InfoHub Logo

(«قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ سۇراعىنا جاۋاپ)

سۇراق: عابە، وزىڭىزگە بەلگىلى، كپسس ورتالىق كوميتەت، ادەبي-كوركەم سىندى دامىتۋ جونىندەگى قاۋلىسىنان كەيىن سسسر جازۋشىلار وداعى، قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارمالارىنىڭ پلەنۋمدارى ءوتتى عوي. بۇل پلەنۋمداردا ادەبيەتشىلەر قاۋىمى ءوزارا پىكىرلەسىپ، ءتيىستى قاۋلىلار الىندى. سول قاۋلىلاردى جۇزەگە اسىرۋ جونىندە سىزبەن پىكىرلەسپەكپىز.

جاۋاپ: جارايدى، پىكىرلەستىك. سىننىڭ ءوزىن دە سىنايتىن كەز جەتكەن ەكەن، جۇرت كوپتەن كۇتكەن ەدى. سىن باردا، سىنسىماق بار. ەكەۋىن ايىرا ءبىلۋ كەرەك. سىن تىرلىگى قاشان دا قارا قىلدى قاق جارعان ادىلدىك، تەرەڭ ءبىلىم، ۇستازدىق ءتاسىل، اكەلىك قامقورلىق. ناعىز سىن قيسىقتى تۇزەيدى، سىنسىماق ءتۇزۋدىڭ ءوزىن قيسايتادى. ءسىز اتاپ وتكەن قاۋلىلاردىڭ، ادەبيەتشىلەر توبىنىڭ ءبارىنىڭ كوكسەگەنى ناعىز سىن. بۇل ماقساتتى ورىنداعاندا ەڭ اۋىر سالماق باسپا ءسوز باسىندا وتىرعاندارعا، رەداكسيالارعا تۇسەدى. ويتكەنى، ولار ءارى ۇيىمداستىرۋشى، ءارى ساراپشى. جاقسى سىننىڭ شاراپاتى، جامان سىننىڭ كەساپاتى باسپا بەتىندە مىڭدى، باسپاسىز بىرەڭ-ساراڭدى عانا شارپيدى. مەنىڭشە، جاريالانعان سىن دارەجەسى جوعارى نە تومەن بولۋىنا، ولاردىڭ جەكە اۆتورلارىنان بۇرىن حالىق الدىندا رەداكتورلار، رەداكسيالار جاۋاپتى. وسى جاۋاپتىلىق سەزىم كۇشەيسە، سىن دا كۇشەيدى. زادى، سىن تۇزەلمەي، ءمىن تۇزەلمەيدى.

سۇراق: جاۋاپتىلىق سەزىم جەتكىلىكتى مە بىزدە؟

جاۋاپ: القا مۇشەلەرىنىڭ تالايى ءوزى قول قويعان گازەت، جۋرنالداردا نە كەتىپ بارا جاتقانىن بىلمەيدى. باس رەداكتوردىكى كۇشتىلىك پە، نە امالسىزدىق پا؟ ايتەۋىر ولاردىڭ دا جۇگىن ارقالاپ كەلەدى. ادەبيەت تارماقتارى كوپ، ءبارىن مەڭگەرۋ ءبىر باسقا مۇمكىن ەمەس؛ اۋەدە مۇمكىن بولسا ونداي باس دانىشپان. ال، ادەبيەتتىڭ ءبىر تارماعىن عانا ەركىن مەڭگەرگەن جازۋشى، سىنشىنىڭ ءوزى حالىق قۇرمەتىنە بولەنەدى. ءبارىن بىلەم دەپ ءبىرىن ءجوندى بىلمەگەن، بىلمەسە دە ادەبيەتتى لايلاۋىن قويماعان جازۋشى-سىنشىلار ءبىزدىڭ ارامىزدان ءالى دە تابىلادى. وسى مىسالداردان-اق جاۋاپتىلىق سەزىمنىڭ قاي كۇيدە ەكەنىن بايقاۋعا بولاتىن شىعار.

سۇراق: جازۋشى-سىنشى بولۋ وڭايلانىپ بارا جاتقان جوق پا؟

جاۋاپ. وڭاي كورىنگەنمەن، قيىنداپ بارادى. بۇرىنعى اۋىر ەڭبەكتىڭ كوبىن عىلىم-تەحنيكا جەڭىلدەتتى، ءونىمدى ەتتى. ارمان، قيالداردىڭ تالايى بولمىسقا اينالدى. وسىلار ادامنىڭ ويىن دا، قۇلىق-مىنەزىن دە وزگەرتىپ جاتىر. ميلليون قولدار، اقىل-ونەرلەر جاساعان دۇنيەنى، ادامعا ءتان الۋان-الۋان سىر، سيپاتتاردى جازۋشى جالعىز ءوزى ادەبيەتتە قايتا جاساپ شىعادى. سول ءۇشىن ىلعي ىزدەنۋ، ءبىلىم جيناۋ كەرەك. بۇل ەكەۋى جەتكىلىكتى بولعان كۇندە شىعارما تاعدىرىن تالانت شەشەدى. تالانت جەتپەسە ونى جەتكىزەتىن شارا جوق.

سۇراق. ءسىز جازۋشى ەڭبەگىن قيىنداتتىڭىز. ولار ءوربىپ كەلەدى، ءبىرسىپىراسى تولعاقسىز-اق تۋىپ جاتقان سياقتى. بۇل قالاي؟

جاۋاپ. تولعاقسىز تۋسا تۇسىك بولار. دەنى دۇرىس شىعارما تولعاقسىز تۋا المايدى. ونىڭ بەر جاعىندا تۋعاننىڭ ءبارى ءومىر سۇرە بەرمەيدى، ءومىر سۇرگەننىڭ ءبارىن بىردەي جۇرت بىلە بەرمەيدى. جۇرت بىلمەگەن، جۇرتتىڭ اق باتاسىن الماعان جازۋشى دا، ونىڭ ەڭبەگى دە كوگەرگەن ەمەس.

سۇراق. جازۋشىلار ۇيىمى جاڭادان مۇشەلەر الىپ جاتادى، باسپا جاڭا كىتاپتار شىعارىپ جاتادى. سونىڭ قايسىسى كوگەرەتىنىن قايدان بىلەدى؟

جاۋاپ. ونى اۋليە دە بىلمەس. ءبىراق، كەنشى كەن شىعاتىن جەردى، ەگىنشى ەگىن شىعاراتىن جەردى رەڭىنەن، نىشانىنان بايقاپ، ەرىنبەي ەڭبەك سىڭىرەدى. ءبىزدىڭ جازۋشىلار ۇيىمىندا، باسپا ءسوز ورىندارىندا وسى بايقاۋ، ەرىنبەي ەڭبەك ءسىڭىرۋ جاعى كەيدە جەتپەي جاتادى. الگى كوگەرمەيتىن شىعارمالار كوبىنەسە سول كەزدە تۋىپ قالادى.

سۇراق. سىن تۇزەلمەي ءمىن تۇزەلمەيدى دەيسىز. سىندى تۇزەۋدى رەداكتورلارعا جۇكتەيسىز، باسقالارعا نە قالدى؟

جاۋاپ. جەتىپ جاتىر. كىلت رەداكسيالاردا بولعاندىقتان باسپا بەتىندەگى سىنعا ولار ەكى ەسە جاۋاپتى ال، باسپاعا دەيىن دەر كەزىندە ايتىلاتىن ەڭ پايدالى، جولداستىق سىن جازۋشىلار ۇيىمىنىڭ ءوز ىشىندە. ەگەر وسى سىن دۇرىستالسا، جانرلارعا بولىنگەن سەكسيالىق تالقىلاۋلاردا اركىم اعىنان جارىلا ويىن ايتسا، شىعارماعا ونىڭ اۆتورىنا بۇدان ارتىق قامقورلىق تا، كومەك تە بولماس ەدى. بۇل زور ماقساتقا قول بىردە جەتسە، بىردە جەتپەي كەلەدى.

سۇراق. سەبەپ؟

جاۋاپ. گاپ، ماسەلەگە كىمنىڭ قالاي قاراۋىندا جاتىر. جازۋشى ەڭبەگى — حالىقتىڭ رۋحاني ازىعى. حالقىمىز توق، تالعامى جوعارى، ۇسىنعانىڭدى قابىلداي بەرمەيدى، دامدىدەن ءدامدى ىزدەيدى. سوندىقتان، ءاربىر جاڭا تۋعان شىعارماعا تەك حالىقتىق، پارتيالىق بيىك تۇرعىدان قاراۋىمىز كەرەك. الاسادان قاراعان اداسادى. بىرەۋلەردى جەرلەستىك، كوڭىلدەستىك، داستارقان دوستىعى نەمەسە بەدەل بەلەسە، بىرەۋلەردى تۇپ - تۋرا باس ارازدىق، كۇنشىلدىك بيلەپ، قولدايتىن شىعارمانى قۇرتۋعا، قولدامايتىن شىعارمانى اسىرەلەۋگە دەيىن بارادى. ادەبيەتتىڭ ءقاۋىپتى جاۋى ءقازىر ناق وسىلار. ويتكەنى، بۇلار پارتيالىق، حالىقتىق بيىك تۇرعىدان دەي وتىرىپ، ءوزىنىڭ ەسىك الدىنداعى كۇل توبەشىگىنەن جوعارى كوتەرىلە المايدى. نە قانت، نە تۇز ءدامى جوق، ءتىل ۇيىرمەيتىن كىتاپسىماقتار كەزدەسە قالسا، سول كۇل توبەشەكتىڭ باسىنداعى سىنشىسىماقتاردىڭ «ەڭبەگى».

سۇراق. جارامسىزدى جىبەرمەسكە قويعان توسقاۋىلدار كوپ ەمەس پە؟ سەكسيالار قاپى كەتسە، سەكرەتارياتتان، رەداكتوردان رەدسوۆەتتەن قالاي وتەدى؟

جاۋاپ. ارينە، ولار جاقسى ىستەسە ءوتۋ وتە قيىن. جامان ىستەسە وپ-وڭاي وتەدى. جاسىراتىنى جوق، كەيىنگى جىلداردا سەكسيالار، ءتىپتى سەكرەتارياتتىڭ ءوزى نەگىزگى مىندەتىنەن — ادەبيەتتى باسقارۋدان گورى كۇندەلىك كەڭسە ىسىنە بەرىلىپ كەتكەن. تۆورچەستۆولىق كەڭەس، كومەك، پىكىر تالاستارىن ۇيىمداستىرماسا سەكسيالاردىڭ كەرەگى نە؟ ايتا بەرسەك، كەمشىلىك كوپ، ءبارى جاعدايدان تۋادى، سونىڭ ىشىندە ادەبيەتتىك سىن ساپاسىنىڭ تومەندەۋى دە جاعدايدان تۋعان. كەمشىلىكتەن بۇرىن كەمشىلىكتى تۋدىراتىن جاعدايدى جويۋىمىز كەرەك.

سۇراق. قالاي جويۋ كەرەك.

جاۋاپ. قايتالاپ ايتايىن، جاۋاپتىلىق سەزىم كۇشتى بولسىن. ول كۇشتى بولسا، ادام ىزدەنبەي تۇرا المايدى. ىزدەنگەن — تاپپاي تىنبايدى. جازۋشىلار ۇيىمى تۆورچەستۆولىق ۇيىم. تۆورچەستۆولىق داڭعىل جول جوق. سان كىتاپتار جازعان جاسامىس جازۋشىنىڭ ءوزى، تاجىريبەسى مولدىعىنا قاراماستان ءاربىر جاڭا ەڭبەگىن ىزدەنبەي، قينالماي جازا سالمايدى. زاۋەدە جازا سالسا ەلەۋسىز قالا بەرەدى. شىعارما ءاردايىم شىڭداۋدى تىلەيدى، قايتالاپ قاراعان سايىن، جولداستىق تالقىعا تۇسكەن سايىن شىنىعادى، كوركەيە بەرەدى، كوپ پىسكەن قىمىز ءتارىزدى ءدامى ەنە بەرەدى. سوندىقتان، سەكسيالارداعى، سەكرەتارياتتاعى كوللەكتيۆ تالقىسى سىننىڭ، كومەكتىڭ، ىزدەنۋدىڭ مەيلىنشە جان-جاقتى، وتە كۇردەلى ءتۇرى بولىپ تابىلادى.

سۇراق. وسىعان سەكسيالار، اۆتورلار تۇسىنە مە؟ تۇسىنسە بىر-بىرىنەن نەگە قاشقاقتايدى؟

جاۋاپ. ەكى جاعى دا تۇسىنەدى، تەك جاعدايدان قورقىپ قاشقاقتايدى. جاعداي تۇزەلسە شۇرقىراسىپ تابىسادى.

سۇراق. جاعداي قايتسە تۇزەلمەك؟

جاۋاپ. شىعارما اۆتوردىڭ قولىندا تۇرعاندا عانا اۆتوردىڭ مۇلكى، كوپتىڭ ورتاسىنا تۇسكەن سوڭ كوپتىڭ مۇلكى. وسى سانا بيلەسە تولىپ جاتقان كەمشىلىكتەن ارىلامىز، جاعداي دا تۇزەلەدى.

1972

---