InfoHub Logo

تاقىرىپقا تەرەڭ ۇڭىلمەس بۇرىن الدىمەن جۇمىسسىزدىق دەگەن نە ەكەنىن ءبىلىپ العانىمىز ابزال. جۇمىسسىزدىق ول ەل ىشىندەگى جۇمىسقا جارامدى ادامدار توبىنىڭ بەلگىلى ءبىر تۇراقتى كاسىپپەن اينالىسا الماي توقتالاتىن الەۋمەتتىك ءارى ەكونوميكالىق قۇبىلىسى بولىپ تابىلادى. وسى تۇستا "جۇمىسسىزدىق نەدەن پايدا بولدى؟ "- دەگەن سۇراق تۋىنداۋى ءسوزسىز. جۇمىسسىزدىق بۇگىنگى تاڭدا كوپتەگەن ونەر-كاسىپ سالالارىنىڭ قارقىندى دامىپ، اۆتوماتتاندىرىلىپ كەتۋىنە بايلانىستى. قازاقستاندا  2020 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنان باستاپ كارانتيننىڭ باستالۋىنا بايلانىستى كوپتەگەن كاسىپ-ورىنداردىڭ تابىسى تۇرالاپ قالعانى بەلگىلى، جالعىز ول ەمەس جۇمىس فورماتتارىنىڭ وزگەرۋى، جاسارالىق شەكتەۋ سەكىلدى فاكتورلاردا اسەر ەتپەي قويماسى انىق. ءقازىردىڭ وزىندە stat. gov. kz سايتىنىڭ مالىمەتىنشە ەلدەگى جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 2021 جىلعى قازان ايىمەن باعامداعاندا 4،9 % قۇراپ وتىر. بۇنىڭ ءوزى  كاسىپكەرلىك قىزمەتپەن اينالىساتىن شاعىن كاسىپورىنداردى ەسەپكە الماعاندا. جۇمىسسىزدار قاتارىنا جۇمىسقا قابىلەتسىز، جارامسىز ادامدار ەمەس، ەڭبەك ەتۋگە ارنالعان كەلىسىمشارت جوق، جۇمىس ىزدەپ جۇرگەندەر مەن ۋاقىتشا مەرزىمدە جۇمىس جاسايتىندار كىرەدى. ۆيسە-مينيستردىڭ ايتۋى بويىنشا ەلىمىزدە 451 مىڭنان اسا جۇمىسى جوقتار تىركەلگەن. الدىڭعى جىلمەن سالىستىرعاندا  بيىل جۇمىسسىزداردىڭ مولشەرى 2،6  مىڭ ادامعا كەمىگەن.

وزگەنى قويىپ ءوزىمىزدى ءالى كۇنگە دەيىن جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتە الماي جۇرگەندە جۇمىس ىزدەپ جۇمىلا كەلگەن شەتەلدىكتەردىڭ سانى كوبەيمەسە ازايار ەمەس. ىشكى ىستەر مينيستىرلىگىنىڭ بولجامى بويىنشا 2019 جىلى ەلگە 600 مىڭداي ەڭبەك ميگرانتى كەلۋى ءتيىس دەپ بولجام جاسالعان. ايتسا ايتقانداياق بولجام ورىندالدى. جالپى، جىل سايىن قازاقستانعا جۇمىس ىزدەپ كەلەتىندەردىڭ سانى ارتۋدا. ولار نەگىزىنەن وزبەكستان، ازەربايجان جانە تاجىك ازاماتتارى. ەڭبەك ەتۋگە كەلىپ مەملەكەت قازىناسىنا  ميلليون-ميلردتاعان سالىق تولەپتە جاتقانى جالعان ەمەس. اسىرەسە شەتەل ازاماتتارى قازاقستانعا تىرشىلىكتىڭ قىزعان كەزى - كوكتەم جانە جاز ايلارىندا اعىلاتىن كورىنەدى. نەگىزگى تابىس قۇرىلىس سەكىلدى بار قارا جۇمىستاردان باستالىپ، باۋ-باقشا ونىمدەرىن وسىرۋمەن جالعاسادى. قۇرىلىس سالاسى دەپ توقتالىپ وتىرۋىمنىڭ سەبەبى، قازىرگى كەزدە ءوزىمىدىڭ جەرگىلىكتى قازاقتاردىڭ جۇمىسىنا قاراعاندا سالىستىرمالى تۇردە  وزگ ەلدىك قۇرىلىسشىلاردىڭ ءۇي تۇرعىزۋ قۇنىنىڭ قولجەتىمدىلىگىندە. باۋ-باقشاعا كەلەر بولساق اۋىلدى ايماقتار، قالا سىرتىنداعى جازىق ايماقتاردىڭ كوپ بولىگى ەگىنشىلىكپەن اينالىسادى. سونىڭ ءبىرى ەڭبەكشىقازاق اۋدانىنداعى، بايدىبەك بي اۋىلىنىڭ جوعارعى جاعانداعى ەگىنشىلىك ايماقتاعى وزبەك باۋىرلارىمىزبەن تىلدەسىپ كوردىم. ولاردىڭ ايتۋى بويىنشا ءوز ەلدەرىندە ەگىنشىلىكپەن اينالىسۋعا قولايسىز ءارى اقشا قۇنسىزدىعى دا اسەر ەتەتىنىن باسا ايتتى. مىنە قىزىق، "ريتم ەۆرازيي" پورتالىنىڭ وكىلى سەرگەي سميرنوۆتىڭ ايتۋىنشا 2019  جىلعى رەسمي ستاتيستيكا بويىنشا، قازاقستانعا 12،2 مىڭ ادام كەلىپ،  45،2 مىڭ ادام قونىس اۋدارعان. ءتىپتى 2020 جىلعى پاندەمياعا قاراماستان پاۆلودار، قوستاناي، شىعىس قازاقستان وبىلىستارىنىڭ وزىندە 11 مىڭ ادام شەتەل اسقان. بۇل 2018 جىلعىمەن سالىستىرعاندا سەگىز پايىزعا كوپ. كەتكەندەردىڭ 60-70 % جوعارى ءبىلىمدى ازاماتتتار. قازاقستاندىقتاردىڭ شەت ەلگە اڭسارى نەگە اۋىپ وتىر؟ جوعارى جالاقى، تۇراقتى جۇمىس، جايلى ءومىر. ال كەلىپ جاتقانداردىڭ ىشىندە جوعارى ءبىلىمى بارلار 15 % عانا قۇرايدى. ەۋرازياداعى ەتنيكالىق جانە ءدىني ماسەلەلەر جايىنداعى ساراپشى گوبل مۇنى "بىلىمدىلەردىڭ جاپپاي كوشۋى" دەيدى. ەندىگى ءتۇيىن، جوعارى جالاقى، تۇراقتى جۇمىس،ءجايلى ءومىردى كىم قالامايدى؟ تۇپتەپ كەلگەندە جۇمىسسىزداردىڭ كۇننەن كۇنگە ارتۋى، ەميگرانتتار سانىنىڭ يمميگرانتتار سانىنان اسىپ ءتۇسۋى ەلدىڭ ەكونوميكاسىنىڭ ءالى دە قۇلدىراپ تۇرعاندىعىنان يشار بەرەدى.

---