جۇلدىزى ولەڭ-جىردىڭ سونبەيتۇعىن
ادەبيەت، شىن ماعىناسىنداعى ادەبيەت جويىلمايدى. ءوز تۇسىنداعى قاۋىم تىرشىلىگىن، تابيعات تىرشىلىگىن كەيىنگى ۇرپاقتارعا، كەيىنگى قاۋىمدارعا جەتكىزىپ بەرىپ وتىرادى. ءتىپتى اينا سياقتى كورسەتىپ بەرىپ وتىرادى. وسىنىڭ مىسالدارىن الىستان ىزدەمەي-اق ءوزىمىزدىڭ قازاقتىڭ فولكلور، ەپوستارىنان، نەمەسە اباي شىعارمالارىنان كورىپ، ءبىلىپ كەلەمىز.
ءار كەزدە ونەرپازدار، ءبىلىمپازدار حالىقتى تاڭداندىرعان، سۇيسىندىرگەن، عاجايىپ ەڭبەك مۇرالارىن جاساعان. ول جاساعاندارى باياعىدان قازىرگە دەيىن حالىق يگىلىگىنە جاراعان. ءبىراق سول كەزىندە تاڭداندىرعان ونەر، عىلىم بيىكتەpi، تابىستارى كەلە-كەلە كادىمگى كۇندەلىكتى جاي ءبىر كەرەكتى نارسەگە اينالىپ كەتەدى. ال ادەبيەت شە؟ ادەبيەت شىڭدارى ەش ۋاقىتتا ءوزىنىڭ العاشقى بيىك، جارقىن قاسيەتتەرىن تومەندەتپەيدى، جەتكەن دارەجەسىنەن الاسارمايدى. ءامان ول بيىك، ءامان ول كوركەم بوپ تۇرادى. ءبىز ءقازىر وستىك، ادەبيەتىمىزدىڭ بارلىق جانرلارى، بارلىق سالالارى تولىقتى، گۇلدەندى دەۋگە بولادى. بۇرىنعى بىرەن-ساران جازۋشىلاردىڭ نەمەسە كىشكەنتاي عانا جازۋشىلاردىڭ ۇلكەن ارمياسى قۇرىلدى. بۇرىن بىرتىندەپ، مىقتاسا ونداپ شىعاتىن كىتاپتاردىڭ ورنىنا ءقازىر جۇزدەگەن، مىڭداعان كىتاپتار شىعادى. سوندا دا ءبىزدىڭ ورتامىزدا اباي شىڭى بارىمىزدەن جوعارى تۇر. ورىستىڭ ۇلكەن ادەبيەتشىلەرى ايتقانداي-اق پۋشكيننىڭ، تولستويدىڭ ورنى ءالى بوس تۇر دەمەكشى، ءبىزدىڭ ابايدىڭ ورنى بوس تۇر.
بيىك شىندار الاسا بەلەس، توبەشىك، شوقىلار ورتاسىنان كوتەرىلەدى. سولاردىڭ ىشىندە جۇرسەڭ بيىك شىڭ ونشا بايقالمايدى. ال شىڭنىڭ باسىنا شىقساڭ، نەمەسە الىستان قاراساڭ، شىڭنىڭ شىڭ ەكەنى سوندا عانا انىق بايقالادى. سوناۋ الىستان جاڭاعى شىپىرلاعان بەلەس، توبەشىك، شوقىلار كورىنبەي قالادى، تەك شىڭدى عانا كورەسىڭ. ءبىزدىڭ ابايىمىز ادەبيەت تاريحىنا كوز جىبەرسەك ءدال وسى بيىك شىڭ ءتارىزدى بولىپ تۇرادى. ارينە ەشبىر شىڭ تەك ءوزى عانا تىپ-تىك شىعىپ كوتەرىلمەيدى. شىڭ نەعۇرلىم بيىك بولسا، سولعۇرلىم ونى قورشاعان توبە، شوقىلار دا كوپ بولماق. ابايدى اباي ەتكەن الدىمەنەن ءوزىنىڭ حالقى. تاستاق جەرگە وسىمدىك وسپەيدى. ابايدى وسىرەتىن — ورتاسى، ارىدەن كەلە جاتقان حالىقتىق مۇراسى، شىعىستان، ەۆروپادان العان ءبىلىم نارلەرى.
ءبىز ءقازىر قانشا تولدىق دەسەك تە، ءبارىمىز جابىلىپ قازاق ادەبيەتىنە ءبىر اباي ەنگىزگەن جاڭالىقتاردى ەنگىزە الدىق پا ەكەن؟
«قايماق ەدى كوڭىلىمدە
بىزگە قاسپاق بولدى جەم».
دەگەندە اباي ۇلى پۋشكيندى سوزبە-سوز اۋدارۋدان گورى حالىقتىڭ ۇعىمىنا، قۇلاعىنا قۇيىپ بەرۋدى كوزدەپ وتىر. ەگەر سوزبە-سوز اۋدارسا ءدال بۇلاي حالىق كوكىرەگىنە قونباس ەدى، اباي جيناقتارى باسپاعا شىقپاي تۇرىپ-اق، ەرتە زاماندا، قولجازبا كۇيىندە پۋشكيننىڭ تاتياناسى قازاق دالاسىنا جايىلىپ كەتتى.
قازاق ادەبيەت ارناسىنا قۇياتىن ۇلكەن ءبىر سالا — اۋدارمالى شىعارمالار. سول اۋدارمالاردىڭ ىشىندە اباي اۋدارعان «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپقا» تەڭەستىرەتىن قانداي شىعارمامىز بار.
اباي تەك ءوز حالقىنىڭ مادەنيەت مۇرالارىن مەڭگەرۋمەن قاناعاتتانبادى. جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىن سيپاتتاپ، ادەبيەتكە ەنگىزگەن اباي ەدى. بۇنى ول ەۆروپا ادەبيەتتەرىنىڭ ۇلگىسىنەن العان بولار، ال قازاق وقۋشىلارى ءوزىنىڭ تۋماسىنداي مەكىرەنە قۇشاقتاي الدى.
قازاقتىڭ ءان ونەرىنە، ولەڭ تۇرلەرىنە ەنگىزگەن جاڭالىقتارى ۇشان-تەڭىز.
اباي وسى جاعىنان كەلگەندە شەبەردىڭ شەبەرى. ءتىلدى الۋان تۇردە پايدالانادى. كىرپىشتىڭ قۇر كەسەگى، جارامسىز سياقتى ەلەۋسىز تىلدەردىڭ ءوزىن ورنىن تاۋىپ قالاي قويعاندا ءتىل كوركەيىپ، سۇلۋلانىپ، ماعىناسىن دا، ءتۇرىن دە وزگەرتىپ شىعا كەلەدى. ءتىلدى بايىتۋدا، شەبەر پايدالانۋدا اباي ءبىزدىڭ الدىمىزدا قول جەتپەي كەلە جاتقان ءبىر بيىك.
1971
You Might Also Like
-
حالىقتىڭ ءان قازىناسىنىڭ بىزگە ۇقىپتىلىقپەن جەتۋى الدىمەن انشىگە بايلانىستى. بىرەۋدەن ەستىگەنىن نە ۇيرەنگەنىن سول قالپىندا جەتكىزۋشىنى مىندەتىن تولىق ورىندادى دەي المايمىز. ناشار جەتكىزۋشى جاقسى ءاند...
-
بالالىق شاقتان ءوتىپ، ات جالىن تارتىپ مىنگەن سوڭ بالا الدىمەن وزىنە ومىرلىك دوس-جار ىزدەيدى. جالعاندا جار قىزىعىنان ارتىق قىزىق جوق. ءبىراق، سول قىزىقتان دا سۋىناتىن، سول ومىرلىك دوستان دا تۇڭىلەتىن ...
