جۋرناليستيكانىڭ فۋنكسيالارى
ەڭ ءبىرىنشى فۋنكسيا-اقپارات تاراتۋ. بۇل وزگە فۋنكسيالارعا قاراعاندا الدەقايدا كەڭ تاراعان فۋنكسيا ەكەنىن ەسكەرگەن ءجون. سەبەبى، جۋرناليستيكانىڭ باستى ماقساتى-حالىققا شىنايى اقپارات تاراتۋ. اق پەن قارانىڭ الا جىگىن اجىراتىپ، اقپاراتتىڭ راستىعىنا كوز جەتكىزەتىن جۋرناليستەر ءۇشىن بۇل اسا ماڭىزدى دۇنيە. ءاربىر ساناۋلى مينۋتتاردا، ءتىپتى سەكۋندتاردا الەمدە قانشاما الپاۋىت وزگەرىستەر ورىن الىپ، جاھاندى جاڭا اقپاراتتار جايلاپ جاتىر. تەحنيكانىڭ كۇن ساناپ قارىشتاپ دامۋى بۇل فۋنكسيانىڭ بارىنشا ىلگەرى دامۋىنا وڭ مۇمكىندىكتەر تۋعىزۋدا. ماسەلەن، كوگىلدىر ەكرانداعى جاڭالىقتار، راديو جانە باسپا ءسوز قۇرالدارىنىڭ اپتا سايىنعى جاڭالىقتارى وسى فۋنكسياعا جاتادى. مىسال قاراستىرىپ كورەلىك.
كۇنى كەشە شىمكەنت قالاسى ىشكى ساياسات جانە جاستار ىستەرى جونىندەگى باسقارماسىنىڭ «جاستار رەسۋرستىق ورتالىعىنىڭ» ۇيىمداستىرۋىمەن «اباي. كيتاب تاسديق» كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەر ءراسىمى ءوتتى. سونىمەن قاتار، شىمكەنت قالاسىنداعى ۇكىمەتتىك ەمەس، قوعامدىق جانە ەرىكتىلەر ۇيىمدارىنا قالا اكىمى م.ايتەنوۆ ارنايى العىس حاتتارىن تابىستادى. ەلىمىزدە العاش بولىپ ابايدىڭ وتىز سەگىز قارا ءسوزىنىڭ ءتۇپنۇسقاسىن تاۋىپ، شاعاتاي تىلىندەگى ترانسكريپسياسىن جاساپ شىعىپ جانە سول ەڭبەك بويىنشا جازىلعان «اباي. كيتاب تاسديق» كىتابىنىڭ تۇساۋىن شىمكەنت قالاسى اكىمىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى مۇقان شىڭعىس جۇمابەك ۇلى مەن جازۋشى، جۋرناليست، اۋدارماشى مارحابات بايعۇت كەستى.
جوعارىدا اتالىپ وتكەندەي، ءبىز مۇندا جاڭا اقپاراتقا قانىق بولىپ وتىرمىز. قازاق ادەبيەتىنىڭ تاعى دا ءبىر تىڭ تۋىندىمەن تولىققانىنان حاباردار بولدىق. دەمەك، بۇل-اقپارات تاراتۋ فۋنكسياسىنا نەگىزدەلىپ وتىر.
ەكىنشى فۋنكسيا-ۇيىمداستىرۋشىلىق. نەگىزگى ماقساتى حالىقتى بەلگىلى ءبىر ىسكە جۇمىلدىرۋ، جىگەرلەندىرۋ. ماسەلەن، تەلەارنا، راديو ارقىلى ماڭىزدى قوعامدىق ءىس-شارانىڭ وتەتىنىن حابارلايسىز دەلىك. كونسەرت، ميتينگ نەمەسە سپورتتىق ءىس-شارالار وتكەلى وتىر. شارانىڭ وتەتىن مەكەن-جايىن الدىن الا حابارلاپ، بۇكىل حالىققا اقپارات بەرسەڭىز بىرنەشە ادام بولسا دا وسى ءىس-شاراعا مىندەتتى تۇردە كەلىپ قاتىساتىنى انىق. دەمەك، ءسىز قوعامعا ۇندەۋ تاستاۋ ارقىلى كوپشىلىكتى ءبىر ىسكە جۇمىلدىرىپ وتىرسىز. ۇيىمداستىرۋشىلىق فۋنكسيا-جۋرناليستىڭ ديپلوماتيالىق جانە ينتەگراسيالىق قابىلەتىن ارتتىرىپ قانا قويماي، قاراما-قارسى ەكى جاقتى ءبىر ارناعا توعىستىرادى، ەكى اراعا دانەكەر بولادى.
كەلەسى فۋنكسياعا توقتالايىق. تانىمدىق فۋنكسيا-بۇل اينالادا بولىپ جاتقان وقيعالاردى تانىپ بىلۋگە دەگەن ادامنىڭ شىنايى قىزىعۋشىلىعى. ءبىز اقپاراتتى تىڭداي وتىرىپ، رۋحاني قۇندىلىقتاردى يگەرەمىز. ول اقپارات ءارتۇرلى بولىپ كەلۋى مۇمكىن. ساياسات، وتباسى، ونەر الەمى نەمەسە تىلسىم تابيعات قۇبىلىستارى جونىندە بولۋى مۇمكىن. اقپارات ءبىزدىڭ قىزىعۋشىلىعىمىزدى ارتتىرىپ، ارى قاراي تانىمىمىزدى كەڭەيتۋگە ىقپال جاساۋى ءتيىس.
تۇركيا - الەمدەگى ەڭ ءىرى «اشىق اسپانداعى مۇراجاي» اتانىپ كەتكەن ەجەلگى مەملەكەت. قازىرگى تاڭدا الەم جۇرتشىلىعىنىڭ كوپ بولىگى دەمالىسىن وسى ەلدە، تەڭىز جاعالاۋىندا وتكىزگەندى دۇرىس كورەدى. تۇركيانىڭ ەڭ العاشقى قالاسى ورتالىق اناتولياداعى چاتال قالاسى. قالا ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ VII عاسىرىندا پايدا بولعان ەكەن. سونىمەن قاتار، تاريحتا اتى قالعان عاجايىپ ترويا قالاسى دا تۇركيادا ورنالاسقان. تاعى دا ءبىر ەسكەرەتىن جايت، الەمنىڭ جەتى كەرەمەتىنىڭ ەكەۋى وسى مەملەكەتتە ورىن تەپكەن. ولار-ارتەميدا حرامى جانە گاليكارناستاعى كەسەنە. تاريح قويناۋىنا ءۇڭىلىپ قاراساق، ەجەلگى ستامبۋل قالاسى كەزىندە ءۇش يمپەريانىڭ استاناسى بولعان. ولار وسمان، ريم، ۆيزانتيا يمپەريالارى. تۇركيا مەملەكەتىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيى دە وزگە ەلدەرمەن سالىستىرعاندا وق بويى وزىپ تۇر. تاريحىمىزدا ەڭ العاشقى تانىمال ۋنيۆەرسيتەت تۇركيادا اشىلعان. ول حارران قالاسىندا بوي كوتەردى. تاعى دا ءبىر تاريحي وقيعالارعا نازار اۋدارايىق. كوپشىلىگى قىزعالداقتىڭ وتانى گوللانديا دەپ سانايدى. الايدا، ەلگە قىزعالداق گ ۇلى تۇركيادان اكەلىنگەن. ءدال وسى گۇلدى وسماندىقتار تاراتىپ، ارمەن قاراي ەۋروپا ىشىنە تاراۋعا ىقپال ەتتى. رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، تۇركيالىقتار ءۇشىن باستى نارسە-وتباسى. ولار بىر-بىرىنە كوڭىل اۋدارىپ،بالا تاربيەسىن ۇنەمى باقىلاۋدا ۇستاۋعا تىرىسادى.
مىنە، بۇل ماقالانى وقي وتىرىپ قانشاما دەرەكتەرگە قانىق بولدىق، تۇسىندىك، ويىمىزعا تۇيدىك. تانىم كوكجيەگىمىز ودان سايىن ارتىپ، ميىمىز جاڭا اقپاراتتى يگەردى.
باسقارۋ قۇرالدارى-بۇل ساياساتقا نەگىزدەلگەن جۋرناليستيكانىڭ ءبىر فۋنكسياسى بولىپ تابىلادى. جۋرناليست ءتورتىنشى بيلىك وكىلى ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل فۋنكسيادا كوبىنە حالىققا بيلىك باسىنداعى جاڭالىقتار حاباردار ەتىلەدى. مىسال قاراستىرىپ كورەلىك:
دونالد ترامپ سەناتتىڭ تومەنگى پالاتادان كەيىن ەلدىڭ قورعانىس بيۋدجەتىنە سالىنعان پرەزيدەنتتىك ۆەتودان كەيىن جەڭۋ تۋرالى شەشىمىن ايىپتادى. امەريكاندىق كوشباسشى مۇنى «ۇيات» دەپ اتادى. سونىمەن قاتار، پالاتانىڭ سپيكەرى نەنسي پەلوسي كونگرەسس «پرەزيدەنت ترامپتىڭ اقش-تىڭ اسكەري جانە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنە جاسالعان ابايسىز شابۋىلىنا قاتتى تويتارىس بەردى» دەپ مالىمدەدى. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە سۇيەنسەك، اق ءۇيدىڭ باسشىسى دەموكراتتار مەن رەسپۋبليكاشىلدار ۆەتونى جەڭەتىنىن «جاقسى ءتۇسىندى»، ءبىراق دجو بايدەننىڭ يناۋگۋراسياسىنا دەيىن ول ءۇشىن رەسپۋبليكالىق پارتيانىڭ قاتارلارىن ءبولۋ ماڭىزدى بولدى ».
ساراپشىلار «ترامپ جالپى ءوزىنىڭ تاكتيكالىق ماقساتتارىنا جەتتى» دەپ سانايدى: كونگرەستە ونى قولدايتىن رەسپۋبليكاشىل سەناتورلاردىڭ «جەتكىلىكتى دارەجەدە ىقپالدى توبى» قۇرىلدى.
مۇندا وقىرماندارعا اقش بيلىگى جايىندا كەڭ اقپارات بەرىلىپ وتىر. دونالد ترامپتىڭ ساياسي پوزيسياسىن بايانداي وتىرىپ، جاھاندىق ماڭىزى بار ساياساتقا الاڭداپ وتىرعان حالىقتىڭ نازارىن اۋدارۋدا. اقش ەكونوميكاسىنىڭ بۇكىل الەم ءۇشىن ماڭىزى بار ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ەل ىشىندەگى پرەزيدەنت سايلاۋى، الەۋمەتتىك جاعدايى بىزگە اسەر ەتپەي قويمايدى.
يران اسكەري-تەڭىز كۇشتەرى پارسى شىعاناعىنداعى جاۋىنگەرلىك دايىندىقتى كۇشەيتىپ وتىر. يراننىڭ اسكەري قىزمەتى گەنەرال كاسەم سولەيمانيگە قاستاندىق جاسالعان كۇن قارساڭىندا كۇشەيىپ كەلە جاتقاندىعى اتاپ ءوتىلدى. وسى اپتانىڭ باسىندا پەنتاگون شەنەۋنىكتەرى تەگەران يراكقا قىسقا قاشىقتىقتاعى بالليستيكالىق زىمىرانداردى ورنالاستىرادى دەپ مالىمدەدى. «يران اقش-تىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنە ناقتى ءقاۋىپ توندىرەدى، اسىرەسە سولەيمانيگە قاستاندىق جاسالىنعان كۇننىڭ ءقاۋپى كۇشەيگەن كەزدە»، - دەدى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ بۇرىنعى رەسمي وكىلى سەم ۆينوگراد. CNNء-دىڭ حابارلاۋىنشا، امەريكالىق بيلىككە يراننىڭ ارەكەتى قورعانىس سيپاتىندا ما، جوق الدە الداعى شابۋىل تۋرالى سويلەسەدى مە، ول ءالى تۇسىنىكسىز. سونىمەن بىرگە بارلاۋ يران اسكەري كۇشتەرىنىڭ ارەكەتتەرىن قاراپايىم جاتتىعۋلارعا ءتان دەپ سانامايدى. جەلتوقساننىڭ باسىندا پەنتاگون يراكتاعى اين-اساد اسكەري بازاسىن نىعايتتى. ساراپشىلار مۇنى سولەيمانيگە قاستاندىق جاسالعان كۇنمەن جانە جاڭا سايلانعان پرەزيدەنت دجو بايدەننىڭ يناۋگۋراسياسىمەن بايلانىستىرادى.
ەكىنشى مىسالدان ءبىز يران اسكەري-تەڭىز كۇشتەرىنىڭ نەگىزگى ىس-ارەكەتتەرىن بايقاي الامىز. يران مەملەكەتى قازىرگى تاڭدا ءقاۋىپتى ەلدەردىڭ ءبىرى ەكەنى وتكەن وقيعالاردان بەلگىلى. دەمەك، باسقارۋ قۇرالدارى ەلىمىزدە عانا ەمەس، الەم ەلدەرىنىڭ بيلىگىندە بولىپ جاتقان وقيعالاردان حاباردار ەتىپ وتىرادى.
قارىم-قاتىناستىق -بۇل ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە جۋرناليست پەن قوعامدى ەتەنە بايلانىستىراتىن فۋنكسيا. ماسەلەن، اۋىلداعى كۇرمەۋى شەشىلمەگەن ماسەلەلەردى بايانداۋ نەمەسە ت.ب جاعدايلار قارىم-قاتىناستىق فۋنكسياعا مىسال بولا الادى.
كوڭىل كوتەرۋ فۋنكسياسى-بۇل اتى ايتىپ تۇرعانداي بوس ۋاقىتتى قىزىقتى ەتىپ وتكىزۋگە ارنالعان ءتۇرلى ويىن-ساۋىقتىق باعدارلامالار مەن گازەتتەردە جاريالانعان ماقالالاردى قامتيتىن جۋرناليستيكانىڭ ءبىر بولىگى. كوڭىل كوتەرۋ فۋنكسياسىنا ويىن-ساۋىقتىق باعدارلامالار، سونىڭ ىشىندە كوڭىلدى تاپقىرلار الاڭى نەمەسە جايدارمان ويىندارى، ءتۇرلى مەرەكەلىك كونسەرتتەر كىرەدى. سونىمەن قاتار، گازەت بەتتەرىندە جاريالاناتىن ءتۇرلى انەكدوتتار مەن ءازىل شىنى ارالاسقان قىزىقتى ماتەريالدار وسى فۋنكسيانىڭ نەگىزگى قۇرامىنا جاتادى.
قورىتىندىلاي كەلە، جۋرناليستيكانىڭ نەگىزگى التى فۋنكسياسى كەڭ ەتەك جايىپ كەلە جاتقان مەديا سالاسىندا، سونىڭ ىشىندە ءموبيلدى جۋرناليستيكادا ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. سەبەبى، اقپاراتتى جىلدام تاراتىپ، كەز كەلگەن نۇكتەدەن ۇزدىكسىز اقپارات الماسىپ وتىرۋ ءۇشىن ۇلكەن مۇمكىندىك بەردى. قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ دامۋ دەڭگەيى وتكەنمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا جوعارى دەڭگەيدە دامىپ كەلەدى. كەز كەلگەن اقپارات تاراتۋشى مامان التى فۋنكسيانى ەسكەرىپ، وسى باعىتتا جەمىستى ەڭبەك ەتسە قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ ءومىرى ۇزاق بولارى ءسوزسىز...
التىناي باۋىرجان قىزى
You Might Also Like
-
ۋاقىت وتكەن سايىن قوعامدا ءدىن، ءسالت-داستۇر ماسەلەلەرى وزەكتى تاقىرىپتارعا اينالىپ وتىر. سەبەبى، بۇگىنگى كۇنى قوعامنىڭ دىنگە دەگەن وزىندىك كوزقاراسى ەكىگە بولىنگەن. سونىمەن قاتار، ءدىن ماسەلەسى...
