جۇمباقتى بەنگاليا
بەنگاليا، بەنگال (حيندي تىلىندە بانگال، بەنگال تىلىندە — بانگلا) — ءۇندىستانداعى گانگ وزەنىنىڭ تومەنگى بويىمەن گانگ جانە براحماپۋترا اتىراۋىندا ورنالاسقان تاريحي ايماق. ەجەلگى زاماندا بەنگاليانىڭ ءتۇرلى بولىكتەرى انگ، ۆانگ، گاۋد ت. ب. اتاۋلارمەن ءمالىم بولدى. بەنگاليا دەگەن جالپى اتاۋ 10-12 عاسىرلاردا شاماسىندا شىقتى. 8 عاسىردان 13 عاسىردىڭ باسىنا دەيىن بەنگاليا جەرىندە پال اۋلەتى، كەيىننەن سەن اۋلەتى بيلەگەن مەملەكەتتەر ءومىر ءسۇردى. 13 عاسىردىڭ باسىندا بەنگاليا دەلي سۋلتاندىتىنا قوسىلدى. 14 عاسىردىڭ ورتاسىندا تاۋەلسىزدىككە يە بولدى. 1575 جىلى ۇلى موگولدار اۋلەتى جاۋلاپ الدى. 18 عاسىردىڭ باسىندا بەنگاليا جەرىندە، بيحارا مەن وريسسادا (استاناسى مۋرشيداباد) دەربەس مەملەكەت پايدا بولدى. 1756 جىلى اعىلشىن وست-ينديا كومپانياسى بەنگالياعا قارسى سوعىس اشتى. پلەسسا ماڭىنداعى شايقاستان كەيىن (1757 جىلى 23 ماۋسىم) كومپانيا بەنگاليانى وزىنە باعىندىردى.
1905 جىلى اعىلشىن وكىمەتىنىڭ بەنگاليا جەرىن ەكىگە ءبولۋى بەنگالدىقتاردىڭ كۇشتى قارسىلىعىن تۋعىزدى. 1911 جىلى اعىلشىندار بەنگاليانى قايتا بىرىكتىرۋگە ءماجبۇر بولدى. 1947 جىلى ءۇندىستان ءبولىنىپ، ونىڭ جەرىندە ءۇندىستان جانە پاكيستان مەملەكەتتەرىنىڭ قۇرىلۋىنا بايلانىستى ۇندىلەر مەكەندەيتىن باتىس بەنگاليا (ورتالىعى — كالكۋتتا) ءۇندىستان قۇرامىنا (باتىس بەنگاليا شتاتى)، ال مۇسىلماندار مەكەندەيتىن شىعىس بەنگاليا (ورتالىعى داككا) پاكيستان قۇرامىنا (شىعىس پاكيستان) كىردى.
ادەبيەتى
ءۇندىستان مەن پاكيستاندى مەكەندەيتىن بەنگال حالقى ءتول ادەبيەتىنىڭ ەڭ كونە ەسكەرتكىشى تۇرمىس-سالتتىق مازمۇنداعى گيمندەر جيناعى - «چوردجاپود» 10-12 عاسىردا جازىلعان. بحاكتي قوزعالىسىنا بايلانىستى 16-17 عاسىرلاردا ليريكا وركەندەدى. ورتا عاسىرلاردا «ساقتاۋشى» نەمەسە «ارەكەتشىل» قۇدايلارعا - مونوشي (جىلان قۇدايى)، چوپدي (اڭدار قۇدايى) تاعى باسقاعا ارنالعان داستاندار مەن اڭىز اڭگىمەلەر (مونگولكاببو) ەرەكشە ورىن الدى. بەنگاليا مۇسىلماندارى مەن ۇندىلەرى مادەنيەتىن سۋرەتتەگەن 17 عاسىر اقىندارى دوۋولت كازي مەن سايەد اداول بولدى. فەودالدىق اق- سۇيەكتەر سارايىن ماداقتاعان پوەزيا 18 عاسىر باسىندا حالىقتىق سيپاتىن جوعالتا باستادى. سانسكريتتىك پوەتيكا وركەندەپ، «دارىپتەۋشىلىك» ستيل تاراپ، ەروتيكالىق سەزىمگە دەن قويىلدى. 18 عاسىردىڭ سوڭى مەن 19 عاسىردىڭ باسىندا دىني-ميفتىك سيۋجەتتەر فيلوسوفيالىق پوەزياعا جول بەردى. جاڭا زامانعا لايىق رومان، پوۆەست، دراما، باتىرلىق داستان، باللادا، سونەت جازىلدى. بەنگاليا ادەبيەتىنىڭ كورنەكتى وكىلى رابيندرانات تاگور (1861-1941) شىعارمالارى بۋكىل ءۇندىستان جازۋشىلارىنا ىقپالىن تيگىزدى. ۇستىمىزدەگى عاسىردىڭ 40-60 جىلدارىندا تاراشونكور بوندوپاددحاي (1898 ج.ت.)، ابۋل فازل (1903 ج.ت.)، مانيك بوگدوپاددحاي (1908-1956) سياقتى پروزايكتەر مەن نازرۋيل يسلام (1899 ج. ت.) دجوشيم ۋددين (1902 ج. ت.، بيمولچوندرو گحوش (1908 ج. ت.) ت. ب. اقىندار شىعارمالارىنان الەۋمەتتىك ماسەلەلەر مەن جاڭا ءۇندىستان ءۇشىن كۇرەس ت. ب. تاقىرىپتار بەرىك ورىن الدى.
وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:
اگرا
ۇندىلەردەگى وعاش ادەت-عۇرىپتار
ءۇندىستاننىڭ جەر استى قۇدىقتارى
ءۇندىستاندا ءومىر سۇرەتىن جاس قارتتار
ءتاج ماحالدىڭ تاريحى (نەمەسە عاشىقتىق تۋىندىسى)
سوت جوق كاستا: ءۇندىستاننىڭ ەڭ تومەنگى كاستاسى (توبىرى) جايلى دەرەكتەر
You Might Also Like
-
جەر بەتىندەگى ءار حالىقتىڭ ءوز باسپاناسى بولعان. مىسالى، ورىس حالقىنىڭ اعاش شەبەرلەرى شىرشانىڭ نەمەسە قاراعايدىڭ بورەنەلەرىنەن قيىپ ءۇي سالعان. توبەسىن تەپ-تەگىس تاقتايمەن شاتىرلاپ، وعان اعاش اتتىڭ بە...
-
ءار ادام بالا كەزىندە ءبىلىمدى مامان بولۋدى ارماندايدى. تولىكتاي بولاشاعىن ءوزى قالاعان ماماندىقپەن بايلانىستىرا وسەدى. مەنىڭ دە بالا كەزدەن ارمانىم بولعان، ءومىرىمدى ەلەستەدە العان ماماندىق-جۋرنا...
