىر ەدى. الدان گاي-دىڭ پوستى شىعا كەلدى. جول شەتىندە موتوسيكلدىڭ جانىندا ەكى ميليسيونەر تۇر. بىرەۋى ىسقىرىقتى بەرسىن كەلىپ. اپپاقوۆ، امال قانشا، ماشيناسىن توقتاتا قويدى. تەك بار ايتقانى: «قۇرىدىق» بولدى.
اپپاقوۆ ماشينادان ءتۇسىپ ينسپەكتوردىڭ قاسىنا كەلدى. انا ەكەۋى دە ەرە شىقتى. ينسپەكتور قولىن شەكەسىنە سارت ەتكىزىپ:
— دوكۋمەنتىڭىزدى اكەلىڭىز، — دەدى.
اپپاقوۆ قالتاسىنان دوكۋمەنتتىڭ جۇقاناسىن سۋىردى. «عافۋ ەتىڭىز» دەپ ينسپەكتورعا ۇسىندى.
— بۇل ەسكەرتۋ تالونى عوي. پراۆوڭىز قايدا؟
— پراۆو ءسىزدىڭ اۋىلدا ەدى.
— سولاي... سولاي دەڭىز. بۇل كوشەدە قۋىپ وزۋعا تىيىم سالىنعان. ءسىز قۋىپ وزدىڭىز. بۇل ءبىر. ءجۇرىس جىلدامدىعى ەلۋ كيلومەتر. ءسىز سەكسەننەن سىلتەدىڭىز. بۇل ەكى. ال مىنا توبەسىندەگى نە پالە؟
— ول افيشا.
— افيشا ىلۋگە تەك ترامۆايعا عانا رۇقسات ەتەمىز. ال، ءسىزدىڭ كولىگىڭىز ءاۆتوموبيلدىڭ ساناتىنا قوسىلاتىن سياقتى. بۇل ءۇشىنشى نارۋشەنيە.
ميليسيانىڭ ءسوزىن قوستاعانداي «بوز جورعانىڭ» موتورى گۇر-گۇر ەتە قالدى.
— ءوشىرىپ قويىڭىز، جولداس.
— جولداس لەيتەنانت — ول ءوشىپ قالسا وتالا الماۋشى ەدى.
جولداس لەيتەنانت، ءبىز اسىعىس ەدىك. سپەكتاكلگە كەشىگىپ بارامىز، — دەپ سوقپاقوۆ جالىندى.
— ءبىز وتە اسىعىسپىز، جولداس لەيتەنانت، — دەدى توقپاقوۆ لەيتەنانتتىڭ توبەسىنەن ءتونىپ.
— ءيا، جولداس لەيتەنانت، سپەكتاكلگە اسىعىپ ەدىك. بۇگىن پرەمەرا. — اپپاقوۆ جالبارىنام دەپ ميليسياعا تاياۋ كەلىپ قالعان ەكەن.
ينسپەكتوردىڭ مۇرنى ءبىر پالەنى سەزە قويدى.
— توقتا، توقتا جولداس، — دەدى ينسپەكتور. — كۋرسانت، اكەل بەرى.
جۋان كۋرسانت ءتىپتى جەڭىل قيمىلمەن لەيتەنانتتىڭ قاسىنا كەلىپ اياعىن سارت ەتكىزدى دە، سورعىش سياقتى قىزىل قاعازدى قولىنا ۇستاتا سالدى.
— جوق... — دەپ اپپاقوۆ شەگىنە بەردى.
لەيتەنانت قاعازدى شيراتىپ اپپاقوۆقا ۇسىندى.
— مىناعان ۇرلەڭىز.
— عافۋ ەتىڭىز... عافۋ ەتىڭىز، جولداس لەيتەنانت، — دەيدى اپپاقوۆ قولىن كەۋدەسىنە باسىپ، باسىن شايقاپ.
— ۇرلەڭىز.
— ءسىز ونى قيناماي-اق قويساڭىز قايتەدى، جولداس لەيتەنانت.
— بوگەمە، ازامات. ۇرلەڭىز، جولداس.
اپپاقوۆ، امالسىز حالگە تۇسكەن. ۇرتىن تومپايتىپ، تۇمسىعىن بۇرىپ قاعازدىڭ سىرتىن الا ۇرلەۋگە تىرىسادى. جانە اۋزىنان لەپ شىعارعىسى دا كەلمەيدى. ول ۇرلەمەك بولىپ وقتالا بەرگەندە، ارت جاقتا تۇرعان سوقپاقوۆ داۋسىن دىرىلدەتىپ اندەتىپ جىبەرەدى. ينسپەكتور ارتىنا جالت قارايدى. ءبىراق سوقپاقوۆ تىپ-تىنىش. وسى كەزدى پايدالانىپ اپپاقوۆ دالاعا ۇرلەپ قاعازدى ينسپەكتورعا ۇسىنادى.
— ۇرلەدىم، جولداس لەيتەنانت.
ينسپەكتور قاعازدى قارايدى، تۇك جوق. باسىن شايقايدى.
— كۇدىكتى نارسە. تاعى دا ۇرلەپ كورىڭىزشى.
— نەگە؟ كەشىرىڭىز، جولداس لەيتەنانت. مەنىڭ وكپەم ناشارلاۋ ەدى. اۋا جەتپەيدى.
— دەگەنمەن ۇرلەڭىز.
اپپاقوۆ اجالعا بارا جاتقانداي قينالادى. قارسىلاسۋعا دارمەن جوق. قايتادان ۇرلەۋگە وقتالادى. قاعازدى قاشىق ۇستايدى.
— اۋزىڭىزعا تاقاپ ۇستاڭىز.
اپپاقوۆ قاعازدى اۋزىنا جاقىنداتقان بولادى. ول ۇرلەي بەرگەندە، سوقپاقوۆ تاعى دا داۋسىن دىرىلدەتىپ شىرقاپ جىبەرەدى. ءبىراق اپپاقوۆ بۇل جولى دۇرىس ۇرلەپ قالادى.
— انشىلىكتى دوعارىڭىز! — دەپ ايقايلايدى ينسپەكتور سوقپاقوۆقا جالت بۇرىلىپ.
— نەگە دوعارادى؟ ونىڭ تاماق اسىراپ جۇرگەنى سول انشىلىك! — دەپ توقپاقوۆ ارا تۇسەدى.
اپپاقوۆ ۋ ءىشىپ جىبەرگەندەي ءتۇسى بۇزىلىپ تۇر.
— ەندى ءبارىبىر... ءوتىپ كەتتى، — دەپ قولىن ءبىر سىلتەپ قاعازدى ينسپەكتورعا ۇستاتا بەردى.
— ە، باسە، — دەدى ينسپەكتور قاعازعا ءۇڭىلىپ، — بۇل ءتورتىنشى جانە ەڭ ۇلكەن نارۋشەنيە.
ول ەندى موتوسيكلگە كەپ، راسيامەن سويلەسە باستادى.
— دەجۋرنىي، دەجۋرنىي. ءۇش قوس كەڭەس قۇرىپ تۇر.
سوقپاقوۆ بۇرىلا بەرگەندە قاسىنا توقپاقوۆ كەلدى.
— مۋزىكانى دا ۇناتپايدى ەكەن.
— مۇمكىن ول مىنانى ۇناتاتىن شىعار، — توقپاقوۆ قالتاسىنان اقشا سۋىرىپ الدى. ۇندەمەي تىك تۇرعان جۋان كۋرسانتقا قاراپ ىم قاقتى.
اقشانى كورگەندە جۋان كۋرسانتتىڭ ءوڭى جىلىپ سالا بەردى. ماي كورگەن مىسىقتاي كوزى جىلتىراپ كەتىپ ەدى، ءبىراق «دەجۋرنىي!» دەپ اقىرعان لەيتەنانتتىڭ سۇستى ءتۇرىن كورىپ، بويىن تارتىپ الىپ، مەلشيىن قالدى.
لەيتەنانت اقىرى بايلانىسقان بولۋ كەرەك.
— ءقازىر شىعامىن، — دەدى راسياعا. سودان كەيىن جىگىتتەرگە بۇرىلدى. — قانە، ماشيناعا مىنىڭدەر. رۋلگە مەن وتىرام.
— جولداس لەيتەنانت. بۇگىن پرەمەرا. اسىعىس ەدىك. ءبىر جولعا كەشىرىم ەتىپ، ءبىزدى بوساتىڭىز، — دەپ جالىندى سوقپاقوۆ.
لەيتەنانت ونىڭ ءسوزىن ەلەڭ ەتەتىن ەمەس.
— ءسىزدىڭ مۇنىڭىز قالاي، جولداس لەيتەنانت؟ — دەدى توقپاقوۆ. اقىندار مەن ميليسيانىڭ اراسىنداعى ەسكى دوستىق قايدا؟ ءسىز اتاقتى ماياكوۆسكييدىڭ ايتقانىن ۇمىتىپ كەتكەنسىز بە؟ «مەنىڭ ميليسيام مەنىڭ قورعاۋشىم» دەمەي پە ەدى پرولەتارياتتىڭ ۇلى اقىنى.
— مەن سىزدەردى سول پالەنىڭ زورىنان قورعايىن دەپ تۇرمىن...
اشىق جۇك ماشيناسى قالانىڭ كەڭ كوشەسىمەن كەلە جاتىر. ۇستىندە قاتار تىزىلگەن سكامەيكالاردا جاستار. تۇرلەرى تانىس. بۇلار ماناعى «تاۋ باعبانى» كولحوزىنىڭ قىز-جىگىتتەرى — تەاترعا كەلە جاتىر. ءبارى قوسىلىپ ءان سالىپ كەلەدى. قولدارىندا گۇلدەرى بار. جۇزدەرى جارقىن. تەك ءبىز بىلەتىن بالزيا عانا سۋلىق وتىر.
— بالزيا، سەن نەگە ۇندەمەيسىڭ؟ ساعان نە بولعان؟ — دەيدى قاسىنداعى قۇربىسى.
بالزيا وعان جاۋاپ بەرمەيدى. ءبىر كەزدە جاستاردىڭ ءبىرى:
— اناڭ قارا. ماناعى ءبىزدىڭ كومپوزيتورىمىز! — دەپ ايقايلايدى.
سول كەزدە بالزيا دا ەلەڭ ەتىپ، ورنىنان ۇشىپ تۇردى. جۇك ماشيناسى ينسپەكتوردىڭ قاسىنان جايلاپ ءوتتى. جاستار ءبىزدىڭ ءۇش جىگىتتى تانىپ قول بۇلعايدى. بالزيانىڭ كوزى سۇمىرەيىپ تۇرعان اپپاقوۆقا ءتۇستى. و دا قىزدى كورىپ قالدى. بالزيا قولىنداعى گۇلىن كومپوزيتورعا لاقتىردى.
اناۋ قاعىپ الدى.
جۇك ماشيناسى ءوتىپ كەتتى. ال، اپپاقوۆ سول ماشينانىڭ ىزىنە قاراپ، گۇلدى كوكىرەگىنە قىسىپ تەلمىرىپ قالعان.
— ازامات! ازامات! بوگەمە، ماشيناعا ءمىنىڭىز، — دەپ داۋىستادى اۆتوينسپەكتور. — ازامات!
— ا؟ — دەدى اپپاقوۆ ۇيقىدان ويانعانداي.
— ماشيناعا ءمىنىڭىز.
— ءبىز قايدا بارامىز؟
— گاي-گە.
— مەيلى قايدا اپارساڭ، وندا اپار. ءبىراق ءسىز تاماشا ادامسىز، — دەدى اپپاقوۆ.
رەجيسسەردىڭ كابينەتى. رەجيسسەر ماڭدايىن، ءبىر قولىن مارلىمەن تاڭىپ العان.
— باۋىزداپ كەتتى. باۋىزداپ كەتتى مەنى.
— ءوزىڭىز عوي، بايقاماي قۇلاعان، — دەدى كومەكشى.
— سوقپاقوۆ! سوقپاقوۆ باۋىزداپ كەتتى مەنى. پرەمەرا!.. پرەمەرا... بۇيرىق دايىندا.
— قانداي بۇيرىق؟
— سوقپاقوۆتى جۇمىستان شىعارۋ جايىندا. تەز!
— ءقازىر! — كومەكشى تۇرا جۇگىرەدى.
— توقتا. سوقپاقوۆقا قاتال سوگىس بەرىلسىن دەپ جاز.
— قۇپ. سوگىس دەپ جازايىن.
— توقتا! سوگىس. سوگىس ساعان پرەمەرا بولا ما؟ قاپ! باۋىزداپ كەتتى-اۋ. — ستولدى جارالى قولىمەن قويىپ قالىپ، شىڭعىرىپ جىبەرەدى. — ۋھ! — اۋزىنا تابلەتكا سالادى. — سۋ اكەل. — سۋ ىشەدى، — اسقاروۆتى شاقىر.
— قۇپ! — كومەكشى شىعا جونەلەدى.
كوريدوردا قارسى كەلە جاتقان اسقاروۆپەن سوقتىعىپ قالادى.
— سەنى تەز شەف شاقىرادى. تەك بايقا، ءوزى تىم اشۋلى. كارى بۋراداي كىمدى شاينارىن بىلمەي وتىر.
كابينەتتە رەجيسسەر مەن اسقاروۆ.
— ءسىز عافۋ ەتىڭىز، مەن مانا قىزىپ كەتىپپىن، — دەدى اسقاروۆ. سودان كەيىن كوپ ويلاندىم. كىسى ءوز مانسابى ءۇشىن ونەردى قۇرباندىققا شالماۋ كەرەك ەكەن، ونەر ءۇشىن ءوزىن قۇربان ەتۋ كەرەك ەكەن. ءسىز دۇرىس ايتقانسىز — شىنىندا دا ماعان پرەمەراعا شىعۋعا ءالى ەرتە ەكەن.
— باسە سولاي ما ەكەن! قوندى ما ميعا؟
— قونعاندا قانداي. ەكى-ۇش جىل ونەرىمدى شىڭداعانشا پرەمەراعا شىقپاسقا انت ەتتىم.
اسقاروۆتى نەگە شاقىرعانى ەندى عانا ەسىنە ءتۇسىپ رەجيسسەر ىڭعايسىزدانىپ قالدى.
— ءا-ا... مەن ءبىر باتىل بايلامعا كەلىپ وتىرمىن. بۇگىن باس گەرويدى سەن وينايسىڭ.
— نە دەيسىز؟ جو-جوق.
— جاس تالانتتاردى باتىل كوتەرۋ كەرەك. بار دايىندال.
— جوق، مەن ويناي المايمىن. مەنىڭ دايىندىعىم دا كەمىس. تەك گاسترولدە ويناماسام...
— نەمەنە، گاسترولدى سەنىڭ ماڭدايىڭا جازىپ قويىپ پا؟! ءقازىر وينايسىڭ.
— ءسىز قىزىقسىز، بۇل پرەمەرا عوي. مەنىڭ ءتىپتى اتاعىم دا جوق.
— اكتەر ساحناعا شىقپاسا ونىڭ اتاعى قايدان شىعادى. بار، تەز بويان دا كيىن.
— جوق، بۇل جولى مەن وينامايمىن. ونەر قۇرباندىقتى تالاپ ەتەدى.
رەجيسسەر ەندى جالىنا باستايدى:
— كوكەتاي، ەندەشە ساحناعا شىق تا، ءوزىڭدى ءبىر جولعا قۇرباندىققا شالا قويشى. بار، بارشى تەزىرەك. ون بەس - اق مينۋت ۋاقىتىڭ قالدى.
«بوز جورعا» ىرعالاڭداپ قالانى شارلاپ كەلە جاتىر. رۋلدە ينسپەكتور وتىر. توسىن ايداۋشىنى جاتىرقاعانداي ماشينا كۇرك-كۇرك جوتەلىپ، بار دەنەسىمەن ءدىر-دىر ەتەدى. باس ۇيرەتىلمەگەن اتتاي بىردە ورعي جونەلىپ، بىردە وقىس باياۋلايدى. ينسپەكتور ارەڭ ايداپ كەلەدى. اۋىق - اۋىق باسىن شايقاپ قويادى.
— اپىراي، ءا، مىنا ماشينانى تەحنيكالىق باقىلاۋدان قالاي وتكىزىپ الدىڭدار؟ — دەپ سۇرايدى قاسىنداعى اپپاقوۆتان.
— بۇل جانۋار وزىمنەن باسقا كىسىگە ءال بەرمەيدى، — دەدى اپپاقوۆ.
— گاي - دىڭ باستىعىنىڭ ءاتى-جونى كىم؟ — دەپ سۇرادى ادەتىنشە تۇكسيىپ وتىرعان توقپاقوۆ.
— قاسىم وسپان ۇلى جالعاسوۆ. ونىڭ كەرەگى نە سىزگە؟
— ءجۇزدىڭ ءتۇسىن بىلگەنشە، ءبىردىڭ اتىن ءبىل دەگەن. ءتۇبى كەرەك بولادى.
— قاتال ادام، — دەدى ينسپەكتور.
مەملەكەتتىك اۆتوينسپەكسيا باستىعىنىن كابينەتى. ستول باسىندا ورتا جاستاعى پودپولكوۆنيك وتىر. الگى قاسىم وسپان ۇلى جالعاسوۆ وسى كىسى بولسا كەرەك. اقىرىن سويلەپ تۇرعان رەپرودۋكتوردان ويناقى قىزۋ ءاندى قۇلاعى شالىپ قالدى دا، قاعازدان باسىن كوتەرىپ، رەپرودۋكتوردىڭ قۇلاعىن قاتتىراق بۇراپ قويدى. بۇل ءبىر وپەرەتتانىڭ بولشەگى ءتارىزدى، كوڭىلدى انگە حور جالعاسىپ ەركىن ەسىپ تۇر. پودپولكوۆنيك ءسال ويلانىپ، كەنەت مۋزىكانىڭ توركىنىن تانىپ وڭىنە جىلۋ جۇگىرىپ ەلىگە تىڭدادى.
— رۇقسات ەتىڭىز، جولداس. پودپولكوۆنيك، — دەدى ينسپەكتور ەسىكتەن سىعالاپ.
پودپولكوۆنيك ءۇنسىز باسىن يزەدى دە، ەسىككە قىرىن قاراعان كۇيى مۋزىكانى تىڭداي بەردى. ينسپەكتورعا ەرىپ ءبىزدىڭ ءۇش ساباز كابينەتكە كىردى. انگە ۇيىپ قالعان پودپولكوۆنيك بۋلارعا بىردەن بۇرىلا قويعان جوق. ءبىزدىڭ ءۇش جىگىت كىرگەن كەزدە تاڭىرقان قالعانداي بولىپ ەدى، كەلەر ساتتە بەتتەرى جىلتىراپ، بىر-بىرىنە كوزدەرىمەن ىم قاعىپ، جىميىپ قويدى.
پودپولكوۆنيك كۇرسىنىپ، امالسىزدان رەپرودۋكتوردى ءوشىرىپ قويدى. ورنىنان كوتەرىلىپ، ينسپەكتورعا بۇرىلىپ، رەپرودۋكتوردى نۇسقاپ:
— اپپاقوۆ، — دەدى.
— مەن، — دەپ اپپاقوۆ ءبىر قادام اتتاپ ەدى.
— جوق، سەنى ايتپايمىن، — دەپ پودپولكوۆنيك قولىن سەرمەدى. — اپپاقوۆتىڭ وپەرەتتاسىنان تاماشا ءبىر ءۇزىندى بەرىپ جاتىر ەدى. اي، دوستار - اي، وزدەرىڭ دە شاتاسىپ، وزگەنىڭ دە مازاسىن الىپ جۇرسىڭدەر - اۋ، — دەپ كۇرسىنىپ جىگىتتەرگە وكىنىش ءبىلدىردى دە ينسپەكتورعا بۇرىلدى. ءيا، نەمەنە؟
ينسپەكتور قالتاسىنان اپپاقوۆتىڭ دوكۋمەنت سىماعى الىپ پودپولكوۆنيكتىڭ ستولىنا قويادى.
— جولداس پودپولكوۆنيك، بىرىنشىدەن بۇلار قالاعا رۇقسات ەتىلگەن شاپشاڭدىقتان اسىرىپ ايدادى، ەكىنشىدەن قۋىپ وزۋعا تىيىم سالىنعان جەردە باسىپ وزدى.
توقپاقوۆ. ءبىز پرەمەراعا اسىعىپ ەدىك، قاسىم وسپانوۆيچ.
پودپولكوۆنيك. قانداي پرەمەرا؟
سوقپاقوۆ. جاڭاعى ءوزىڭىز تىڭداعان اپپاقوۆتىڭ وپەرەتتاسىنا.
پودپولكوۆنيك. جاناسۋدىڭ جولىن ىزدەپ تۇرسىزدار - اۋ، ءا؟! بيلەتتەرىڭ بار ما ەدى؟
اپپاقوۆ. جوق، بيلەتىمىز جوق.
پودپولكوۆنيك. اپپاقوۆتىڭ وپەرەتتاسىنا بيلەت كەشە ساتىلىپ بىتكەن. سپەكتاكل باستالىپ كەتتى. سوندا قالاي كىرمەك بولدىڭىزدار ءا؟ سىزدەر ءويتىپ بۇلتالاقتاتپا، جولداستار.
سوقپاقوۆ. جوق، ءبىز بيلەتسىز كىرەمىز.
پودپولكوۆنيك. بيلەتسىز؟
ينسپەكتور ەكەۋى «قالاي، قالاي سوعادى مىنالار» دەگەندەي، بىر-بىرىنە كوز تاستايدى.
— ءيا، ءبىزدى بيلەتسىز جىبەرەدى، — جولداس پودپولكوۆنيك، — دەدى سوقپاقوۆ. — شىن ايتام. مىناۋ الدىڭىزدا تۇرعان اپپاقوۆ سول وپەرەتتانىڭ اۆتورى. كومپوزيتور.
— نە دەدىڭىز؟ — دەپ پودپولكوۆنيك تاڭىرقاپ قالدى، — ول مۇندا نەعىپ جۇرەدى. جوق، جولداس، اپپاقوۆ ءقازىر تەاتردا وتىر.
— الدىندا تۇرعان اپپاقوۆ، — دەپ توقپاقوۆ تا دۇڭك ەتە قالدى.
پودپولكوۆنيك اپپاقوۆتىڭ بەتىنە ءبىر قارادى، قولىنداعى توزعان تالوننىڭ بەتىنە ءۇڭىلدى.
— اپپاقوۆ... شامعون... راس ەكەن.
سودان كەيىن ءوڭى نۇرلانىپ كۇلىمسىرەپ كومپوزيتورعا قولىن سوزدى.
— ءسىزدى كورگەنىمە قۋانىشتىمىن، شامعون دوس. مەنىڭ تورتتەگى بالام مەن كەمپىر شەشەمە دەيىن ءسىزدىڭ ءانىڭىزدى ىڭىلداپ وتىرادى. ەندى ۇلكەن دۇنيەگە قۇلاش ۇرا باستاڭىز.
پودپولكوۆنيكتىڭ ىقلاسىن كورىپ ءبىزدىڭ جىگىتتەردىڭ بەتىنە قۇر جۇگىرە باستادى. بىر-بىرىنە قاراپ جىمىڭ ەتە قالىستى. سوقپاقوۆ ءارى قاراي تانىستىرىپ جاتىر.
— مىنا ۇزىن تۇرا توقپاقوۆ دەيتىن اقىن. بۇگىنگى وپەرەتتانىڭ ليبرەتتوسىن جازعان وسى.
پودپولكوۆنيك جالعاسوۆ ونى دا بىلەتىن بوپ شىقتى.
— توقپاقوۆ جولداس، ءسىزدىڭ ولەڭدەرىڭىزدى ۇناتۋشى ەدىم. ەندى دراماتۋرگياعا قادام باسىپسىز. قۇتتى بولسىن، — دەن ونىڭ دا قولىن الدى.
— توقتاي تۇرىڭىز، — دەدى جالعاسوۆ سوقپاقوۆتىڭ بەتىنە قاراپ. ءسىز وسى سوقپاقوۆ ەمەسسىز بە؟ باسە قايدا كوردىم دەسەم ايتەۋىر. توقتاڭىز... سوندا ءسىز... بۇگىنگى افيشادا ءسىز ەمەس نە ەدىڭىز؟ وپەرەتتا باستالىپ كەتتى عوي.
— ءاي، قۇرىسىن، جولداس پودپولكوۆنيك، — دەدى سوقپاقوۆ ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ، — مىنالار قۇرتتى عوي مەنى. كولحوزعا كەزدەسۋگە بارامىز دەپ...
— سوندا ءسىزدىڭ ورنىڭىزدا كىم وينايدى بۇگىن؟
— اسقاروۆ دەگەن ءانشى.
— اسقاروۆ؟.. ەستىمەگەن ءانشىم.
— ەستىمەي-اق قويىڭىز، قاسىم وسپانوۆيچ. بۇلار مەنى دە قۇلاتتى، پرەمەرانى دا قۇلاتتى.
— قاپا بولماڭىز، سوقپاقوۆ باۋىرىم. كەلەر جولى قاتىرىپ ويناساڭىز بولدى عوي. مەن بۇگىن سپەكتاكلگە بارام با دەپ ەدىم. كورمەيسىز بە، جۇمىستان شىعا المادىم. ەندى كەلەر جولى ءسىز ويناعاندا باراتىن بولدىم.
جاڭا تانىسقان دوستار وسىلاي ءماز-مايرام بوپ قالىپ ەدى، ءبىر كەزدە اۆتوينسپەكتور تاماعىن قىرىپ، مازاسىزدانا باستادى. ونى جالعاسوۆ بايقادى. ءوزىنىڭ قىزمەت بابى، بۇل جىگىتتەردىڭ قانداي سەبەپپەن كەلگەنى ەسىنە ءتۇستى. اقىرىنداپ سىلتەسىن باسقان شامداي جايناپ تۇرعان قاباعىنىڭ نۇرى سولا بەردى. ءبىزدىڭ جىگىتتەردىڭ دە ەزۋىندەگى كۇلكىلەرى ءوشىپ، ەڭسەلەرى تومەندەي بەردى.
پودپولكوۆنيك (ينسپەكتورعا). ءيا، تاعى نەسى بار؟
ينسپەكتور. باسقا دا نارۋشەنيەلەرى جوق ەمەس، جولداس پودپولكوۆنيك.
ەكەۋىنىڭ كوزى ءتۇيىسىپ قالدى. ءبىر-بىرىن ءتۇسىندى.
— ءيا، قيىن جاعداي، — دەدى پودپولكوۆنيك. سودان كەيىن كوزدەرى جاۋتاڭداپ، تەلمىرىپ تۇرعان ۇشەۋىنە قارادى. اشا كەتتى. — ءيا، مەن ءسىزدىڭ كومپوزيتورلىق تالانتىڭىزدى جوعارى باعالايمىن، جولداس اپپاقوۆ. ال، ءبىراق شوفەرلىعىڭىز ۇنامايدى. ۇنامايدى...
اپپاقوۆ. ايىپتىمىز، جولداس پودپولكوۆنيك.
سوقپاقوۆ (ىلەسە). ايىپتىمىز، جولداس پودپولكوۆنيك. — توقپاقوۆتى بۇيىردەن ءتۇيىپ قالدى.
توقپاقوۆ. ايىپتىمىز، جولداس پودپولكوۆنيك.
— ءسىزدىڭ ويىڭىز قالاي، جولداس لەيتەنانت، ا؟ — دەدى پودپولكوۆنيك، — مۇمكىن ءبىر جولعا ەسكەرتۋمەن شەكتەلسەك قايتەدى؟
— مەنىڭ دە پىكىرىم سولاي، جولداس پودپولكوۆنيك.
پودپولكوۆنيك اپپاقوۆقا دوكۋمەنتىن قايىرىپ بەرەدى.
— ال، جولداس اپپاقوۆ، ءبىر جولعا كەشىردىك. ەكىنشىدە باسقا ءبىر قۋانىشتى جاعدايدا كەزدەسەتىن بولايىق.
— راقمەت، راقمەت، قاسىم وسپانوۆيچ.
— ال جىگىتتەر، سىزدەرمەن تانىسقانىما قۋانىشتىمىن. ساۋ بولىڭىزدار.
ۇشەۋى جامىراسىپ العىستارىن جاۋدىرادى.
— تەك كەلەسى پرەمەراعا كەلىڭىزشى، قاسىم وسپانوۆيچ، — دەپ جالىندى سوقپاقوۆ.
— كەلەم. ناعىز ءبىر توتەنشە جاعداي بوپ قالماسا، كەلەم.
* * *
اپ-ادەمى باۋ-باقشاسى بار داچا. اپپاقوۆ پەن توقپاقوۆ كيىمدەرىن شەپتىڭ ۇستىنە شەشىپ تاستاپ، ترۋسيشەڭ جۋىنۋعا ازىرلەنگەن. بۇلاردىڭ قاسىندا شاق-شاق، ساتپاق «بوز جورعا» تۇر. توقپاقوۆ جۇگىرىپ بارىپ ءبىر شەلەك سۋ كوتەرىپ ماشينانىڭ قاسىنا كەلدى. كاپوت وزىنەن-وزى سارت ەتىن اشىلىپ كەتتى. اپپاقوۆ سۋدى رادياتورعا شاشىپ جىبەردى. بۇرق - بۇرق ەتە قالدى. «بوز جورعا» ىڭىرانىپ قويادى.
ەندى توقپاقوۆ اپپاقوۆتىڭ ۇستىنە شەلەكپەن سۋ قۇيىپ جاتىر. بۇل دا راقاتقا باتىپ ىڭىرانادى. توقپاقوۆ ماشينا مەن اپپاقوۆقا سۋدى كەزەك شاشادى. ەكەۋى كەزەك - كەزەك ىڭىرانادى.
قارا سۋمكانى كوتەرىپ سوقپاقوۆ جۇگىرىپ كەلەدى.
ۆەراندانىڭ الدىندا اپپاقوۆ پەن توقپاقوۆ سابالاق سۇلگىمەن ۇستەرىن اسىعىس ىسقىلاپ جاتىر. قاستارىنا اپتىعىپ سوقپاقوۆ كەلدى.
— اي، سەن قايدا ءجۇرسىڭ؟ كەتپەيمىز بە، تەزىرەك، — دەدى توقپاقوۆ.
— ەندى نەسىنە اسىعاسىڭ؟ مەنى ويىننان قالدىردىڭدار. پرەمەرانى قۇلاتتىڭدار. ەندى مەنى اشتان ولتىرمەكسىڭدەر مە؟ جۇرىڭدەر، ءنار تاتايىق تىم بولماسا.
* * *
بولمەنىڭ ءىشى. جاساۋى جۇپىنى. ورتاداعى ستول دا جالاڭاش. بويداق ادامنىڭ ءۇيى ەكەنى كورىنىپ تۇر. سوقپاقوۆ قارا سۋمكادان ستولعا نان، كولباسا، باسقا دا ول-پۇل تاعامدارىن الىپ قويىپ جاتىر. اپپاقوۆ پەن توقپاقوۆ بىردەن ىسكە كىرىسكەن. سۋمكادان سۋىرىلعان تاعامعا شاپ بەرىپ، ءبىرىنىڭ قولىنان ءبىرى جۇلىپ الىپ قۇنىعا اسايدى.
— ءاي، سابىر، سابىر ەتىڭىزشى، — دەپ بايەك بولادى سوقپاقوۆ.
— ەندى تەزىرەك كەتپەيمىز بە، — دەيدى توقپاقوۆ قادالىپ.
— قايدا كەتەسىڭ؟ اسقاروۆتىڭ وپەرەتتانى قۇلاتقانىن كورگەنشە شىداماي باراسىڭ با؟
— قوي، تالانتتى جاس ءانشى عوي. قۇلاتپاس، — دەدى كولباسانى اساپ جاتقان اپپاقوۆ.
— تاپقان ەكەنسىڭ تالانتتى. وندا مىناداي دا شەبەرلىك جوق، — دەدى كۇيىپ كەتكەن سوقپاقوۆ. سۋمكادان ءبىر بۋتىلكا اراقتى سۋىرىپ الدى. اناۋ ەكەۋىنىڭ كوزدەرى اڭىرايىپ كەتتى.
— سەنىڭ مۇنىڭ نە؟ ءبىر پالەدەن قۇتىلماي جاتىپ.
— قوي، قوي، بولمايدى، — دەپ باسىن شايقايدى اپپاقوۆ.
— كۇيىكتەن ىشەم، كۇيىكتەن. ماعان ەڭ كەمىندە قاتال سوگىس دايىن تۇر — تەاتردا. ءبارىن بۇلدىرگەن سەندەر.
— كۇيىكتەن دەسەڭ ءجونى بار، — دەپ قوبالجىدى توقپاقوۆ.
— جو-جوق. مەن، ىشپەيمىن، جىگىتتەر.
توقپاقوۆ. «بوز جورعانى» قوراعا امان-ەسەن ەكەن كىرگىزدىڭ. ەندى نەسىنە ساساسىڭ؟
اپپاقوۆ. تەاترعا بارامىز عوي.
سوقپاقوۆ. اسقاروۆتى تىڭداۋعا ما؟ جوق تەك سوڭعى اكتىگە عانا بارامىز. ەرتەرەك بارساق مەن اسىلىپ ءولىپ قالۋىم مۇمكىن.
توقپاقوۆ. مەن دە ءوز نارسەمدى كورگەندە جۇرەگىم قوبالجىپ وتىرا المايمىن تەاتردا. بۇگىنگى باستان كەشكەن حيكايادان كەيىن جان شاقىرىپ الماساڭ بولمايدى. قۇيىپ جىبەر.
سوقپاقوۆ ءارتۇرلى ىدىسقا (ستاكان، كرۋجكا، كەسە) مولتىلدەتىپ اراق قۇيىپ جاتىر.
* * *
تەاتر. ساحنا سىرتى. گريمدەلىپ، كيىنىپ العان اسقاروۆ ونىڭ قاسىندا رەجيسسەر. ەكەۋى دە قوبالجۋلى.
— مەنىڭ جۇرەگىم الىپ ۇشىپ تۇرعانى... — دەيدى اسقاروۆ قولى دىرىلدەپ.
— الىپ-ۇشىپ دەيسىڭ بە؟ — رەجيسسەر قينالىپ قالدى. — ونىڭ قيىن ەكەن، دوستىم. ءيا قيىن. ساحناعا شىعاردا اكتەر دەگەن مۇزدان سالقىن، تاستان سالماقتى بولۋ كەرەك. اجەپتاۋىر ەركەكسىڭ عوي. اپتىعىن باسا المايسىڭ با؟ تىزگىنىڭدى قولىڭا ال.
— اپتىعىن باسقىم - اق كەلەدى. ءبىراق باسا الماي تۇرمىن.
— اپىر-اي،ءا؟ باسا الماي تۇرسىڭ با؟
— ءيا...
— مۇنىڭ قيىن ەكەن؟ قوبالجىپ، جۇرەگىڭ دىرىلدەپ تۇر-اۋ، ءا؟
— ءيا.
— ويباي-اۋ، ناعىز كەرەگى سول عوي. مىنە... مىنە، ناعىز كەرەگى سول.
— راس پا؟ — دەيدى اسقاروۆ ەلەڭ ەتىپ.
— ارينە. ساحناعا ناعىز كەرەگى سول. مەن ويناعالى مىنە اتتاي قىرىق جىل بولدى. ءالى كۇنگە دەيىن ساحناعا شىعاردا جۇرەگىم لۇپىلدەپ الىپ-ۇشىپ تۇرادى.
— اپىر-اي، راس ايتاسىڭ با؟ — دەيدى اسكاروۆ كوڭىلى ورنىنا ءتۇسىپ.
— راس بولعاندا قانداي. مۇزدان سالقىن، تاستان اۋىر اكتەردەن ونەر شىقپايدى. ول ولىكپەن بىردەي. ونەر دەگەن وت. سەنىڭ جۇرەگىڭنىڭ ءلۇپىلى زالداعى مىڭ ادامنىڭ جۇرەگىن تۇتادى. قۇدايدان قورىقپا، قازىرگى ساحنادا قۇداي تەك سەنسىڭ. بار، بارا عوي، باۋىرىم.
جۇگىرىپ رەجيسسەردىڭ كومەكشىسى كەلدى.
— سوقپاقوۆ ءالى جوق؟ ەندى قايتتىك؟
— سوقپاقوۆ دەيسىڭ بە؟ ونىڭ ماعان كەرەگى نە؟ اسقاروۆ تۇرعاندا سوقپاقوۆتىڭ قۇنى ماعان بەس تيىن! — اسقاروۆقا بۇرىلىپ: — بار، بارا عوي، باۋىرىم، — دەپ ونى يتەرمەلەپ ساحناعا كىرگىزىپ جىبەرەدى. سودان كەيىن:
— وي، سوقپاقوۆ! سەنى، سەنى!.. قۇرتتىڭ - اۋ! — دەپ قالش-قالش ەتتى.
سوقپاقوۆ ءجۇزى جايدارى، كوڭىلدى. ستول باسىندا ءۇش دوس. شاماسى اجەپتاۋىر جىلجىتىپ العان ءتارىزدى. ماناعىداي ەمەس، قۇرىسقان كوڭدەرى ءجىبىپ، وڭدەرىنە نۇر جۇگىرىپ، كوزدەرى جىلتىراپ كادىمگىدەي بالبىراي باستاعان. بۇگىنگى كورگەن كوپ ازاپ - مەحنات ۇمىت بولعان سياقتى.
— جىگىتتەر، شىنىن ايتۋ كەرەك، اسقاروۆ يا؛امان ءانشى ەمەس. اكتەر دا بار، — دەدى كوڭىلدىڭ كىرىن ارىلتىپ العان سوقپاقوۆ.
اپپاقوۆ. مەن دە سونى ايتقام جوق ساعان دەپتى.
* * *
ءتۇن. جاڭبىر. كوشەدەگى شالشىق سۋدى شاشىراتىپ، قالانى قاق جارىپ «بوز جورعا» كەلەدى. ارلى-بەرلى ءوتىپ جاتقان سيرەك ماشينالار. ءبىر كەزدە كوشەدە ارقاسىمەن تۇرعان رەگۋليروۆششيككە قاراماستان قويىپ كەتتى. ميليسيونەر ىسقىرىپ ەدى. بۇلار قايرىلا قويعان جوق. ءسال ىركىلە باستاعان اپپاقوۆقا انا ەكەۋى جەل بەردى.
— ىركىلمە. تارتا بەر.
— ۇساق-تۇيەككە قايرىلما.
ماشينا ۇزاپ بارادى. ميليسيونەر ونىڭ نومەرىن جازىپ الىپ جاتىر.
كوپ ۇزاماي الداپ تاعى ءبىر رەگۋليروۆششيك ۇشىراستى. ول تاياعىن كوتەرىپ ەدى، بۇلار توقتامادى. سوقپاقوۆ پەن توقپاقوۆ تەرەزەدەن ايقاي سالادى:
— ءبىز گاي - گە بارامىز.
— ءبىز جالعاسوۆتىڭ وزىنە بارا جاتىرمىز، — دەپ تەرەزەدەن قول بۇلعاپ، سوۆەت ميليسياسىنا جالىندى سالەم جولدايدى.
بۇلاردىڭ سوڭىنان ءبىر موتوسيكل ەردى. ءبىراق «بوز جورعا» قايرىلماي ىزعىتىپ بارادى. كوپ ۇزاماي تاعى ءبىر قۋعىنشى قۇيرىعىنا ىلەستى. ال، «بوز جورعا» بولسا تەك شالشىق سۋدى شاشىراتىپ ەسىپ كەلەدى.
* * *
تەاتر. رەجيسسەردىڭ كابينەتى. رەجيسسەر قاباعىنان قار جاۋىپ تۇنەرىپ وتىر. راديونى ءوشىرىپ تاستادى. جۇگىرىپ كوميك كەلەدى. رەجيسسەر كوميكتى ورتەپ جىبەرەتىندەي بوپ ورنىنان كوتەرىلدى.
— نەگە كۇلمەيدى جۇرت؟
— مەن قايدان بىلەيىن. ءوزىڭىزدىڭ جازعان ساحناڭىز. ماتەريالى سولاي بولعان شىعار.
— ماتەريال... ماتەريال... شىن كوميك جانازا وقىپ تۇرىپ تا جۇرتتى كۇلدىرە ءبىلۋ كەرەك. ۇقتىڭ با؟
— جارايدى. ۇقتىم، — دەپ كوميك شەگىنە بەردى.
* * *
اقىرى «بوز جورعا» دا ماناعى گاي - گە قايتىپ جەتتى. ءۇش دوس ماشينادان تۇسە قالىپ كەڭسەگە كىرىپ بارادى.
باياعى تانىس كوريدور. «گاي باستىعى جالعاسوۆ» دەگەن جازۋى بار ەسىك. ءۇش دوس سول ەسىكتىڭ الدىندا ءموليىپ تۇر. ەسىك جابىڭ. بۋلاردىڭ قاسىنا اۆتوينسپەكتور كەلدى. بۇل جاڭاعى موتوسيكلمەن وكشەلەي قۋعان قىزىل كوز پالەنىڭ ءوزى بولسا كەرەك. داۋسى تىم سۇستى ەكەن.
— رۋلدە وتىرعان قايسىڭ؟
— مەن ەدىم، — دەدى اپپاقوۆ.
— دوكۋمەنتىڭىزدى اكەلىڭىز.
— ءبىز جالعاسوۆ جولداسقا كەلىپ ەدىك، — دەپ اپپاقوۆ قيپاقتاي بەردى.
— ءيا، ءبىز جالعاسوۆ جولداستىڭ وزىنە كەلگەنبىز.
— ءيا، ءبىز پودپولكوۆنيكتى پرەمەراعا شاقىرۋعا كەلدىك، — دەپ توقپاقوۆتى سوقپاقوۆ قوستادى.
بۇلاردىڭ ءسوزىن قۇلاعىنا ىلگەن ينسپەكتور جوق.
— دوكۋمەنتىڭىزدى اكەلىڭىز!
امال جوق، اپپاقوۆ تالاي قولدان وتكەن «دوكۋمەنت سىماعى» قايتا ۇسىندى.
— ماسەلەنى ەرتەڭ شەشەمىز. ماشينانى ءبىزدىڭ قورادا قالدىراسىڭدار. — ينسپەكتوردىڭ ءار ءسوزى بۇلتارتپاس ءومىر سياقتى. — مۇندايدا جازانىڭ ءتۇرى بىرەۋ-اق. ءبىر جىلعا پراۆومەن قوش ايتىساسىز.
* * *
جاڭبىر جاۋىپ تۇر. گاي - دىڭ قوراسىندا «بوز جورعا». قاسىنا اپپاقوۆ كەلدى. ەرتەدەگى اتىمەن قوشتاسقان باتىرداي ماشينانىڭ كاپوتىن سيپالايدى.
— قوش بول، جانۋار «بوز جورعا». ءبىر جىلعا اجىراتتى عوي ءبىزدى سۇم تاعدىر. وعان دەيىن كىم بار، كىم جوق.
— ەر قاناتى ات دەگەن. قاناتسىز قالدىردىڭ عوي «بوز جورعا»، — دەپ توقپاقوۆ تا مۇڭايا باستاپ ەدى، سوقپاقوۆ قانا باسالقى ايتتى.
— بۇل بيشارانى ولتىرەيىن دەن پە ەدىڭدەر. ءتىپتى جاقسى بولدى. تىم بولماسا ءبىر جىل رەمونتتالىپ، دەم السىن. سودان كەيىن قايتادان ويناقتاپ شىعا كەلەدى. ال، كەتتىك! ەڭ بولماسا قول شاپالاقتاۋعا ۇلگىرەيىك تە!
* * *
تەاتردىڭ ساحناسى. وپەرانى سوڭعى پەردەسىنىڭ ءبىر كورىنىسى. ساحنادا اسقاروۆ. ول ءبىر تاماشا اريانى قۇيقىلجىتا شىرقاپ تۇر. ونىڭ وعى زالدى تۇگەل باۋراپ العان.
بارشا جۇرت كىرپىك قاقپاستان ۇيىپ قاپتى.
* * *
ۇلكەن قالانىڭ كوشەسى. جاڭبىر قۇيىپ تۇر. قاي-قايداعى ءبىر تار كوشەنى قۋالاپ قاراڭداعان ءۇش ادام جۇگىرىپ كەلەدى. بۋلاردى وكشەلەپ الگى اسقاروۆ شىرقاعان اريانىڭ اۋەنى قۋىپ كەلەدى.
اۋىق-اۋىق سەلتيىپ تۇرا قالىپ: «مىنا جەر توتە! بەرى ءجۇر! بىلاي ءجۇر!» دەپ بىر-بىرىنە داۋىستايدى. ءسويتىپ جول قىسقارتامىز دەپ شالشىق سۋدى شالپىلداتىپ، قاراڭعىدا قايداعى ءبىر شۇقىرعا پەرىپ كەتىپ، باتپاققا مالتىعىپ قالادى. كەي قورادا تۇيىققا تىرەلىپ، جول تابا الماي دال بولادى.
* * *
رەجيسسەردىڭ كابينەتى. رەجيسسەر مەن كومەكشى ەكەۋى راديودان زالدى تىڭداپ وتىر. اسقاروۆتىڭ ارياسىنىڭ اياعىن قول شاپالاقتاۋ كومىپ كەتتى. «تاماشا! براۆو! اسقاروۆ!» دەپ ايقايلاپ، زالداعىلار جەر تەپكىلەپ دۇرسىلدەتىپ الىپ بارادى.
رەجيسسەر ماناعىدان وزگەشە. كوزى جايناپ، كوكىرەگىن قۋانىش كەرنەگەن.
— ايتپاپ پا ەدىم، مەن ساعان! ايتپاپ پا ەدىم! — دەپ ايقايلايدى كومەكشىسىنە قاراپ. — ەسىڭدە مە سەنىڭ، ا؟
— ءيا، ءسىز سوقپاقوۆتى تاپ دەگەن ەدىڭىز.
— سوقپاقوۆ... باتىلدىق كەرەك! تاۋەكەل كەرەك، تاۋەكەل! — دەگەنمىن مەن ساعان! ۇقتىڭ با؟! — دەپ جارالى قولىمەن ستولدى قويىپ قالادى.
* * *
ساحنا. اسقاروۆ عاشىعىمەن قوسىلىپ بي بيلەپ ءجۇر.
* * *
ءۇش دوس ءالى جۇگىرىپ كەلەدى. ءولىپ-تالىپ تەاترعا دا جەتتى. ساحنا سىرتىنداعى كەڭ كوريدورمەن ۇشەۋى جۇگىرىپ كەلەدى. جولشىباي كەزدەسكەن اكتەرلەر مەن ساحنا جۇمىسشىلارى بۇلاردىڭ تۇرىنەن شوشىپ جالت بەرەدى. اقىرى بۇلار رەجيسسەردىڭ كابينەتىنە دە جەتتى.
* * *
رەجيسسەردىڭ كابينەتى. رەجيسسەر قۋانىشقا بەلشەسىنەن باتقان. كىرىپ كەلگەن ءۇش جىگىتكە قارسى تۇرا ۇمتىلادى.
— تاماشا! تاماشا! جەڭىس! جەڭىس، دوستارىم!
كەلگەندەر ءازىر ەشنارسەنىڭ ءمانىن ۇعا قويعان جوق.
جالتاقتاپ بىر-بىرىنە، سودان سوڭ رەجيسسەرگە قارايدى. رەجيسسەر ولاردىڭ ءحالىن ەلەيتىن ەمەس، بارعان سايىن قىزا سويلەيدى.
— تاماشا تابىس! قۇتتىقتايمىن، دوستار! — ۇشەۋىن جاعالاي قۇشاقتاپ سۇيەدى. — مەن بۇگىن تاماشا تالانت اشتىم! ءان اسپانىنا جارقىراتىپ جاڭا جۇلدىز شىعاردىم! قۇتتىقتاڭدار مەنى، دوستارىم.
— ول كىم؟
— ايتىڭىز، ول كىم؟
— اسقاروۆ! باتىلدىق كەرەك! تاۋەكەل كەرەك، دوستارىم! اسقاروۆتى اسپانعا شىعاردىم بۇگىن. جاستاردى سولاي كوتەرۋ كەرەك!
اپپاقوۆ. قۇتتىقتايمىن ءسىزدى.
سوقپاقوۆ. ءسىز تاۋەكەلشىل، جاڭالىققا جاقىن ادامسىز. قۇتتىقتايمىن.
رەجيسسەر. انا اسقاروۆتى قۇتتىقتا! ال، كانە، سپەكتاكل اياقتالىپ قالدى. تەز ساحناعا شىعامىز.
اپپاقوۆ. ءبىز... ءبىزدىڭ... ءۇستى...
سوقپاقوۆ. ءبىزدىڭ ءۇستى-باسىمىز لاس. مىنا ءتۇرىمىز اقىن تۇگىل كومپوزيتورعا دا جاراسپايدى...
رەجيسسەر بۇلاردىڭ ءتۇرىن ەندى عانا اڭعارىپ، ويلانىپ قالدى.
— بۇگىنگىدەي كۇنى ساحناعا بۇلاي شىعۋ ۇيات... — سودان كەيىن كومەكشىسىنە بۇرىلدى. — تەز رەكۆيزيتكە اپار. بۇگىن بۇلاردى قالاي كيىندىرسەڭ دە وبال ەمەس. ناعىز پرينسكە ۇقساتىپ كيىندىر! ۇقتىڭ با؟
— ۇقتىم.
— ناعىز شاحينشاحتى كيىندىر! ۇقتىڭ با؟
— ۇقتىم.
— ناعىز جاپون يمپەراتورىندا كيىندىر. ۇقتىڭ با؟
— ۇقتىم.
— تەز! تەز!
* * *
رەكۆيزيتتىڭ ۇلكەن بولمەسى. نەشە ءتۇرلى ەلدەر مەن ۇلتتاردىڭ سان الۋان بوياۋى قۇلپىرعان كوستيۋمدەرى ءىلۋلى تۇر. بۇرىشتا ءۇيۋلى جاتقاندارى دا از ەمەس. ءبىزدىڭ ءۇش جىگىت شەشىنگەن. اسىعىس كيىنىپ جاتىر.
توقپاقوۆتىڭ ۇزىن سيراعى بۇرىنعىدان بەتەر سيقىن كەتكەن. تار اق شالباردى بۇتىنا سىيعىزا الماي اۋرە.
توقپاقوۆ. ءاي، مىنا بىرەۋىڭ سىياتىن پالە ەمەس قوي؟..
رەجيسسەردىڭ كومەكشىسى. ول ءپرينستىڭ پانتالونى، قاتتىراق تارت!
اپپاقوۆ قاتار قاپشىقتاي كەڭ ءبىر پالەنى كيەم دەن، ىشىنە ءتۇسىپ كەتتى.
— اي، مىناۋىڭ قولپىلداعان نە پالە؟
— ول شاحينشاحتىڭ شالبارى. فاسونى سولاي!
— ءاي، سەن ماعان ايەلدىڭ كويلەگىن بەرگەنسىڭ؟ — دەپ ءبىر جاقتان سوقپاقوۆ ايقايلادى.
— قايداعى ايەل، ول جاپون يمپەراتورىنىڭ كيمونوسى.
توقپاقوۆ. سەن ءبىزدى مازاق قىپ تۇرمىسىڭ. بۇل نە پالە؟
اپپاقوۆ. ءيا، مىناۋىڭ ماسقارا عوي.
كومەكشى. تۇك ماسقاراسى جوق. شەفتىڭ ءامىرى سولاي. ءوز قۇلاقتارىڭمەن ەستىدىڭدەر عوي. بۇل رەجيسسەردىڭ ويى.
توقپاقوۆ. ءيا، سوۆرەمەننىي كوستيۋم بەر.
كومەكشى. سوۆرەمەننىي كوستيۋمدى مەن قايدان الام سەندەرگە. بۇل تەاتردا سوۆرەمەننىي وپەرەتتا قويىلىپ پا ەدى؟ جالعىز سپەكتاكلدىڭ كوستيۋمى، انە، اكتەرلەردىڭ ۇستىندە.
اپپاقوۆ. جوق، ءبىز بۇلاي شىعا المايمىز.
توقپاقوۆ. ءبىزدىڭ جۇرتقا كۇلكى بولار جايىمىز جوق.
كومەكشى. ەندەشە جالاڭاش شىعىڭدار. انە، سپەكتاكل ءبىتىپ قالدى. جۇرت قول شاپالاقتاپ جاتىر. تەز، تەز!..
* * *
ساحنا. سپەكتاكل بىتكەن. ارتيستەردىڭ ءبارى اۆانسەنادا. كورەرمەندەر ورىندارىنان تىك تۇرىپ اياماي قول سوعادى. ساحناداعى ارتيستەر دە ءماز، بۇلار دا الاقاندارىن ايايتىن ەمەس. كوپشىلىك «اسقاروۆ! اسقاروۆ! تاماشا! براۆو!» — دەپ ايقايلايدى. رەجيسسەر اسقاروۆتىڭ قولىن قايتا-قايتا كوتەرىپ، العا اتتاپ قورازدانىپ باس يەدى.
بۇعان ىلەسە «اۆتور! اۆتور!» دەگەن ايقاي شىعادى. «اپپاقوۆ! اپپاقوۆ! توقپاقوۆ! توقپاقوۆ!» دەپ بۇكىل زال كۇمپ-كۇمپ ەتەدى.
وسى كەزدە ساحناعا شاحينشاح كيىنگەن اپپاقوۆ، XVIII عاسىردىڭ پرينس بولىپ كيىنگەن توقپاقوۆ، جاپون يمپەراتورى بولىپ كيىنگەن سوقپاقوۆ شىعادى. بۇكىل زال دا كۇلەدى. رەجيسسەر دە، اكتەرلەر دە اڭ-تاڭ. سالدەن كەيىن رەجيسسەر ەسىن جيىپ، ءارقايسىنىڭ اتىن جەكە اتاپ زالعا تانىستىرادى. زال ءارقايسىنىڭ اتىن ەستىگەن سايىن قىران - توپان بولادى. قول شاپالاقتايدى.
زالدىڭ الدىڭعى قاتارىندا بالزيا. كوپپەن بىرگە ءماز بولىپ، كىشكەنتاي الاقانىن ويىلعانشا سوعادى. اپپاقوۆتىڭ كوزى سوعان ءتۇستى. ءوڭى جىلىپ قويا بەردى.
اپپاقوۆ قول كوتەردى. زالداعى شۋ سايابىرلاپ بارىپ باسىلدى. ءوزى قىسىلىپ ءسوز باستادى.
— جولداستار. دوستار... جاڭادان وپەرەتتا جازباق ويىمىز بار. ونى سىزدەرگە ۇنايتىن، قىزىق ەتىپ جازعىمىز كەلەدى.
— ءيا، قىزىق وپەرەتتانى ەندى جازامىز، — دەپ قويادى تۇكسيگەن قاباعى جازىلمايتىن توقپاقوۆ.
— ءبىز بۇگىن تاماشا ءانشى تاپتىق، — دەدى اپپاقوۆ. — كەلەر جولى جاڭا وپەرەتتامەن بىرگە تاعى ءبىر جاڭا ءانشىنى كورەسىزدەر.
تۇسىنىكتەر
«بوران» — بۇل رومان العاش «دالا سىرى» دەگەن اتپەن «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ 1963 جىلعى № 6، 7، 8 ساندارىندا جارىق كوردى. سول جىلى قازاقتىڭ مەملەكەتتىك كوركەم ادەبيەت باسپاسىنان شىققان «دالا سىرى» دەپ اتالاتىن پوۆەستەر مەن اڭگىمەلەر جيناعىنا ەندى. 1968 جىلى «جازۋشى» باسپاسىنان «بوران» جەكە كىتاپ بولىپ باسىلدى. وسى باسپادان جازۋشىنىڭ 1974 جىلى جارىق كورگەن ەكى تومدىق تاڭدامالى بولىپ ەندى.
ورىس تىلىندە «بوران» 1965 جىلى «نوۆىي مير» جۋرنالىنىڭ № 3 سانىندا باسىلىپ، 1966 جىلى «سوۆەتسكيي پيساتەل» باسپاسىنان «يسپوۆەد ستەپي» دەگەن اتپەن كىتاپ بولىپ شىقتى. «بوران» 1970 جىلى «جازۋشى» باسپاسىنان جەكە كىتاپ رەتىندە جارىق كورىپ، 1978 جىلى جازۋشىنىڭ وسى باسپادان شىققان ەكى تومدىق تاڭدامالى دا بار. «بوران» «درۋجبا نارودوۆ» جۋرنالىنىڭ كىتاپحاناسى دەگەن سەريامەن 1977 جىلى شىققان ءبىر تومدىققا دا ەندى. «بوران» رومانى اۆتوردىڭ وداقتاس رەسپۋبليكا حالىقتارىنىڭ تىلىنە دە اۋدارىلىن، كەڭىنەن تانىس بولعان تۋىندىسى. ول 1967 جىلى لاتىش، 1976 جىلى ۋكراين، 1982 جىلى قىرعىز تىلدەرىندە باسىلدى. 1968 جىلى نەمىس تىلىندە «اۋفباۋ فەرلاگ» باسپاسىندا شىقتى، 1975 جىلى سول باسپا، دۇنيەجۇزىلىك روماندار سەرياسىنا ەنگىزىپ قايتا باسىپ شىعاردى. 1972 جىلى ستامبۋلدا «اقىنى» باسپاسىندا تۇرىك تىلىندە، «پروگرەسس» باسپاسىندا فارسى تىلىندە شىقتى.
«ءۇندىستان حيكاياسى» — 1970 جىلى «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ № 11، 12 ساندارىندا جاريالاندى. 1971 جىلى «ءۇندىستان حيكاياسى» دەگەن اتپەن «جازۋشى» باسپاسىنان جەكە كىتاپ بولىپ شىقتى. وسى باسپادان جازۋشىنىڭ 1974 جىلى جارىق كورگەن ەكى تومدىق تاڭدامالى قۇرامىنا ەندى. ورىس تىلىندە «يندييسكايا تەتراد» دەگەن اتپەن 1972 جىلى «پروستور» جۋرنالىنىڭ № 3، 4 ساندارىندا جاريالانىم، سول جىلى «جازۋشى» باسپاسىنان جەكە كىتاپ بولىپ شىقتى. جازۋشىنىڭ 1978 جىلى وسى باسپادان شىققان ەكى تومدىق تاڭدامالى جيناعىنىڭ قۇرامىندا بار. «درۋجبا نارودوۆ» جۋرنالىنىڭ كىتاپحاناسى دەگەن سەريامەن شىققان ءبىر تومدىققا دا ەندى.
«ماحاببات مۇڭى» — الدىمەن 1960 جىلى «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ № 10 سانىندا جاريالانىپ، سول جىلى قازاقتىڭ مەملەكەتتىك كوركەم ادەبيەت باسپاسىنان «ماحاببات مۇڭى» دەگەن اتپەن باسىلعان اڭگىمەلەر مەن پوۆەستەر جيناعىندا جارىق كوردى. 1963 جىلى سول باسپادان شىققان «دالا سىرى» اڭگىمەلەر مەن پوۆەستەر جيناعىنان دا ورىن الدى. 1968 جىلى «بوران» دەگەن اتپەن «جازۋشى» باسپاسى شىعارعان رومان، پوۆەستەر، اڭگىمەلەر توپتاماسىنا، 1974 جىلى «جازۋشى» باسپاسىنان جارىق كورگەن ەكى تومدىق تاڭدامالى ەندى. ورىس تىلىندە 1965 جىلى «جازۋشى» باسپاسى شىعارعان «پەچال ليۋبۆي» جيناعىنا ەنگىزىلگەن.
«جولى بولماس جىگىتتىڭ...» — «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ 1968 جىلعى № 6 سانىندا جاريالاندى. قازاقتىڭ مەملەكەتتىك كوركەم ادەبيەت باسپاسى 1963 جىلى شىعارعان «دالا سىرى»، «جازۋشى» باسپاسى 1968 جىلى شىعارعان «بوران» جيناقتارىنا ەنگىزىلدى. اۆتوردىڭ 1974 جىلى «جازۋشى» باسپاسى شىعارعان ەكى تومدىق تاڭدامالى باسىلدى. ورىس تىلىندە 1965 جىلى «جازۋشى» باسپاسى شىعارعان «پەچال ليۋبۆي»، 1966 جىلى «سوۆەتسكيي پيساتەل» باسپاسىنان شىققان «يسپوۆەد ستەپي» جيناقتارىنا دا ەندى.
You Might Also Like
-
حالىقتىڭ كەمەڭگەر قايراتكەرلەرى تۋرالى تاريحي رومان جازعان اۆتور سول ادامنىڭ ءومىر تاريحىن عانا نەمەسە شاعىن توڭىرەگىن تانىستىرىن قويا المايدى. حالىقتىڭ ءومىرىن كەڭ قامتىپ، قوعامنىڭ نەگىزگى كۇشتەرىن ك...
