InfoHub Logo

قورشاعان ورتانىڭ مونيتورينگى دەرەكتەرى بويىنشا باقىلاۋ جۇيەسىنە ەنگەن قالالاردىڭ كوبىندە لاستانۋ دەڭگەيى بۇرىنعىداي سانيتارلىق-گيگيەنالىق نورمالاردان جوعارى. اۋا لاستانۋىنىڭ ەڭ جوعارى دەڭگەيى 2007 جىلى الماتى (الي=12،6)، شىمكەنت (الي=11،2)، اقتوبە (الي=9،5)، وسكەمەن (الي=7،2)، تەمىرتاۋ (الي=8،6)، ريددەر (الي=9،0) قالالارىندا بايقالدى. اۋانىڭ قاتتى لاستانۋى وسكەمەندە، شىمكەنتتە، اقتوبەدە، ريددەردە، تەمىرتاۋدا ءتۇستى جانە قارا مەتاللۋرگيا كاسىپورىندارىنىڭ شىعارىلىمى اسەرىنەن، الماتىدا قوسپالاردىڭ جايىلۋى ءۇشىن كليمات جاعدايى قولايسىزدىعى ەسەبىنەن قالىپتاسقان.

حالىقتى تازا اۋىز سۋىمەن قامتاماسىز ەتۋ قازاقستاننىڭ ەڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. سۋعا قولجەتكىزۋ ول سۋ قۇبىرىنىڭ بار بولۋىن بىلدىرەدى.

سەس دەرەكتەرى بويىنشا تۇتاستاي رەسپۋبليكا بويىنشا سۋ قۇبىرىن قولداناتىن حالىق ۇلەسى 1999 - 2003 جىلدار ارالىعىندا شامامەن ءبىر دەڭگەيدە 73-75% بولعان، ال 2007 جىلى حالىق پايىزى 79،4%-عا عانا ازداپ وسكەن. بۇل ماسەلە وڭتۇستىك قازاقستان (67،5%)، جامبىل (68،2%)، سولتۇستىك قازاقستان (71،9%)، اقتوبە (71،9%) جانە قوستاناي (72،2%) وبلىستارىندا ەڭ وزەكتى بولىپ وتىر.

قۇبىرداعى سۋعا قولجەتىمدىلىك وسى سۋدىڭ ساپاسىنا كەپىلدىك بەرمەيدى. سانيتارلىق-حيميالىق جانە ميكروبيولوگيالىق كورسەتكىشتەرى بويىنشا مەمست-قا سايكەس كەلمەيتىن قۇبىرداعى اۋىز سۋىنىڭ ۇلەسى تۇتاستاي رەسپۋبليكا بويىنشا 1،8%-دى قۇرايدى، ال ورتالىقتاندىرىلماعان سۋمەن جابدىقتاۋ وبەكتىلەرى بويىنشا بۇل كورسەتكىش تيىسىنشە 6،2% جانە 3،8% قۇرايدى.

اۋىز سۋدىڭ ەڭ قاناعاتتانارلىقسىز ساپاسى اقمولا، قىزىلوردا جانە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستارىندا بايقالعان. قىزىلوردا وبلىسىندا قۇبىرداعى سۋدىڭ سىناما كورسەتكىشتەرىنىڭ سايكەسسىزدىگى سانيتارلىق-حيميالىق كورسەتكىشتەر بويىنشا 5،1%، ميكروبيولوگيالىق كورسەتكىشتەر بويىنشا 5،3% قۇرادى، ال ورتالىقتاندىرىلماعان كوزدەر بويىنشا تيىسىنشە 23،4% جانە 6،5% قۇراعان.

قىزىلوردا وبلىسى بويىنشا سىرقاتتانۋ جوعارى دەڭگەيدە قالىپ وتىر، اسىرەسە بەلسەندى تۋبەركۋلەزبەن سىرقاتتانۋ دەڭگەيى بويىنشا وبلىس (100 000 حالىققا 167،0) شىعىس قازاقستان (138،3)، قاراعاندى (136،7) وبلىستارى جانە الماتى قالاسى (72،2) سياقتى ەكولوگياسى قولايسىز وڭىرلەردىڭ الدىندا.

تۇراقتى كوزدەردەن زياندىن زاتتاردىڭ شىعارىلىم كولەمى 2007 جىلى 2،9 ملن.توننانى قۇراپ، وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 0،2%-عا ازايعان. 2،1 ملن. توننا گاز تارىزدەس جانە سۇيىق شىعارىلىمداردىڭ قۇرامىندا ەرەكشە ءقاۋىپتى زاتتار بولىپ سانالاتىن كۇكىرتتى انگيدريد (59،2%) پەن ازوت توتىقتارىنا (9،4%) كەلەدى. 2007 جىلى رەسپۋبليكانىڭ اۋا باسسەينىنە ادام اعزاسىنا اسەرى جاعىنان وتە ءقاۋىپتى بولىپ تابىلاتىن كۇكىرتسۋتەك (1876،1 توننا)، اممياك (1749،4 توننا)، قورعاسىن جانە ونىڭ قوسىندىلارى (2667،9 توننا)، كۇكىرت قىشقىلى (182،7،8 توننا)، كۇشان (1548،1 توننا)، سىناپ (318 كگ) ءبىرشاما كولەمدە تۇسكەن.

2007 جىلى رەسپۋبليكامىزدىڭ كاسىپورىندارىندا 282 ملن. توننادان اسا ۋلى قالدىقتار پايدا بولعان، بۇل 2006 جىلمەن سالىستارعاندا 6،7%-عا كوپ. مۇنىڭ وزىندە 2007 جىلعى قالدىقتاردىڭ قانداي دا ءبىر ءونىم الۋ ءۇشىن 24،9 ملن. تونناسى نەمەسە 8،8%-ى كادەگە جاراتىلىپ، تەك 31،3 ملن.توننا نەمەسە 11،1%-ى تولىعىمەن جويىلعان. ءبىر جىل ىشىندە قالدىقتاردىڭ باسىم بولىگى قوستاناي (رەسپۋبليكاداعى جالپى كولەمنىڭ تيىسىنشە 47،7% جانە 47،7%-ى)، قاراعاندى (17،4% جانە 19،3%)، شىعىس قازاقستان (15،7% جانە 22،6%)، اقتوبە (5،8% جانە 3،7%) وبلىستارىنىڭ كاسىپورىندارىندا پايدا بولعان جانە جينالعان.

دەنى ساۋ ءومىر ءسۇرۋدىڭ باستى شارتى – تازا قورشاعان ورتا. اشىق جانە جابىق الاڭداردا اۋا لاستىعى، سۋ ساپاسىنىڭ تومەندىگى، جەتكىلىكسىز گيگيەنا جانە ءقاۋىپتى حيميكاتتار مەديسينالىقپروبلەمالارعا اكەلىپ سوعادى. وسى پروبلەمالاردىڭ باسىندا تىنىس الۋ جانە قانتامىر اۋرۋلارى، راك، دەمىكپە، ءتۇرلى اللەرگيالار، ءوسىمپازدىق اقاۋلارى كەلەدى.

- قورشاعان ورتا لاستىعىنا جول اشاتىن باستى فاكتورلار بولسا زاۋىت قالدىقتارى، رادياسيااسەرلەرى، تۇرمىستىق جانە مال شارۋاشىلىعى قالدىقتارى. وسى قالدىقتار اۋانى، سۋ جانە توپىراقتى لاستاپ، ەكوجۇيەگە زيان كەلتىرەدى. اسىرەسە زياندى حيميكاتتار مەن اۋىر مەتال قالدىقتارى قورشاعان ورتا مەن دەنساۋلىق ءۇشىن وتە ءقاۋىپتى. مىسالى زياندى مەتالدار جانە باسقا دا حيميالىق ەلەمەنتتەردەن وندىرىلگەن باتارەيالار قوقىسقا لاقتىرىلسا، تىكەلەي نەمەسە جانامالى تۇردە ۇلكەن ءقاۋىپ تۋعىزادى. وسى مەتالدار توپىراققا، ودان ءارى جەر استى سۋ كوزدەرىنە بارىپ جەتىپ، جاندىلارعا قايتىپ كەلەدى. ورگانيزمدەردىڭ تابيعي قۇرىلىمىن بۇزادى. بۇعان سىناپ جاقسى مىسال بولادى. اۋىز سۋى نەمەسە ازىق-تۇلىك ارقىلى ادام دەنەسىنە ەنەتىن سىناپ ءتۇرلى جۇيكە اۋرۋلارى، نيەۆرالگيا، راك اۋرۋلارىنا سەبەپ بولادى، بۇيرەك، قارا باۋىر، مي تالشىندارىن بۇزادى، نارەستەنىڭ مۇگەدەك بولىپ تۋىلۋىنا سەبەپ بولادى. حيميالىق قالدىقتار گورمون جۇيەسىن بۇزىپ، جاندى اتاۋلىنىڭ دامۋىنا تۇزەلمەيتىن اقاۋ كەلتىرەدى.

- قازىرگى تاڭدا ادام مەن تابيعاتقا اسەر ەتەتىن كوپتەگەن لاستاۋشى ماتەريالدى جوعارى تەحنولوگيا ارقىلى باقىلاپ وتىرۋعا بولادى. الايدا تابيعاتقا جانە ادام دەنساۋلىعىنا اسەرى ءالى بەلگىسىز، جاڭا شىعىپ جاتقان ماسەلەلەر دە كوپ. وسىلارعا مىسال رەتىندە ەلەكترو ماگنەتيكالىق الاڭدار، قورشاعان ورتادان تۋىندايتىن كەيبىر جۇقپالى اۋرۋلاردى كورسەتۋگە بولادى.

https://www.trt.net.tr/kazakh/bilip-zhurieiik/2015/02/28/adam-diensaulyg-y-zh-nie-tabig-at-lastyg-y-240662

https://stat.gov.kz/search

بۇركىتبايەۆا اقبالا امانگەلدى قىزى

---