كەل، بالالار، وقىلىق...
ەرتەڭ وقۋ باستالادى دەگەن كۇنى مەن ۇيىقتاي الماي شىقتىم. ويتكەنى ومىرىندە ورىستى كورمەگەن ورىسشا ءبىر اۋىز ءسوز بىلمەيتىن بالالاردى ورىسشا وقىتۋىم كەرەك. تىم بولماسا، ەزىنىڭ انا تىلىندە ساۋاتىن اشقان بالالار بولسا ەكەن-اۋ. ءوز انا ءتىلىن بىلمەگەن بالالار باسقا ۇلتتىڭ ءتىلىن قالاي مەڭگەرمەك؟
ءبىر كەزدە التىنسارين اۋىلدىق مەكتەپتە وقۋ ەكى تىلدە جۇرگىزىلۋى كەرەك دەپ وقۋ قۇرالدارىن دا جازىپ، ءبىراز ەڭبەك ەتكەن ەدى. ونىڭ كەزىنىڭ تىرىسىندە ءبىرقاتار جەرلەردە ەكى تىلدە وقىتىلا دا باستالىپ ەدى. ءبىراق التىنسارين قايتىس بولعاننان كەيىن بۇل باستالعان جۇمىس ىلگەرى قاراي دامي المادى، كەيىن مۇلدەم قازاقشا وقىتىلماسىن دەگەن ەرەجە شىقتى. مۇنىڭ ءوزى وتە ءبىر قيىن جاعداي ەدى.
تاجريبە دەگەن جوقتىڭ قاسى. وزىمنەن باسقا ءجون سۇرار، كەڭەسەر، اقىلداسار ادام تاعى دا جوق. وقۋ قۇرالى جەتكىلىكسىز، كورنەكى قۇرال مۇلدەم جوق. اۋىلداعى بيلەپ-توستەۋشى بايلاردىڭ، مولدا، قوجالاردىڭ ىشتەرىندە: «اياعىڭدى قيا باسشى، كۇلىڭدى كوككە ۇشىرايىن!» دەپ باعىپ وتىرعان جاۋلار دا از ەمەس. بىردەن بالالاردى ءۇيىرىپ اكەتىپ، بالالار ارقىلى ولاردىڭ اتا-انالارىنىڭ، تۋىسقاندارىنىڭ الدىندا بەدەلدى بولۋىڭ كەرەك. وسىنىڭ ءبارى وقىتۋ ادىسىنە بايلانىستى.
ورىسشا وقيمىز، ءبىلىم الامىز دەپ كەلگەن بالالاردىڭ تاۋىن شاعىپ، كوڭىلىن قالدىرىپ، ءتۇڭىلدىرىپ تە، شوشىتىپ تا الماۋ كەرەك. وقۋدىڭ العاشقى كۇنىن قالايدا كوڭىلدى ەتكىزىپ، بالالار ارقىلى مەكتەپ تۋرالى دا، وقۋ تۋرالى دا، وقىتۋشى تۋرالى دا جاقسى حابار تارايتىن بولۋى كەرەك. بۇل حاباردىڭ ءوزى بالالاردى عانا ەمەس، ولاردىڭ تۋىسقاندارىن دا قىزىقتىراتىن بۇكىل اۋىل ادامدارىن سۇيسىندىرەتىن حابار بولۋى كەرەك ەدى. مىنە، ۇزاق ءتۇن وسىنداي ويلارمەن ءوتتى.
تاڭ دا اتىپ، كۇن دە شىقتى. وقۋ باستالاتىن ۋاقىت تا جەتتى. مەكتەپ ماڭىنا كوپ ادام جينالىپتى. ەڭ الدىمەن وسى جينالعان جۇرتقا قۇتتى بولسىن ايتىپ، قىسقاشا ءسوز سويلەۋگە تۋرا كەلدى. مەن وقۋدىڭ، اسىرەسە، بالالاردى ورىسشا وقىتۋدىڭ ماڭىزىن باسا ايتتىم. بۇدان كەيىن ەل اراسىنداعى توپاس، تاقۋا، سوپى، مولدا سياقتىلاردىڭ، نادان ادامداردىڭ «بالالاردى شوقىندىرادى ەكەن ورىسشا وقىتىپ، سولداتقا الادى ەكەن» دەگەن وتىرىك ەسەكتەرىن اشكەرەلەدىم.
جۇرت ءسوزىمدى ىقلاس قويىپ تىڭداپ، العىس ايتتى. مەكتەپتە بالالارى وقيتىن ادامدار تاراماي قويدى. بالالاردى ءتىزىم بويىنشا، ءارقايسىسىنىڭ، اتىن اتاپ شاقىرىپ، مەكتەپكە كىرگىزدىم. بالالار مەكتەپتەگى ۇلكەن ءۇش دوڭگەلەك ۇستەلدى اينالا وتىردى. ولاردىڭ ءبىرازى استارىنا تۋلاق توسەپ، قالعاندارى كورپە توسەپ وتىردى.
مەن بالالارعا ەڭ الدىمەن وقۋ دەگەن نە، وقىعانداعى ماقسات نە، ورىسشا نەگە وقيمىز، ورىسشا وقۋدىڭ پايداسى قانداي دەپ، وسىلار تۋرالى قىسقاشا تۇسىنىك بەردىم. تۇسىنىكتىرەك بولۋ ءۇشىن لومونوسوۆتىڭ جانە ىبىراي ءالتىنساريننىڭ قىسقاشا ءومىر باياندارىن ايتىپ شىقتىم.
ودان كەيىن وقۋ رەتىڭ مەكتەپتە قولدانىلاتىن ءتارتىپتى، وقۋ ۋاقىتتارىن ايتتىم. تازالىق تۋرالى، وقۋشىلاردىڭ ۇقىپتى-قۇنتتى، ادەپتى، سىپايى بولۋى تۋرالى قىسقا-قىسقا تۇسىنىكتەر بەردىم.
وسىلاردان كەيىن ءالتىنساريننىڭ «كەل، بالالار، وقىلىق» دەگەن ولەڭىن وقىپ شىعىپ، بالالاردان:
— تۇسىندىڭدەر مە؟ — دەپ سۇرادىم.
بالالار ۇندەمەدى، ءبارىنىڭ دە قىمسىنىپ، جۇرەكسىنىپ وتىرعانىن اڭعاردىم.
— قايتا وقىپ شىعايىڭ — دەپ، اسىقپاي باپپەن جاقسىلاپ تاعى وقىپ شىقتىم. بالالار ۇيىپ تىڭداپ وتىردى. كەيبىرەۋلەرى ىشتەرىنەن ماعان ىلەسىپ، بىرگە ايتىپ وتىرعان سياقتى. ولەڭنىڭ ءاربىر شۋماعىنىڭ مازمۇنىن تالداپ تۇسىندىرگەن سايىن:
«كەل، بالالار، وقىلىق
وقىعاندى كوڭىلگە
ىقىلاسپەن توقىلىق...»
دەپ ولەڭنىڭ قايىرماسى قايتالاپ ايتىپ، بالالاردىڭ سەزىمىنە سىڭدىرۋگە تىرىستىم.
ءبىر ساعاتقا جۋىق ۋاقىت ەتتى. مەن بالالارعا سىرتقا شىعىپ ءبىراز بوي جازىپ كەلىڭدەر، قوڭىراۋ سوققاندا قايتا كىرەرسىڭدەر، دەپ شىعارىپ جىبەردىم دە، ءبىرازدان كەيىن ءوزىم دە شىقتىم. بالالاردىڭ اتا-انالارى، تۋعان-تۋىسقاندارى ءالى تاراماعان ەكەن.
وسپان اعاي بالالاردىڭ ماڭدايىنان سيپاپ، كۇلىمسىرەپ تۇر ەكەن مەنى كەردى دە:
— بالالارىم ەتە ريزا بولىپ شىقتى، — دەدى كۇلىپ.
— نە ايتادى بالالار؟ — دەدىم مەن.
— سۇراما، شىراعىم! ايتىپ تاۋىسا الار ەمەس. قۋانىشتارى قويىندارىنا سىيمايدى. وركەنىڭ ءوسسىن! — دەدى وسپان اعاي.
وسى ارادا بالاسىن جەتەكتەپ ءبىر شال كەلدى.
— شىراعىم، — دەدى شال، — انادا وسى بالانى مولداعا قۋعا بەرگەم. قارتايعاندا كورگەن جالعىز بالام ەدى. مولدانى قۇرعىر ساباق بىلمەيسىڭ دەپ ساباي بەرگەن سوڭ، وقۋدان شىعارىپ الىپ ەدىم. ءقازىر سول ءسىزدىڭ الدىڭىزدا بولىپ شىققان ەدى. ءبىر اۋىز ولەڭ دە جاتتاپ الىپتى. جارلىنىڭ ىقىلاس سالعانىڭا اللا رازى بولسىڭ قاراعىم! كوپ جاسا، الدە بولسا، قارت كەدەي اعاڭنىڭ جالعىزىنا كوزىڭنىڭ قىرىن سالىپ، جاقسىلاپ وقىتقايسىڭ؟ — دەدى.
— قولدان كەلگەن ءىس حالىقتان اياۋسىز، اقساقال، — دەدىم دە مەكتەپكە كىرىپ، سالدەن كەيىن قوڭىراۋ سوقتىم. بالالار دا كىردى.
تاعى دا ءبىر ساعاتقا جۋىق ۋاقىت اڭگىمە ەتكىزدىم دە، ەرتەڭ بەلگىلى پروگرامما بويىنشا ساباق باستالاتىنىن ايتىپ، بالالاردى تاراتىپ جىبەردىم.
مەكتەپ ەسىگىنىڭ ءتۇڭعىش اشىلۋى جامان بولعان جوق. العاشقى ۇيىمداستىرۋ جۇمىسىنىڭ ءوزى دە قاناعاتتانارلىقتاي شىقتى ەدى. مۇنىڭ ەزى مەنى ءبىر سەرگىتىپ تاستادى. الدەقانداي ەر جىگەر، كۇش، سەنىم پايدا بولعان سياقتى.
مەن ەندى جالعىز ەمەس ەدىم. بالا دوستارىم، وسپان سياقتى سانالى اعايىم، بالالارىن وقىتقىسى كەلىپ وتىرعان قامىن بۇقارا بار ەدى. سەسكەنەر دانەڭە دە جوق ەكەن عوي دەگەن ويعا كەلدىم. دەگەنمەن ءبىر ۇلكەن وكىنىشىم بار ەدى. اتتەڭ، وسى بالالاردى ەڭ الدىمەن انا تىلىندە وقىتىپ ساۋاتىن اشىپ ما ەدى! ءبىراق وعان ۇكىمەت تاراپىنان رۇقسات جوق-تى، وقىتۋعا مۇمكىنشىلىك تە جوق ەدى. سەبەبى قازاق ءتىلىن وقىتۋىما ىبىراي جازىپ كەتكەن وقۋ قۇرالدارى ول كەز-كەلگەن قولعا تۇسپەيتىن. نە ىستەۋ كەرەك؟ ەگەردە وقۋ قۇرالىن ءوزىم شىعىپ كورسەم، سول وقۋ قۇرالىمەن وقىتا باستاسام، قالاي بولار ەدى دەپ تە ءبىر ويلادىم.
You Might Also Like
-
مەكتەپتىڭ ەسىگىن قوندىرتىپ، ءىشىن سىلاتىپ، ەدەنىن تەگىستەتكىزدىم. تاقتا جاساتقىزدىم. ۇلكەن ءۇش دوڭگەلەك ۇستەل قويدىرعىزدىم (بالالاردى اينالدىرا وتىرعىزىپ وقىتۋ ءۇشىن). قابىرعالارعا ارىپتەر جازىلعان كە...
