مارحابات شىعارمالارىن ءاربىر قازاق وتباسىندا قالاي وقىتساق بولادى؟
قالامگەردىڭ العاشقى اڭگىمەلەرى جەتپىسىنشى جىلداردىڭ العاشقى شاعىندا دۇنيەگە كەلگەن. «شىلدە» دەگەن اتاۋعا يە بولعان بۇل اڭگىمەلەر جيناعى مارحابات اعامىزدى زاڭعار جازۋشى رەتىندە ءدۇيىم جۇرتقا تانىتا ءتۇستى. بۇل جايىندا بەلگىلى جازۋشى تاكەن ءالىمقۇلوۆ: «مارحابات تۇڭعىش اڭگىمەلەر جيناعىمەن-اق تانىلىپ ۇلگەرگەن جازۋشى. «وڭتۇستىك قازاقستاندا» ىستەي ءجۇرىپ، نەعۇرلىم ناقتىلىققا، قىسقالىققا ماشىقتانعان. كوركەم تۋىندىلارى ءوز تابيعاتىنان باستاۋ الادى. ءتارجىماشىلدىعى دا ءتانتى ەتەدى»،-دەپ مارحابات اعامىزدىڭ جازۋشىلىق الەمىنە باس ءيىپ وتكەن. شىعارماشىلىعى قاحىندا ارى قاراي وي قوزعار بولساق، قالامگەر تۋىندىلارىنىڭ زامانا كەلبەتىن تانىتاتىن، شىنايى ءومىردى ءارقالاي جانرمەن سيپاتتايتىن ارتىقشىلىعى بار. بەرتىن كەلە جارىق كورە باستاعان «سىربۇلاق»، «ينتەرناتتىڭ بالاسى»، «ناۋرىزەك»، «قورعانسىز جۇرەك» سىندى شىعارمالارى ادەبيەتىمىزدە ويىپ تۇرىپ ءوز ورنىن الا ءبىلدى. «ينتەرناتتىڭ بالاسى» پوۆەسىن مىسال ەتىپ الىپ كورەيىك. ءجاسوسپىرىم بالالاردىڭ ومىردە قالىپتاسىپ دامۋى، جولداعى قيىندىقتارعا توتەپ بەرە ءبىلۋى شىعارمانىڭ باستى وزەكتىلىگى دەپ باعا بەرۋگە بولادى. بۇگىنگى قوعاممەن سالىستىرىپ قاراساق، بالانىڭ ءوزىن-وزى تانۋىندا، دامۋىندا ۇلكەن كەدەرگىلەرگە جول بەرگەنىمىزدى بايقايمىز. كەيىنىرەك بالانىڭ قۇردىمعا كەتۋى، ومىرىندەگى ساتسىزدىكتەرى مەن قاعتىعىستارعا بوي ۇرىندىرا قالۋى وسىنىڭ ناتيجەسىندە جۇزەگە اسارى انىق. قوعامنىڭ دا اقساپ تۇرعان شاعى وسى ەمەس پە؟! جازۋشى شىعارماشىلىعىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشە تۇسى-تۋعان ولكەگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى، باۋىرمالدىعى. وسى جايىندا سىر شەرتكەن ماقالالارىن وقىپ وتىرىپ ەرەكشە اسەر العانىم راس. ەلىنە دەگەن پەرزەنتتىك ماحابباتى مەن كەڭپەيىلدىگى ايقىن سەزىلەتىن شىعارمالارى جازۋشىنىڭ قالامگەرلىگىن تانىتقان ەرەكشە ءبىر قاسيەتتەر دەسەك استە قاتەلەسپەسپىز. «تاۋەلسىزدىككە تاۋبە دەيىك. التىن قۇرساق وڭتۇستىكتىڭ، شىرايلى شىمكەنتتىڭ بارىنا شۇكىر دەلىك. حالقىمىزدىڭ جانە ءبىر جاۋھار جىرشىسى اسان ۇلى سابىرحاننىڭ ءسوزىن ءسال عانا وزگەرتسەك، كوكتەم دە وڭتۇستىكتەن باستالادى». ءيا، حالقىمىزدىڭ ءداستۇر سالتى بۇزىلماعان، ءتىلى دە، ءدىنى دە بەرىك وڭتۇستىك ءوڭىر ەل جادىندا ماڭگى جاڭعىرارى اقيقات.
مارحابات شىعارماشىلىعىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى- اسكەر قاتارىندا ءجۇرىپ ادەبيەتكە ارالاسا باستاۋى. بىر-بىرىمەن ادەمى ۇيلەسىم تاپقان اڭگىمەلەرى مەن حيكاياتتارى، پۋبليسيستيكالىق جانردا جازىلعان ەڭبەكتەرى قازاق ادەبيەتىنىڭ ۇلكەن جەتىستىگى. العاشقى تۋىندىلارىنىڭ ءبىرى «كۇن استىنداعى كۇنەكەي قىزدى» نەبارى جيىرما ءبىر جاسىندا جازىپ قالدىرعان ەكەن. ۇلتتىق تانىمى مىقتى ورنىققان مارحابات شىعارماشىلىعىنا شەرحان اتامىزدان باستاپ بۇگىنگى كۇنگى جازۋشىلارعا دەيىن جىلى كوزقاراستارىن تانىتىپ كەلەدى. عىلىمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، قالامگەردىڭ شىعامالارى تۇرىك، وزبەك، ساحا، ۋكراين، قاراقالپاق تىلدەرىنە اۋدارىلعان. ول جازۋشىلىعىمەن قاتار، اۋدارما سالاسىندا دا جەمىستى ەڭبەك ەتكەن تۇلعا. قىرعىزدىڭ بەلگىلى جازۋشىسى شىڭعىس ايتماتوۆ پەن ورىستىڭ ءبىرقاتار جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن قازاق تىلىنە اۋدارعان. مەنىڭشە، مارحابات اعامىزدىڭ ەسەلى ەڭبەگىن ءاربىر قازاق شاڭىراعىندا عانا ەمەس، بۇكىل الەمگە تانىتقان ماڭىزدىراق. ايتپاعىم، جازۋشى شىعارمالارىن ءۇش ءتىلدىڭ پاتشالارى اعىلشىن جانە ورىس تىلدەرىنە اۋدارىپ، تارالىمىن كوبەيتسەك نۇر ۇستىنە نۇر بولارى راس-اق.
مارحابات شىعارماشىلىعىنىڭ نەگىزگى تاقىرىبى قانداي؟ كىتاپتاردىڭ تارالىمىن كوبەيتىپ، الەۋمەتتىك جەلىدە بەلسەندىلىك تانىتساق قازاق پروزاسى قانداي ناتيجەگە قول جەتكىزبەك؟ ارينە، بۇل قالامگەر تۋىندىسىن العاش وقىعان وقىرماننىڭ دا، جىلدار بويى ماقالالارىن ءسۇيىپ وقيتىن جاننىڭ دا ساناسىندا ورىن الاتىن بىردەن-بىر سۇراق.
مارحابات شىعارمالارىندا كوپ كورىنىس تاباتىن دۇنيە-اۋىل ءومىرى. شىعارمالارىن ءبىر وقىعاننىڭ وزىندە-اق اۋىلداعى قىزعان تۇرمىس-تىرشىلىك پەن قازاقىلىقتىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇر... ءوز حالقىمىزعا عانا ءتان ۇلتتىق كودىمىزدى دا مارحابات شىعارمالارىنان انىق كەزدەستىرە الامىز. مىنە، شىنايىلىق قايدا جاتىر؟! اۋىل تاقىرىبىن شىعارماسىنا ارقاۋ ەتكەن قالامگەردىڭ جازۋ ونەرى دە، ءستيلى مەن پروزالىق قابىلەتى دە وزگەدەن ەرەك، ءھام ەشكىمگە ۇقسامايدى دا. مارحابات اڭگىمەسىن جازار الدىندا كەز-كەلگەن وقيعانى ەرەكشە ەتىپ جەتكىزۋگە تىرىسادى. مەڭزەۋ، يۋمور، يشارا، تەڭەۋ، ريتوريكالىق سۇراقتار... ءبارى دە ءبىر شىعارما اياسىندا ۇشتاسىپ، عاجاپ ۇيلەسىم تاپقان. بارىمىزگە بەلگىلى «جاس الاش» گازەتىندە تەمىرحان مەدەتبەك ەسىمدى اقىننىڭ مارحابات اعامىز جايىندا جازعان ماقالاسى جارىق كوردى. «مارحابات بايعۇت ءستيلى دە، مانەرى مەن ماقامى دا ەشكىمگە ۇقسامايتىن جازۋشى. تىلدىك اياسى دا، ونى قولدانا ءبىلۋى دە بولەك. بىزدە قاساڭ تۇسىنىك بار عوي: جەرگىلىكتى جەرلەرگە عانا ءتان جارگون مەن ديالەكتىلەردى تەك كەيىپكەرلەر ديالوگىندا عانا قولدانۋ كەرەك دەيتىن. مارحابات مۇنداي ءجونسىز سانيتارلىق تۇسىنىكتىڭ بىت-شىتىن شىعارادى. ول كەيىپكەرلەرىن ءبىر ماقاممەن سويلەتىپ، ءوزى ءبىر ماقاممەن سويلەپ جاتپايدى. كەيىپكەر قالاي سويلەسە، ءوزى دە سولاي سويلەيدى. تۇتاس! تاعى دا ولار وڭتۇستىكتىك ماقامدار! مارحابات ماقامدارى!»،-دەگەن ەكەن. وقي وتىرىپ سۇيسىنەسىڭ، مارحابات الەمىنە قىزىعا تۇسەسىڭ. وسىدان-اق مارحابات بايعۇت تەك جازۋشى، اۋدارماشى عانا ەمەس اۋىل ءومىرىن قوعاممەن ەتەنە جاقىنداستىرا بايانداعان كورنەكتى سۋرەتكەر دەپ اتاساق ارتىق بولماعانى.
پۋبليسيستيكالىق دۇنيەلەرى قازىرگى تاڭدا جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋدە ماڭىزى زور. وسى تۇرعىدا جازۋشى تۋىندىلارىنىڭ بۇگىنگى ورتاداعى ماڭىزدىلىعى جايلى بايانداساق. راسىمەن، جازۋشىنىڭ قارىمدى قالامى مەن شالقار شابىتى كەز كەلگەن وقىرمان قاۋىمدى ءوز شىعارماسىنا «مەن مۇندالاپ» قاراتىپ الارى بەك. سياسى كەپپەگەن ماقالالارى ب ا ق بەتتەرىندە جارىق كورىپ، ودان قالا بەرسە قوعامدىق رەزونانس تۋدىرارلىق ماقالالارى بىردەن ەل نازارىن اۋدارتادى. مەن دە مارحابات اعامىزدىڭ وقىرماندارىنىڭ ءبىرىمىن. جازۋشىنىڭ كەيبىر كىتاپتارىن ىزدەپ تاپپاي جاتامىز. سول ساتتە عالامتوردىڭ كومەگىنە جۇگىنىپ، جازۋشىنىڭ ءومىرىن جاقىنىراق تانىپ ءبىلدىم. كىتاپ بەتتەرىن پاراقتاپ وقىپ وتىرىپ ەش جالىقپايسىڭ، شىعارمانىڭ ءوزى سەنى قيادان قياعا، ۇشقىر ويدىڭ شارىقتاۋ شەگىنە دەيىن جەتكىزىپ جاتادى. كەيىپكەرلەردىڭ بىر-بىرىمەن قاعتىعىسى، شىنشىل ديالوگتارى مەن جازۋشىنىڭ قايتالانباس قالامگەرلىك قاسيەتىن باعامداي الامىز. مارحابات بايعۇت كىتاپتارىن ودان ارمەن جارىققا شىعارۋدا باسپاحانالار مەن جوعارىداعى شەنەۋنىكتەر قولداۋ تانىتسا كەز كەلگەن كىتاپسۇيەر جاس قولىنا الىپ وقيدى. قوعامنىڭ شىنايى اقيقاتى مەن ۇلت بولمىسى مارحابات شىعارماشىلىعىنىڭ ۇزىلمەگەن ارقاۋى ەكەنىن اڭعارامىز. ۇلتتىڭ ۇلى رۋحى دا ءبىزدىڭ ىزگى قاسيەتتەرىمىزگە بايلانىستى ەكەنىن ەسكەرسەك، مارحاباتتىڭ وزىندىك ماقامى دا ەل تاريحىن قاستەرلەۋدە ماڭىزدى رولگە يە ەكەنىن ەرىكسىز مويىندايمىز. ەندەشە، جازۋشى تۋىندىلارىن جاھانعا نەگە تانىتپاس قا؟!
مارحابات بايعۇت ءوزىنىڭ قىزىقتى حيكاياتتارى مەن پۋبليسيستيكالىق جانردا جازىلعان شىعارمالارى ارقىلى كوپشىلىكتى باۋراپ الدى. ومىردەن كورگەن-بىلگەندەرىن ويعا ءتۇيىپ، اق پاراققا شيمايلاپ جازعان ءار دۇنيەسى قۇندى. ەڭبەكتەگەن بالادان ەڭكەيگەن شالعا دەيىن وقيتىن جانردى ءبىر شىعارماسىنا جيناقتاپ جان-جاقتى كورسەتۋگە تىرىستى. دەمەك ونىڭ ادەبيەت الەمى جاس وسكىندەردى تاربيەلەۋدە ايرىقشا رولگە يە. قوعامنىڭ ۇلتتىق تانىمىنىڭ كەڭەيۋىنە ماڭىزى زور دەپ ويلايمىن. بۇگىنگى كۇنى سۋرەتكەر جازۋشىنىڭ ماقالالارى رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق باسىلىمداردا جاريالانىپ كەلەدى. ءوز اتىنان اشىلعان قوعامدىق قور دا حالىقتىڭ يگىلىگى ءۇشىن قىزمەت اتقارۋدا. مەكتەپ كىتاپحاناسىنان مارحابات اعامىزدىڭ كىتابىن جازدىرىپ العان بولاتىنمىن. گازەتتى ءسۇيىپ وقيتىن بولعاندىقتان مارحابات اعانىڭ ماقالالارى مەن سۋرەتتەرىن ءجيى كەزدەستىرىپ جاتامىن. العان كىتابىمدى از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە وقىپ ءبىتىردىم. كىتاپ قانشالىقتى قىزىقتىراق بولعان سايىن، وقىپ اياقتالۋى دا اپساتتە دەيدى عوي. جالعىز مەن ءۇشىن عانا ەمەس، ميلليونداعان وقىرماندارى ءۇشىن ونىڭ جازعان دۇنيەسى جاڭالىققا تولى. مارحابات اعانىڭ ماقالالارىن وقي ءجۇرىپ كەشەگى مەن بۇگىنگىنىڭ اق قاراسىن ايىرىپ، الا جىگىن اجىراتاتىن كۇيگە جەتتىم. جالعىز كىتاپحانالاردان عانا ىزدەپ وقيتىن ەمەس، ەلەكتروندى كىتاپتارىن جارىققا شىعارسا وقىرماندار سانى تولاسسىز بولار ەدى. كەز كەلگەن ۋاقىتتا: ساباق ۇستىندە، اۋەدە، ۇزاق جولداردا بولماسىن ناعىز قاسىمىزدان تابىلار سەرىگىمىز بولارى راس. مىنە، وسىنىڭ ناتيجەسىندە جازۋشى كىتابىن ءاربىر قازاق شاڭىراعىنان، كەز كەلگەن كىتاپسۇيەر وقىرمان قولىنان كەزدەستىرە الامىز.
قورىتىندىلاي كەلە، مەن مارحابات بايعۇت الەمىنىڭ تۇڭعيىققا تولى تەرەڭ ەكەنىن ويعا ءتۇيدىم. مارحاباتتىڭ بولمىسى-بۇكىل قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق بولمىسى. مۇنداي جازۋشىلار قازاق ادەبيەتىنە اۋاداي قاجەت. سوندىقتان، ادەبيەتىمىزدىڭ شىرايىن كەلتىرىپ تۇراتىن، وزىندىك جازۋ ستيلىمەن ەرەكشەلەنەتىن شىعارمالارىن سانالى ۇرپاققا اسىل مۇرا ەتىپ قالدىرۋ ازاماتتىق پارىزىمىز. شىعارماشىلىعىن زەردەلەي وتىرىپ مارحابات بايعۇت جايىندا عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزسەم بە دەگەن ءبىر ۇشقىن وي پايدا بولدى. ارينە، ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندە... ءبىراق مىنا نارسەنى انىق ءتۇسىندىم: مارحابات بايعۇت حاقىندا ارنايى سالا جارىق كورسە دە ارتىق ەتپەيدى. مارحابات ماقامدارى- قازاق پروزاسىنىڭ ۇلى جەتىستىگى!
التىناي باۋىرجان قىزى «ۇلاننىڭ» جاس ءتىلشىسى
You Might Also Like
-
امەريكانىڭ اەروناۆتيكا جانە عارىش كەڭىستىگىن زەرتتەۋ جونىندەگى ۇلتتىق باسقارماسى (ناسا) مارسوحودتىڭ قىزىل عالامشار بەتىنە قونعان اسەرلى ۆيدەوسىن جاريالادى.
