ماحاببات مۇڭى. دراما
قاتىناسۋشىلار:
ءلاززات — اقىن قىز.
نياز — اقىن.
اپا — ءلاززاتتىڭ اپاسى.
ساليحا — سىنشى، ءلاززاتتىڭ بىرگە وقىعان قۇربىسى
باعيلا — ءلاززاتتىڭ بىرگە وقىعان قۇربىسى.
قۋانتاي — عالىم.
نارقوسپاق — باعيلانىڭ كۇيەۋى.
ستۋدەنتتەر.
ءبىرىنشى ءبولىم
«ادامنىڭ رەنىشى تامشىداي جينالىپ، شاراسىنان اسىپ توگىلەتىن كەز بولادى. سول سياقتى كىسىنىڭ ءبىر كەزدەگى بىرەۋگە دەگەن ىقىلاسى جىڭىشكەرىپ بارىن، ءۇزىلىپ كەتەدى. بۇگىنگى كەزدەسۋ ءلاززات كوڭىلىندە قالعان قيماستىقتىڭ سوڭعى تالشىعىن ءۇزدى. ءلاززات تەرەزە الدىندا. اۋىر ويدا. كەۋدەسى تولقىپ باسىلادى. بىرتە-بىرتە سىنىق ءجۇزى انىق كورىنەدى. شاشىنا ەرتەرەك اق كىرگەن، ەسەيىپ كەلە جاتقان'ايەل. ءبىز ونى ۇلكەن كۇيزەلىس حالىندە كورىپ وتىرمىز. اپاسى كىرەدى. قىزىنىڭ قينالىپ تۇرعانىن بايقايدى. از ۋاقىت ءۇنسىز باقىلايدى، ءلاززاتتىڭ قاسىنا كەلەدى.
اپا. مىنا ءبىر تۇرىسىن ۇناتپاي قالدىڭ-اۋ. نەعىپ تۇرسىڭ ءلاززات؟
ءلاززات (تۇسىنبەي). ا؟
اپا. ءتىپتى مەڭىرەۋ بوپ كەتىپتى. نەعىپ تۇرسىڭ دەيمىن، قالقام. سىرقاتتان امانسىڭ با؟
ءلاززات. ا-ا... جوق... جوق، aپa.
اپا. قارتايدىم-اۋ دەيمىن، سەكەمشىل بوپ بارام. ەندەشە كىشكەنە بوي جازىپ قايتاسىڭ با، الدە تاي بەرەيىن بە؟ تەگىن ەمەس قوي، بۇل ءسىرا، تۇرىنەن قورقام، ءدال وسىنداي كەسكىنىن كورگەن جوق ەدىم.
ءلاززات. مەيلىڭ، اپا.
اپا. ءلازتاي، ەندەشە مەن شاي قويىپ جىبەرەيىن. ويپىر-اي، كۇيرەپ قالعان ءتۇرىڭ بار-اۋ، قالقام، ارتى قايىر بولعاي-اق تا. ەكەۋمىز وتىرىپ شاي ىشەيىكشى. ساليحانى دا شاقىرايىق. الگى قۋانتاي دا بۇگىپ سوعام دەپ ەدى. ويپىر-اي كوزىندە ءبىر سۇمدىق بار عوي. بۇگىن ءبىر باس قوسىپ، ءسويتىپ شۇيىركەلەسىپ وتىرايىقشى.
ءلاززات. نە دەيسىڭ اپا؟
اپا. شاي ىشەيىك دەيمىن. ساليحانى شاقىرايىق.
ءلاززات وقىس ۇمتىلىپ اپاسىن قۇشاقتاي الادى.
سولاي ءۇنسىز تۇرادى.
اپا. اينالايىن، كوڭىلىڭ جۇدەگەندە اپاڭنىڭ قوينىنا تىعىلاتىن ادەتىڭ ەسىڭە ءتۇستى مە؟ ماۋقىڭدى باسا عوي، قالقام.
ءلاززات. اپا، مەنىڭ وپ التىعا شىققان جىلىم عوي دەيمىن. سول جىلعى كوكتەم ەسىڭدە مە؟
اپا. ءا-ا، ەسىمدە. قۇدايعا شۇكىر، كىشكەنە شەشىلەيىن دەدى. سول جىلى ءبىر قىزعالداق تەرىپ، قۋانىپ قايتىپ ەدىڭ-اۋ. ءالى كوز الدىمدا. كوڭىلىڭ الىپ-ۇشىپ، قاپاتتانىپ كەلىپ ەدىڭ. سوندا مەنىڭ باۋىرىما تىعىلىپ، قيالدانىپ ۇزاق وتىردىڭ.
ءلاززات. ا-ا... ءبىراق ەندى وتىزدان اسقان ايەلدىڭ اپا قۇشاعىنا تىعىلۋى جاراسپايدى ەكەن. بۇ دا ءبىر الدانىش قوي. (اپا قۇشاعىنان تەز بوسانىپ.) اپا، بارىپ شايىڭدى ازىرلەي قويشى.
اپا. جارايدى، قالقام. (شىعادى.)
ءلاززات (اۋىر ويدا). الدانىش... ءومىرىڭنىڭ اياۋلى شاعىن الدانىشپەن وتكىزىپ الساڭ... ەي، ادامدار... اينالايىن تۋعاندار... جالعىز مينۋت تىڭداڭدار!.. مەن سەندەرگە كوپ بولدى سىر شەرتپەدىم... ءقازىر تۇگەل كوكىرەگىم ءورت مەنىڭ... كوكىرەگىم ءورت مەنىڭ... ءقازىر مەنىڭ ەسسىز ءشولىم باستالدى... ەش قايناردان قانباعان... ەي، ادامدار، اينالايىن جىر كەنى، مەنىڭ وسى قاينارىمنان قانىپ ءىش. اكەم ولگەن كەزىندە دە بۇل مەنى... ورتەمەگەن وكىنىش... ورتەمەگەن وكىنىش...
ساحنا قاراڭعىلاپادى. مۇڭلى قايعىلى مۋزىكانىڭ جالعاسى كوكتەن تاسقىنىنا ۇلاسقانداي، اياعى جادىراڭقى كۇيگە اۋىسادى. دالا كوكتەمى. الىس قىراتتا ورتتەي لاۋلاعان قىزعالداقتار. ون التى جاسار قىز بالا ءلاززات سول قىزعالداقتاردى قۋىپ كەلەدى. قىزعالداقتار وت بولىپ ويناپ، ەلىكتىرىن شاقىرىپ، بىردە الدىنان، بىردە وڭىنان، بىردە سولىنان كورىنەدى. ءلاززات كەيدە تاڭىرقاپ تۇرىپ قالادى. كوكتەمگى قۋانىشپەن بىردە كوكىرەگىندە جىر تۋىپ كەلە جاتقان سياقتى. «قىزعالداق داۋرەن — قىز داۋرەن»... دەپ كۇبىرلەپ ويلانىپ تۇر. ىشتەن تەبىرەنىپ جىر تۋىپ كەلە جاتقانداي ءۇنسىز كۇبىرلەيدى. ءبىر كەزدە سول جىردى ەستىگەندەي بولامىز.
ءلاززات. قىزعالداق قۋىپ... قىزعالداق قۋىپ... قۇماردان شىعاتىن بولدىق، قۇربىم-اۋ. (قايتالاپ.) قىزعالداق قۋىپ قۇماردان، شىعاتىن بولدىق، قۇربىم-اۋ (پاۋزا). جارقىلداپ... جارقىلداپ جانعان... الاۋلاپ. اينىماي جاتقان... اينىماي جاتقان قىر مىناۋ. (قايتالاپ.)
جارقىلداپ جانعان الاۋلاپ
اينىماي جاتقان قىر مىناۋ!
قىزعالداق قۋىپ قۇماردان،
شىعاتىن بولدىق قۇربىم اۋ
جارقىلدان جاتقان الاۋدان
اينىماي جاتقان قىر مىناۋ!
ساحنا اينالادى. ءلاززاتتىڭ اپاسى. الدىندا ۇلكەن ساندىق. سونىڭ ىشىندەگى قىستا ساقتالعان كيىم-كەشەكتى اقتارىپ، كەپتىرۋگە ازىرلەپ جاتىر. كوكىرەگى سەزىمگە تولى شەشەسىن قۇشاقتاي الادى. اپاسىنىڭ دا ءوڭى جارقىن؛ قىزىنىڭ ەرەكشە ءحالىن كۇنى بۇرىن كۇتكەندەي، تاڭىرقامايدى،
ءلاززات. اپا... اپاتاي...
اپا. He قالقام؟
ءلاززات. Mەن ساعان ءبىر كەرەمەت ايتايىن با؟
اپا. ايتا عوي، قالقام.
ءلاززات (اينالا تولقىپ). جوق، ايتا المايمىن. دالا... دالا بار عوي... بۋسانىپ تۋر.
اپا. ا-ا...
ءلاززات. اپاتاي، نەگە تۇسىنبەيسىڭ. كەرەمەت دەيمىن. جاپىراقتارعا جان ءبىتىپ، جۋسان مەن بوز سىبىرلاسىپ تۇرعانداي. بۇرىن نەعىپ بايقاماعانمىن. ءشوپتىڭ دە سىرى بولادى ەكەن عوي. ال، دالا بار عوي، كەۋدەسى كوتەرىلىپ، باسىلىپ، راقاتتانىپ دەم الىپ جاتىر. كادىمگىدەي بويى بالقىپ، راقاتتانىپ جاتىر. عاجاپ دەيمىن. Mەن سونىڭ ءبارىن ءتۇسىندىم، اپاتاي.
اپا. نەنى ءتۇسىندىڭ، قالقام؟
ءلاززات. ءبارىن ءتۇسىندىم دەيمىن. دالانى... بوزتورعايدى. قىزعالداقتى... قىزعالداق كۇلىمدەيدى. كۇلكىسى عاجاپ، نۇرلى كۇلكى. قىزعالداق... قىزعالداق... مەن ولەڭ شىعاردىم، اپا.
اپا. ايتا عوي، كۇنىم.
ءلاززات. ءقازىر. (ويلانىپ.) قىزعالداق... قىزعالداق داۋرەن... قىز داۋرەن... ۇمىتىپ قالدىم. كوپ... كوپ ولەڭ شىعارىپ ەدىم. ايتەۋىر، ولەڭدى ايتا بەرگەن سياقتىمىن. كىلەڭ ءبىر ءسوزى جوق ەلەڭ. ءسوزى جوق ولەڭ بولا ما، aپa؟
Aپا. نەگە بولماسىن. ونداي دا بولادى. ءتىلى تۇسكىرى مۇكىس بولسا، كىسى ىشىنەن تولعاپادى.
ءلاززات. بىلمەيمىن، مەن ءبىر ولەڭ شىعارعان سياقتى ەدىم. دالانىڭ ءوزى تولىپ تۇرعان ولەڭ سياقتى...
اپا. كوكىرەگىڭە ءبىر نۇر قۇيىلعان ەكەن، كۇنىم. قۋانىشىڭنان اينالايىن.
ءلاززات. راس ايتاسىڭ، اپا. ءبىزدىڭ ءبارىمىزدى كۇتىپ تۇرعان ءبىر زور قۋانىش بار. الدىمىزدا ۇلكەن توي بار سياقتى... ايتەۋىر، نە دە بولسا ءبىر جاقسىلىق بار، اپاتاي.
اپا. اركىمنىڭ ءبىر كوكتەمى بولۋشى ەدى. سەنىڭ دە كوكتەمىڭ كەلگەن ەكەن عوي، قالقام.
ءلاززات. «اركىمنىڭ ءبىر كوكتەمى بار» دەيمىسىڭ. سوندا ءار ادامنىڭ كوكتەمى بىرەۋ-اق بولا ما؟
اپا. ونى كىسىنىڭ كوڭىلى بىلەدى. (سوندىقتان ەسكى قۋىرشاقتى الىپ.) مىنانى ەندى قولىڭا الماسسىڭ. ايعانشانىڭ قىزىنا اپارىپ بەرە عوي. جوق-جىتىك ادامدار ۇساق-تۇيەككە دە تاپشى.
ءلاززات قۋىرشاقتى قولىنا الىپ كەتە بەرەدى. ساحنا اينالادى. ەندى ءلاززاتتىڭ قارسى الدىنان قۇربى جىگىت قۋانتاي كەلە جاتىر.
قۋانتاي. ءلاززات، بۇگىن اۋىل سىرتىنا التىباقان قۇرعالى جاتىرمىز. كەلەسىڭ عوي؟ (ءلاززات ۇندەي قويمايدى.) مىناۋ قولىڭداعىڭ نە؟ ءوزىڭ دىرداي بولىپ قۋىرشاق ويناپ جۇرگەننەن ساۋمىسىڭ؟
ءلاززات. قۋانتاي، سەن بۇگىن قىرعا شىعىپ كوردىڭ بە؟
قۋانتاي. ماپا فەرماعا بارىن كەلگەنمىن.
ءلاززات. دالا بۇگىن عاجاپ ەمەس نە؟ راس قوي، ءا؟
قۋانتاي. نەسى عاجاپ؟
ءلاززات. قىزعالداق، جۋسان... دالا بۋسانىپ تۇر.
قۋانتاي. ءوزىڭ نە ايتىپ تۋرسىڭ، ءلاززات. مەن قىزعالداق پەن جۋسان كورمەپپىن بە؟
ءلاززات. جوق، سەن دالانىڭ ءان سالعانىن كوردىڭ بە؟ دالانىڭ... اۋەنىن ەستىدىڭ بە؟
قۋانتاي. نە دەيدى؟.. ءوزىڭ اۋەيى بوپ كەتكەنسىڭ بە؟ حا-حا-حا... قوي، كەشكە التىباقانعا كەل... دالانىڭ ءان سالعانى... حە-حە-حە... (شىعادى.)
ءلاززات (جالعىز). سەن تۇك تۇسىنبەيسىڭ، ستۋدەنت بولساڭ دا تۇك كورمەيتىن سوقىرسىڭ... (قۋىرشاقتى بايقاۋسىز كەۋدەسىنە قىسىپ العان ەكەن، ەندى سوعان قاراپ.) ەندى سەن دە تۇك تۇسىنبەيسىڭ. مىلقاۋسىڭ. (ويلانىپ قالادى. ءوزى دە بايقاماي، اقىرىن كۇبىرلەپ ەلەڭ وقيدى.)
قىزعالداق قۋىپ قۇماردان
شىعاتىن بولدىق قۇربىم-اۋ.
دالاعا بۇگىن نۇر جاۋعان،
نۇر جامىلعان قىر مىناۋ.
بىلمەدىم قانباس سىر ما بۇل،
جازىلماي قالعان جىر ما ءبىر...
قاراڭعىلاپادى: كەلەسى ساحنا — ستۋدەنتتەر جاتاقحاپاسى بولمەسىنىڭ ءبىر بۇرىشى. ءلاززات ستولدا جازىپ وتىر. كوزىلدىرىكتى، كىشكەنتاي ارىق قىز ساليحا كىتاپ وقىپ جاتىر. ءلاززات ويلانىپ قالعان، ءوزى دە سەزبەي شىناشاعىمەن ستولدى تىقىلداتادى.
ساليحا (باسىن كوتەرىپ. ءلاززاتقا از ۋاقىت ءۇنسىز قارايدى). مۇمكىن، بىزگە دە ساباق وقۋ كەرەك شىعار.
ءلاززات (تۇسىنبەي). ا؟
سaليحا. ستولدى ساباماساڭ شابىتىڭ كەلمەي مە؟
ءلاززات. قايداعى ستول؟
ساليحا. الدىڭداعى.
ءلاززات. عافۋ ەت، ساليحا.
ساليحا. شابىتىڭدى ۇركىتىپ جىبەرگەنىم ءۇشىن، سەپ عافۋ ەت. شىنىڭدى ايتشى، وسى
سەنىڭ اقىن بولماق ويىڭ بار ما؟
ءلاززات. بىلمەيمىن.
ساليحا. جاسىرماي-اق قوي، نيەتىڭدى بىلەمىن. ودان دا مەن ساعان ءبىر اقىل ايتايىن، سونى تىڭدا.
ءلاززات. قانداي اقىل.
ساليحا. سەن وقۋدى تاستا.
ءلاززات. تاستاعانى نەسى؟
ساليحا. كوپ وقىساڭ اقىلدى بوپ كەتەسىڭ. ال، اقىن ادامعا اقىلدىڭ كەرەگى جوق.
ءلاززات. نەگە كەرەگى جوق.
ساليحا. وسى كۇنگە دەيىن سونى بىلمەيسىڭ بە؟ اۋىلدان كەلگەن قىزدان نە سۇرايسىڭ... ولەڭنىڭ قايدان تۋاتىنىن بىلەسىڭ بە، ءوزىڭ؟
ءلاززات. بىلمەيمىن... باستان تۋاتىن شىعار.
ساليحا. ولەڭ سەزىمنەن تۋادى. ال، اقىلداپ عىلىم تۋادى. سوندىقتان دا اقىن بولاتىن ادامعا — وقۋ دەگەن قىپ-قىزىل زيان. ۇقتىڭ با، مۇڭلىق. باعيلا قالاي «مۇڭلىق» دەپ اتىڭدى تاۋىپ قويعان. نەسىنە قارايسىڭ؟
ءلاززات. جوق، قاراپ وتىرعان جوقپىن.
ساليحا. كومەيىڭدى تۇسىنەم. «سەنىڭ وزىڭە قويعان اتىڭ كەلىسىپ تۇر ما» دەمەكسىڭ عوي؟ ماعان «قۇرباقا» دەپ ات قويدى. قۇرباقا...
ءلاززات. جوعا...
ساليحa. نەسى بار. قۇرباقا... مۇپ-مۇزداي بولعانمەن و دا ءتىرى جاندىك. قۇرباقا. ءوزىمنىڭ سوعان ۇقساستىعىمدى كىشكەنتاي كەزىمنەن سەزەتىنمىن.
ءلاززات. قويشى، ساليحا. سول باعيلانىڭ ءسوزىن... ءسوز دەپ.
ساليحا. يەسى بار. باعيلا دۋالى اۋىز. جىندىنىڭ ايتقانى كەلمەيدى، ساندىراقتاعانى كەلەدى دەپ، ەكەۋمىزگە اتتى تاۋىپ قويعان.
ءلاززات. ساليحا. وسى سەن نەگە ءوزىڭدى جازعىرىپ، قورلاپ سويلەگەندى جاقسى كورەسىڭ؟
ساليحا. «جاقسى كورەسىڭ؟» ءيا، جاقسى كورەم.
ءلاززات. سەن، عافۋ ەتشى، مەن ويىمدى جەتكىزىپ ايتا الماي جاتىرمىن... تەك، ءوزىڭدى ورىنسىز كەمسىتكەننىڭ قاجەتى قانشا دەگەنىم عوي؟
ساليحا. اقىلسىز. مۇڭلىق، سەن ونى تۇسىنبەيسىڭ عوي. ونىڭ اتىن جاتتىعۋ دەيدى.
ءلاززات. جاتتىعۋ؟.. سوندا قورلىق كورۋگە، مازاق بولۋعا جاتتىعاسىڭ با؟
ساليحا. ءيا... (پاۋزا). سەن قازاقتىڭ «شامان ايتپاي جاقسى جوق» دەگەن ماقالىن بىلەسىڭ بە؟ سوندىقتان دا ادام ءارقاشان جاماندىقتى كۇتىپ الۋعا دايار تۇرۋى كەرەك. جاقسىلىقتان ولگەن كىسىنىڭ مولاسىن كورگەن جوقپىن.
ءلاززات. سەنىڭ فيلوسوفياڭا تۇسىنبەي-اق قويدىم. ولاي ءومىر سۇرۋگە بولمايدى عوي.
ساليحا. اڭقاۋسىڭ-اۋ، مۇڭلىق. تەك سولاي ءومىر سۇرگەندە عاپا كىسى كۇشتى بولادى. قورلىقتان، مازاق پەن تابادان قورىقپاعان ادام قۇدايدان دا قورىقپايدى.
باعيلا كىرەدى. قاسىندا ۇزىن بويلى، تۇيە سياقتى بولبىر، كەلەڭسىز جىگىت نارقوسپاق.
باعيلا. قىزدار-اۋ، مەن سەندەرگە قىزىق ايتايىن با، ءبىزدىڭ الگى كرۋجوكتىڭ باستىعى بار عوي...
ساليحا. توقتا، الدىمەن كولەمىن ايتشى. نەشە قانشىق وسەك اكەلدىڭ؟
باعيلا. مەن ساعان بولا ايتىپ جاتقانىم جوق، قۇرباقا. قارقىلداماي جونىڭە وتىر.
ساليحا. سوندا كىمگە بولا ايتاسىڭ؟ ايتپاقشى، اپا جىگىتىڭدى تانىستىرمايسىڭ با؟ جاس جىگىت، ءسىز جوعارى شىعىڭىز. ايىپ بولماسا تانىسىپ قويالىق، ەستىگەن شىعارسىز.— مەنىڭ اتىم قۇرباقا. مىنا قىزدىڭ اتى مۇڭلىق. ال، ەرىپ كەلگەن قىزىڭىز ءوز اتىن ءوزى ايتقان شىعار.
نارقوسپاق. ە، ونى بىلەم عوي، باعيلا عوي.
باعيلا (نارقوسپاققا). سەن شىعا تۇر. قىزداردىڭ ءسوزىن تىڭداپ قايتەسىڭ.
نارقوسپاق. مەن كەتىپ قالمايىن با؟
باعيلا. كەتىپ قالما، كۇتە تۋر.
نارقوسپاق شىعادى.
ءلاززات. مىنا جىگىتىڭ كىم؟
باعيلا. نارقوسپاق قوي. ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ بالاسى.
ءلاززات. ەسىمى نارقوسپاق يا؟
باعيلا. تۇيەگە ۇقساس بولعان سوڭ اتاپ كەتكەن عوي. مەن الگى نە ايتايىن دەپ ەدىم. ءا-ا... ءيا... ءبىزدىڭ الگى كرۋجوكتى باسقاراتىن جىگىت بار عوي — سول شىنىمەن اقىن ەكەن عوي. ونىڭ ولەڭىنە كومپوزيتورلار ءان دە شىعاراتىن كورىنەدى. الگى، «جان ساۋلەم»، «عاشىق جار» دەگەن ولەڭدەر سونىكى ەكەن عوي. ويباي-اي، قاراي گور-اي.
ءلاززات. سەن سونى جاڭا ءبىلدىڭ بە؟.
باعيلا. ا؟ سەپ ونى بۇرىننان بىلەتىن بە ەدىڭ؟ ويپىرماي، مۇڭلىق-اي، سەنىڭ ىشىڭدە يت ءولىپ جاتسا دا ادام بىلمەيدى-اۋ. سونىڭ ءبارىن ءبىلىپ قوي، ۇندەمەي ءجۇرسىڭ. بىلگەنىنىڭ ءبارىن ىشىنە جيعان ادام ءىش قۇسا بولادى، دەۋشى ەدى مەنىڭ شىنار جەڭەشەم. قالاي عاپا ءىشىڭ جارىلىپ كەتپەيدى ەكەن...
ساليحا. بىلگەندە نەمەنە — سەنەن ءسۇيىنشى سۇراي ما. ءسۇيىنشى بەرسەڭ مەن ايتايىن — ونىڭ كىتاپ بولىپ شىققان ولەڭدەر جيناعى دا بار.
باعيلا. ءماسساعان، مەن ونى اشەيىن بىرەۋ عوي دەپ جۇرسەم. سوندا كادىمگىدەي تاسقا باسىلعان با؟
ساليحا. ءيا، تاسقا باسىلعان. ءبىراق ولەڭدەرى ماعان ۇنامايدى. تىم ءتاتتى.
ءلاززات. نەگە؟.. ونىڭ ولەڭدەرى جاقسى. ناعىز سىرشىل ولەڭدەر.
بaعيلا (ساليحاعا). ويباي-اۋ، مىنانى قارا-اي، تاسقا باسىلعان ولەڭدى جاماندايدى. ەكىنشى كۋرس بىتىرمەي جاتىپ بىلگىشسىنۋىن دارا. سوندا اپا كىتاپ باساتىن قاسقالار سەنى مەن مەنەن كەم بىلەدى دەپ پە ەدىڭ. شاماڭ ولەڭدى تاسقا باسسا، جوعارى جادتاعىلار ولاردىڭ دا سازايىن بەرەتىن شىعار.
ءلاززات. جوق، ساليحا، سەن جاڭساق ايتاسىڭ. نيازدىڭ ولەڭدەرىندە اجال سەزىمى كۇشتى. وقىعاندا ادامنىڭ جۇرەگىن تەبىرەنتەدى.
ساليحا. ە-ە، سەنى دە تەبىرەنتىپ ۇلگەرگەن ەكەن عوي.
باعيلا. ە، تەبىرەنتسە نەسى بار. ول ءبىر تەبىرەنۋگە تاتىمايتىن جىگىت پە؟ قۇرباقانىڭ ءسوزىن قايتەسىڭ. مۇڭلىق-اۋ، ودان دا سەن بۇگىنگى ماجىلىسكە نيازعا ولەڭدەرىڭدى وقىپ بەر. «قىزىلى بار قىزعا قىرقىلجىڭ دا قىزىعادى»، دەۋشى ەدى شىنار جەڭەشەم. مەن ءبىر نارسە بايقاسام بار-اۋ، وسى سونىڭ ساعان ءسۇزىلىپ قاراۋى جامان، قۇداي بىلەدى، سەنىڭ ولەڭدەرىڭدى ماقتايدى.
ءلاززات. جوق، وقىمايمىن.
باعيلا. نەگە؟
ءلاززات. ەگەر ول ۇناتپاسا — قولىما ەندى قايتىپ قالام ۇستاماي كەتۋىم مۇمكىن.
ساحنا اينالادى. ءۇش-تورت ستولدا تالاپكەر، ادەبيەتشى ستۋدەنتتەر وتىر. ارت جاقتاعى باعيلانىڭ قاسىنا كەلىپ ءلاززات تا وتىرادى. كرۋجوكتى باسقارۋشى نياز ءبىر ستۋدەنتتىڭ ولەڭىن وقىپ تالداپ تۇر.
نياز. ءسويتىپ ولەڭىڭنىڭ تاقىرىبى قانداي؟
ستۋدەنت. اعاي، وسى كۇنى اكتۋالدى تاقىرىپقا ج ازۋ كەرەك دەگەن سوڭ — ەندى سول مال شارۋاشىلىعى جايلى جازىپ ەدىم.
نياز. كانەكەي... وسى قىزدىڭ ءوزى بىلاي تارتىمدى ەكەن. تەك تۇيىقتاۋ ما قالاي... ولەڭىنىڭ اتى «قويشى ءسوزى!» دەيسىڭ بە؟ ءىھى، دۇرىس ەكەن، (وقيدى.)
«Mەن ءوزىم بۇل جارىستان وزا الامىن،
ءجۇز ساۋلىقتان ءجۇز ەلۋ قوزى الامىن».
كۇلىپ.) ءبىر اعاڭ. «ءجۇز بيەدەن ءجۇز قۇلىپ الامىن دەپ، وتانعا بەرگەن اپتىم بار» دەپ سىلتەپ ەدى، سەپ ەندى ساۋلىققا كوشتىڭ بە، باۋىرىم... ءوزىنىڭ كۇلكىسى ادەمى ەكەن. ماعان سۇيسىنە قاراپ وتىر. ۇناتىپ قالدى-اۋ دەيمىن.
ستۋدەنت. اعاي، وسى كۇنى ماشينا بار دەپ جىلقىشى ازايتىپ جاتىر عوي، قوي دەگەنىڭ قازىرگى كولحوز ءوندىرىسىنىڭ ەڭ ماڭىزدى سالاسى بولعان سوڭ.
نياز. ءبىراق ول پوەزيانىڭ ماڭىزدى سالاسى ەمەس، باۋىرىم. (ستۋدەنتتىڭ داپتەرىنە قايتا ءۇڭىلىپ.) «قۋىرداقتىڭ ۇلكەيىپ تۇيە سويعاندا كورەسىڭ» دەپ ناعىز مىقتى جولىڭ كەيىندە جاتىر ەكەن عوي. «قويىم سەمىز بولعانعا ءوزىم سەمىز، ساۋلىقتارىم قوس-قوستاپ تابادى ەگىز». (راقاتتاپا كۇلەدى.) ناعىز ءسوز مارجانىن سوڭعى جاعىنا ساقتاعان ەكەنسىڭ، باۋىرىم.
ستۋدەنت (تۇسىنبەي، ەزۋ تارتىپ، ىرجيىپ). اعاي، سوندا مەنىڭ ولەڭىم سىزگە ۇنادى ما؟
نياز. جوق، باۋىرىم، ولەڭىڭ ناشار. بالانى جاستان دەگەن، جاس بولساڭدار دا ايتايىن: پوەزياعا قاتال بولۋ كەرەك. سەندەردىڭ الدارىڭدا دا ولەڭدى قورلاۋشىلار از بولعان جوق. سەندەر تەك سونىڭ توبىن كوبەيتپەڭدەر. پوەزياعا ءزابىر كورسەتپەڭدەر، باۋىرلارىم. تەرەڭنەن، تۇڭعيىعىڭنان تەبىرەنىپ شىقپاسا ولەڭ بولمايدى...— ءوزى ماعان سۇيسىنە قاراپ وتىر. ۇناتىپ قالدىم-اۋ دەيمىن...— ءبىراق قانشا تەبىرەنسەڭ دە، ويناقى ۇشقىرلىعى، سىڭعىرلاعان سۇلۋ سازى بولماسا تاعى دا بولمايدى. بۇل ولەڭ دەگەن قۇرعىرىڭىز، ادام بالاسىنىڭ باسىنا بەرمەسىن، ناعىز قيامەتتىڭ كاسىبى...— بالاپانداي ۇركە قاراعان ءتۇرى-اق سۇيكىمدى. وسىنىڭ اتى ءلاززات پا ەدى؟— مەن سىزدەردى ولەڭنەن ءبىراز ۇركىتىپ تاستادىم با، قالاي. ءبىراق «ارىستان ايعا شاۋىپ مەرت بولعانمەن، بالاسى ارىستاننىڭ ەتپەي قويماس» دەپ مۇحتار اۋەزوۆ ايتپاقشى — شىن اقىن ءبارىبىر ولەڭ جازباي قويمايدى.
باعيلا (ءلاززاتقا). انەكەي، ساعان تاعى دا قارادى.
وسى كوزقاراسى قۇداي بىلەدى تەگىن ەمەس. نەسىنە بۇعا بەرەسىڭ، ولەڭىڭدى كورسەتسەيشى.
ءلاززات. قوي دەيمىن، باعيلا.
نياز (باعيلاعا). ءسىزدىڭ ءبىر نارسە ايتقىڭىز كەلىپ وتىر ما؟
باعيلا. ا، جو-جوق، تەك ءاشيىن.
نياز (ءلاززاتتىڭ قاسىنا كەلىپ). ءسىز نەگە ولەڭىڭىزدى كورسەتپەيسىز؟ وقىپ كورەلىك، قولىمىزدان كەلگەنشە جاردەم ەتەرمىز مۇمكىن.
ءلاززات. ولەڭىم جوق.
باعيلا. وتىرىك ايتادى. بار. نەسىنە قىسىلاسىڭ، سەپ دە وقى. ولەڭ جازاتىن ادامنىڭ ءمۇيىزى قاراعايداي دەن پە ەدىڭ؟
نياز (ءلاززاتتىڭ قولىنداعى داپتەرىن كورىپ). ءداۋ دە بولسا وسى داپتەرىڭىزدىڭ ءىشى تولعاپ ولەڭ بولار، باۋىرىم. قىسىلماڭىز وقىلىق. (ءلاززاتتىڭ قولىنداعى داپتەردى الادى. ءبىراز ءۇڭىلىپ بارىپ وقي باستايدى.)
«قىزعالداق قۋىپ قۇماردان
شىعاتىن بولدىق قۇربىم-اۋ،
دالادا بۇگىن نۇر جاۋعان،
نۇر جامىلعان قىر مىناۋ.
گۇل دە اسەم مۇندا كور مىنە،
قاپ-قارا ماقپال ءتۇپ دە اسەم،
تولقىماي جاتقان كولدى دە
تولقيسىڭ كورىپ مۇندا سەن...
مىناۋ ولەڭ عوي. ال، باۋىرلارىم، ناعىز ولەڭ مۇندا جاتىر ەكەن! (ىشكى تولقىنمەن ءجيى ىركىلىپ، اقىرىن وقي بەرەدى.)
تاۋ دا اسەم، جالتىر كوك ايدىن،
قاۋىرسىن قاپات باۋ دا اسەم.
بايقايسىڭدار ما، باۋىرلارىم... «قاۋىرسىن قاپات باۋ دا اسەم»، «قاۋىرسىن قاپات باۋ» دەگەن نەتكەن عاجاپ وبراز.
قاۋىرسىن قاپات باۋ دا اسەم،
زەر شاشاق شىعى توعايدىڭ
شاشىلعالى تۇر «ءاۋ» دەسەڭ.
(تولقىپ.) عاجاپ.
زەر شاشاق شىعى توعايدىڭ،
شاشىلعالى تۋر «ءاۋ» دەسەڭ
قاي-قايداعى ىستىق بالدىرعان
ساعىنىشىڭا وت سەبەر.
شۇرەگەي ۇيرەك الدىڭنان
شۇيكىلدەپ - ۇشىپ كەتسە ەگەر.
باسايىق باۋىرىم ىلگەرى.
سازاندى سايلار قايدا ەكەن.
مىناۋ ساي ءسابي كۇندەگى،
مەن تۇزاق قۇرعان ساي ما ەكەن؟
تىرنالار مىناۋ كەۋدەمنەن
سۋسىلداپ ۇشقان قۇس پا ەكەن؟
جانىمدى مەنىڭ تەربەۋدەن
ءبىر تىنباي قالاي ۇشتى ەكەن؟!
بىلمەدىم قانباس سىر ما بۇل.
جازىلماي قالعان جىر ما ءبىر..،
نەتكەن عاجايىپ سۋرەت... مولدىرەگەن سەزىم... ناعىز اقىندىق سەزىم.
بىلمەدىم قونباس سىر ما بۇل،
جازىلماي جاتقان جىر ما ءبىر.
قاي جەرلەردە ۇشىپ ءجۇر ەكەن،
ۇستاتپاي كەتكەن قىرعاۋىل.
داريعا مەنىڭ الدىمنان
تاعى ءبىر وتسەڭ كەس-كەستەپ.
قىرعاۋىل ارمان جانىمنان،
قالار ەدىڭ-اۋ وشپەس بوپ.
جاستىقتىڭ كەيدە سىرى وزگە،
كەتتىڭ بە ەسكە ساقتاماي.
سەن توقتار رازەزگە
مەن كەتتىم بە الدە توقتاماي.
جولىعار بولسام قايتا مەن
تاعى ءبىر مارتە سول شاقپەن،
ءبارىن دە ساعان ايتار ەم
جالعىز-اق تامشى مونشاقپەن...
(قاتتى تولقىپ ولەڭنىڭ ورتاڭعى شۋماعىن، اقىرىن قايتالايدى.)
بىلمەدىم قانباس سىر ما بۇل،
جازىلماي قالعان جىر ما ءبىر...
(از ۋاقىت ءۇنسىز وتىرىپ قالادى. ستۋدەنتتەر دە ءۇنسىز. سالدەن كەيىن ءلاززاتتىڭ قاسىنا كەلىپ، قولىن الادى.) راقمەت، باۋىرىم، راقمەت. مۇنداي جاقسى ولەڭ وقىماعانىما كوپ بولىپ ەدى. كاۋسار بۇلاقتاي ساف تازا جىر ەكەن. ال، باۋىرلارىم، ەنشاللا قاتەلەسپەسپىن، قازاق ادەبيەتىن تاعى ءبىر تاماشا اقىنمەن قۇتتىقتاۋلارىڭا بولادى.
نياز تولقىن شىعىپ كەتەدى. ولەڭشى ستۋدەنت «اعاي، اعاي»، دەپ قۋا شىعادى. ستۋدەنتتەر قول شاپالاقتاپ، دۋىلداسىپ ءلاززاتتى قۇتتىقتايدى. ىشتەرىندە قۋانتاي دا بار.
باعيلا. ال، كانەكەي، ايتپاپ پا ەدىم مەن ساعان. ساعان تىم تەلمىرىپ قاراۋى جامان دەگەنىم قايدا؟! اتاعىڭدى اسپانعا ءبىر-اق شىعارعان جوق پا؟! باعيلا دا بىلەدى.
ساليحا. سەن نەنى بىلەسىڭ؟
باعيلا. مەن ءبارىن دە بىلەم. جىگىتتىڭ جايىن مەنەن سۇراي بەر. جىگىت تەلمىرە قارادى دەگەنشە-اق قۇلقىنى قۇرىدى دەسەيشى، دەيتىن مەنىڭ شىنار جەڭەشەم. مۇڭلىق بولسا، بوسقا دىرىلدەپ، قالتىراپ ەلەڭىن كورسەتۋگە قورقادى. ويباي-اۋ، مەن سەندەي ولەڭ جازسام بۇكىل الماتىنى شۋلاتار ەدىم.
ساليحا. مىنا باعيلا سياقتىلاردى قويشى، ولەڭنىڭ ءيسى مۇرنىنا دا بارمايدى ولاردىڭ.
باعيلا. سەپ نە دەيسىڭ-اي، قۇرباقا؟
ساليحا (جەكىپ). ءجا؟ وندايلار ءانشيىن جوعارىدان مىقتى بىرەۋ ماقتاسا داۋرىعىن شىعا كەلەدى. كوپ شۋىلداقتىڭ سوزىنە قۇلاق اسپا. ال، سەنىڭ ولەڭىڭ شىنىندا دا جاقسى ەكەن. قۇتتىقتايمىن. تەك، باقىتسىز بولاسىڭ با دەپ قورقام.
ءلاززات. راقمەت، ساليحا، راقمەت. قۇرباقا دەسە قۇرباقا. توي كۇنى دە توپالاڭ تىلەپ تۇرادى.
ساليحا. باعيلا، ءجۇر ۇيگە بارايىق.
باعيلا. مۇڭلىق جۇرمەي مە؟
ساليحا. ءلاززاتتا نەڭ بار، جۇرسەيشى. (ەكەۋى شىعادى.)
قۋانتاي - سەنىڭ مۇنداي ونەرىڭ بارىن بىلگەن جوق ەدىم. مىناۋ ولەڭدى قاشان جازىپ ءجۇرسىڭ؟
ءلاززات. ەسىڭدە مە، قۋانتاي، بۇرناعى جىلى كوكتەمدە ەكەۋمىز ءبىر كەزدەسىپ ەدىك قوي.
قۋانتاي. قىزىقسىڭ-اۋ، ءلاززات. بۇرناعى جىلى كانيكۋلدى مەن تۇگەل اۋىلدا وتكىزدىم. كۇندە كورىسىپ جۇرمەدىك پە. ونىڭ قايسى كىسىنىڭ ەسىندە قالادى.
ءلاززات. سەنىڭ ەسىڭدە دە قالماپتى. ول ءبىر ەرەكشە كوكتەم بولاتىن. دالا كەۋدەسى جاي تەڭسەلىپ، راقاتتاپا تىنىس الىپ جاتتى. قىزعالداقتار كۇن نۇرىنا شاعىلىسىپ، ءوز كوركىنە وزدەرى ءماز بولىپ جارق-جۇرق ەتەدى. بەتكەيدەگى بوزدار دا ءبىرىن-بىرى قۋىپ، جاس قوزىداي بۇلتىڭداپ قىراتقا ورلەپ باراتتى. جەر بەتىندەگى تىرشىلىك اتاۋلىنىڭ توسىپ مەيرامىنىڭ ۇستىنەن شىعىپ، قىزىعىپ، قۇنىعا قاراپ قالىپ ەدىم. ەڭ اياعى شىركەي دە ءبىر ءتۇيىر كەۋدەسىنە قۋانىشى سىيماي دىرىلدەپ ۇشىپ ءجۇردى. شىرقاۋ بيىكتە بوز تورعاي شىرىلدايدى. ونىڭ ءتاتتى اۋەلى الىسقا شاقىرادى. تابيعات بار سىرىپ اشىپ، ءوز تىلىمەن سويلەپ قويا بەردى. دالا تەبىرەنىپ ءان سالىپ تۇردى.
قۋانتاي (كۇلىپ). ءا-ا، ەندى ەسىمە ءتۇستى. مەن ءبىر التىباقانعا شاقىرعاندا (كۇلىپ) يا، سوندا وسى «دالا ءان سالىپ تۇر» دەپ ەدىڭ-اۋ. سوسىن قىزعالداق پا، جۋسان با، قايداعى ءبىر شوپتەردى ايتىپ كەتكەنسىڭ. وسى ولەڭدى سوندا جازىپ پا ەدىڭ؟
ءلاززات. بىلمەيمىن. مەنىڭ ولەڭىم ۇنادى ما ساعان؟
قۋانتاي. مەنىڭ پىكىرىمدى قايتەسىڭ، مەن بۋ جاعىنان جۇردايمىن عوي. ال، ەندى اپا ولەڭى كىتاپ بوپ شىققان اقىن ماقتاعاسىن جاقسى بولۋ كەرەك. ءار نارسەنىڭ ءوز مامانى بار عوي. مەن قايتا اپا بالانىڭ ولەڭى شارۋاشىلىققا قولايلى ما دەپ قالىپ ەدىم، سويتسەم ونى ولەڭ ەمەس دەيدى عوي. ولەڭ دەگەن دە قىزىق ەكەن-اۋ: قىزعالداق، شۇرەگەي ۇيرەك، سازان ءبارى ولەڭ بولادى ەكەن-اۋ.
ءلاززات. كوكىرەگىڭدە نۇر بولسا — دۇنيە تولعان جىر بولماق.
قۋانتاي. ادەبيەتشى دەگەندەردىڭ ءوزى دە قىزىق بولادى ەكەن-اۋ، بۇرىن بىلمەۋشى ەدىم. ءبىزدىڭ تەحنيكا كرۋجوگىندە ەديسوننىڭ ءوزى كەلسە دە ءدال بۇلاي داۋرىقپايدى.
ءلاززات. قۋانتاي، سەن ومىرىڭدە، تىم بولماسا، ءبىر رەت دالانىڭ ءان سالعانىن ەستىپ كوردىڭ بە؟
قۋaنتaي. قىزىقسىڭ-اۋ، ءلازتاي، ونى قايدان ەستيمىن. ءجۇر، ەكەۋمىز پارككە بارىپ ءبىراز قىدىرىپ قايتايىق. قۇر الاقان ەمەسپىن، سەنىڭ ولەڭىڭدى جۋايىق.
ءلاززات. راقمەت، قۋانتاي، باسىم اۋىرىپ تۋر. جاتاقحاپاعا بارام.
تاۋ قويناۋى. ءلاززات پوپ نياز سەرۋەنگە شىققان.
نياز (كوڭىلدى). مىنەكەي الاتاۋدىڭ بوكتەرى. «الاتاۋ اسپانعا ەكى-اق ەلى جەتپەي تۇر».
ءلاززات (كۇلىپ). «بىلق-سىلق ەتكەن ءبىر سۇلۋ قىز كوكەيىمنەن كەتپەي تۇر».
نياز. ولەڭنىڭ كوكەسى وسى ما دەپ قالدىم.
ءلاززات. الماتىعا كەلە جاتىپ، الاتاۋدى العاش كورگەندە ول ماعان جەردىڭ شەتى سياقتى كورىنىپ ەدى...
نياز. اڭقاۋ بالا سياقتى ءتۇرى قانداي جاقسى.
ءلاززات... جەردىڭ شەتى وسى ارامەن ءبىتتى عوي دەپ ويلادىم. الاتاۋدىڭ ار جاعىندا قىرعىزستان، جۇڭگو جەرى بارىن گەوگرافيادان بىلسەم دە، سوعان سەنگىم كەلمەدى.
نياز. ءوزىن ءتىپتى جاقسى كورىپ بارامىن با، قالاي... بۇگىن نە دە بولسا...
ءلاززات. سەنگىم كەلمەدى دەيمىن-اۋ، ءتىپتى سەنگەنىم جوق. جەر دەگەنىڭ گلوبۋس سياقتى شار ەمەس، شەتىن وسى اسقار تاۋمەن كومكەرگەن جازىقتىق سياقتى كورىندى. وسىنداي دا اقىماقتىق بولادى ەكەن، ا؟!
نياز. كۇلكىسى قانداي ادەمى.
ءلاززات. ءبىراق ۇلىلىق دەگەن نارسە ادامدى تاڭىرقاتپاي قويا ما؟ اسقار تاۋ. «اسقار» دەگەن ءسوزدى ءجيى ايتىپ ءولتىرىپ العان ەكەنبىز، وسى تاۋدى العاش كورگەندە، سول ءسوز موپ ءۇشىن قايتا تىرىلگەندەي بولدى.
نياز. اسقان سۇلۋ دا ەمەس، وسى قىزدىڭ نە سيقىرى بار سونشا.
ءلاززات. ءسوز دەگەن نە، قىزعالداق سياقتى. كۇتىپ ۇستاماساق سولىپ قالادى. كەيدە ءسوز ماعان تورعايدىڭ؛ بالاپانى سياقتى نازىك كورىنەدى: قاتتىراق قىسىپ جىبەرسەڭ ءولتىرىپ الاسىڭ، ال بوساتىپ الساڭ ايرىلىپ قالاسىڭ. قىبىن تاپتىرمايدى.
نياز. مۇنىڭ سۇلۋلىعى كوكىرەگىندە جاتىر ەكەن عوي. ىشكى نۇرى سىرتىنا شىققاندا قانداي قۇلپىرىپ كەتەدى.
ءلاززات. ءسىز نەگە ۇندەمەيسىز؟ وسى بۇگىن مەن مىلجىڭ بوپ كەتتىم بىلەم. قاي-قايداعىنى ايتىپ ءسىزدىڭ باسىڭىزدى اۋىرتقان شىعارمىن.
نياز. جو-جوق. Mەن سەنىڭ ءسوزىڭدى؛ شىنىمدى ايتسام، راقاتتانىپ تىڭدادىم. الاتاۋ تۋرالى ادەمى ايتتىڭ. ال، ءسوزدى تورعايدىڭ بالاپانىنا تەڭەگەنىڭ ءتىنتى عاجاپ. تاماشا وبراز. قازاق ءسوز ءقادىرىن بىلگەن حالىق. «ونەردىڭ الدى قىزىل ءتىل» دەگەندى بەكەرگە ايتپاعان. ءسوزدى داستۇرلەۋ ءبىزدىڭ ەسكى ءداستۇرىمىز...— وسى مەن قايدا لاعىپ بارامىن. ادەبيەتتى تالقىلايتىن جەر تاپپاعانداي...— تەك ءقازىر سول ءسوزدىڭ ءقادىرىن ءتۇسىرىن الىن ءجۇرمىز عوي. ءلاززات، ءتۇبى سەن مىقتى اقىن بولاسىڭ.
ءلاززات. ءسىز مەنى كوبىرەك ماقتاپ جىبەردىڭىز. ءسىزدىڭ ىقىلاسىڭىزعا تاتي السام جارار ەدى عوي.
نياز. مىنا ءسوزى «كەت ءارى» بولمادى-اۋ.
ءلاززات. اپا جولى ءسىز مەنىڭ ولەڭىمدى وقىعاندا... ءوزىم تانىماي قالدىم. انشەيىن جابايى ولەڭگە جان ءبىتىرىپ جىبەردىڭىز.
نياز. جوق، ءلازتاي، قايتا سەنىڭ ولەڭىڭ ماعان قاپات بىتىرگەندەي بولدى. «بىلمەدىم قانباس سىر ما بۇل، جازىلماي قالعان جىر ما ءبىر». ناعىز مولتىلدەگەن پوەزيا عوي بۇل.— تاعى دا ادەبيەتكە قاراي لاعىپ كەتتىم.— ءلازتاي، ەكەۋمىز وتكەن جولى «ءسىز، ءبىز» دەپ سىزىلعاندى تاستاۋعا كەلىسىپ ەدىك قوي.
ءلاززات. ءبىر ءتۇرلى ۇيرەنە الماي جاتىرمىن.
نياز. «ۇيرەنە الماي جاتىرمىن». جوق، ۇيرەنىسكەن جامان. ۇيرەنىسكەن ادامنىڭ ەتى ءولىپ كەتەدى. ءار كەزدەسكەنىڭ ساعىنىپ كورىسكەندەي ىستىق بولماسا... ءلازتاي، مەن ساعان ءبىر ءسوز ايتايىن دەپ ەدىم.
ءلاززات. تاۋ قانداي عاجاپ. بۇگىن ءبىر كەرەمەت كۇن سياقتى. سولاي ەمەس پە، نياز؟ ءار ادامنىڭ ءوزىنىڭ قۋانىش كۇنى بولادى. سول كۇنى ونىڭ كوكىرەگىنە نۇر قۇيىلادى.
نياز. ونى باقىت كۇنى، دەپ اتاعان دۇرىس بولار...
ءلاززات. باقىت كۇپى... سول كۇنى ادام ەز ومىرىندەگى ەڭ ۇلكەن مەيرامىن توسادى.
نياز. سونداي كۇنىڭ بولىپ پا ەدى، ءلازتاي؟
ءلاززات. بولىپ ەدى. «كوكىرەگىڭە نۇر قۇيىلعان ەكەن عوي» دەپ ەدى اپام سوندا.
ءلاززاتتىڭ كوز الدىنان باياعى قۇلپىرىپ ويناعان قىزعالداقتار ەلەس بەرىپ كەتەدى.
نياز. ءلازتاي مەن ساعان ءبىر ءسوز ايتايىن دەپ ەدىم. ول — ادام اتادان بەرى قاي ميلليون ۇرپاق ايتىپ جاۋىر قىلعان جاتتاندى ءسوز. ءبىراق ادامنىڭ جۇرەگىنەن تەبىرەنىپ شىعاتىن ەڭ اسىل، ەڭ ارداقتى ءسوز دە سول.
ءلاززات. و، جاساعان، ءوزىڭ جار بولا كور.
نياز. مەن سەنى سۇيەمىن، ءلازتاي.
ءلاززات. جوق، جوق... مۇمكىن ەمەس قوي. سىزدىكى ماحاببات ەمەس، جاي قۇمارلىق شىعار.
نياز. ءلازتاي! بىلمەيمىن، ماحاببات دەيسىڭ بە، باسقا دەيسىڭ بە، نە دەپ اتاساڭ، و دەپ اتا. ءبىراق ايتەۋىر مەنىڭ ەسىل-دەرتىم سەنسىڭ. سەنىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىڭ، كوزقاراسىڭ، كەسكىنىڭ كوز الدىمنان كەتپەي قويدى. Mەن سەنى تۇسىمدە دە كورەم...
ءلاززات. مەن تۇسىمدە كورمەپپىن بە سەنى...
نياز. بۇل ءبىر ماعان كەلگەن الاپات پا، بىلمەيمىن. ولەڭ جازسام دا، كىتاپ وقىسام دا كوز الدىمدا سەن تۇراسىڭ.
ءلاززات. جوق، سەن مەنىڭ ءسوزىمدى ايتىپ تۇرسىڭ عوي.
نياز. سەن مەنىڭ كوڭىلىمدى تۇگەل جايلاپ الدىڭ. ەندى ارىلا الاتىن ەمەسپىن. ءيا، ءيا، سەنەن ارىلۋ ءۇشىن ءوزىمدى ورتەپ جىبەرمەسەم بولمايدى.
ءلاززات. جاساعان-اۋ، كۇتكەن مەيرامىم وسى ما ەدى مەنىڭ.
نياز. نەگە ۇندەمەيسىڭ، ءلازتاي. تىم بولماسا ءبىر اۋىز جاۋابىڭدى ايتشى.
ءلاززات. بىلمەيمىن، نياز. Mەن ءوزى قاپەلىمدە... قىسىلىپ تا قالىپ تۇرمىن... كۇتپەگەن جەردەي...— ءومىر بويى كۇتكەنىم وسى ەمەس پە ەدى.
نياز. نەگە كۇتپەگەن جەردەن. مەن سەنى باياعىدان كۇتكەنمىن. ءتۇرىڭدى تۇستەپ بىلمەسەم دە ايتەۋىر ءبىر كەلەرىڭدى بىلگەنمىن. قولىما قالام ۇستاعان سايىن اڭساۋشى ەدىم. ىلعي بۇلدىراپ قيالىمدا جۇرەتىنسىڭ. سول سەن ەكەنسىڭ. جوق، جوق، ەندى مەن ايرىلمايمىن سەنەن.
ءلاززات. جاساعان ay، ەندى ءقايتتىم. وسى تەك تۇك بولماعاي-اق تا.
نياز. ءلازتاي، نە دە بولسا شىنىڭدى ايتشى. ەگەر كوڭىلىڭ سۇيمەسە... جەك كورسەڭ ونىڭدى دا جاسىرما. سەنىڭ كوڭىلىڭ قانداي بولسا دا، مەنىڭ كوڭىلىم وزگەرمەيدى.
ءلاززات. نياز... مەن تەك سەنىڭ ىقىلاسىڭا تاتىمايمىن با، دەپ قورقام...
نياز. ءلازتاي! (قۇشاقتاپ سۇيەدى.) ءلاززاتىم مەنىڭ.
كەلەسى ساحنا — جاتاقحاپا. ءتۇن. ساليحا ساباق وقىپ وتىر. سىرتتان ءلاززات كىرەدى. كوڭىلدى. ىڭىلداپ اندەتىپ ءجۇر.
ساليحا. ءسىزدىڭ تۇنگى جورتۋىلىڭىزدىڭ باعدارىن بىلۋگە بولار ما ەكەن؟
ءلاززات. كينودان كەلدىم.
ساليحا. ەگەر قۇپياسى بولماسا — كورگەن كينوڭنىڭ اتىپ ايتىپ قويساڭ... اندەتىپ شىققانىڭا قاراعاندا ءتاۋىر كينو بولۋ كەرەك. ءبىز دە بارىپ كورەلىك.
ءلاززات. «شاباندوز قىز».
ساليحا. «شاباندوز قىزعا» ەرتەڭ دە باراسىڭ با؟
ءلاززات (تاڭىرقاپ). نەگە؟
ساليحا. كەشە دە «شاباندوز قىزعا» باردىم دەگەن جوقسىڭ با؟ ەندەشە ەرتەڭ دە بار.
ءلاززات (كۇلىپ جىبەرەدى). كەشە دە سوعان باردىم دەپ پە ەدىم؟
ساليحا. دەگەنسىڭ.
ءلاززات. قايتەسىڭ، قازبالاي بەرىپ، ساليحا. كەلشى، ودان دا ەكەۋمىز قوسىلىپ ءاپ سالايىق.
ساليحا. ول نەنىڭ اقىسىنا؟
ءلاززات. سەن جاقسىسىڭ، ساليحا. كەل، كانەكەي.
ساليحا. Ay، جۇرتتىڭ كوبى ۇيىقتاپ قالدى عوي. ءقازىر كورشىلەر كەلىپ شاڭىمىزدى قاعىپ جۇرسە. جاتاقحاپانىڭ ءتارتىبىن دە ۇمىتتىڭ با؟
ءلاززات. جوق، ءبىز جايىمەن عاپا ايتامىز. كورشىلەردى وياتپايمىز.
ەكەۋى قوسىلىپ ءاپ سالادى.
ءلاززات. بۇگىن ءبىر تاماشا كۇن. راس قوي، ءا ساليحاش؟!
ساليحا. سەنىڭ «تاماشا كۇنىڭ» تىم كوبەيىپ بارا جاتقان جوق پا؟
ءلاززات. نەگە؟
ساليحا. بايقاپ ءجۇرمىن، «تاماشالاعانىڭا» ايدان ارىپ بارادى. انە ءبىر اقىنىڭ دا كەلۋىن جيىلەتتى.
ءلاززات. ساليحا، سەپ بىلمەيسىڭ عوي، ول تاماشا ادام؟
ساليحا. سەنىڭ اۋزىڭدا «تاماشادان» باسقا ءسوز قالماپتى عوي. اقىن بولام دەپ تالاپتانعان ادام، تىم قۇرىسا تىلگە باي بولۋشى ەدى. سەندە ءقازىر «تاماشا» مەن لەپ بەلگىسىنەن باسقا تۇك جوق. ولەڭدى قالاي جازاسىڭ؟
ءلاززات. ولەڭدى دەيسىڭ بە؟ ەندەشە قىزىل سيامەن ۇلكەن قىلىپ «تا-ما-شا» دەپ جازار ەدىم دە، كوپ قىلىپ لەپ بەلگىسىن قويار ەدىم. ادامعا كەرەگى دە ناعىز سول ەمەس پە؟
ساليحا. قوي، بۇگىن سەنىمەن سويلەسكەن ادام ءپاتۋا شىعارا المايدى ەكەن. ءبىراق سەنىڭ اقىنىڭدى ونشا «تاماشا» دەپ ايتا المايمىن.
ءلاززات. نەگە؟ ول تاماشا اقىن!
ساليحا. تاعى دا «تاماشا». كوبىنە ءان تەكستەرىن جازادى. ال، وسى كۇنگى قازاق ءانىنىڭ وڭعان تەكسىن كورگەنىم جوق.
ءلاززات. بەكەرگە كۇناھار بولما، ساليحا. ونىڭ وتە جاقسى ولەڭدەرى بار.
اقىن بوپ ءومىر كوشىرۋ وڭاي دەيمىسىڭ، قاراعىم،
اۋزىڭدا بولۋ بۇل ءوزى سىزداعان بارلىق جارانىڭ.
كوكىرەگىڭە قۇيىپ اپ الەمنىڭ اسقاق بار ءانىن
قوسۋدىڭ ارپالىسى بۇل — توعىسپاس جولدار تورابىن.
ناقاقتان كۇيىپ باراتسا نۇرلى كۇن ءۇشىن ءبىر تۇتقىن
كەس-كەستەپ بارىپ كەۋدەڭدى وعىنا توسۋ مىلتىقتىڭ،
قالدىرماۋ ءۇشىن ۇياتقا كۇناسىز مىناۋ دۇنيەنى
جاماۋ قىپ باسۋ ءوزىڭدى اۋزىنا بارلىق جىرتىقتىڭ.
ال، وسى ولەڭ جامان با؟ مەن مۇنى توعىزىنشى كلاستا جۇرگەندە جاتتاپ العانمىن. مەن بۇل ولەڭدى ءاربىر اقىنعا بوي تۇمار عىپ تاعىپ بەرەر ەدىم.
ساليحا. تىم اسىڭقىراپ كەتتىڭ. ءبىراق بۇل ولەڭى جامان ەمەس.
ءلاززات. جاقسىلىققا نەگە سونشا ساراڭ بولدىڭ، ساليحاش؟! «جامان ەمەس». «كەرەمەت» دەگەن ءسوز نەگە اۋزىڭنان شىقپايدى. ونىڭ ءوزى قانداي كەرەمەت. «جىگىتتىڭ سۇلتانى» دەگەن ءسوزدى اۋىلدا جۇرگەندە كوپ ەستىپ ەدىم. ءبىراق سول ءسوزدىڭ ماعىناسىن نيازدى كورگەندە عاپا ءتۇسىندىم. ول ەرەكشە جاراتىلعان جان.
ساليحa. نەسى ەرەكشە؟ كادىمگى كوپتىڭ ءبىرى — قارا تورى، قۇبا توبەل عاپا جىگىت.
ءلاززات. جوق، جوق. ونىڭ قيمىلى، كۇلكىسى، داۋسى — ءبارى بولەك. ءانشيىن قىرسىعىپ وتىرسىڭ عوي، ساليحا. بولماسا ونى ءوزىڭ دە جاقسى كورەسىڭ عوي.
ساليحا. مەن نە دەپ جاقسى كورەم؟
ءلاززات. ونى جاقسى كورمەۋ مۇمكىن ەمەس.
سaليxa. O-o... Ceن دە عاشىق بولىپسىڭ عوي. شارۋاڭ بىتكەن ەكەن.
ءلاززات. Heگe؟
ساليحا. مەن سەنى دارداي اقىن بولادى دەپ جۇرسەم، ءانشيىن قاتىن بولايىن دەپ ءجۇر ەكەنسىڭ عوي. ەندەشە ار جاعىن جيناپ تاستاي بەر.
باعيلا مەن نارقوسپاق كىرەدى.
باعيلا. ءاي، قىزدار-اۋ، سەندەر ءالى ۇيىقتاماي وتىرسىڭدار ما؟
ساليحا. ءالى ۇيىقتاماي وتىرمىز. (نارقوسپاققا.) جاس جىگىت جوعارى شىعىڭىز. سىزگە قازان كوتەرۋگە ۋاقىتتىڭ كەشتەۋ بولىپ تۇرعانى. ەگەر ايىپ ەتپەسەڭىز...
نارقوسپاق. جوعا. جاتاقحاپادا كىسى قازان اسا ما... ءبىز تويىپ كەلدىك.
باعيلا. سەن دە كىرىپ كەتىپ پە ەدىڭ؟! نە بار تۇندە قىزداردىڭ بولمەسىندە. شىعا تۋر.
نارقوسپاق. جارايدى. مەن كەتىپ قالمايىن با؟
باعيلا. ءتۇن ىشىندە نەسىنە توساسىڭ. كەتە بەر.
نارقوسپاق. وندا ەرتەڭ كەلەيىن بە؟
باعيلا. ەرتەڭ ءوزىم حابارلاسام.
نارقوسپاق. ال، ساۋ بولىڭىزدار. (شىعادى.)
باعيلا. قىزدار-اۋ، سەندەر نە بىلدىڭدەر؟! نارقوسپاق مەنى رەستورانعا اپاردى عوي.
ساليحا. قالاي، نارقوسپاعىڭ جاقسىلاپ سىيلادى ما؟
باعيلا، ە، سىيلاماي. Mەن ونىمەن تەككە اۋرە بوپ ءجۇر دەيسىڭ بە.
ءلاززات. شاراپ تا ىشتىڭدەر مە؟
باعيلا. ادەيى رەستورانعا بارعاسىن نەگە ىشپەيىك. ويباي-اۋ، قىزدار-اۋ، مەن كادىمگى شامپانىڭنىڭ ءوزىن سىلتەپ جىبەردىم عوي. تىعىنى تارس ەتە قالعاندا، جۇرتتىڭ ءبارى بىزگە جالت قارادى. قۇرىسىن ۇيات ەكەن ءتىپتى.
ساليحا. ۇيالعاسىن ىشپەي قويعان شىعارسىڭ؟
باعيلا. ىشپەگەنى نەسى، سونشا اقشا شىعارىپ دالاعا تاستايمىز با؟! تىعىنىن اشىپ قويعاسىن...
ساليحا. قۇتتىقتايمىن. جاقسى جولعا تۇسكەن ەكەنسىڭ. ،
باعيلا. سەن-اق پەرىشتە بول دا وتىرا بەر.
ساليحا. ازىرگە سەكىرە تۇر. ەرتەڭ دەگەنىنە جەتكەسىن نارقوسپاعىڭ قاراسىپ دا كورسەتپەس. قالارسىڭ ەڭىرەپ.
ءلاززات. ءسوزى قانداي جاماپ ەدى قۇرعىردىڭ. «قۇرباقا» دەسە قۇرباقا.
باعيلا. نەسىنە قورقام. نارقوسپاق تۇيە عوي.
ساليحا. تۇيەنىڭ دە مىنەز كورسەتەتىنى بولادى.
باعيلا (قارقىلداپ كۇلىپ). باعيلا دا بىلەدى. ءالى سىلەسىن قاتىرارمىن نارقوسپاقتىڭ. زاكىسكە بارماي تۇرىپ جولاتىپ، دارا باسىپ پا مەنى؟!
ءلاززات. سوندا قالاي؟ ومىرلىك جولداس سولاي بولا ما؟
باعيلا، ەندى قالاي بولادى.
ءلاززات. جوعا... زاتىنىڭ حاقىن قولما-قول الماسا سەنبەيتىن بازارداعى ساۋداگەر سياقتى... ەگەر دە ادام بىر-بىرىنە قالتقىسىز سەنىپ، شىنىمەن بەرىلمەسە...
ساليحا. اڭقاۋسىڭ-اۋ، مۇڭلىق. ءبىزدىڭ باعيلا ءوزىنىڭ سەنىمىن زاگستىڭ مورىمەن بەكىتىپ العىسى كەلەدى. Mءوp باسقان ماحاببات بەرىك بولادى.
باعيلا. نە دەسەڭدەر و دەڭدەر، باعيلانىڭ ءوز ەسەبى وزىندە. مەنىڭ شىنار جەڭەشەم «جىگىتتىڭ اۋكەسى قىزعا دولى جەتكەنشە عاپا سالبىرايدى» دەيتىن. بىلە بىلسەڭدەر قىز دەگەن ۇزىن تەرتەنىڭ ۇشىنا بايلاپ قويعان جوڭىشقا — ەسەك سونى الىپ، جەيمىن دەپ موينىن سوزىپ اربانى سۇيرەي بەرەدى. (كۇلەدى.) سۇيرەي بەرەدى.
ساليحا. ءسويتىپ زاگسكە دەيىن سۇيرەيدى عوي.
باعيلا (تاپقىرلىعىنا ءماز بولىپ كۇلىپ). ءيا، ءيا... ءسويتىپ اكەپ زاكستىڭ قوراسىنا سۇڭگىتىپ جىبەرەسىڭ دە تاقياسىن سارت ەتكىزەسىڭ. (ءماز بوپ كۇلەدى.)
ساليحا. قازىرگى زاگستىڭ ارقانى باياعىنىڭ قىل شىلبىرى ەمەس. وپ-وڭاي ءۇزىلىپ كەتە بەرەدى. ونى ويلادىڭ با؟
باعيلا (ەزى ماساڭداۋ، كۇلە سويلەيدى.) باكەڭ ويلاماعان سۇمدىق جەردىڭ استىندا عوي. ونى دا بىلەم. شىنار جەڭەشەم ايتقان: تۇرمىسقا شىققاسىن كۇيەۋىڭنىڭ ىستىعى باسىلعانشا تورت-بەس بالانى توعىتىپ جىبەر. سودان كەيىن ءوزى دە شىرمالىپ قالادى. بالاسىن قالاي اسىراۋعا بىلمەي باسى قاتىپ جۇرگەن ەركەكتىڭ وزگە ۇرعاشىعا كوزى تۇسپەيدى.
ساليحا. تاعى قانداي اقىل ايتىپ ەدى شىنار جەڭەشەڭ؟
باعيلا. شىنار جەڭەشەم بار عوي، ينستيتۋت بىتىرمەگەن، وت باسىنداعى ايەل بولعانمەن، اقىلى ۇشان-تەڭىز. «قىز-اۋ، سەن اتاقتى مەن كورىكتىگە، پىسىق پەن بىلگىرگە الدانبا، ولار ايەلدەن جوقتى ىزدەيدى، وعان بويىڭدا جوعىڭدى قايدان تاۋىپ بەرەسىڭ. وندايلار ايەلدەن تەز سۋىنادى. ولاردان گورى بوس بەلبەۋ، بولبىرلاۋ جىگىت ارتىق، يلەۋىڭە جۇمساق بولادى» دەيتىن. ناعىز دانىشپان دەيتىن-اي ءوزى.
ساليحا. سول دانىشپانىڭنىڭ وسيەتىن بۇلجىتپاي ورىنداپ ءجۇر ەكەسىڭ عوي.
باعيلا. ە، ورىنداسا نەسى بار. ول ءبىزدىڭ اۋىلعا عاپا ەمەس بۇكىل اۋدانعا «شىنار» اتانىپ وتىرعان ايەل. شىنار. جەڭەشەممەن ويناما سەن، قۇرباقا.
ساليحا، جەڭەشەڭدى «اقىلسىز» دەپ ايتا المايمىن.
ءلاززات. سەن ويناپ ايتاتىن شىعارسىڭ، باعيلا. بولماسا كىسى سونداي ەسەپپەن عاشىق بولا ما؟! جۇرەككە ءامىر جۇرمەيدى عوي.
ساليحا. باعيلا، ويىن ەمەس، شىنىن ايتىپ تۇر. ايتىپ قاپا قويماي، سولاي ىستەپ تە جۇرگەن جوق پا؟
باعيلا. اقىلعا جەڭدىرگەن ادام قور بولمايدى، ابزال دەيتىن شىنار جەڭەشەم. باكەڭدى ەشكىم مۇزعا وتىرعىزىپ كەتە المايدى.
ءلاززات. جوق، ول ءومىر ەمەس، ءاشيىن يت تىرشىلىك.
ساليحا. نەگە؟ باعيلانىڭ ءسوزىنىڭ جانى بار. ءبىراق ەڭ دۇرىسى، ادام دەگەن حايۋاپاتتان بويىڭدى اۋلاق ۇستاۋ كەرەك. تۇبىندە ءبىر جاماندىق ىستەمەي قويمايدى.
ءلاززات. جوق، ساليحا! ەگەر بىلگىڭ كەلسە — ءومىردىڭ شىن ماعىناسى ماحاببات. ەگەر بىرەۋدى شىنىمەن سۇيسەڭ — سول ادام ءۇشىن قۇرباندىققا دا قۋاپا-قۋاپا باراسىڭ.
ساليحا. بۇل ايتىپ تۇرعانىڭ كىتاپتىڭ ءسوزى.
ءلاززات. بولسا قايتەيىن. ءبىراق بۇل ءقازىر مەنىڭ كوكەيكەستى ءوز ءسوزىم، ءتىپتى بىلگىڭ كەلسە — ءومىرىم.
باعيلا. ءومىرىم دەيسىڭ بە؟ توقتا، توقتا... «قۇرباندىق، قۇرباندىق» دەپ وسى سەنى قۇداي اتىپ جۇرمەسىن. الگى اقىنىڭ تىم دەدەكتەپ جيىلەتىن كەتىپ ەدى. سول سەنى قۇرتىل كەتكەن جوق پا؟
ساليحا. سەن ءۇشىن ابستراكسيالىق تاقىرىپ، وي، پىكىر تالاسى جوق، تەك قيت ەتسە قولما قول، الىم-بەرىمگە كوشىرە قوياسىڭ-اۋ. قۇر سامپىلداماي، ۇقسايشى، اڭگىمە ءبىر ادام جايلى ەمەس، جالپى ماحاببات، ءومىر تۋرالى. بۇل تەوريالىق تالاس.
باعيلا. قۇرباقا سەن، تەورياڭدى قويا تۋر. قىز بەن جىگىتتىڭ اراسىنداعى تەوريا جۇرمەيدى. اي، مۇڭلىق-اي، تىم ەمەشەڭ قۇلاپ كەتىپ ەدى. قۋداي بىلەدى بار عوي، امان ەمەسسىڭ سەن. ايتشى... اپىراي، تاستاي قاتىپ قالاتىنىڭ-اي سەنىڭ. نەڭ كەتەدى، ايتسايشى.
ساليحا. ءجا، سونشا قادالىپ... بىلگىڭ كەلىپ شىداماي بارا جاتساڭ نارقوسپاعىڭ بار ەمەس پە؟! ءلاززاتتا نەڭ بار. ءتۇن ورتاسى بوپ قالدى. جاتايىق.
كەلەسى ساحنادا ءلاززات جالعىز. وعان قارسى نياز كەلە جاتادى. قولتىعىندا سىلەۋسىن كوزدى اقسۇر قىز. ءوڭى سالقىن، توڭىرەككە تىجىرىلا قارايتىن، تاكاپپارلاۋ. اسەم اياعىن دىك-دىك باسىپ، نيازدىڭ قولتىعىندا كەلە جاتىر. «سەن دە قىز بولىپ ءجۇرسىڭ-اۋ» دەگەندەي ءلاززاتقا ۇزىن كىرپىگىن قيعاشتاپ ءبىر قارادى دا وتە بەردى. نياز ءلاززاتتى كورگەندە، سىلەۋسىن كوز قىزدىڭ ىعىن الىپ تاسالاپا ءتۇستى. تەك امانداسقانداي يشارات ءبىلدىرىپ، ەرنى كۇبىر ەتتى.
ءلاززاتتىڭ كوزى شاراسىنان شىعىپ بارادى. سىلەۋسىن كوز اقسۇر قىزدىڭ وكتەم ءور كەسكىنى مەن نيازدىڭ سەسكەنىپ، ۇركىپ قالعان ۇرى كەسكىنى ءلاززاتتىڭ كوز الدىندا تۇرىپ قالعان. وسى پوزادا قاتىپ قالعان نياز بەن قىزدى اينالمالى كرۋگ ءۇش قايتارا ىركىپ توقتاتىپ بارىپ — ساحنادان شىعارىپ اكەتەدى. ءلاززات كوزى شاراسىنان شىعىپ شوشىنعان قالپىندا ءبىراز تۋرادى.
ءلاززات. نياز... نياز... جوق، جوق... (ءلاززاتتىڭ وي داۋسى.) نياز... مەن سەنى قالتقىسىز ادال جۇرەگىممەن سۇيمەپ پە ەدىم!؟ اۋىلدان كەلگەن اڭقاۋ قىزدى الداپ... مەيلى، الدادىڭ، دەگەنىڭە جەتتىڭ... دۇنيەدە الدانعان قىز جالعىز مەن ەمەس شىعار. ءبىر قورلىققا توزەر ەدىم... نەگە ءتۇڭىلدىرىپ انىق ايتپادىڭ؟! الدە ول جازانى ازسىنىپ... ءبىر ەمەس ەكى الداعانىڭ عوي بۇل. مەن سەنى جانىمنان جاقسى كورەتىن ەدىڭ عوي. جازىعىم سول ما؟ (پاۋزا. كەنەت شوشىنىپ.) مەنى قۇشاقتاپ ءسۇيىپ وتىرعاندا... كوڭىلىڭدە باسقا قىز تۇرعان ەكەن عوي... (داۋىستاپ جىلاپ جىبەرەدى.)
جاتاقحاپا. قاراڭعىدا ءلاززات كورىنەدى. ول ستول باسىندا جازىپ وتىر. كوڭىلى قاتتى تولقىعان. كەنەت وكسىپ جىلاپ جىبەرەدى.
ءلاززات. (پاۋزا. كەنەت ءوزى دە سەزبەي، اقىرىن ولەڭ وقي بەرەدى.)
سەن مەنىڭ ءازىمدى كورسەڭ،
تۇرىسىم وسى مەنىڭ.
ال، مەندەگى عالامات سەزىمدى كورسەڭ،
شوشىر ەدىڭ!.. شوشىر ەدىڭ...
(كۇرسىنىپ.) شوشىر ەدىڭ. (ساليحا ولەڭ ەتىپ، توسەكتەن باسىن كوتەرىپ الادى.)
ءلاززات.
سەن وندا ويلاپار ەڭ،
مەن بولىپ سەزىنەر ەڭ،
مەن بولىپ ويانار ەڭ،
مەن بولىپ كوز ىلەر ەڭ.
(ءسال پاۋزا.) جەتكىزە الماس ەڭ بۇنى ادامنىڭ سوزىمەنەن. ساليحا (توسەكتەن تۇرىپ ءلاززاتتىڭ قاسىنا كەلەدى).
مۇڭلىق، ايتىپ وتىرعانىڭ ولەڭ عوي. (ءلاززات ۇندەمەيدى. ساليحا ونىڭ الدىنداعى قاعازدى الىپ وقي بەرەدى.)
ءيا، سەن ويلاپار ەڭ،
تولعاپار ەڭ بارماقتى تىستەپ تۇرىپ.
مەندەگى ىستىق جالىن
بويىڭا كۇش بوپ كىرىپ،
تۇتاپار ەدى سەن تۇگىل تاس تا لاۋلاپ،
كوزىڭدە جاتار ەدى،
جۇلدىزدى اسپان اۋلان...
سەن مەنىڭ ءوزىمدى كورسەڭ،
تۇراتىن كىرشىك تۋسپەي،
جۇرەگىڭ قالماس ەدى،
ءبىر رەت ىرشىپ تۇسپەي.
(تاڭىرقاپ.) مىناۋ سەنىڭ ولەڭىڭ عوي! (ءلاززات ۇندەمەيدى.) قۇتتىقتايمىن، ءلازتاي، قۇتتىقتايمىن! سەنەن وسىنداي ولەڭ تۋاتىنىن سەزىپ ەدىم! (قولىن سىلكىلەپ، قۇشاقتاپ.) نەگە ۇندەمەيسىڭ-اي، سەن؟ مىناۋ تاماشا ولەڭ عوي. مۇنداي ولەڭ نيازداردىڭ تۇسىنە دە كىرگەن جوق! سەن گەنييسىڭ، مۇڭلىق! (ءلاززات ساليحانى قۇشاقتاپ جىلاپ جىبەرەدى.) جىلاعانى يەسى؟ توي جاساۋ كەرەك دۇنيەگە مىناداي ولەڭ كەلگەن كۇنى.
ءلاززات. سەن بۇل ولەڭنىڭ سىرىن بىلمەيسىڭ عوي، ساليحا.
ساليحا. جاقسى ولەڭ دە سىرىن ءوزى اشادى. وعان تەك كوكىرەگى سوقىرلار عاپا تۇسىنبەيدى.
سەن مەنىڭ ءوزىمدى كورسەڭ،
تۇرىسىم وسى مەنىڭ،
ال، مەندەگى عالامات سەزىمدى كورسەڭ
شوشىر ەدىڭ!..
عاجاپ! ولەڭ قۇدىرەتى دەگەن وسى ەمەس پە؟!
ءلاززات. بۇل ولەڭنىڭ قۇنىنىڭ قانشالىقتى بولعانىن بىلمەيسىڭ عوي، سەن؟
ساليحا. جاقسى ولەڭ وڭاي جازىلادى دەگەندى كىم ايتىپ ەدى، ساعان.
ءلاززات. جوق، ساليحا. بۇل ولەڭنىڭ قۇنىنا مەن ابىرويىم مەن باقىتىمدى قوسا بەردىم. ساليحا. نە دەيسىڭ؟
ءلاززات. يا، ىركىپ قالعان ەش نارسەم جوق. ولەڭ ەمەس، مەنىڭ قاسىرەتىم عوي بۇل.
ساليحا (ءلاززاتتىڭ قاسىنا كەلىپ، شاشىنان سيپاپ.) جىلاما، ءلازتاي، جىلاما. جۇرەگىڭنىڭ قانىن سورعالاتىپ جازعان ەكەنسىڭ عوي، سورلى بالا. امالىڭ قانشا، شىن اقىننىڭ تاعدىرى قاشاپ دا سولاي. (پاۋزا.) تاعدىر ماعان سەنىڭ قاسىرەتىڭدى دە بەرمەدى عوي.
باعيلا مەن نارقوسپاق كىرەدى.
باعيلا. ويباي-اۋ، قىزدار-اۋ، سەندەر پە ەستىدىڭدەر. مەن ءبىر كەرەمەتتى ءبىلىپ كەلدىم عوي.
ساليحا. الدىمەن اۋماعىن ايتشى، نەشە قاپ وسەك اكەلدىڭ؟
باعيلا. سەن جايىڭا وتىرشى، قۇرباقا. ساعان ايتپاعىم، سەنىڭ قۇدايعا دا، جىگىتكە دە كەرەگىڭ جوق.
ساليحا. ەندەشە ءوزىڭدى كەرەك ەتكەن جىگىتكە نەگە ورىندىق ۇسىنبايسىڭ. (نارقوسپاققا.) جاقسى جىگىت، جوعارى شىعىڭىز.
باعيلا. سەپ دە كىرىپ كەتىپ پە ەدىڭ؟ نە بار ساعان قىزداردىڭ ءسوزىن تىڭداپ، شىعا تۇر.
نارقوسپاق. مەن كەتىپ قالمايىن با؟
باعيلا. كەتىپ قالما. سىرتتا توسا تۇر.
نارقوسپاق شىعادى.
باعيلا. ويباي-اۋ، مۇڭلىق-اۋ، سەپ بەرى قاراشى. مەن ءبىر سۇمدىقتى كورىن كەلدىم عوي.
ساليحا. ءاي، سۋماڭداماي تۋرا تۇرشى. تاعى نە پالە اكەلدىڭ؟! قويا تۇرشى!
باعيلا. كوزىمىزبەن كورىپ، قۇلاعىمىزبەن ەستىگەندى قالاي عاپا ايتپاي شىداپ تۋرا الامىز-اي. قوي دەگەنى نەسى-اي، ماعان. مۇڭلىق-اۋ، مەن ساعان ونى ايتپاسام — ناعىز وپاسىز دوس بولام عوي. ءوزىڭ بەرى قاراشى، سەنىڭ الگى سۇلۋ اقىلىڭ بار عوي، نيازدى ايتام، سونىڭ ايەلى بار ەكەن عوي.
ءلاززات. راس پا؟
باعيلا. وتىرىك ايتسام، كوزىم شىقسىن. بالاسى دا بار كورىنەدى.
ءلاززات. ايەلى سۇلۋ ما ەكەن؟
باعيلا. و جاعىنان دامەلەنبەي-اق قوي. سەنى مەن مەنەن سۇلۋ. ناعىز سىلقىمنىڭ ءوزى. كوشەدە كەردەڭ-كەردەڭ باسادى.
ءلاززات. شىن ايتاسىڭ با، باعيلاش؟
باعيلا. ءاي، ساعان انت بەرەيىن بە؟
ءلاززات. ايەلى... ايەلى ەكەن عوي. نەعىپ مەن اقىماقتىڭ ەسىنە كەلمەگەن. راقمەت، باعيلاش.
باعيلا. بەتىم-اۋ، مىناۋ قۋانىپ تۋر عوي. ءاي، ءوزىڭنىڭ ەسىڭ دۇرىس پا؟
ءلاززات (قۋانىشتى). ارينە ايەلى، باسقا كىم بولۋشى ەدى! نەگە عاپا بۇرىن ەسىمە كەلمەگەن؟ بەكەرگە ءبۇلىنىپ..، ا-ھا-ھا-ا!
ءلاززات دوڭگەلەنە بيلەپ كەتەدى. باعيلا اڭ-تاڭ. ساليحا مۇڭايا قاراپ تۇر.
ەكىنشى ءبولىم
«قىز مەيرام قايتىپ ورالدى. ءبىر رەت بەكەرگە شوشىنىپ، زاڭى بولعان كوڭىل ەندى كۇدىكتى جولاتقىسى كەلمەيدى. ءلاززاتتىڭ مىنەزى قايتادان وزگەرىپ كەتتى.... ءبىراق بۇرىنعى الاڭسىز قۋانىش جوق. جۇرەكتە، جارىلىپ بىتكەن سۇيەكتەي، شورلانىپ قالعان سىنىقتىڭ ءىزى بار».
جاتاقحاپا. ساليحا كىتاپ قاراپ وتىر. قولىندا گازەتى بار. جۇگىرىپ باعيلا كىرەدى. ارت جاعىنان «مەن كەتىپ قالمايىن با؟» دەگەن نارقوسپاقتىڭ داۋسى ەستىلەدى.
باعيلا (قايرىلىپ). كەتىپ قالما، كۇتە تۇر. قۇرباقا-اۋ، سەنىڭ ەتەكتەي ماقالاڭ شىعىپتى عوي. قۇتتىقتايمىن ءاي... مۇڭلىق اپاۋ، ولەڭدەرى گازەت، جۋرنالدىڭ بەتىنەن تۇسپەيدى. ءتورتىنشى كۋرستان سەنىڭ دە ماقالاڭ شىعا باستادى. سەندەر ءۇشىن شىجىق بولىپ وتقا تۇسەمىن دەپ، ەكى ورتادا مەن دالادا قالىپ قوياتىن بولدىم-اۋ. وي، ءوزىڭ دە ءبىر اياماي سىلتەگەن ەكەنسىڭ. ءتىپتى ايىزىم قاندى. ءبىراق الگى نيازعا تىرناعىڭدى قاتتى باتىرىپ جىبەرىپسىڭ. ونىڭ نە؟ قاراپ ءجۇرىپ مۇڭلىقتى رەنجىتىپ الاتىن بولدىڭ عوي.
ساليحا. ول نەسىنە رەنجيدى؟
باعيلا. ءماسساعان، يەگە رەنجىمەسىن؟! ول نياز دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قويماي ما. سەپ نيازدى شىرقىراتىپ سوعىپ جاتساڭ، جانىنا باتپاي ما ەكەن؟ وسىدان بىرەۋ نارقوسپاققا ءتيىسىپ كورسىن، مەن جانىن القىمىنان سىعىپ الايىن.
ساليحا. ءلاززات رەنجىمەيدى.
باعيلا. نەگە رەنجىمەيدى؟ ول تۇگىل مەن رەنجىپ قالدىم.
ساليحا. سەنىڭ يە قيماڭ قىشىپ بارا جاتىر؟
باعيلا. مىنانى قارا-اي. ويباي-اۋ، ءۇش جىلدان بەرى ۇشەۋمىز يششا دەسىپ كورگەن جوقپىز. ارامىزدان قىل وتپەيتىن دوس بوپ جۇرگەندە... بارلىق پالە وسىندايدان باستالادى عوي. قوي، مەن ۋنيۆەرسيتەتكە بارىپ، ءلاززاتتى تاۋىپ الىپ، الدىن-الا اشۋىنا سۋ سەپپەسەم، سەنى ورتەپ جىبەرەر. (شىعادى.)
ساليحا. سەنىڭ سۋ سەپكەنىڭ وزگەنىڭ وت قويعانىنا بەرگىسىز عوي. (پاۋزا.) ايتىپ ايتپاسا دا ازداعان قىتىقتى جاعداي بولدى-ay ءوزى. (تۇرتكىلەپ ءبىر نارسە جازا بەرەدى.)
ءلاززات كىرەدى. رەنىشتى. از ءۇنسىز.
ءلاززات. ماقالاڭ قۇتتى بولسىن.
ساليحا. ەگەر شىن جۇرەگىڭنەن ايتساڭ راقمەت.
ءلاززات. قۇتتىقتاۋ دوستىق پارىزى عوي.
ساليحا. وسى پارىزىڭدى وتەگەنىڭە دە راقمەت. (پاۋزا.) ودان باسقا ايتارىڭ جوق پا؟
ءلاززات. Mەن سەندەي سىنشى ەمەسپىن. پىكىر ايتۋعا شورقاقپىن.
ساليحا. ءلاززات، بۇل مەنىڭ ءبىرىنشى جارىق كورگەن ماقالام عوي. از دا بولسا قۋانىش بىلدىرسەڭ قايتەدى؟
ءلاززات. مەن سەن ءۇشىن قۋانۋعا دايارمىن، ساليحا. گازەت بەتىنەن سەنىڭ ەسىمىڭدى كورگەندە جۇرەگىم لۇپىلدەپ، اقىن شىققانشا اسىقتىم. ءبىراق...
ساليحا. ءبىراق... نيازدى سىناعانىڭ بەكەر بولعان دەمەكسىڭ عوي.
ءلاززات. ءيا.
ساليحا. ناشار ولەڭدى سىناماسام سوندا نەنى سىنايمىن. ەگەر شىن اقىن بولسا، ءادىل سىنعا وكپەلەمەيتىن شىعار.
ءلاززات. اي، ساليحا-اي. ساعان ايتار اۋىزعا وڭاي... سەن ونىڭ ءحالىن بىلمەيسىڭ عوي.
ساليحا. ونىڭ ءحالىن بىلە بەرمەيتىنىم راس. ءبىراق قول-اياعى بۇعاۋدا، ايداۋدا جۇرگەن اقىندار دا عاجايىپ ولەڭدەر جازعان ەمەس پە؟ نيازدىڭ ءحالى سولاردان قيىن دەگەندى ەستىگەنىم جوق.
ءلاززات. ءتىلى قانداي قىرشاڭقى.— كەيدە اقىن ءۇشىن ودان دا قيىن جاعداي بولادى. اشۋ مەن ىزادان جىر تۋادى. ال، كۇندەلىكتى ۇساق تىرشىلىكتىڭ كيكىلجىڭىنەن نە تۋادى؟
ساليحا. ەندەشە ارىلسىن كيكىلجىڭنەن.
ءلاززات. ساعان ءبارى وپ-وڭاي. شىن اقىن ومىرگە يكەمسىز، ءسابي سياقتى دارمەنسىز بولادى. ەگەر بىلە بىلسەڭ ولارعا قامقورشى اپانىڭ ورنىن جوقتاتپايتىن ايەل كەرەك.
ساليحا. ەندەشە ايەل پروبلەماسىن شەشىپ العانشا ناشار ولەڭ جازباي قويا تۇرسىن.
ءلاززات. جوق، ساليحا، ادام دۇنيەدەن تەك جاماندىقتى عاپا ىزدەمەي، جاقسىعا دا قۋاپا ءبىلۋ كەرەك.
ساليحا. سەن وسىنى ماعان ايتىپ تۇرسىڭ با؟
ءلاززات. سەن عافۋ ەت. ءبىراق وسى نيازعا دەگەندە ءبىر جىنىڭ بار. ءبارىبىر ول جاقسى اقىن. اركىمنىڭ دە تورىعاتىن، توقىرايتىن كەزى بولادى. سونداي ءبىر كۇيزەلىس ۇستىندە جۇرگەن ادامدى قاپىدا كەلىپ سوعۋ... شوك،، جوق... مۇنىڭ ادىلەت ەمەس. سىنشىدا دا جۇرەك بولۋ كەرەك.
ساليحا. قۇرباقانىڭ جۇرەگى سالقىن بولادى. «جاقسىعا قۋاپا ءبىلۋ كەرەك». ال، سوندا جامانعا پە ىستەۋ كەرەك؟ كوزىڭدى جۇمىپ، قولىڭدى قۋسىرۋ كەرەك پە؟
ءلاززات. جاماننىڭ دا جامانى بار.
ساليحا. سوندا سەنىڭ جامانىڭدى ماقتاپ، وزگەنىڭ جامانىن داتتاۋ كەرەك نە؟!
ءلاززات. جوق.! نياز ەش ۋاقىتتا جامان بولعان ەمەس.
جىلاننىڭ ءۇش كەسسە كەسىرتكەدەي ءحالى بار سوندا دا ول تالايلاردان ارتىق،
ساليحا. «عاشىقتىڭ كوزى سوقىر» دەگەن وسى ەكەن-اۋ.
ءلاززات. بىلە بىلسەڭ عاشىقتىڭ كوزى سوقىر ەمەس، كورەگەن، نيازدىڭ شىنداپ شىرقايتىن كەزى ءالى الدا. وسىنداي بip توقىراپ، كۇيزەلىپ جۇرگەن كەزىندە... جاۋ جاعادان العاندا...
ساليحا. تۇگەل ايت. يت ەتەكتەن الادى دەمەكسىڭ عوي.
ءلاززات. سەنى ءدال وسىنداي قاتىگەز عوي دەپ ويلاعان جوق ەدىم.
ساليحا. ەندەشە قۇرباقادان مەيىرىم كۇتكەن سەن دە اقىماق ەكەنسىڭ. (كوز جاسىنا بۋلىعىپ شىتىپ كەتەدى. ءلاززات تا ارتىق كەتكەنىن سەزىپ، ىزىنە ءۇرپيىپ قاراپ قالادى.)
* * *
تاۋ قويناۋى. ءلاززات پەن نياز.
ءلاززات. تاعى دا كەلدىك ءوزىمىزدىڭ وتاۋىمىزعا. مىنەكەي،. كەرەگەسى قيا جارتاس، ۋىعى سىڭسىعان قاراعاي، شاڭىراعى الاتاۋدىڭ اسقار كۇمبەزى. تۋىرلىعى بۇلت، تۇندىگى كوك اسپان. (نياز كوڭىلسىز، ۇندەمەيدى. پاۋزا.) نەگە ۇندەمەيسىڭ، نياز؟
نياز. سەنىڭ كوڭىلىڭ كوكتە. مەنىڭ كوڭىلىم جەردە. اتتىعا جاياۋ سەرىك بولا الماي جاتقان شىعارمىن.
ءلاززات. وتاۋىمىزدىڭ ىرگەسىنەن ىزعىرىق جەل سوعا باستادى ما، قالاي؟ تىم كوڭىلسىز بولىپ كەتتىك قوي.
نياز. نەسىنە ءماز بولامىز؟
ءلاززات. وسىنىڭ ءبارى ءبىر ماقالاعا بولا ما؟
نياز. كەيدە كىسىنىڭ ابىرويىن ايرانداي توگۋگە ءبىر ماقالا دا جارايدى. مەنىڭ تۆورچەستۆومنان ءىلىپ الار ەش نارسە قالدىرماۋعا تىرىسقان. «سوڭعى جازعاندارىنىڭ جىلىگى تاتيتىندارى شامالى» دەپتى. «جىلىگى تاتيتىندارى شامالى...» قايداعى جەكسۇرىن ءسوزدى تاۋىن العانىن قاراشى.
ءلاززات. ول ماقالانى مەن دە قينالىپ وقىدىم، نياز. «اقىن بولۋ قيامەتتىڭ ازابى» دەپ ەدىڭ عوي ءوزىڭ. سەنىڭ سول ءسوزىڭنىڭ ماعىناسىن مەن ەندى عاپا ءتۇسىنىپ كەلە جاتىرمىن. بۇرىن ولەڭ جازۋ وڭاي سياقتى ەدى. ناعىز ءسوز ازابىن ەندى تارت.ا باستادىم.
نياز. وسىنى كىشكەنتاي دا بولسا سەزسە ەكەن-اۋ، سەنىڭ اپاۋ الگى — كىم ەدى، ساليحاڭ با، قۇرباقاڭ با.
ءلاززات. سەن وعان اشۋلىسىڭ عوي، نياز. تۇسىنەم. ونى مەڭ: دە جەپ قويا جازدادىم. «اقىن بولۋ قيامەتتىڭ ازابى»، دەگەندە — سىنعا ۇشىراۋ دا سول ازاپتىڭ ءبىر كىشكەنە بولشەگى ەمەس يە؟! جانە ازاپتىڭ اۋىرى ول.ەمەس قوي.
نياز. ەندى نەدە؟
ءلاززات. ءوز جازعانىڭدى ءوزىڭ مانسۇق ەتۋدە. ادامنىڭ جازعانىنىڭ وننان ءبىرى ىسكە جاراسا جاقسى عوي. جاقسى اقىن ولەڭىنە قايىرىمسىز بولادى دەۋشى ەدى.
نياز. ونى ايتقان قاي دانىشپان ەكەن. ەستىمەگەن ءسوزىم.
ءلاززات. سەن دە ولەڭدەرىڭە تىم كوڭىلشەكتەۋ بولىپ جۇرگەن جوقسىڭ با؟
نياز. «ىشتەن شىققان شۇبار جىلان». جۇرەگىن جارىپ شىققان جىرىنا تەبىرەنبەيتىن قاي اقىن؟! سەنىڭ قۇرباقاڭنىڭ ولەڭگە جاساعان جاۋىزدىعى دا جەتەر.
ءلاززات. جوق، جوق، نياز، سەن ونى بىلمەيسىڭ. ول جاۋىز ەمەس، باقىتسىز جان.
نياز. كەيدە باقىتسىز ادام وزگەنىڭ باقىتىن كۇندەيدى. ءوزى باقىتسىز بولعاسىن دۇنيەگە اقىر زاماندى ءتوندىرىپ قويعىسى كەلەدى.
ءلاززات. جوق، ساليحا ولاي ەمەس. ونىڭ جانى جاقسى. ونى تەك ەشكىم تۇسىنبەيدى.
نياز. سول تۇسىنبەيتىندەردىڭ ءبىرى مەن شىعارمىن. عافۋ وتىنەم. ايتپاقشى، تەك ءسوز رەتى كەلىپ قالعان سوڭ ايتىپ جاتقانىم عوي. بولماسا سونىڭ سىنىن ەلەپ جاتقان مەن جوقپىن. قۇرباقاڭا سالەم ايت. مەنىڭ باسقا ۋايىمىم دا جەتكىلىكتى. ەكەۋمىز سول ساليحا ءۇشىن ۇرىسپاي-اق قويالىق.
ءلاززات.
«اقىن بوپ ءومىر كەشۋ وڭاي دەيمىسىڭ، قاراعىم.
اۋزىندا بولۋ بۇل ءوزى سىزداعان بارلىق جارانىڭ»،—
دەگەن دە ءوزىڭ ەمەس پە ەدىڭ؟!
نياز. ءبىر كەزدە ايتىلعان سوزدەر عوي ول.
ءلاززات. ال، بۇگىنگى ايتىلاتىن ءسوزىڭ قايسى؟
نياز. بىزدەن ەندى ءسوز قالعان شىعار.
ءلاززات. نە دەيسىڭ؟ بۇدان دا ءىرى سويلەيتىن، كۇڭىرەنتە، تەبىرەنتە سويلەيتىن كەزىڭ تۇر الدا. وسىنداي شىمشىمالاردىڭ دا پايداسى بار. سىنشىلار شايتان تۇرتسە سەنىڭ شيىرشىق اتۋىڭا سەبەپ بولادى. سولاي ەمەس پە، نياز؟
نياز. بىلمەيمىن. (پاۋزا.)
ءلاززات. نياز، نە عىپ موينىڭا سۋ كەتىپ وتىر.
نياز. ءماز بولاتىن نە بار...
ءلاززات. «ءار كەزدەسكەنىڭ ساعىنىپ كورىسكەندەي ىستىق بولماسا»... ەندى وسىعان جەتكەنىمىز بە؟ نەمەنە، مەن زەرىكتىردىم بە، سەنى؟
نياز. ۇيدە ءبىر رەنىش بولىپ ەدى، كەشىر ءلاززات.
ءلاززات. ۇيىڭدەگى ۇرىستىڭ سەبەبى مەن بولسام شە؟ ەندىگى جەتپەگەنى وسى ەدى. اڭساعان سۇلۋ ماحابباتتىڭ اياعى.،. ايەلىڭ ەرتەڭ كەلىن بەتىڭنەن تىرناپ جۇرسە...
نياز. نەگە تومسىرايىپ قالدىڭ، ءلازتاي؟ ماعان peءنجىپ قالعاننان - ساۋمىسىڭ؟ قويشى، ءلازتاي.
ءلاززات. ۇيىڭدە بولعان ۇرىس مەن ءۇشىن ەمەس پە؟
نياز (كوڭىلدەنىپ). جوق، سەن ءۇشىن ەمەس. ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدى بىلمەيدى.
ءلاززات. ۇرلىعىن جاسىرعانىنا ءماز. ەرتەڭگى كۇندى ويلامايدى... (شوشىنىپ.) و، جاساعان-اۋ، سوندا ۇرلىق، ماحاببات بولعانى ما، مەنىكى؟!
نياز. نەگە ۇندەمەيسىڭ، ءلازتاي. قويشى، ءلازتاي، ماعان رەنجىپ قالدىڭ با؟ (سامارقاۋ قۇشاقتاپ، ءسۇيىپ.) قويشى ەندى.
ءلاززات. ماعان دەگەن ماحابباتىڭ وسى-اق بولعانى ما؟ ەندى تۇڭىلسەم... جوق... جوق... ادال سەزىمدى لاستاپ، قور قىلىپ الماي تۇرىپ، كوڭىلدە قيماستىق باردا تيىلۋ كەرەك. ايتپەسە، ءوزىمدى-وزىم ءومىر بويى جەك كورىپ وتەرمىن...
نياز. ءلازتاي، ءالى اشۋىڭ باسىلعان جوق پا؟ نەگە تومسىرايعانىڭدى تۇسىنسەم بۇيىرماسىن. قويشى ەندى.
ءلاززات. نياز مەن سەنى جاقسى كورەم. ەكەۋمىز سىيلاس، دوس بولايىق. ودان ارتىقتى بىزگە جازباعان.
نياز. شىن ايتاسىڭ با، ءلازتاي؟
ءلاززات. شىن ايتام. (پاۋزا.)
نياز. شىن جاقسى كورگەنىڭ سول ما؟ سۇيەم دەگەنىڭ بەكەر ەكەن عوي. جوق، سەن مەنى سۇيمەگەن ەكەنسىڭ...
ءلاززات. جەتەر ەندى. ونداي ءسوزدى ساعان مەن ايتۋىم كەرەك ەدى. بۇيتە بەرسەك سىيلاسۋدان قالارمىز.
اۋىلداعى ءلاززاتتىڭ ءۇيى. ءلاززات كانيكۋلعا كەلگەن. ديۆان ۇستىندە ءۇنسىز سۇلىق جاتىر. سىرتتان اپاسى كىرەدى. قايعىلى كەسكىنمەن از ۋاقىت قاراپ تۇرادى. ءۇيدى جيناستىرعان بولادى. ءلاززات ونى بايقاماعان سياقتى.
اپا. بالامنىڭ بيىلعى اجارى قورقىتىپ تۇر-اۋ. ارىلمايتىن ءبىر ويعا شىرمالعان ءتۇرى بار. وقىتىپ ادام قىلام دەپ جۇرگەندە، تورى اتتىڭ باسىن توقتىعا ايىرباستاماسام نەعىلسىن. (ءلاززاتقا.) جانىم-اۋ، ءوز اۋلىڭدى ءوزىڭ جاتىرقاپ قالعاننان ساۋمىسىڭ. اعايىن-تۋما ءبارى ساعىنادى، سەنى... جاعالاي كىرىپ ۇلكەندەرىنە سالەم بەرىپ شىق.
ءلاززات. اپا، كەيىنىرەك كىرىپ شىعارمىن.
اپا. كەيىنگە قالدىراتىن نەسى بار. تۋرا ءقازىر مىنا كورشى ايعانشاداي باستا. كەم-كەتىك، كوڭىلى جارىم ادام كۇدىكشىل بولادى. الدىمەن سالەم بەرىپ، ايعانشانى قۋانت.
ءلاززات. اپا، مازام بولماي ءجۇر، كەيىنىرەك.
اپا. بىلاي ەل قاتارلى سىرتقا شىعىپ، بوي جازىپ سەرگۋدى دە بىلمەيسىڭ. ءىشى قۇسا بولىپ جاتىپ الدىڭ... تىم بولماسا سەبەبىن ايتساڭشى.
ءلاززات. جاي، ءاشيىن اپا. شارشادىم عوي دەيمىن.
اپا. قايدان ءاشيىن بولسىن. بايقايمىن، شاشىمدى جۇلىپ، ويباي سالعىزاتىن ءىسىڭ بار سياقتى، بالام. ءبىراق ويبايلاعاننان يە پايدا؟!
ءلاززات. ءيا-ا، ونان پايدا جوق. (كەنەت اپاسىن قۇشاقتاي الادى. اپاسىنىڭ كەۋدەسىنە بەتىن باسىپ، بىر-ەكى رەت وكسىگەندەي دە بولادى.)
اپا. ماۋقىڭدى باسا عوي، اينالايىن. بولعان ىسكە بولات بول دەۋشى ەدى. مەن ءبىر نارسە سەزسەم — سەنىڭ تاعدىرىڭ وشاقتىڭ بۇتىندا ەمەس. ولەڭدەرىڭ ەل اۋزىنا ىلىگە باستادى عوي. وسى ءبىر جولعا ءتۇسىپسىڭ. مەنىڭ ساعان تىلەگەن جولىڭ ەمەس ەدى بۇل. ونداي ادامعا ەرەتىن ءسوز دە، وعان تاسادان اتىلاتىن وق تا كوپ بولادى. قاسىرەتىڭنىڭ الدى وسى بولعانمەن، سوڭى وسى بولماس دەپ قورقام، بالام. ءبىراق ەندى تالايىڭا جازعانى سول بولسا امالىڭ قانشا؟ وسى باستاپ شيرىعا بەر.
ءلاززات (اپا قۇشاعىنان بوسانىپ). دۇرىس ايتاسىڭ اپا. بۇرىن الدىم اشىق، جولىم داڭعىل، ءبورى سايراپ تۇرعان سياقتى ەدى. ءومىردىڭ بوساعاسىنان اتتاماي جاتىپ، ومبىلاي باستادىم. «اقىن بوپ ءومىر كەشىرۋ وڭاي دەيمىسىڭ، قاراعىم، اۋزىندا بولۋ بۇل ءوزى سىزداعان بارلىق جارانىڭ...» دەپ ەدى ءبىر اقىن. ءبىز بولساق ءوز جارامىزدىڭ ەمىن تابا الماي الەكپىز.
ەسىك قاعىلادى.
قۋانتاي. رۇقسات پا؟
ءلاززات. كىرىڭىز.
قۋانتاي. سالەم بەردىك، اپا.
Aپا. سالەمەت بول قاراعىم. Ay، قۋانتايمىسىڭ؟ جوعارى شىق.
قۋانتاي. ءلاززات امانسىڭ با؟ (قول الىسادى.) وقۋدى ءبىتىرىپ، كوڭىلدى دەم الىپ جاتىرسىڭ عوي ەندى. الماتىدان شىعاردا سەنىڭ جاتاقحاپاڭا سوقسام كەتىپ قالىپسىڭ.
ءلاززات. سەنى كانديداتتىق قورعايدى دەپ ەستىپ ەدىك. قۇتتىقتاۋعا بولا ما؟
قۋانتاي. ءالى ەرتەرەك. داۋعا تۇسەر الدىندا ەلگە بارىپ ەسىمدى جيىپ كەلەيىن دەپ تارتىپ كەتتىم. بىر-ەكى كۇندە قايتىپ ورالام.
اپا. سەنى عالىم بولعالى جاتىر دەپ ەستىدىم. قادامىڭ قۇتتى بولسىن.
قۋانتاي. عالىم ەمەس، اپا، كانديدات بولايىن دەپ ءجۇرمىن:
اپا. نە دە بولسا قۇتتى بولسىن. ال تورگە ،شىڭ، وتىر. مەن اس دايىندايىن.
قۋانتاي. راقمەت، اپا. Mەن اسىعىستاۋ ەدىم.
اپا. اسىعىپ نە بار، وت الا كەلمەگەن شىعارسىڭ. الىس جولعا باراتىن كورىنەسىڭ، قۋىس ۇيدەن ءدۇر اۋىز شىققانىڭ ماسقارا بولار. قوي وتىر. (شىعادى.)
ءلاززات. وتىر، قۋانتاي. اپام ءبارىبىر جىبەرمەيدى.
قۋانتاي. سەنى وسى اۋداندا قالاتىن بولدى دەپ ەستىدىم بە؟ سول راس پا؟ ءلازتاي؟
ءلاززات. راس.
قۋانتاي. بۇل قالاي سوندا؟ بۇرىن ورتالىقتا قالام دەپ ءجۇر ەدىڭ عوي.
ءلاززات. رەتى كەلمەدى.
قۋانتاي. رەتى كەلمەگەنى قالاي؟ كىتابى شىققان، ماقتالعان اقىنعا ورتالىقتان قىزمەت تاۋىپ بەرە الماعانى ما، سوندا؟ اپادا قىزمەتكە شاقىرىپ جۇرگەن جەرلەر بار دەگەن جوق پا ەدىڭ؟
ءلاززات. شىنىمدى ايتسام — ءوزىم قالعىم كەلمەيدى.
قۋانتاي. سولاي دە... ءبىر سەبەبىڭ بولعان عوي. ءسويتىپ وسى قيان شەتتە، الىس تۇكپىردە قالماقسىڭ عوي ەندى... قانداي قىزمەتكە تۇرماقسىڭ؟
ءلاززات. قابىلداسا اۋداندىق گازەتكە تۇرام. بولماسا وسى اۋىلدان مۇعالىمدىك بەرەتىن شىعار.
قۋانتاي. سولاي دە... سەنىڭ بۇل قارەكەتىڭە مەن تۇسىنبەي قالدىم...
ءلاززات. وزگەنىكى تۇرسىن، ادام كەيدە ءوزىنىڭ ىستەگەن ىسىنە دە تۇسىنبەي قالادى.
قۋانتاي. ءلازتاي. (پاۋزا.) ەكەۋمىز كىشكەنتايىمىزدان بىرگە ءوسىپ كەلەمىز. ءتىپتى. بىرگە تۋعان ادامداي ۇيرەنىسىپ تە كەتتىك. سودان با، مەن ساعان ەش ۋاقىتتا باتىپ ءسوز ايتا العانىم. جوق.
ءلاززات. قۋانتاي، مەن دە سەنى تۋعان اعامداي جاقسى، كورەم.
قۋانتاي. سول عوي مەنىڭ ءتىلىمدى بايلاپ كەلگەن. ەندى مىنەكەي وقۋ بىتىردىك. ەرتەڭگى كۇنىمىزدى ويلايتىن ۋاقىت كەلدى. مەن ساعان «عاشىقپىن» دەسەم ءبىر ءتۇرلى ەرسى كورىنەر ەدى. ءبىراق ايتەۋىر سەن بولماساڭ يەسىز قالعان ۇيدەي. ءومىرىم؛ ۇدىرەيىپ تۇراتىن سياقتى.
ءلاززات. قۋانتاي، جاسىم كىشى بولعانمەن، مەن سەنەن. ءقازىر الدەقايدا كەكسەمىن.
قۋانتاي. ءلاززات، مەن سەنىڭ سوڭىڭا ءتۇسىپ اڭدىپ كورگەن ەمەسپىن. ءبىراق ءبارىن بىلەمىن.
ءلاززات، بىلسەڭ نەسىن ايتىپ تۇرسىڭ؟
قۋانتاي. سونى بىلگەندىكتەن دە ايتىپ تۇرمىن. سەن باياعى، اق كوڭىل، ادال كىشكەنتاي ءلاززاتسىڭ. ءيا، ءيا، ءتىرى پەندەنىڭ سەنى كەمسىتۋگە حاقى جوق. ولار الدىمەن سەندەي بولىپ السىن. سەنىڭ ايىبىڭ — الدانعانىڭ شىعار. اق كوڭىل ادالدىعىڭنان الداندىڭ عوي.
ءلاززات. جوق، قۋانتاي. مەن الدانعانىم جوق. مەنى الداعان دا ادام جوق. ءيا، ءيا، مەن ونى شىنىمەن ءسۇيدىم. جۇرەككە ەشكىمنىڭ ءامىرى دە، قۋلىق-سۇمدىعى دا جۇرمەيدى. ال، ەكەۋمىز قوسىلا الماساق — ول تاعدىردىڭ ءىسى.
قۋانتاي. تاعدىردىڭ ءىسى. ال، ءوز تاعدىرىڭ تۋرالى نەگە ويلامايسىڭ، ءلازتاي؟
ءلاززات. ويلاعاندا قايت دەيسىڭ. قۋانتاي؟! قارشادايىمنان بىرگە وسكەن ساعان مەن وتىرىك ايتا المايمىن. سەنى قۇشاقتاعاندا كوز الدىمدا ول تۇرسا — نە بولماق. ۇرى كوڭىلدە تازا ماحاببات بولا ما؟
قۋانتاي. اپىر-اۋ، ءالى تۇڭىلگەن جوقسىڭ با؟ ول، سەنىڭ باسقان ىزىڭە تاتىمايتىن جەكسۇرىن ەمەس پە؟!
ءلاززات. ەگەر ءبىز ەكەۋمىز ءجۇز كورىسەتىن بولساڭ — بۇدان بىلاي ونداي ءسوزدى ايتپا، قۋانتاي.
قۋانتاي. قارشادايدان بىرگە وسسەك تە سەنى تۇسىنە الماي-اق قويدىم-اۋ. سەنىڭ ورنىڭدا باسقا بىرەۋ بولسا ونى ورتەپ جىبەرەر ەدى... الماتىدان دا سونى كورمەۋ ءۇشىن كەتكەن جوقسىڭ با؟
ءلاززات. بىلمەيمىن، مۇمكىن سولاي دا شىعار.
قۋانتاي. ولەڭدى ۇقپاسام دا ءومىردىڭ ءمان-جايىن بىلەتىن سياقتى ەدىم... سەنىڭ مىناۋىڭا اقىلىم جەتپەي-اق قويدى. اۋەيى دەيىن بە، الدە... مەن ۇقپايتىن ءبىر نارسە بار ما وسىندا؟
ءلاززات. اۋەيى بولسام — اۋەيى شىعارمىن. ءبىراق دۇنيەنىڭ سۇلۋلىعىن كورۋ ءۇشىن اۋەنىنىڭ كوزى كەرەك. جەردىڭ تىنىسىن، دالانىڭ اۋەنىن تىڭداۋ ءۇشىن اۋەنىنىڭ قۇلاعى كەرەك. ونسىز دۇنيە سۋ قاراڭعى سوقىر، تاس كەرەڭ مەڭىرەۋ بولىپ قالۋى مۇمكىن. دۇنيەدەگى بار جاقسىلىقتى سەزۋ ءۇشىن اۋەيىنىڭ جۇرەگى كەرەك. مەن سول اۋەنىمىن، قۋانتاي. ءبىرىمىزدىڭ كورگەنىمىزدى ءبىرىمىز كورمەسەك، ءبىرىمىزدىڭ ەستىگەنىمىزدى ەكىنشىمىز ەستىمەسەك ونداي ومىردە نە ءسان بار؟
قۋانتاي. مۇنىڭ اتىن... الگى نە دەۋشى ەدى... ءا، جاستىڭ رومانتيكا. ەسەيگەن سوڭ قالادى ول. كادىمگى ساعىم سياقتى ىدىراپ كەتەدى. ساعىم قۋىپ قايتەسىڭ، ءلازتاي؟!
ءلاززات. ساعىم ەمەس، مەنىڭ ءومىرىمنىڭ ماعىناسى ول.
قۋانتاي. سوندا، وسى قيان-شەتتە قالاسىڭ با؟
ءلاززات. ءيا، قالام.
قۋانتاي. كىسى ءوزىن-وزى الداماۋى كەرەك، ءلاززات. بۇل ارا ءوز اۋىلىڭ بولعانمەن، ءقازىر سەن باسقا قاۋىمنىڭ ادامىسىڭ. بۇل ورتادان بويىڭ دا اسىپ كەتتى. ونىڭ ۇستىنە شەتتىڭ اتى شەت قوي. ءوز قالامداستارىنىڭ اراسىندا، قان مايداننىڭ ىشىندە جۇرمەگەن سوڭ، شەت قاقپاي بولا بەرەسىڭ.
ءلاززات. نەعىلار دەيسىڭ، ءوز ەلىم عوي. دالا دا وزىمدىكى. (مۇڭايا مىرس ەتىپ.) ءان سالىپ بەرەدى. ال، سەن قۋانتاي، ۇلكەن عالىم بولاسىڭ. وعان سەنىڭ قابىلەتىڭ جەتەدى. مەن ساعان باقىت تىلەيمىن.
* * *
باعيلانىڭ ءۇيى. ارادا ون جىل وتكەن. باعيلا سابالى ايەل بولعان. نارقوسپاق تا ەسەيگەن. ساحنادا نارقوسپاق جالعىز. ديۆاندا تەمەكىسىن بۇرقىراتىپ گازەت قاراپ جاتىر.
نارقوسپاق. قاتىن، ءاي قاتىن.
باعيلانىڭ داۋسى (اس ۇيدەن). ۋا، يە بوپ قالدى؟
نارقوسپاق. وسى ۇيدە ءبىر زات ورنىنان تابىلمايدى. الگى كۇل سالعىشىم قايدا؟
باعيلا (ىشكە كىرىپ). Miنe، مىنا ستولدىڭ ۇستىندە تۇرعان جوق پا؟
نارقوسپاق. بەرى اكەلىپ قوي.
باعيلا كۇل سالعىشتى قاسىنا اكەپ قويادى.
باعيلا. ادامنىڭ سىڭبىرۋىنە مۇرشاسى بولماي جاتقاندا سەندە ءبىر جاعىنان...
نارقوسپاق. شالبارىمدى وتەكتەدىڭ بە؟
باعيلا. كەشە وتەكتەپ قويعانمىن.
نارقوسپاق. ارقامنىڭ قۇرىستاپ جاتقانى. تامىرىن ءۇزىپ جىبەرشى.
نارقوسپاق ەتپەتىنەن جاتادى. باعيلا سويلەپ ءجۇرىپ ونىڭ ارقاسىن ۋقالايدى.
باعيلا. قۇداي-اي وسى، كىسى ءبىر قولىن ەكى ەتە الماي جاتقاندا سەن دە ءامىرىڭدى بەرەسىڭ دە جاتاسىڭ. قىل قيمىلداتۋ دەگەن جوق-اۋ سەندە. جۇرتتىڭ ەركەگى ادام سياقتى. ءۇيدىڭ شارۋاسى دەسە ەلپىلدەپ تۇرادى.
نارقوسپاق. ءاي، سوندا سەن بەتىڭ بىلش ەتپەي ەركەكتى جۇمساماقسىڭ با - اي؟ قاراي گور مىنانى. جوعارىراق، جاۋىرىنعا تامان، (راقاتتانىپ.) ءىڭھ! ءىڭھ!
باعيلا. ەركەكتى جۇمساسا نەعىلادى ەكەن. شەنىڭنەن ءتۇسىپ قالاسىڭ با؟! قولعابىسىن تيگىزسە وزگەنىكى ەمەس، ءوز ءۇيى عوي. ويباي-اي، الگى ءتۇشپارام كۇيىپ كەتەتىن بولدى-اۋ.
نارقوسپاق. تومەنىرەك، تومەنىرەك. سەگىز كوزىمە تامان. ءىڭھ! ءىڭھ!
باعيلا. ىڭكىلدەي بەرگەنشە تۇرمايسىڭ با، ويباي-اۋ. ءقازىر قوناق كەلەتىنىن بىلمەيسىڭ بە؟
نارقوسپاق. دەمالىس كۇنى دە كىسىگە مازا جوق.
بۇيتكەن قاتىنى قۇرسىن. ءالى تومەنىرەك. قۇيىمشاعىمنىڭ ءۇستىن باس. ءىڭھ! ءىڭھ!
باعيلا. تۇرسايشى ەندى كەش بولىپ قالدى عوي. ءلاززاتتىڭ دا كەلەتىن ۋاعى الداقاشان. ويباي-اۋ، ول ون جىلدان بەرى كورمەگەن جان جولداسىم عوي مەنىڭ؟ ول سەنىمەن ماعان جاي ءلاززات بولعانمەن — وزگە جۇرتقا قازاقتىڭ دۇرىلدەپ تۇرعان اتاقتى اقىنى ەمەس پە؟! تىم بولماسا سىرتقا شىعىپ بوي جازىپ كەلشى. مەن ءۇيدىڭ ءىشىن جيناستىرايىن.
نارقوسپaق (ورنىنان تۇرىپ، كيىنىپ جاتىپ). مەنىڭ گالستۋگىم قايدا؟
باعيلا. تۋر عوي مىنا شيفونەردىڭ ىشىندە. (گالستۋگىن اپەرەدى.)
نارقوسپاق. ءتۋفليىمدى تازالاپ قويىپ پا ەدىڭ؟
باعيلا. سەنىڭ باقىراتىنىڭدى ءبىلىپ كەشە تازالاپ قويعانمىن. كاپىر توق بولسا مۇسىلمان تىنىش بولادى دەپ...
نارقوسپاق. مەن قارا شال مەن سارى شالعا بارىن كارتا ويناپ كەلەيىن، ءتورتىنشى قول كەرەگىن وتىرعان شىعار. ايەلدەر وزدەرىڭ شۇيىركەلەسىپ وتىرا بەرىڭدەر. (شىعادى.)
باعيلا (سويلەپ، ءۇيىن جيناستىرىپ ءجۇر). جۇرتتىڭ ەركەگى دە ەركەك سياقتى. بىزدىكى بولسا «ايدويدايىن» دەپ بالاسىنىڭ ماڭدايىنان ءبىر يىسكەيدى دە، سۇلاپ جاتىپ الادى. جىگىت كۇنىندە ءبارى جاقسى، سىزىلىپ تۇرادى، ۇيلەنىپ العان سوڭ شىعارادى عوي بۇلار ونەردى. (ەسىك قاعىلادى.) بۇ قايسى بولدى ەكەن. ۋا، كىرە بەر كىم دە بولساڭ.
ءلاززات كىرەدى. اراداعى ون جىل ءىزىن سالماي قويسىن با، بۇ دا ەسەيگەن.
ءلاززات. ءسالاماتسىز با، جولداس.
باعيلا. ءسالاماتسىڭ با. (ۇڭىلە قاراپ.) ويباي-اۋ، ءلاززاتپىسىڭ-اۋ. قارا باسىپ تانىماي قالدىم عوي مەن سەنى. (قۇشاقتايدى.) امان-ساۋ بارسىڭ با، بۇل دۇنيەدە. ءتۇۋ، كوزىمىزدەن بۇلبۇل ۇشتىڭ عوي. اندا-ساندا شاڭىن ءبىر بۇرق ەتەدى. الماتىعا كەلىپ كەتتى دەگەندى ەستىپ قالامىز، ايتەۋىر. كانەكەي، كورەيىنشى ءوزىڭدى.
ءلاززات. نە كورەتىنى بار، باعيلا. قارتايدىڭ قوي.
باعيلا. جوق، ءالى دە ءبىر جىگىت قىزىققانداي اجارىڭ بار. ءبىز عوي قارتايعان. بەس بالانىڭ اپاسى بولدىق. بىزدە وزىڭدىكى سياقتى اتاق جوق. سوسىن ەندى بالا تاپپاعاندا نە بىتىرەمىز. ءيا، ءوزىڭ ەندى ءبىرجولا كەلدىڭ عوي. مىقتى جۋرنالعا رەداكتور بولىپسىڭ. قۇتتى بولسىن.
ءلاززات. كەلگىم كەلمەپ ەدى، اكەلدى عوي اقىرى.
باعيلا. «ءىزى جاتىر، ءوزى جوق قالقاتايدىڭ» دەمەكشى، ءوزىڭدى كورمەسەك تە، ايتەۋىر ءىزىڭدى كورەمىز. سەنىڭ كىتاپتارىڭنىڭ ورىسشا، قازاقشاسىن قانى جىبەرمەي جيناپ ءجۇرمىن. ءبىزدىڭ نارقوسپاق كىتاپتان باس المايدى عوي. وقىپ وتىرادى.
ءلاززات، ءوزىڭ قىزمەت ىستەيسىڭ بە؟
باعيلا. بالا باستى بوپ كەتكەسىن قيىن ەكەن. جارتى اقىعا ىستەپ ءجۇرمىن. قۇداي وڭداپ ايتەۋىر نارقوسپاقتىڭ جالاقىسى ءتاۋىر.
شارىلداپ جىلاعان، ىرسىلداپ توبەلەسكەن بالا داۋسى ەستىلەدى. «ماما، ماما گاندي ۇلدى، گاندي ۇلدى»، «بەر دوپتى وزىمە!»— «بەرمەيمىن، ماما!»—«تۇمسىعىڭدى بۇزام، بەر!» باعيلا جۇگىرە شىعادى. بالالاردىڭ ايقاي-شۋىنىڭ اراسىنان ونىڭ دا سامپىلداعان داۋسى ەستىلىپ جۇرەدى.
بaعيلا. و، كوگەرمەگىر، گاندي، سەنى مە سەنى! گارريبالدى سورلىنى قان قاقساتىپسىڭ عوي. قوي دەيىم ەندى. جۇلىنىڭدى ۇزەيىن بە، قاعىڭعىر!
بالالاردىڭ ءابىر-دۇبىرى. قۇلاعان زات ءدۇرسىلى. اپا جاقتان لاقتىرىلعان قولى جۇلىنعان ءبىر قۋىرشاق ءلاززاتتىڭ الدىنا كەلىپ تۇسەدى. ءلاززات ونى جەردەن كوتەرىپ الىپ — قاراپ قالعان. بالالاردىڭ ايقاي-شۋىنا جورگەكتەگى كىشكەنە بالانىڭ جىلاعانى جالعاسادى. باعيلا جورگەكتەگى بالانى جۇباتىپ كوتەرىپ الادى.
ءلاززاتتىڭ قولىنان ۇستاپ تۇرعان قۋىرشاعى ءتۇسىپ كەتەدى.
بaعيلا. Ay، سەن نەعىپ تۇرسىڭ. وتىرسايشى. بالالى ۇيدىكى وسى. انە ءبىر گاندي دەگەن ءبىر سوتقارىمىز بار. نوعايلىداي بۇلدىرەدى.
ءلاززات. گاندي دەيمىسىڭ؟ اتى مىقتى ەكەن.
باعيلا. ءيا، ودان كەيىنگىسىنىڭ اتى گارريبالدى، ءبىزدىڭ نارقوسپاق كىلەڭ مىقتى اتتار قويادى. ەندى ءبىر ۇلىمىزدىڭ اتى كوكيناكي. سويداي ءبىر لەچيك بار دەيدى عوي؛
ءلاززات (باعيلانىڭ قولىنداعى نارەستەنى الىپ، باۋىرىنا باسىپ). مىنا مىقتىنىڭ اتى كىم؟
باعيلا. مۇنىڭ اتىنا بايعازى بەرەسىڭ. اتى ءلاززات. نارقوسپاق يرەن قويام دەپ ەدى. الگى يرەن جيۋليو-كيۋري بار عوي. سونىڭ اتىمەن، مەن كونبەدىم. تۇبىندە ءبىزدىڭ ءلاززات تا مىقتىنىڭ ءبىرى بولادى. ءتورت ۇلىڭنىڭ اتىن ءوزىڭ قويدىڭ، ءبىر قىزىمنىڭ بيلىگىن ەزىمە بەر دەپ وتىرىپ الدىم.
ءلاززات. راقمەت، باعيلا. مەنى ۇمىتپاپسىڭ.
باعيلا. سەنى ۇمىتىپ ماعان نە بوپتى. كانە اپا جاققا اپارىپ جاتقىزايىن. (بالانى قولىنا الادى.) ۇيىقتاپ كەتتى بىلەم. ءوزى سەن سياقتى تىنىش. (بالانى اپارىپ وق اتقىزىپ كەلەدى.)
ءلاززات. بۇل دا ءوز باقىتىن تاپقان. الدە ءبىز ومىردە جوقتى ىزدەپ باسىمىزدى بوسقا قاتىرىپ ءجۇرمىز بە؟ مۇمكىن ءومىردىڭ قاراپايىم داپالىعى وسى شىعار.
باعيلا (سويلەي كىرەدى). سەنىمەن بىرگە بولسىن دەپ قۇرباقانى دا شاقىرىپ ەدىم. نەعىپ كەشىگىپ جاتىر. مۇڭلىق-اۋ، وسى سەن ءالى تۇرمىسقا شىققان جوقسىڭ با؟
ءلاززات. جوق، باعيلا. (مۇڭايا مىرس ەتىپ.) «اسىقپاعان اربامەن قويانعا جەتەر» دەگەن.
باعيلا. اسىقپاعانى نەسى. اسىعاتىن ۋاقىتىڭ دا كەلدى عوي. ەندى ءبىر اينالعانشا بازارىڭ دا ءوتىپ كەتەدى. ايتپاقشى الگى نياز بار عوي. ءوزىڭ ۇلكەن اقىن بوپ كەتتىڭ. سول باياعىدا ءبىز دارداي كورەتىن نياز تۇك بىتىرمەي سۇمەڭدەپ ءالى ءجۇر. سەنىڭ ارتىڭنان ءبىراز ءجۇرىپ ەدى-اۋ و دا. وي، قۇداي اتسىن سونى. باسىنان بەرەكەسىز ەكەن عوي. ويباي-اۋ، ءتىپتى قاتىن-بالاسى بار ادام دەمەسسىڭ. كورىنگەن ءۇيدىڭ بوساعاسىن توزدىرىپ، قىدىرات تا جۇرەدى. كەيدە قاڭعالاقتاپ وسىندا كەلەتىنى بار. بەتىم-اۋ، ۇيىنە جەتىسىنە ءبىر تۇنەيتىن كورىنەدى.
ءلاززات. قوي، بەكەر شىعار. ايەلى بار ەمەس پە؟!
باعيلا. ايەلى دەيسىڭ بە؟ ول كەربەز سىلقىم دا ەسەسىن جىبەرىپ جۇرگەن جوق. قايتا ءتىپتى سوپىڭ جوعىنا قۋاپاتىن كورىنەدى. (باعيلا ستولعا تاتامىن تاسي ءجۇرىپ سويلەيدى.)
ءلاززات. قوي، تاپ وسىنىڭ جالعان شىعار. جۇرت پە دەمەيدى...
باعيلا. ويباي-اۋ، مەن بىلەم بە، سەن بىلەسىڭ بە؟ اي، اڭقاۋسىڭ-اۋ، مۇڭلىق-اي.
ءلاززات. شىنىمەن-اق ءۇي ءىشىنىڭ ءىرىپ كەتكەنى مە؟ نياز وسىنىڭ ءبارىن كۇيىنىشتەن ىستەپ ءجۇر مە ەكەن؟ ويتكەنشە ول ايەلدى نەگە تاستاپ كەتپەيدى؟ بالا... ءقازىر ەكى بالاسى بار. ءبىراق بالا دەسە، تاعدىرىنا مويىنسۇنىپ، ءۇي ءىشىن نەگە جوندەپ ۇستامايدى؟.. سەمياداعى اپاۋ ءومىر، ءسابي بالالارعا قيانات ەمەس پە؟! ەكەۋى ەكى شاقتا... قوي، بەكەر بولار.
باعيلا. (اس ۇيدەن سويلەي كىرەدى). مۇڭلىق-اۋ، ماعان ءبىر كەرەمەت وي كەلدى. وسى نيازدى ادام قىلۋ كەرەك. سومى سەن قولىڭا قوندىر. سوندا قايتادان قۇس بوپ شىعا كەلەدى.
ءلاززات. نە دەيسىڭ؟
باعيلا. «كىممەن قارا بولساڭ سوپىمەن اق بول» دەگەن. ءقازىر سەنىڭ دە جاسىڭ كەلىپ قالدى، كوك ەتىكتىنى قاپەلىمدە قايدان تاباسىڭ. جۇرتتىڭ ءبارى ايتىپ ءجۇر، بۇل اپاۋ ايەلىمەن ەل بولمايدى. نارقوسپاقتى دا سۇيرەپ ءجۇرمىز عوي، مىنانىڭ اڭىن اتى بار ەمەس پە؟!
ءلاززات. قويشى، باعيلا. قايداعىنى ايتپاي.
باعيلا. قويعانى نەسى مىنانىڭ. ويباي-اۋ، وسىلاي ۇپايىڭدى جىبەرەسىڭ دە وتىراسىڭ با؟! مۇندا كوزگە ءتۇسىپ كوتەرىلۋدىڭ ورنىنا ەلگە بارىپ ون جىل جاتىپ الدىڭ. ءوزى كەلىپ تۇرعان جىگىتتى ماڭدايعا تەپتىڭ. ەكى اينالىپ كەلمەيدى بۇل جالعان. ورايى كەلگەندە ۇلەسىڭدى قاربىتىپ اساپ قالماساڭ، كوزدى اشىپ-جۇمعانشا وتەدى دە كەتەدى. ويباي-اۋ، الارىڭدى الىپ قالمايسىڭ با؟
ءلاززات. وسى اڭگىمەنى دوعارايىقشى، باعيلا.
باعيلا. اي، مۇڭلىق-اي، سەنىڭ وسى ءبىر مىنەزىڭ... قۇداي سەنىڭ ونەرىڭدى ماعان بەرگەندە عوي، الماتىڭدى اياعىمنىڭ استىنا اكەپ تابىندىرىپ قويار ەدىم.
ساليحا كىرەدى.
ساليحا. كىرۋگە رۇقسات شىعار. جاۋىنگەر قۇربىلارعا جالىندى سالەم.
ءلاززات. امانسىڭ با، ساليحا. (قۇشاقتاپ كورىسەدى.)
باعيلا. سەنى كۇتە-كۇتە كەزىمىز تالدى عوي، قۇرباقا- اۋ. ال، وتىرا قالىڭدار.
ساليحا. عافۋ ەت، باعيلا، ايىپتىمىن.
باعيلا. مۇڭلىق-اۋ، ءبىزدىڭ قازىرگى قاقاپ تۇرعان مىقتى سىنشىمىز وسى قۇرباقا.
ءلاززات. مىقتىلىعى كەيىن بەلگىلى بولار، ءبىراق ءتىلى اششى سىنشى ەكەنى كامىل.
ساليحا. ءوزىم دە ءبىر سۇمىراي ماماندىقتى تاڭداعان ەكەم. مەنى جازۋشى اتاۋلى جەك كورەدى.
ءلاززات. جازۋشىعا سىنشىنى جاقسى كور دەۋىڭ... قوشقاردىڭ مۇيىزىنەن دە قيسىق ەمەس پە؟! ءويتىپ بۋىنسىز جەرگە پىشاق ۇرما، ساليحا.
باعيلا. ءيا، دەيسىڭ-اۋ، سىناعاندى كىم جاقسى كورسىن.
ساليحا. ءيا-ا. ءقازىر مەنى كەيبىر جازۋشىلار «سۇر جىلان» دەيتىن بولىپتى. ەندى باعيلانىڭ «قۇرباقا» دەپ قويعان اتىنا زار بولاتىن ءتۇرىم بار.
باعيلا. اركىم سۇيگەنىن «شۇناعىم» دەگەن ەمەس پە، مەن سەنى جاقسى كورىپ قويعان اتىم ەدى عوي، ول. وتىرا تۇرىڭدار، مەن سەندەرگە تاماق اكەلەيىن. (شىعادى.)
ساليحا. قالاي، جاڭا قىزمەتىڭە ۇيرەنىپ كەلەسىڭ بە؟
ءلاززات. ۇيرەنبەگەندە امالىم قانشا. سەنى رەدكوللەگياعا مۇشە قىپ وتكىزۋگە ۇسىنىس بەرمەك ويىم بار. وعان قالاي قارايسىڭ؟
ساليحا. قوناقتا وتىرىپ تا قىزمەت ماسەلەسىن شەشىپ تاستاماقسىڭ. باياعىدان بەرى اكىم بولماي قور بولىپ ءجۇر ەكەنسىڭ-اۋ.
ءلاززات. قالجىڭى جوق، ساليحا. قارسى بولمايسىڭ عوي، ا؟
ساليحا. وسى كۇنى جۇرتتىڭ ءبارى ارام بولىپ العان، سەن دە سۇم بولا باستاعان ەكەسىڭ.
ءلاززات. نەگە؟
ساليحا. بىلەمىن. مەن ساعان جازۋشىلاردى ۇركىتۋ ءۇشىن كەرەكپىن عوي. جۋرنالىڭنىڭ قاقپاسىڭا شىنجىرلاپ بايلاپ، مۇقاباسىنا: «قورادا قاباعان يت بار» دەپ جازىپ قويماقسىڭ عوي.
ءلاززات. جازۋشىلاردى ەمەس، حالتۋرششيكتەردى ۇركىتۋ ءۇشىن كەرەك ەكەنىڭ راس. كەلىسىمىڭدى الدىم دەپ ەسەپتەيمىن عوي، جاراي ما؟
ساليحا. وتىرىك بۇلدانىپ تۇرعانىم عوي. بولماسا مانساپتان قاشقان قاي ادەبيەتشىنى كورىپ ەڭ.
ءلاززات. مانساپ دەمەكشى، وسى سەپ نەگە كانديداتتىڭ قورعان المايسىڭ. جاريالانعان ەڭبەگىڭ جەتكىلىكتى. كىتابىڭ دا شىقتى.
ساليحا. نەمەنە، قازاق ادەبيەتىنە كانديداتتار جەتپەي جاتىر دەگەن حابار الىپ پا ەدىڭ؟
ءلاززات (كۇلىپ). جوعا، وزىڭە كەرەك بولادى دەگەنىم عوي.
ساليحا. بۇگىن كانديداتتىق قورعايمىن دەپ، ەرتەڭ دوكتور بولام دەپ، ودان اكادەمياعا وتەم دەپ كورىنگەنگە جالپىلداپ، يتشىلەپ جۇرگەندە ءومىرىڭدى بوسقا وتكىزىپ المايسىڭ با؟! قولىڭا قالام العان سوڭ تىم بولماسا جىلىگى تاتيتىن ءبىر ەڭبەك جازىپ كەتۋ كەرەك قوي.
ءلاززات. ونىڭ دا راس. تەك تۇرمىس جاعدايىڭا بولماسا...
ساليحا. قارا باسىما وسى تابىسىم دا جەتەدى. مەنى ۇلدە مەن بۇلدەگە وراساڭ دا ەندى سۇلۋ بولا المايمىن، اجارسىز ايەلدىڭ ساندەنگەنى، قايتا، جۇرتتىڭ ىزاسىن كەلتىرەدى. ال، ىشەر اسقا دەسەڭ، وعان دا جوقپىن. اسقازانىم اۋىرادى. ديەتادامىن.
ءلاززات. ءالى سول، باياعى ءوزىڭدى كەمسىتە سويلەيتىن مىنەزىڭ قالماپتى.
ساليحا، بۇ جولعىم كەمسىتۋ ەمەس، شىنى سول. ءيا، مەنى قويشى. ءوزىڭ قالايسىڭ؟ جىل ارالاتىپ ءبىر كەزدەسەمىز دە، ادام سياقتى ءبىر سىرلاسىپ، شۇيىركەلەسۋگە دە ۋاقىت تاپپاي قالامىز. ءقازىر ەندى سەنىڭ وزىڭنەن گورى ولەڭدەرىڭدى كوبىرەك بىلەتىن بولدىم.
ءلاززات. مەندە كىسى قىزىعاتىن قاي ءومىر بار دەيسىڭ. ساليحا. ولەڭدەرىمدى وقىپ ءجۇرسىڭ، ايتەۋىر بارىم سول عوي.
ساليحا. ايەلدىڭ ءومىرىن سۇراعاندا، ءبىرىنشى بولىپ كۇيەۋ ماسەلەسى تۇراتىنى بەلگىلى عوي. مەن ساعان قايرانمىن. مەندەي قاتىپ قالعان سىنشى ەمەس، اقىن ادامسىڭ. نەگە سەنىڭ ءومىر جولىڭدا كوڭىلىڭدى ەلىكتىرەتىن ءبىر ەركەك ۇشىراسپادى؟
ءلاززات. ادەبيەت دەگەنىڭ ايەلگە قول كاسىپ ەمەس ەكەن. (كۇلىپ.) ءوزىڭ بىلەسىڭ: جازۋشىلار ءبىزدى ايەل ساپاتىنا قوسپايدى، ەركەككە بالايدى. وزگە قاۋىم بولسا «سىرىن بىلمەس اتتىڭ سىرتىنان جۇرمە» دەپ بىزگە ۇركە قارايدى.
ساليحا. كۇلەسىڭ-اۋ، ءلاززات، ءبىراق بۇل قۇرعىر ونشا كۇلكىلى جاعداي ەمەس. مۇڭلىق اتانعان سەن تۇگىل، قۇرباقا اتانعان مەن دە باقىت اڭسايمىن.
ءلاززات. راس ايتاسىڭ، ساليحا. ءبىراق، نە بالەمنىڭ بارىن بىلمەيمىن، بىرەۋگە كوڭىلىم اقتارىلا قۇلاماي-اق قويدى. بىلمەيمىن ادامى كەزدەسپەي ءجۇر مە، الدە جەلكەمنەن تارتىپ تۇرعان ءبىر پالە بار ما؟! مەن ساعان ءبىر قىزىق ايتايىن با، بىرەۋگە كىشكەنە كوڭىلىم بۇرىپ، كەزدەسە باستاسام كۇيەۋى بار ايەلدەن بەتەر، ۇرلىق قىلعانداي قىسىلىپ، بەرەكەم قاشادى. وزىمنەن-وزىم جيرەنە باستايمىن.
ساليحا. مىناۋىڭ شىنىندا دا عاجاپ ەكەن. ءبىراق مەنەن سەن دە جاقسىسىڭ. كىتاپ ارقىلى مىڭداعان ادامدارمەن سىرلاساسىڭ. كوڭىل تەبىرەنتەر سىرى تەرەڭ ولەڭدەر جازدىڭ. تالاي جاستىڭ سەزىمىن وياتتىڭ. ولار ساعان ىشتەرىنەن العىس ايتاتىن شىعار-اۋ.
ءلاززات. اي، ساليحا-اي، عاشىقتىق تۋرالى التىن كىتاپ جازساڭ دا، سۇيگەن جىگىتتىڭ تەلمىرگەن ءبىر كوزقاراسىنا قايدان جەتسىن؟!
باعيلا سويلەي كىرەدى. ىشىمدىك، شايناما اكەلە جاتىر.
باعيلا. مەن سەندەردى قاڭتارىپ قويدىم با؟ قۋىرداعىم پىسپەي. ءقازىر يىسەدى، وعان دەيىن سالقىن تاعاممەن لەكەرلەي تۇرايىق. كانەكەي. (سويلەپ ءجۇرىپ ستولدى رەتتەپ. شاراپ قۇيادى.) اي، سەن ەكەۋىڭ ۇيالماڭدار. قوناقتا وتىرعان جوقسىڭدار، بۇل باعيلانىڭ ءۇيى. ءوزىمىز باياعى قىز كەزىمىزدى ەسكە الىپ ءبىر وتىرايىقشى.
ساليحا. بايقاپ سويلە، باعيلا. ءبىزدىڭ ءالى دە قىز دەگەن اتاعىمىز بار. ارينە «قىزدىڭ» الدىنا «كارى» دەگەن ءسوزدى قىستىرۋىڭا بولادى.
باعيلا. ويباي-اۋ، سولاي ەكەن-اۋ، ءوزىم بەس بالا تاپقان سوڭ ماعان جۇرتتىڭ ءبارى قاتىن سياقتى. ال، قىزدار-اۋ، وزگەسىن قايتەمىز وسى ۇشەۋىمىزدىڭ ساۋلىعىمىز ءۇشىن ءبىر الىپ قويالىقشى. قۇرباقا، سەن بۇگىن ديەتاڭدى قوياسىڭ. مۇڭلىق كەلگەن كۇنى ىشەسىڭ.
ساليحا. ال، ەندەشە قايتا تابىسقان دوستار ءۇشىن!
ۇشەۋى سوعىستىرىپ الىپ قويادى. ەسىك قاعىلادى.
باعيلا. بۇ قايسىسى ەدى مەزگىلسىز جۇرگەن. كىم دە بولساڭ كىرە بەر.
نياز كىرەدى. بۇل دا جاسىڭقىراپ قالعان، توزا باستاعان ءتۇرى بار.
نياز. ءسالاماتسىزدار ما. و-و تويدىڭ ۇستىنەن شىعىپپىن عوي.
باعيلا. جوعارى شىق. ماقتاپ جۇرەدى ەكەنسىڭ. ءدال توبەسىنەن ءتۇستىڭ.
نياز. ءلازتاي، امانسىڭ با. مەنىڭ سىنشىم دا وسىندا وتىر ەكەن عوي... ساليحاعا سالەم. ەركەك بولساڭ بەلينسكيي دەر ەم. سەنى كىمگە تەڭەسەم ەكەن؟ «ساليحاعا تەڭ تاپپاي، قينالعان نياز جەرى وسى». حا-حا-حا.
باعيلا (شاراپ قۇيىپ). ال، كانە وسى وتىرعان ءۇش قىزدىڭ ساۋلىعىنا الىپ قوياسىڭ.
نياز. ال، ەندەشە. (ءىشىپ سالادى.) ۇشەۋىڭە ءۇش توست كوتەرۋ كەرەك ەكەن. قالعانىن كەيىن جەتكىزەرمىز. باستاڭعىنىڭ ۇستىنەن شىعىپپىن.
ساليحا. «جۇرگەن اياققا جورگەم ىلىنەدى» دەگەن وسى.
باعيلا. راس، اۋزىڭنىڭ سالىمى بار ەكەن. قوي، مەن اس اكەلەيىن. اي، قۇرباقا-اۋ، سەن قوپاق بولىپ وتىرىن العانىڭ پە؟! ماعان جاردەم ەتسەيشى.
ساليحا. باعيلادان قايىر كورگەن كىسى ارام ولەدى عوي. ادام سياقتى قوناققا شاقىرعان ەكەن دەسەم، جۇمساۋعا شاقىرعان ەكەنسىڭ عوي.
باعيلا مەن ساليحا شىعادى.
نياز. ءلازتاي، سەن قايتىپ ورالعالى ەكەۋمىز ءبىر دۇرىستاپ كەزدەسە دە المادىق.
ءلاززات. كەزدەسىپ وتىرعان جوقپىز با؟
نياز. وسىنداي كەزدەسۋ بولا ما ەكەن. اتتىڭ جالىندا، اتاننىڭ قومىندا.
ءلاززات. ايتاتىن ءسوزىڭ بولسا، ايتا بەر.
نياز. جوق ەندى، ءلازتاي. بىلاي ءبىر ءوزىمىز... ءوزىڭ ماعان اشۋلىسىڭ عوي ءالى.
ءلاززات (كۇرسىنىپ). «كۇندە ويىن، كۇندە توي، ويلاپار كەزىڭ بولدى عوي».
نياز. نە دەيسىڭ؟
ءلاززات. ءوز بولاشاعىڭ تۋرالى ويلاپاتىن كەزىڭ جەتكەن جوق پا؟
نياز. نەنى ويلانۋىم كەرەك سوندا؟
ءلاززات. شىنىمەن-اق ءوز جاعدايىن تۇسىنبەي مە؟ ءومىردىڭ ماعىناسى تۋرالى ويلانۋىڭ كەرەك.
نياز. تىم قيىنعا كەتىپ قالدىڭ عوي، ءلازتاي.
ءلاززات. مۇراتىڭا جەتسەڭ وڭاي قىزىقتى تاۋىسقان جوق پا ەدىڭ؟!
نياز. كەشىر، ءلازتاي. مەن سەنىڭ الدىڭدا ايىپتىمىن. ارينە رەنجيتىن سەبەبىڭدى تۇسىنەمىن.
ءلاززات. ەندەشە تۇك تە تۇسىنبەپسىڭ.— ءوزىنىڭ ايانىشتى ءحالىن بىلمەي مەنى ايايدى. سونشالىق ارزانداپ كەتكەنىنە ارلانباي ما ەكەن؟!
باعيلا مەن ساليحا ستولعا تاعام اكەلەدى.
باعيلا (شاراپ قۇيىپ). ال، ەندىگى توستى مىنا نياز اقىننىڭ دەنساۋلىعىنا الايىق.
نياز. مەنىڭ سىنشىم دا ىشە مە؟ تەك سوڭعى ءۇش-تورت جىلدا، قۇداي سىزگە راحىم بەردى مە، سىناعان جوقسىز. ءبىراق سىنشىنىڭ ەلەمەگەنى كەيدە سىناعانىنان دا جامان بولادى.
ءلاززات. ءيا، ونىڭ راس.
ساليحا. جارايدى. مەن ءسىزدىڭ ساۋلىعىڭىزعا ءىشىپ قويام. (ىشەدى.) سىزدەر دە ىشىڭىزدەر. كوپ جىلدان بەرى تاماعىمىزدى ءىسىرىپ ەدىڭىز. ەندى ءبىزدى قۋانتار ءبىر ولەڭ وقىپ بەرىڭىزشى.
نياز. جوق، ساليحا جولداس. مەن ءسىرا ءسىزدىڭ سىنىڭىزعا تولماسپىن. وقىماي-اق قويايىن. بىزدەن ەندى جىر تۋمايدى. تاماعىڭىز ىسپەسىن.
ءلاززات. جارايدى. ەندەشە نيازدىڭ ولەڭىن مەن وقىپ بەرەيىن.
ءبىر جەتسە مەنىڭ اجالىم جەتەدى،
نايزاعاي وتتارىنان،
ساتقىندار وقتارىنان،
ويتكەنى، مەن تەڭىز بوپ اقتارىلام.
ءبىر جەتسە مەنىڭ اجالىم جەتەدى،
ادام قولى جاساعان ۇياتتاردان
قالىڭدىعى وسىناۋ سياقتى ورمان.
ايتپەسە پىسىقتىققا پىسقىرمايدى،
مەندەگى قۋاتتى ارمان.
مەن كۇن سايىن تەڭىز بوپ اقتارىلام.
بۇلبۇل بولىپ شۋلايمىن باقتارىڭنان.
كوكتەم جاققا بۇلبۇلدار ۇشىرامىن
جازيرانىڭ اق تۇتەك اقپانىنان.
باسقاسىنان اجالىن جەتپەس مەنىڭ.
جاۋىزدىقپەن ويتكەنى شەكتەسپەدىم،
مەن جاراقات سالماعان سەمسەر ەدىم،
سوندىقتان جارقىلدايمىن،
ايتپەسە وتپەس تە ەدىم.
ولە بەرسىن كۇنشىلدەر كۇيىگىندە،
ءوز عاسىرىم ءوزىمنىڭ يىنىمدە. -
اق جاڭبىرلار توزدىرعان تاۋ سياقتى،
مەن ولەمىن ءوزىمنىڭ بيىگىمدە.
باعيلا. ءاي، قىزدار-اۋ، مىناۋ جاقسى ولەڭ عوي. قوي، مۇنداي ولەڭ ءۇشىن ءبىر الىپ جىبەرمەي بولماس. (جاعالاي شاراپ قۇيادى.)
ساليحا. وسى بۇگىن اسقازانىممەن قوش ايتىسام-اۋ دەيمىن. مىناداي ولەڭگە قالاي ىشپەسسىڭ... شىنىندا دا تاماشا ولەڭ. ويلى دا وتتى ولەڭ. «ءبىر جەتسە مەنىڭ اجالىم جەتەدى، نايزاعاي وتتارىنان. ساتقىندار وقتارىنان...» تاماشا. ار. جاعى قالاي ەدى، نياز؟ الگى سوڭعى جولى... ءا... «اق جاڭبىرلار توزدىرعان تاۋ سياقتى، مەن ولەمىن ءوزىمنىڭ بيىگىمدە». ناعىز ەر ولەڭ. شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن، نياز.. (قاسىنا كەلىپ قولىن سوزادى.) كوردىڭىز بە، سىنشىنىڭ دا جۇرەگى بار.
باعيلا. قۇرباقانىڭ ءسوزى دۇرىس. وسى ولەڭگە مەنىڭ دە جۇرەگىم بۇلك ەتە قالدى. قۇتتىقتايمىن، نياز.
نياز تۇنجىراپ ءۇنسىز وتىر.
ساليحا. شىن اقىنعا كىشىپەيىلدىلىك جاراسقان. ءبىراق مىنانداي ولەڭ ءۇشىن قالپاعىڭىزدى الشىسىنان كيۋگە بولادى.
نياز. جەتەر... جەتەر مازاقتاۋىڭ!..
ساليحا (تاڭىرقاپ). نياز، مەن شىن كوڭىلدەن...
نياز. بىلمەي تۇرعان شىعارسىڭ، كىمنىڭ ولەدى ەكەنىن؟ نياز ءالى ولگەن جوق! جۇرتتان ولەڭ قايىر سۇراماسپىن. ءيا، ءيا. نياز ءالى ولگەن جوق! كورسەتەرمىن مەن سەندەرگە! بىلەرسىڭدەر سوندا، نيازدىڭ كىم ەكەنىن! قوش بولىڭدار!
نياز شىعىپ كەتەدى. ساليحا مەن باعيلا اڭ-تاڭ. ءلاززات ونىڭ
ىزىنە ءۇمىت كوزىمەن سۇيسىنە قاراپ قالعان.
ءلاززات. ونىڭ ساتسىزدىگى ماعان اۋىر تيەتىنىن بىلەسىڭ عوي، ساليحا.
ساليحا. بىلگەندە قايت دەيسىڭ؟ سەن جامان ولەڭىن باسقانمەن، ول جاقسى بولا ما؟ ايەلدىڭ مۇڭىن ايەل تۇسىنەتىن سياقتى ەدى. نە قالدى ارالارىڭدا؟
ءلاززات. نە دە بولسا ۇزىلمەي تۇرعان ءبىر نارسە بار. مەن ءوزىمدى ونىڭ الدىندا ايىپتى ساپايمىن.
ساليحا (تاڭىرقاپ). سەن بە؟
ءلاززات. ءيا، ونىڭ الدىندا ۇلكەن ايىبىم بار سياقتى. شىن ماحاببات ادامدى ورگە سۇيرەر ەدى. مەنىڭ ماحابباتىم كەرى كەتىردى. جولىم ءساتسىز ەكەن.
ساليحا. سەنىڭ ءوزىڭدى ايىپتايتىن تۇگىڭ دە جوق. ەگەر بولسا — ول ايىبىڭ نيازدى تانىماي قالعانىڭ.
ءلاززات. جوق، ساليحا! قارتايسا دا تۇرمىسقا يكەمسىز، نازىك ادامدار بولادى. ولار اقىندار. ول كەمشىلىگى ەمەس — جاراتىلىسى. ولار ايەل ماحابباتىنان گورى اپالىق ماحابباتقا ءزارۋ. نياز دا سونداي. ونىڭ قامىن ويلاپ، شىن جانى اشىپ، جاقسىلىققا جەتەلەيتىن ايەل قايدا؟!
ساليحا. سوندا نەمەنە، ول اقىن بولسا، سەپ اقىن ەمەسسىڭ بە؟
ءلاززات. مەنى قويشى. مەن ايەلمىن عوي. ءوز ماحابباتىم ءۇشىن الىسا الماعاندىعىم دا سول ناشارلىعىمنان شىعار. ءبىر سىننان ءوتىپ ەكىنشىسىنە تىرەلگەندە جۇرەگىم تايقىپ شىعا كەلدى. سۇيگەن ادامىمدى تاستاي قاشتىم. ەگەر مەنىڭ ماحابباتىم كۇشتى بولسا، نيازدى بارلىق پالە-جالادان الىپ شىعار ەدى عوي. سوعان جارامادىم.
ساليحا. ۇزاققا سوزىلعان ءبىر سارى اۋرۋ بولۋشى ەدى، كىسى قانشا كۇدەر ءۇزىپ، مەزى بولسا دا دەمى ۇزىلگەنشە قيمايتىن. بۋ دا ساعان سول سارى اۋرۋ بولعان ەكەن عوي.
ءلاززات. وسىدان ون جىل بۇرىن — «بۇيتە بەرسەك سىيلاسۋدان قالارمىز!» دەپ ارامىزدى ءۇزىپ تاستاپ ەم. ءبىر نارسەنى ءبۇلدىرىپ العان بالاداي شوشىپ كەتتى. سونداعى ۇرپيگەن قورقىنىشتى كەسكىنى ءالى كوز الدىمدا. بىرەۋگە كوڭىلىم كەتە باستاسا، قۇشاقتاعىم كەلسە — نيازدىڭ سول جاۋتاڭداعان كوزقاراسى، بالا سياقتى دارمەنسىز كەسكىنى كوز الدىما كەپ تۇرا قالادى.
ساليحا. ول ماسىل ەركەكتىڭ مۇساپىرسىگەن ءمۇلايىم كەسكىنى. مونتانى كەسكىن. سونى دا تانىماعانىڭ با؟
ءلاززات. جوق، جوق... سەن شىن سۇيگەن ادامنىڭ كوزقاراسىنىڭ قانداي بولاتىنىن كورگەن جوقسىڭ. بىلمەيسىڭ. (ءساليحانىڭ رەنىشپەن قادالا قاراعانىن كورىپ.) عافۋ ەت،
ساليحا. ماعان رەنجىمە. مۇمكىن مەن تۇلىپقا موڭىرەپ جۇرگەن شىعارمىن. سول الىس جۇرسە دە، جاقسى جۇرسە ارمانىم بولماس ەدى عوي.
ساليحا. انەكەي، بارى الدىڭدا جاتىر. جاۋابىن ءوزىڭ بەرەرسىڭ. (شىعادى.)
ءلاززات— ساليحانىڭ سوڭىنان ۇمسىنا ءتۇسىپ، وتىرىپ قالادى.
نيازدىڭ ولەڭدەرىن الدىنا الىپ كوز جۇگىرتىپ، اۋىق-اۋىق تىجىرىنىپ قالادى.
قۋانتاي كىرەدى. بۇ دا وزگەرگەن. ءقازىر تولىسىپ جەتىلگەن، ءتۇرى يناباتتى.
قۋانتاي (ەسىك الدىنان). رۇقسات پا ەكەن؟
ءلاززات (باسىن كوتەرمەي). كىرىڭىز.
قۋانتاي. سىزگە سالەم بەرۋگە رۇقسات ەتىڭىز.
ءلاززات (باسىن كوتەرىپ، قۋانىشتى). قۋانتاي!.. (ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ قول الىسىپ امانداسادى.) اپىر-اۋ، سەن قايدان ءجۇرسىڭ؟
قۋانتاي. مىسىر شاھارىنان كەلدىم.
ءلاززات. مىسىر شاھارىنان؟ ا-ا، سەنى ەگيپەتتە ءجۇر دەپ ەستىپ ەدىم عوي.
قۋايتاي. وزدەرىڭ امانسىڭدار عوي. اپام قالاي، قۋاتتى ما؟
ءلاززات. اپاڭ قارتايدى. اپاڭنىڭ ءوزى تۇگىل قىزى دا قارتايا باستادى.
قۋانتاي. قوي، ونداي ءسوزدى ايتپاي تۇرا تۇر ءالى.
ءلاززات. ايتپاقشى سەن قاجىعا بارىپ كەلگەن ادامسىڭ عوي. ەندى سەنىڭ قولىڭدى الۋدىڭ ءوزى تابارىك.
قۋانتاي. قاجىلىققا جەتە المادىم. ءبىرتالاي اراب ەلدەرىن ارالاپ ەدىم، ءبىراق مەكەگە ءبىر جولىم تۇسپەدى.
ءلاززات. قابارىڭدى تەك سىرتىڭنان ەستىپ جاتىرمىز. مىقتى عالىم بولىپ الدىڭ. ىلعي شەتەلگە قىزمەتكە جىبەرەدى سەنى.
قۋانتاي. ول مىقتىلىقتان ەمەس، ءلاززات. وزگە عالىمداردىڭ سەمياسى، بالا-شاعالارى بار. مەن بولسام اتقا جەڭىل قۇباشا. (پاۋزا.)
ءلاززات. «ەلدى ساعىندىم» دەيسىڭ. باياعى كەتكەننەن ەلگە ورالىپ سوقپادىڭ عوي.
قۋانتاي. تىرشىلىك دەگەن ءيتتى بىلەسىڭ عوي. ىلعي قاۋىرت جۇمىسىڭ بولادى دا، ەلگە بارۋدى كەيىنگە ىسىرا بەرەسىڭ. ارتىنان ويلاپ قاراساڭ — ەش نارسە جوق ەكەن. ءوستىپ ءجۇرىپ، ورتەنىپ بارا جاتقان ءومىردى دە وتكىزىپ الامىز با، قايدام.
ءلاززات. مەن سەنى تەحنيكا عىلىمىنان باسقانى ويلاۋدى قويعان با دەپ جۇرسەم، فيلوسوف بولا باستاعانسىڭ با؟ فاني جالعاننىڭ قىسقالىعىن ويلايتىن بولىپسىڭ عوي.
قۋانتاي. بۇرىن ءوزى اۋىلدىڭ بالاسى ويىنشىققا قىزىققانداي تەحنيكاعا قۇنىعىپ كەتكەن ەكەمىن. ءقازىر باسىمدى كوتەرىپ جان-جاعىما قارايتىن بولدىم. مەن ءبىر قىزىق ايتسام — سەنبەيسىڭ عوي.
ءلاززات. نەگە سەنبەيمىن، ايت.
قۋانتاي. ادامدا بارلىق پالەنى وياتاتىن ساعىنىش پا دەيمىن. سوڭعى ءۇش جىل دا مىسىردا جۇرگەندە ەلدى ساعىنعانىم بار-اۋ... جوق، ونى ايتىپ جەتكىزۋگە تەك سەنىڭ1 ءتىلىڭ كەرەك. شىنىمدى ايتسام اعايىن-تۋعاننان گورى جەردى كوبىرەك ساعىندىم. ءۇيمولانىڭ سايىن، قاراسوردى، اۋىل سىرتىنداعى قىراتتى. وسىنداي دا بولادى ەكەن..
ءلاززات. ءيا، سودان؟
قۋانتاي. سودان ەلگە ورالىسىمەن، موسكۆادان تۋرا اۋىلعا تارتىپ كەتتىم. شىنىندا دا ءقازىر اۋىلدا مەن سىرلاساتىن ادام كوپ ەمەس. كوبىنەسە دالانى كەزىپ كەتەم.. ءاربىر جۋسان مەن بۇتا ەسكى تانىسىم سياقتى كوزىمە وتتاي باسىلادى. ولار دا مەنى ساعىنىپ قالعانداي... كادىمگى ءبىر ءتىرى جاندىك سياقتى قۇنجىڭ-قۇنجىڭ ەتەدى. بيىلعى كوكتەمنىڭ ءوزى دە ءبىر عاجاپ ەكەن.
ءلاززات. ءوز دالاڭنىڭ سىرىن ۇعۋ ءۇشىن مىسىرعا بارىپ كەلۋ كەرەك ەكەن عوي.
قۋانتاي. كەيدە وپ-وڭاي نارسەنى ءتۇسىنۋ ءۇشىن ۇزاق جىل بەينەت كەشۋ دە كەرەك. اۋىل سىرتىنداعى قىراتتى كەزىپ جۇرگەنىمدە — كوز الدىما كوكتەم لەبىنە ماس بولىپ، قۋانىشى قوينىنا سىيماي جۇرگەن كىشكەنە قىز ەلەستەدى. سو كەزدە مەن دە دالانىڭ اۋەنىن ەستىگەندەي بولدىم. (پاۋزا.) دالا ءان سالادى ەكەن، ءلاززات. تەك سول ءاندى مەن وتە كەشتەۋ ەستىپ قالدىم-اۋ دەيمىن.
ءلاززات. جاقسىلىقتىڭ ءبارى ولجا، كەشتىگى جوق قوي.
قۋانتاي. ءلاززات، دالا سەن ءۇشىن دە ءان سالا ما؟
ءلاززات. ءيا، قۋانتاي. دالانىڭ ءانى ۇزىلگەن كۇنى مەن دە بىتەتىن شىعارمىن.
قۋانتاي. ۋاقىتىڭدى المايىن. ءقازىر بارىپ اپاما سالەم بەرىپ شىعايىن.
ءلاززات. اپام كەلمەي جاتىپ ەلدى ساعىنىپ ءجۇر ەدى. قۋانىپ قالاتىن بولدى.
قۋانتاي شىعادى. ءلاززات جالعىز. قيالداپا ويلانىپ قالعان،
كەنەت ىڭعايسىز ءبىر جاعداي ەسىنە تۇسكەندەي قينالىپ، قايتادان
نيازدىڭ ولەڭدەرىنە ۇڭىلەدى. نياز كىرەدى.
نياز. ءلازتاي، امانسىڭ با، باۋىرىم. الدىڭا كەلىپ قالدىق مىنەكەي.
ءلاززات. سالاماتسىڭ با، وتىر.
نياز. «دۇنيە كەزەك» دەگەن وسى-اۋ. ءبىر زاماندا سەنىڭ العاشقى ولەڭدەرىڭە مەن تورەشى بولىپ ەدىم. ەندى ماعان سەن تورەشى بولدىڭ.
ءلاززات سەلك ەتە تۇسەدى. سوناۋ الىستان
نيازدىڭ داۋسى قۇلاعىنا ساڭقىلداپ تۇر.
نيازدىڭ داۋسى. مىناۋ ولەڭ عوي. ال، باۋىرلارىم، ناعىز ولەڭ مۇندا جاتىر ەكەن... راقمەت، باۋىرىم، راقمەت. ەنشالا قاتەلەسپەسپىن، قازاق ادەبيەتىن تاعى دا ءبىر تاماشا اقىنمەن قۇتتىقتاۋلارىڭا بولادى...
نياز. ءلازتاي، مەنىڭ ولەڭدەرىمدى ءوزىڭ قاراپ شىققان شىعارسىڭ...
ءلاززاتتىڭ وي داۋسى. نياز! ادەبيەت جولى قيىن جول. اۋىر ساپاردى قالاعان ادام وڭاي ءومىر سۇرە المايدى. جازۋشى دەگەن ءومىر بويى ساحنادا جۇرەتىن ادام. جۇرت كوزى ونىڭ ءار ادىمىن قاپى جىبەرمەيدى. جان ايارلىعىڭدى، جالعىز تامشى كۇشىڭدى ىركىپ قالعانىڭدى كەشپەيدى ولار. مايداندا قورقاق جاۋىنگەر جەكسۇرىن بولسا، ادەبيەتتە جالعان جازۋشى جەكسۇرىن. ويلان... دۇنيەدە جەكسۇرىن بولۋدان جامان نارسە جوق! كۇشىڭ بار. جۇرەگىڭ بار. تەك جەڭىل جولعا ءتۇسىپ كەتتىڭ. ءوزىڭدى ءوزىڭ اقتاپ ال!..
نياز. ءلازتاي، ay ءلازتاي، ايتسايشى ەندى پىكىرىڭدى.
ءلاززات. جالعان ناز جاراسپايدى ەكەن.— نياز، مىنا ولەڭدەرىڭ جارامايدى.
نياز. سوندا... سوندا قالاي؟.. تۇگەل جاراماي ما؟ (ءلاززات باسىن يزەيدى.) مەن سەنەن مۇنى كۇتكەن جوق ەدىم.
ءلاززات. مەن دە سەنەن مۇندايدى كۇتكەن جوق ەدىم. ءوزىڭ ويلاشى، نياز. وسىنداي جاۋىر بولعان ارزان سوزدەر ەكىنىڭ بىرىنەن شىعادى...
نياز. سەن عۇرلى ولەڭ جازۋ قولىمنان كەلەدى. ساعان جاقپادى دەپ، حالىققا جاققان ولەڭىمدى ورتەي الماسپىن.
ءلاززات. نياز، مەن ساعان شىن كوڭىلىممەن ايتىپ وتىرمىن عوي. ويلاسايشى ءوزىڭ... بۇلاي جازۋعا بولمايدى...
نياز. بۇلاي پىكىر ايتۋعا دا بولمايدى. مەن دە تۇسىنەم. كەك الۋدىڭ قاپىسىن اڭدىعان ەكەسىڭ عوي. جوق، باۋىرىم، ونىڭ رەتى كەلە قويماس. تۇپتەي كەلگەندە ايىپتى مەن ەمەس... ءوزىڭ...
ءلاززات سۇمدىق كورگەندەي كوزى شاراسىنان شىعىن، شوشىن قالعان.
نياز دا اسىپ كەتكەنىن ءبىلىپ وقىس توقتايدى. پاۋزا.
ءلاززات. كەت!..
نياز (ءجۇنى جىعىلىپ). ءلازتاي... Ay، ءلازتاي... (پاۋزا.)
ءلاززات. ءجا... (قولىنىڭ ۇشىمەن پاپكانى نۇسقاپ.) مىناۋىڭدى الا كەت.
نياز موينىن ىشىنە تارتىپ، سۇمىرەيىپ شىعىپ كەتەدى. ءبىرىنشى ءبولىمنىڭ باسىنداعى ساحنا. ءلاززاتتىڭ ءۇيى. ءلاززاتتى سول باستاپقى كۇيزەلىس حالىندە كورەمىز. ول اقىرىن كەلىپ جازۋ ستولىنا وتىرادى. قاتتى ويلانىپ قالعان. كوز الدىنان جالت ەتىپ قىسقا-قىسقا ەلەستەر وتەدى. ەلەستەر:
ساليحا. جىلاما، ءلازتاي، جىلاما. جۇرەگىڭنىڭ قانىن سورعالاتىپ وتىرىپ جازعان ەكەنسىڭ عوي، سورلى بالا... تاعدىر ماعان، تىم بولماسا سەنىڭ قاسىرەتىڭدى دە بەرمەدى عوي.
باعيلا. ەكى اينالىپ كەلمەيدى بۇل جالعان. رەتى كەلگەندە سىباعاڭدى قاربىتىپ-قاربىتىپ اساپ قالماساڭ، كەزىڭدى اشىپ-جۇمعانشا وتەدى دە كەتەدى. ويباي-اۋ، الارىڭدى الىپ قالمايسىڭ با؟!
نياز. مەن دە تۇسىنەم. كەك الۋدىڭ قاپىسىن اڭدىعان ەكەسىڭ عوي. جوق باۋىرىم، ونىڭ رەتى كەلە قويماس. تۇپتەي كەلگەندە ايىپتى مەن ەمەس... ءوزىڭ...
اپا. وسى ءبىر جولعا ءتۇسىپسىڭ، مەنىڭ ساعان تىلەگەن جولىم ەمەس ەدى بۇل. ونداي ادامعا ەرەتىن ءسوز دە، وعان تاسادان اتىلاتىن وق تا كوپ بولادى. قاسىرەتىڭنىڭ الدى وسى بولعانمەن ارتى وسى بولماي ما دەپ قورقام، بالام.
قۋانتاي. دالا ءان سالادى ەكەن. تەك سول ءاندى مەن كەشتەۋ ەستىپ قالدىم-اۋ دەيمىن.
ءلاززات ستول باسىندا، اۋىر ويدا.
«...وسىنىڭ ءبارىن قاعاز بەتىنە ءتۇسىرىپ، ءوز بويىنان ءبولىن تاستايدى. نياز ەندى بۇرىنعىداي كوڭىل تۇكپىرىندە ەمەس، كوپ. كەيىپكەرىنىڭ؛ ءبىرى بوپ كىتاپ بەتىنە كوشەدى. سودان كەيىن ەرتەڭنىڭ ورنىنداي قايتا تازارعان جۇرەگى ۇلكەن سەزىمگە، شىنايى دوستىققا اشىق بولماق».
You Might Also Like
-
ا.كەمەلبايەۆانىڭ «شاشتى» اڭگىمەسىندە ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز جان-جاقتى سۋرەتتەلگەن دەپ ايتۋعا بولادى. ۇلتتىق مۇددە يدەياسىن بىرنەشە وقيعالار بارىسىندا كورەمىز. اۆتور بارلىعىن ءوز كەيى...
-
ادەتتە قازاق پروزاسىن سپانديار كوبەيەۆتىڭ «قالىڭ مال» رومانىنان باستايدى. حرونولوگيالىق جاعىنان وعان داۋ ايتقىمىز كەلمەيدى. ءبىراق تازا حرونولوگيا ءسوز بولسا — ودان بۇرىنىراق تا باسپ...
