InfoHub Logo

قازاقستاننىڭ ادەبيەتىمەن قاتار كەڭەس وداعىندا باسقا كورشىلەس وزبەكستان، تاتارستان، باشقۇرتستان، قىرعىزستان، تاجىكستان تاعى باسقا ەلدەردىڭ دە ادەبيەتتەرى وركەندەپ ءوسىپ كەلدى.

بۇل ۇلت ادەبيەتتەرىنىڭ گۇلدەنىپ ءوسۋىنىڭ سەبەبى — وكتيابر توڭكەرىسى. وكتيابر توڭكەرىسى كەشەگى پاتشا زامانىندا ۇلت تەڭسىزدىگىنىڭ تامىرىنا بالتا شاۋىپ، بۇرىنعى بۇراتانا — ەزىلگەن ۇلتتاردىڭ مادەنيەتىنىڭ وركەندەپ وسۋىنە تولىق جاعداي جاسادى. سوندىقتان ەرىكتى ۇلت رەسپۋبليكالارى دا، ولاردىڭ مادەنيەتتەرى دە وكتيابر توڭكەرىسىنىڭ جەمىسى.

وزبەك، تاجىك، قىرعىز تاعى باسقا ەلدەر پاتشا تۇسىندا ءوز تىلىندە مەكتەپ اشىپ بالالارىن وقىتۋعا، ءوز تىلىندە كەڭسە ءىسىن جۇرگىزۋگە، ءوز تىلىندە ءىلىم-بىلىم، ەنەر، مادەنيەت وسىرۋگە ىقتيارسىز، قۇقىقسىز ەدى.

كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ ساياساتى وداعىمىزداعى ءاربىر ۇلتتاردىڭ ونەر، ءبىلىم — مادەنيەتتەرىنىڭ وركەندەپ وسۋىنە كەڭىنەن جول اشقان ساياسات.

بۇل ۇلتتاردىڭ جازۋشىلارى وزدەرىنىڭ ادەبيەتتىك شىعارمالارىندا، وزدەرىنىڭ تۇرمىس قالپىن، ءومىرىنىڭ ۇلتتىق وزگەشەلىكتەرىن ءوز تىلدەرىندە سۋرەتتەيدى. ءبىراق جالپى جولى ءبىر، ماقساتى ءبىر: ول جاڭا ءومىر جاساۋ ءۇشىن سوسياليزم قۇرۋ ءۇشىن بىرلەسكەن كۇرەس.

بۇل ۇلتتاردىڭ ءبىرىنىڭ مادەنيەتى مارقا، ءبىرىنىڭ مادەنيەتى كەنجە، وداق پرولەتارياتىنىڭ كومەگىمەن بۇلار ءوز تىلدەرىنە ءتۇرى ۇلتتىق، مازمۇنى پرولەتارياتتىق مادەنيەتىن گۇلدەندىرە وتىرىپ، بىر-بىرىنە جاقىنداپ تەڭگەرىلەدى.

ي.ا.كرىلوۆ

(1768 -1844)

كرىلوۆ اتاقتى مىسالشىل جازۋشى. كرىلوۆ مىسالى جايىلماعان ەل كەمدە-كەم. كرىلوۆ ورىستىڭ ۇساق دۆورياندارىنان شىققان. اكەسى — اسكەري پيونەر بولعان. كرىلوۆتىڭ ءۇي-ىشى كەدەي جوقشىلىقتا جاساعان. سوندىقتان كرىلوۆتىڭ ءبىلىم الۋى — ساۋاتىن اشۋدان ارى بارماعان. اكەسىنەن ون جاسىندا جەتىم قالعان. ءقۇن كورۋ ءۇشىن كرىلوۆ تۆەر قالاسىنداعى ۇكىمەت كەڭسەلەرىنىڭ بىرىندە كەڭەس باستىعىنا جاردەمشى بولىپ جۇمىس ىستەگەن.

كرىلوۆتىڭ تانىس ادامدارىنىڭ اڭگىمەسىنە قاراعاندا، كرىلوۆ بوس ۋاقىتىن ىلعي كوپشىلىك اراسىنداعى كوپشىلىك بازارلى دۋماندى جەردە وتكىزىپ، قارا شارۋالاردىڭ اڭگىمەسىن، ناقىلىن، ءازىل-سىقاق سوزدەرىن كوپ قۇمارلانىپ تىڭدايتىن بولعان؛ وزىمەن جۇمىستى ءبىر ىستەيتىن جۇمىستاس جولداستارىنا اڭگىمە ەتىپ ايتىپ كەلەتىن بولعان.

كرىلوۆ اكەسىنىڭ ارداقتىلىعى ارقاسىندا قىزمەت ورنىن بۇرىنعى پەتروگرادقا (وسى كۇنگى لەنينگراد) اۋدارىپ العان، وندا قازىنا پالاتاسىنىڭ چينوۆنيگى بولىپ جۇمىس ىستەيتىن بولعان.

كرىلوۆ وسىنداي ورتاعا كەلگەن سوڭ ويىن-ساۋىق تەاترعا كوپ جۇرەتىن بولعان، ونداعى ارتيستەرمەن تانىسىپ ساحناعا ارناپ كومەديا جازۋعا كىرىسىپ (ونداعى «دوزاقتىڭ پوچتاسى»، «كورۋشى» اتتى) جۋرنالداردا قاتىناسىپ جۇرەدى.

بۇل جۋرنالدارعا وتكىر ۋلى تىلمەن كۇلكى-سىقاق جازىپ، ورىس چينوۆنيكتەرىنىڭ ءتۇرلى سوكەت قىلىقتارىن كورسەتۋمەن بىرگە، ءىرى چينوۆنيكتەردىڭ پاراشىلدىعىنا قارسى كۇرەسەدى؛ بۇل سىقىلدى پارا شالدىق ورىستىڭ ول زامانداعى باسىبايلىلىق داۋىرىندە سالت بولىپ كەتكەن كاسىپ بولاتىن.

وسى كرىلوۆ قاتىسقان جۋرنالعا پاتشا ۇكىمەتى ريزا بولماي ءجۇردى. ۇكىمەت چينوۆنيكتەرىنىڭ قوزعاۋىمەن جۋرنالعا سەزىكتەنە قاراپ، قىسپاققا الۋ پايدا بولدى. سوندىقتان كرىلوۆ شەت مەملەكەتتەرگە كەتىپ قالىپ، 1806 جىلى قايتىپ كەلدى، وسىدان ولگەنىنشە كوپشىلىك بيبليوتەكاسىنىڭ باسقارۋشىسىنىڭ جاردەمشىسى بولىپ قىزمەت ىستەدى.

1806 جىلداردان باستاپ مىسالدارى باسىلا باستايدى. ءبىرىنشى رەت «ەمەن مەن قامىس» دەگەن مىسالى باسىلادى. ولگەنىنشە 200-گە جاقىن مىسال جازدى. الەمگە ايگىلى مىسالشى بولادى. ءوز تۇسىندا مىسال كىتاپتارى 70 مىڭداپ باسىلىپ تارالادى، ول كەزدە مۇنداي تارالعان كىتاپ بولعان ەمەس-تى. 1844 جىلى ولەدى.

ارادا 11 جىل وتكەن سوڭ كوپشىلىك تەڭگەسىمەن — وسى كۇنگى لەنينگراد قالاسىنىڭ جازعى باقشاسىنان كرىلوۆتىڭ ەسكەرتكىشى ورناتىلدى.

مىنە، وسى مىسال اتاقتى كرىلوۆتىڭ مىسالدارىن قازاق وقۋشىلارى دا كوپ بىلەدى. كرىلوۆ قازاق جۇرتشىلىعىنا ءمالىم كىسى.

«جاپىراقتار مەن تامىرلار»

(1811 جىل)

جاساعان سۇلۋ ماڭدى جازعى كۇندە،
ماڭايىن كولەڭكەمەن جاۋىپ مۇلدە
سىبىرلاپ جەلگە اعاشتان جاپىراقتار،
ماقتادى كوپتىگىن دە، كوكتىگىن دە.
راس پا، ولكە كوگى ءبىز ەمەس پە؟
اعاشتار ءبىز بولەگەن ءجۇز ەمەس پە؟
«جاپىراق — اعاش كوركى» بۋرالانىپ،
بوي جەتكەن، تامىلجىعان قىز ەمەس پە؟
— اعاشتا ءبىز بولماساق كورىك بار ما؟
بەكەر مە، بۇل ايتقاندا جەلىك بار ما؟
ىستىققا كۇيگەن مالشى، تولعان جولشى،
سالقىنداپ سايالاماسقا ەرىك بار ما؟
بولماي ما، ءبىز بولماساق سيدا بورباي،
ەرتە-كەش ءان شىرقايدى بۇلبۇل، تورعاي.
سامالمەن وزىندەگى سىبىرلاسىپ،
سىرالسىپ قوي دەسەك تe قويدىڭ بولماي...
دەگەندە جەر استىنان كۇڭكىلدەپ ءۇن،
«سويلەرگە بولار ما دەپ بىزگە مۇمكىن؟»
اعاشتى شۋلاپ، تانتىپ جاپىراقتار،
جەردەگى مىڭگىرلەگەن دەدى «بۇ كىم؟»
ءبىر تامىر شىرىن تارتقان جەرگە سۇڭگىر،
سۋ سورعان قاراڭعىلىق ۇڭگىردى ۇڭگىر.
بۇراڭ بوي بۇتاقتاعى بۇيرا جاپىراق،
جايقالىپ ءبىزدى ەمگەن سوڭ تۇرسىن مۇلگىپ.
نەلىكتەن بىلمەيسىڭدەر قايدان تىرلىك،
ءبىز تامىر-جاپىراق قايدان تۇرسىن كۇلىپ،
«وسە بەر، كوركەي، كوگەر، كۇل توگىندەر،
«جالعىز-اق دانعويلانبا ماقتان مىلجىڭ!»
ءبىز وگىز كۇنى بويى تارتىپ سابان،
قايتتى ەلگە سابانىمەن كەشكە تامان،
مۇيىزىندە قارا شىبىن وتىر ەدى،
كەز بولدى ءبىر تانىسى جولدا وعان.
تانىسى مۇنى كورىپ كەلە جاتقان،
استىندا وگىزى بار سابان تارتقان.
«كوزىمە كۇنى بويى كورىنبەپ ەڭ،
كەلەسىڭ، سويلە، — دەدى، — سەن قاي جاقتان.»
سوندا بۇل مۇرنىن كوككە كوتەرەدى،
ادامسىپ، ماڭىزدانىپ جوتەلەدى.
«جەر جىرتىپ كۇنى بويىن شارشاپ كەلەم
— مازالاپ سۇراپ ساعان نە كەرەگى؟»
ادامدى كەيبىر ءتۇرلى الىپ ەسكى،
قاراساق عيبرات بار بۇل كەڭەستە،
بىرەۋدىڭ يا قايراتىن، يا داۋلەتىن
— ءوزىمسىپ جۇرەتىندەر بار ەمەس پە؟
كەيبىرەۋ كوگەرەدى مۇرنىن كوككە،
ءوز ءالدىڭ ءوزى بىلمەي ادام كەپپە؟
ماقتانىپ ءبارىن دە ءوزىم ەتتى دەيدى،
بىرەۋدىڭ شىلاۋىندا ءجۇرىپ تەككە.

«جاپىراقتار مەن تامىرلار»

ءبىز كرىلوۆتىڭ ءومىرىن بايانداعاندا سىقاقشىلدىق تالابىنىڭ كۇشتىلىگى جۋرنالعا جازا باستاعاننان-اق كورىنگەنىن ايتقان ەدىك.

كرىلوۆ مىسالدى ولەڭ جازۋ ارقىلى ءارى سىقاقشىلدىعىن جۇمساپ، ءارى بەينەلەي وتىرىپ، كوڭىلىنە العان پىكىرىنىڭ بارىندە ايتا الاتىن بولدى... كوڭىلىنە الىپ وقتالعانىن ۋلى، اششى، وتكىر تىلمەن دالدەپ ايتاتىن بولدى.

كرىلوۆتىڭ وسىنداي شەبەر جازىلعان مىسالىنىڭ ءبىرى «جاپىراق پەن تامىرلار» 1811 جىلى جازىلدى. كرىلوۆتىڭ بۇل شىعارماسى سول كەزدەگى ارامتاماق، جاتىپ ىشەر، جالماۋىز جوعارعى تاپ سوسلوۆيا دۆوريانداردىڭ (اقسۇيەك) شىرىك قىلىقتارىنا قارسى جازىلعان ەدى. كرىلوۆ قارا شەكپەن ەڭبەكشىلەردى تامىر دۆوريانداردى — اعاشتىڭ جاپىراعى ەتىپ سۋرەتتەپ، مىسالداپ ەدى. جاپىراقتار — ءبىز جاقسىمىز، ادەمىمىز، ءبىزدىڭ بۇتاعىمىزدا قۇستار، بۇلبۇلدار سايرايدى. ءبىزدىڭ كولەڭكەمىزدە جولاۋشىلار دەمالىپ، كولەڭكەلەپ راقاتتانادى. ءبىز اعاشتىڭ كوركىمىز دەپ وزدەرىنىڭ الەۋمەتتىك ءرولىن ورنىن اسىرا باعالايدى. وسى جاپىراقتارعا دوم بەرىپ، ريزاقتاندىرىپ تۇرعان تامىرلار، ياعني قارا شەكپەندەر ءوز ەڭبەكتەرىمەن اسىراپ، ريزىق تاندىرىپ كەلە جاتقان تامىرلار ونشالىقتى قارىسىپ قارسىلىق ايتا المايدى. سەندەردى تاماقتاندىرىپ، اسىراپ، الپەشتەپ، كورىكتەندىرىپ تۇرعان — ءبىز، تامىرمىز عوي دەسەدى يا جۇمساق جۋاس عانا جاۋاپ ايتادى. جوعارعى تاپتىڭ ءوزىن قاناعانىنا قارسى ەشنارسە ايتا المايدى.

مىنە وسى جەردەن كەلىپ كرىلوۆتىڭ پىكىر قايشىلىعى شىعادى. ونىڭ قالايدا ۇستەم تاپتىڭ ۇستەمدىگىنە قارسى ەمەستىگى بايقالادى. تاپتىق سىرى اشىلادى. ءبىراق وسىنداي كەمشىلىگى بولا تۇرسا دا، كرىلوۆتىڭ شىعارمالارى بىزگە پايدالى بولىپ جاتىر.

«ەكى شىبىن»

«ەكى شىبىن» دەگەن مىسالى دا جوعارعى «جاپىراق پەن تامىر» سياقتى ارامتاماق، جاتىپىشەر جالقاۋلارعا، بىرەۋدىڭ ىستەگەن جۇمىسىن «مەن ىستەدىم» دەپ، ەكىنشى كىسىنىڭ جاقسىلىعىن ءوز باسىنا جاپسىراتىندارعا، ەكىنشى سوزبەن ايتقاندا، ەڭبەكشىلەردىڭ مۇيىزىنە (جەلكەسىنە) قونعان شىبىنداي بايلاردى سىقاق ەتەدى. بايلاردىڭ ەڭبەكشىلەر جەلكەسىنە دە وتىرىپ، ونىڭ تاپقانىن قالتاسىنا قاعىپ سالىپ «ءبارىن ءوزىم ىستەدىم، سوندىقتان شارشادىم» دەگەنىنە وتكىر ءتىلىن قاداپ، ۋىن تامىزىپ كۇلەدى، سىقاق ەتەدى. ءبىراق بۇ دا جەكە-جەكە وسىنداي ورەسكەلدىكتى ايتقانى بولماسا، تۇتاس قوعام تارتىبىنە قارسى كەتە قويعان مىسال ەمەس.

ءسويتىپ كرىلوۆ تەك ءوز تابىنىڭ كەمشىلىگىن مازاق قىلعانمەن، پىكىرىن اقىرىنا دەيىن اپارا المايدى...

ماكسيم گوركيي

ومىرىمەن ادەبيەت مايدانىنداعى قىزمەتى

«گوركيي ءسوزسىز پرولەتاريات كوركەم ونەرى ءۇشىن ول كوپ ءىس ىستەدى، ءالى دە كوپ ىستەي الادى».

(ۆ.ي.لەنين. 1910 ج.)

م.گوركييدىڭ ءومىرى — ءىرى ماعىنالى ءومىر. ونىڭ ءومىرى نەشە ءتۇرلى ۋاقيعالارمەن تولى. سوندىقتان، ول ءوز شىعارمالارىندا تولىپ جاتقان وعاش وقيعالاردى سۋرەتتەگەنىن، تولىپ جاتقان ءبىر ايرىقشا مىنەزدى ادامدار مەن جولىققاندارىن سۋرەتتەگەنىن كورەمىز. جانە، م.گوركييدىڭ سول وعاش ۋاقيعالارىمەن تولى ءومىرى، ونىڭ جاس كۇندەرىندە مادەنيەت رەتىندە ارتتا قالعان ۋاق بايشىل (مەششان) ورتاسىندا بولىپ، سوسياليزم ءۇشىن كۇرەس مايدانىنا قانداي جولدارمەن كەلگەندىگىن كورسەتەدى.

م.گوركييدىڭ بالالىق شاعى

م.گوركييدىڭ قانداي ورتادان شىققاندىعىن جانە ونىڭ بالالىق شاعىن ءبىز، جازۋشىنىڭ ءوزىنىڭ جازعان ءومىر تاريحىنان بىلەمىز.

م.گوركييدىڭ شىن اتى — الەكسەي ماكسيموۆيچ پەشكوۆ. ال م.گوركيي دەگەن ونىڭ ءوزى قويىپ العان ادەبيەت — لاقاپ اتى (پسيەۆدونيمى). ول نيجنيي-نوۆگورود قالاسىندا 1868 جىلى 14- مارتتا تۋعان. اكەسى سول قالادا ماستەر، شەبەر جۇمىسشى بولعان. م.گوركييدىڭ اناسى نيجگورود مەششاندارىنان، كاشيرين دەگەندەردىڭ تۇقىمىنان. گوركييدىڭ ءوزى بىلاي دەپ جازادى:

«قارت كاشيرين، انامنىڭ ۇلكەن اكەسى، ەدىلدە بۋرلاك بولعان، سونسىن ورمەك بوياۋ ىسىنە تۇتىنعان، سودان اۋقاتتانىپ، نيجنيي قالاسىندا زور تۇردە بوياۋ دۇكەنىن اشقان. سودان كەيىن ۇزاماي قالادا ونىڭ بىرنەشە ۇيلەرى بولدى. جانە ءار ءتۇرلى ماتالاردى بوياۋدىڭ ءۇش ماستەرسكويى بولدى.

اكەم مەن شەشەم ءوز اكەلەرىنىڭ ىقتيارىنسىز بىر-بىرىمەن قوسىلعان. ويتكەنى شەشەمنىڭ اكەسى ءوزىنىڭ سۇيىكتى قىزىن ءتۇپسىز بولاشاعى بەلگىسىز ادامعا بەرمەس ەدى».

گوركييدىڭ اكەسى استراحان قالاسىنان قىزمەتكە ورىن تاۋىپ، ءۇي ءىشىن سوندا كوشىرىپ اپارادى. ءبىراق، كەشىكپەي، 1873 جىلى وبادان ولەدى. بەس جاسار الەشا پەشكوۆ (م.گوركيي) اناسىمەن بىرگە نيجنيي قالاسىنا، اناسىنىڭ ۇلكەن اكەسىنىڭ قولىنا بارادى. اناسىنىڭ ۇلكەن اكەسىنىڭ قولىندا م.گوركييدىڭ بالالىق شاعى وتەدى. ناتاشى اتاسى وتە ءدىنشىل، قارالى قاتاڭ وتە ساراڭ ادام بولادى. ونىڭ ۇيىندە بالا ءوزىن-وزى بوتەن ساناپ جالعىزدىق كورگەندەي بولىپ جۇرەدى. ءۇي ادامدارىنىڭ ءبارى بالانى جەك كورەدى، ەكى ناعاشى اجەسى عانا بالانى جاقسى كورەدى. م.گوركيي ءوزىنىڭ ءومىر تاريحىن ەسىنە الىپ اڭگىمەلەگەندە سول ناعاشى اجەسىن ءبىر ءتۇرلى ماحاببات سەزىممەن قۇرمەتپەن ءسوز قىلادى. «تاماشا مەيىرماندى قايىرىمدى كەمپىر ەدى» دەيدى. م.گوركييدىڭ تۋىستارى (جاقىندارى) قاراڭعى نادان حالىق بولعان. گوركييدىڭ ءوزىنىڭ ايتۋىندا: «اتايلار جاقسى تۇرۋدى ءتاۋىر كورەتىن ەدى. جاقسى تۇرۋدى كوپ ءىشىپ، كوپ جەۋدە دەپ بىلەتىن ەدى. ىشىمدىك ءىشىپ الىپ ءوزدى-وزى توبەلەسەتىن ەدى، نە قوناقتارمەن توبەلەسەتىن ەدى، نەمەسە قاتىندارىن سابايتىن ەدى. ءبىر اتايىم ەكى قاتىنىن ۇرىپ جەرگە تىعىپ، ەكىنشى ءبىر قاتىنىن كورگە تىقتى» دەيدى. ارينە بالالارىن دا ۇراتىن ادەتتەرى بولعان. بالالاردى ۇرۋلارى ابدەن سۇيەككە سىڭگەن ادەت بولىپ العاندىقتان، بالالار دا وعان ۇيرەنىپ الىپ، ۇردى دەپ كەك قىلمايتىن بولعان، ۇرۋدى ءبىر زاندى نارسە دەپ بىلگەن. ارينە، م.گوركييدى دە ۇرعان.

بالانى 7 جاستا مەكتەپكە بەرەدى، ءبىراق بۇل دا بالانىڭ ومىرىنە ەشبىر جاڭالىق كىرگىزبەدى، مەكتەبى جامان مەكتەپ تارتىپتەرىن م.گوركيي وتە جەك كورگەن، وقۋدى جامان وقىعان، وقۋداعى جولداس بالالارىمەن دە ۇيلەسپەگەن. مەكتەپتە جۇرگەندە شەشەك جۇتىپ اۋىرىپ وقۋدان شىعادى، سودان كەيىن وقۋدى قايتادان جاڭالاپ وقىمايدى.

م.گوركيي كىسى قولىندا

ۇزاقتاماي ناعاشى اتاسى كەدەيلەنەدى. ۇيدە اۋقات بولمايدى. سوندىقتان 8 جاسىنان م.گوركيي لاجسىز «كىسى ەسىگىنە» بارادى. ءومىردىڭ بۇل كەزىن م.گوركيي ءوزى بىلاي اڭگىمەلەيدى:

«سەگىز جاسىمدا مەنى اياق كيىمىن ساتاتىن دۇكەنگە «بالا» قىلىپ بەردى. ءبىراق ەكى ايدان كەيىن، مەن قايناپ تۇرعان سورپاعا قولىمدى كۇيدىرىپ الدىم. سونسوڭ قوجامىز سىزۋشىعا شاكىرت قىلىپ بەردى، ءبىراق وندا تۇرمىس اۋىر بولعاندىقتان، مەن ودان قاشىپ كەتتىم. پاراحودقا اسپاپشىنىڭ شاكىرتى بولىپ كىردىم. بۇل اسپاسشى اسكەردىڭ گۆاردياسىنىڭ ۋنتەر وفيسەرى بولعان، ميحايل انتونوۆيچ سمۋرين دەگەن ەدى. ءوزى وتە كۇشتى، قاتاڭ ادام ەدى جانە ءوزى وقىمىستى ادام ەدى. سول كىسى مەنى كىتاپ وقۋعا قۇمار قىلدى سول ۋاقىتقا شەيىن مەن كىتاپتى جانە باسقا سوزدەردى وتە جەك كورەتىن ەدىم. ءبىراق مەنىڭ ۇستازىم، مەنى ۇرۋمەن دە، الداپ جاقسى كورۋمەن دە كىتاپقا قۇمار قىلدى. مەنىڭ ءومىرىمنىڭ وسى كەزىنەن باستاپ مەن قولىما تۇسكەن كىتاپتىڭ ءبارىن دە وقي بەردىم. ون جاسىمنان باستاپ جازۋ داپتەرىن ساقتايتىن بولدىم، ول داپتەرگە ومىردەن جانە كىتاپتان العان اسەرلەرىمنىڭ ءبارىن جازىپ جۇرەتىن بولدىم. بۇدان بىلايعى ءومىرىم وتە شۇبار، وتە قيىن. Ac پىسىرۋشىلىكتەن مەن قايتادان سىزۋشىعا كەلدىم. سونسوڭ يكون سۋرەتتەرىمەن ساۋدا قىلدىم، گرازيسارياتسىن جولىندا كۇزەتشى بولدىم، كرەندەل ىستەيتىن بولدىم، بولكە ىستەيتىن بولدىم، كەيدە قاعىلعان-سوعىلعاننىڭ ارالارىندا دا ءجۇردىم، بىرنەشە رەت جاياۋ رەسەيدى ارالاۋعا دا شىقتىم» دەيدى.

م.گوركيي قالاي وقىدى

سول كەزدە م.گوركيي ءوزىنىڭ ءبىلىمىن تولىقتىرۋ جولىندا وتە كۇشتى ىستەيدى. ءوزىنىڭ جولداستارىنا، جۇمىسكەرلەرگە ءار ءتۇرلى ءدامدى اڭگىمەلەردى دىبىستاپ وقىپ، ولاردى اعارتادى. ونىڭ ايرىقشا زەرەكتىگىن سەزگەن ءبىر گيمنازيادا وقيتىن بالانىڭ اقىلى بويىنشا، ول ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسۋگە دايىندالۋعا قازانعا بارادى. ءبىراق قازاندا دا قاراجاتقا مۇقتاج بولعاندىقتان ۋنيۆەرسيتەتكە دايىندالۋ بىلاي قالىپ، وندا دا كۇنەلتۋ لاجىمەن جۇمىس ىستەيدى.

ءبىراق م.گوركيي بىلىمگە بارىنەن دە دۇرىسىراق جول تابادى. ول توڭكەرىسشىل ستۋدەنتتەرمەن تانىسادى. ولاردىڭ جاسىرىن ۇيىرمەلەرىنە بارىپ جۇرەدى، ولاردىڭ ساياسي-الەۋمەت ماسەلەلەرى تۋرالى، ادەبيەت ماسەلەلەرى تۋرالى تالاس سوزدەرىن تىڭدايدى، عىلىمي ماڭىزدى كىتاپتاردى كوپ وقيدى. بۇل م.گوركييگە ءبىلىم بەرگەنىمەن قابات ونىڭ كوزقاراسىن توڭكەرىسشىل قىلا بەرەدى.

ءبىراق جالعىز كىتاپتار عانا جانە اڭگىمەلەر عانا م.گوركييدى قاناتاتتاندىرمايدى. ونى تارتىس وزىنە كوبىرەك تارتادى.

مىنە، 1890 جىلى م.گوركيي 22 جاسىندا، رەسەيدىڭ بەت كەلگەن جاعىنا جاياۋ ساياحات قىلۋعا جونەلەدى. ول ەدىل بويىن جاعالاپ كەتەدى. دون ايماعىندا بولادى. ۋكراينادا، بەسسارابيادا بولادى. ودان قىرىمنىڭ وڭتۇستىك جاعاسىنا كەتەدى. قۋبان، قاراتەڭىز، گرۋزيانى ارالاپ كەتەدى. م.گوركيي ءوزىنىڭ قاتارىنىڭ بىرىندە بۇل تۋرالى بىلاي دەپ جازعان ەدى. «مەنىڭ رۋسسيانى ارالاعانىم قاڭعىرۋعا قۇمارتقاندىقتان ەمەس، قانداي ەلدە تۇرعانىمدى، قانداي حالىقتىڭ ورتاسىندا تۇرعانىمدى كورگىم كەلگەندىكتەن ەدى». م.گوركيي بۇرىن دا، كاسىپتەن ەكىنشى كاسىپكە كوشىپ جۇرگەندە دە ءار ءتۇرلى ادامدارمەن ۇشىراسىپ جۇرگەن. ەندى، ول ەكى جىل بويىنداي ءبىر جەردەن ەكىنشى جەرگە كوشىپ، كەز-كەلگەن جۇمىستى ىستەپ قورەك تاۋىپ جۇرگەندە، پاراحودتاردىڭ جاتاقتارىندا تۇنەپ جۇرگەندە، نە ورمان ىشتەرىندە تۇنەپ جۇرگەندە ونىڭ الدىندا كەڭ دۇنيە اشىلدى. ودان ەشبىر ورىس جازۋشىسى بىلمەگەن تۇرمىستىڭ نەشە ءتۇرلى جايتتەرىن ءبىلدى. م.گوركييدى، اسىرەسە جالاڭ اياق قاڭعىرعاندار تارتتى. ول كەزدە ۇنەمى ىستەيتىن قىزمەتى جوق، ۇيى-كۇيى جوق قاڭعىرىپ جۇرەتىن جارىم قايىرشى، جارىم جۇمىسكەرلەردى جالاڭ اياق قاڭعىرعاندار دەيتىن. ءومىردىڭ بۇل مەكتەبىن م.گوركيي «مەنىڭ ۋنيۆەرسيتەتىم» دەپ بوسقا ايتقان جوق. ەل كەزۋى ونىڭ تۇرمىس تاجىريبەسىن بايىتتى. ونىڭ كوركەم شىعارمالارىنا تاۋسىلمايتىن ماتەريال بولدى. ونىمەن بىرگە م.گوركيۆدىڭ دۇنيەگە كوزقاراسى دا ايقىندالادى. جۇمىسكەرلەر مەن جالاڭ اياقتارمەن كوپ ۇشىراسۋشىلارى، ولاردىڭ ءوز ومىرلەرى تۋرالى اڭگىمەلەرى م.گوركييدىڭ قوجالارعا، بايلارعا، كاپيتالشىلدارعا، پاتشا تورەلەرىنە دۇشپاندىق كوزقاراسىن بۇرىنعىدان دا نىعايتا بەرەدى. ەندى ول بەرىك تۇردە، جۇمىسكەرلەر، ەڭبەكشىلەر، پاناسىز جالاڭ اياقتار جاعىندا بولادى.

ادەبيەت قىزمەتىنىڭ باسى

ءوستىپ رەسەيدى «كەزگەننەن» كەيىن، ءسويتىپ ءجۇرىپ، تولىپ جاتقان تاماشاداي اشىق اسەرلەر العاننان كەيىن، دۇنيە جۇزىنە م.گوركييدىڭ العاشقى اڭگىمەلەرىنىڭ شىعۋى وز-وزىنەن تۇسىنىكتى بولۋعا كەرەك. 1892 جىلى «كاۆكاز» دەگەن تيفليس گازەتىندە ونىڭ ءبىرىنشى شىعارماسى باسىلىپ شىعادى. ول شىعارماسى «ماكار چۋدرا»، ودان كەيىن قازان گازەتىندە ونىڭ بىرنەشە ۋاق اڭگىمەلەرى باسىلىپ شىعادى. ال 2-3 جىلدان سوڭ م.گوركييدىڭ: «شەلكاش»، «قاناپ الىپ» دەگەن جانە باسقا اڭگىمەلەرى ورتالىق قالالاردىڭ جۋرنالدارىندا باسىلىپ شىعادى.

بۇل اڭگىمەلەرى جالپى جۇرتتىڭ نازارىنا تۇسەدى. سودان كەيىن گوركييدىڭ جالاڭ اياقتارى بارلىق جەرلەردە اڭگىمە بولادى. جاس جازۋشى جۇرتتىڭ كوبىن شىعارمالارىنىڭ مازمۇن جاڭالىعىمەن، اڭگىمەلەرىندەگى سۋرەتتەلگەن ادامدارىنىڭ وزگەشەلىگىمەن، ءتىلىنىڭ كۇشتىلىگىمەن، بوياۋلارىنىڭ جاڭالىعىمەن جانە ونىڭ ءبارىنىڭ ۇستىنە كەيپىنىڭ ءبىر ءتۇرلى كوتەرىڭكى سەرگەكتىگىمەن جۇرتتىڭ كوبىن تاڭداندىرادى.

بىرنەشە جىلدىڭ ىشىڭدە، سول ۋاقىتقا شەيىن ەشكىمگە ءمالىم بولماعان الەكسەي پەشكوۆ اتاقتى جازۋشى ماكسيم گوركيي بولادى. ول تۋرالى باياندامالار، لەكسيالار وقىلادى، ونىڭ قۇرمەتىنە ادەبي كەشتەر ۇيىمداستىرىلادى. بەلگىلى سۋرەتشى رەپين كورىنىسكە قويۋعا ونىڭ سۋرەتىن جاسايدى. م.گوركييدىڭ اڭگىمەلەرى بوتەن ەلدەردىڭ تىلىنە اۋدارىلادى. «جالاڭ اياقتاردىڭ» جازۋشىسى سىرتقى ەلدەردە دە بەلگىلى بولادى.

توڭكەرىس قوزعالىسىنا قاتىسى

XX عاسىردىڭ باسىندا م.گوركيي نيجنيي نوۆگورود قالاسىندا تۇرىپ سورموۆ جۇمىسكەرلەرىنىڭ توڭكەرىسى توبىمەن جاقىنداسادى جانە بولشيەۆيكتەرمەن جاقىنداسادى. بۇل 1905 جىلدىڭ الدى ەدى. جۇمىسكەرلەردىڭ توڭكەرىسشىل قوزعالىسى كۇن ساناپ قاھارلى تۇرگە تۇسۋدە ەدى، كەيدە اشىق ەرەۋىلگە اينالاتىن ەدى.

سول كەزدە م.گوركيي «داۋىلپاز جىرى» سياقتى ناسىلدەرىن جازادى. بۇل تۋرا توڭكەرىسكە شاقىرعان نارسە ەدى. ونىمەن قابات ول توڭكەرىس قوزعالىسىنا قاتىسادى، سول ءۇشىن پاتشا ۇكىمەتى مۇنىڭ سوڭىنا تۇسەدى. ونى «سارموۆ جۇمىسكەرلەرىنە ۇندەۋ» جازباق بولدىڭ دەپ ايىپتاپ، نيجگورود گۋبەرنيەسىندەگى ارزاماس دەگەن كىشكەنە قالاعا جەر اۋدارادى.

م.گوركييدىڭ تۇتقىنعا الىنىپ جەر اۋدارىلۋى توڭكەرىسشىل جۇمىسكەرلەر مەن وقۋشى جاستار تاراپىنان كۇشتى تۇردە جازۋشىعا كوڭىلدەستىك تۋعىزادى. م.گوركييدىڭ ومىرىندەگى وسى تۋرالى ۆ.ي.لەنين «ەرەۋىلدەردىڭ باسى» دەگەن ماقالاسىندا بىلاي دەپ جازدى: «نيجنييدا ۇلكەن بولماسا دا جاقسى بولىپ وتكەن ەرەۋىل 7-نويابردە ماكسيم گوركييدى شىعارىپ سالۋدان باستادى. بار قۇرال ەركىن ءتىلى بولعان، ەۋروپادا بەلگىلى جازۋشىنى ءوزىنىڭ تۋعان قالاسىنان پاتشا ۇكىمەتى سوتسىز، تەرگەۋسىز جەر اۋداردى. بارلىق ورىس حالقىنىڭ اتىنان سويلەگەن شەشەن ايتتى: باسشى بۇزىقتار ونى بىزگە جامان اسەر بەرەدى دەپ ايىپتادى. كىمدە-كىمنىڭ جارىققا، بوستاندىققا تامشىداي تالابى بارعا ءبىز ايتامىز: ونىڭ بىزگە تيەتىن اسەرى جاقسى ەدى» دەدى. 1905 جىلىندا م.گوركيي 9- يانۆاردا پاتشا ۇكىمەتىنىڭ جۇمىسكەرلەردى اتقان «قاندى جەكسەنبى» تۋرالى ەسەپتى ۇندەۋ جازادى. سول ءۇشىن پاتشا ۇكىمەتى م.گوركييدى پەتروپاۆل قامالىنا قامايدى، ءبىراق بۇعان بارلىق ەلدەردىڭ الەۋمەتشىلدىك نارازىلىعىنىڭ دۇمپۋىمەن ۇزاتپاي ونى ەرىكسىز بوساتتى. 1906 جىلدان 1913 جىلعا دەيىن م.گوركيي سىرتقى ەلدە الەۋمەت كوبىنەسە يتاليادا كاسپيي ارالىندا بولادى. سول جەردەي ول ءوزىنىڭ اتاقتى «انا» دەگەن رومانىن جىبەرەدى. بۇل رومانى 1905 الدىنداعى جۇمىسكەر قوزعالىسىنىڭ سۋرەتىن ايقىن قىلىپ كورسەتەدى. جانە باتىس ەلدەردىڭ جۇمىسكەرلەر تۇرمىسىنان بىرنەشە اڭگىمەلەر جىبەرەدى. («پارىمداعى زاۆوستوۆكا» جانە باسقالار) .1913 جىلى جارىققا شىققان «بالالىق شاق» دەگەن اڭگىمە دە يتاليادا جازىلعان. م.گوركيي بولشيەۆيك پارتياسىمەن وتە جاقىن بايلانىس جاساپ تۇرادى. ۆ.ي.لەنينمەن حات جازىسىپ تۇرادى. لوندوندا بولعان سوسيال-دەموكرات پارتياسىنىڭ سەزىندە بولادى.

ودان ءبىراز كەيىن، رەسەيگە قايتقاسىن، ول 1918 جىلى، «كىسى قولىندا» دەگەن ۇزاق اڭگىمەسىن باستىرادى.

م.گوركيي ءبىزدىڭ زامانىمىزدا

سوڭعى جىلداردا م.گوركيي بىرەسە سىرتقى ەلدەردە، بىرەسە سسسر-دا بولادى. ول ءبىزدىڭ سوسيالدىق قۇرىلىسىمىزعا بەلسەنە قاتىسادى. زاۋىتتارعا بارادى، جۇمىسكەرلەرمەن سويلەسەدى، «ءبىزدىڭ جەتىستىك» دەگەن جۋرنالدى شىعارادى، ونىمەن بىرگە كوركەم ادەبيەت ىسىندە ىستەپ جۇرەدى. سىرتقى ەلدەردە ونىڭ اينالاسىندا وتە قىزۋ كۇرەستەر بار. بارلىق دۇنيە بۇل تۋرالى ەكىگە جارىلعان، سوۆەت ەلىن قورعاپ، ول ماقالالار جازۋمەن كاپيتال قۇرىلىسىنىڭ شىرىگەندىگىن كورسەتەدى، بوتەن ەلدە ۇكىمتتەرىنىڭ وبىرلىق نيەتتەرىن كورسەتەدى، «سوعىسقا قارسى كونگرەسس» ۇيىمىنا قاتىسادى.

گوركيي ەۋروپا مەن امەريكا جۇمىسكەرلەر كوپشىلىگىنىڭ اراسىندا جانە وقىعاندارىنىڭ ءبىر پارالارىنىڭ اراسىندا سسسر-عا كوڭىلدەستىكتى كۇشەيتىپ، كەڭىتۋگە تىرىسادى. قىسقاسى سسسر دۇنيە ريەۆوليۋسياسى مەن سوسياليزم پرولەتارياتىنىڭ ماڭداي جازۋشىسىنان نە كەرەك قىلسا، ونىڭ ءبارىن گوركيي ىستەيدى.

م.گوركييدىڭ بىلتىرعى، ونىڭ ادەبيەت قىزمەتىنىڭ 40 جىلدىعىن مەيرامداۋ (قۇرمەتتەۋ) م.گوركييدىڭ سسسر جۇمىسكەر تابىمەن جانە ونىڭ كوممۋنيست پارتياسىمەن قانداي بەرىك بايلانىستى ەكەنىن ايقىن تۇردە كورسەتەدى.

ھاشىم لاعۋتي

قىزمەتى مەن جازۋشىلىق ءومىرى

ھاشىم لاعۋتي كورمەنشاقى قالاسىندا تۋعان، اكەسىنىڭ كاسىبى — كەبىس تىگىنشىسى بولعان.

شىعارمالارىنىڭ ىلىكتى كەزىندە اقىن ۇلتشىلدىق يدەيا ىقپالىندا بولدى.

1907 جىلعى ۇكىمەتتىڭ پەرسى توڭكەرىسشىلەرىن قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراتۋىنان باستاپ لاعۋتي جاسىرىن شىعاتىن گازەتتەر بەتىندە ولەڭدەر جازا باستادى. شاھ ۇكىمەتىنىڭ قۋدالاۋىنان بويىن تاسالاپ رەشىت قالاسىنا قاشىپ بارادى: سونان كەيىن تەگران (تەگەران) قالاسىنا جاساعان توڭكەرىسشىلەر شابۋىلىنا قاتىناسادى. استانا توڭكەرىسشىلەر قولىنا تيگەننەن كەيىن لاعۋتي سونداعى توڭكەرىسشىل گازەتتە ىستەيدى. بۇل جىلداردا اقىننىڭ شىعارماسىندا ۇلكەن وزگەرىستەر تۋادى. ونىڭ جازعان ولەڭدەرى، قاناۋشى تاپتاردى، شاقتاردى، جيانگەرشىلەردى، ساتىلعان مينيسترلەردى اياۋسىز تۇيرەيدى. لاعۋتي جيانگەر سوعىسى كەزىندە پەرسيا جەرىنىڭ ءبىر شەتىن الىپ قويعان تۇرىك اسكەرىنە قارسى كورمەنشاقىنا ءوز الدىنا وترياد ۇيىستىرادى، فيەۆرال توڭكەرىسى كەزىندە كورمەنشاقىنا «پىركايىس-كارەگاس» دەگەن جۇمىسشى پارتياسىن ۇيىمداستىرادى.

ۇزاق تۇرماي ول ۇيىم توڭكەرىس دۇشپاندارىنىڭ قولدارىندا تالقان بولادى. لاعۋتي تۇركياعا قاشىپ كەتەدى.

1921 جىلى تۇركيادان جاياۋلاپ پەرسياعا جەتەدى. لاعۋتي سانريزدەگى كوتەرىلىس دايىندىعىنا قاتىسادى. كوتەرىلىستى شاھ اسكەرلەرى كۇشپەن جانشىپ باسقاننان كەيىن لاعۋتي كەڭەستەر وداعىنا قاشىپ كەتەدى. كەڭەستىك تاجىكستانعا كەلىپ جاس رەسپۋبليكانىڭ مادەنيەت، شارۋاشىلىق قۇرىلىسىنا قاتتى ات سالىستى. ورتا ازياداعى بۋدج، ءجامشيد سىقىلدى از ۇلتتار اراسىندا لاعۋتي ءىرى جۇمىستار جۇرگىزدى، ماسكەۋدە «پراۆدا»، «يزۆەستيا» گازەتى باسقارمالارىندا ىستەدى. مۇندا لاعۋتي «كرەمل»، «ءبىز جەڭەمىز» دەگەن ۇلگىلى، جاقسى شىعارمالار جازدى.

ونىڭ شىعارمالارى بولشيەۆيك توڭكەرىسشىلدەرىنىڭ تەرەڭ سەزىمى، قاجىرلى بەكەمدىگىمەن ايشىقتالعان. لاعۋدىڭ ولەڭدەرىن

تاجىك جانە كورشىلەس پەرسيا مەن اۋعانستان ەڭبەكشىلەرى جاتقا بىلەدى.

شااعدي مەن ومارلار جاساعان پەرسيانىڭ اتاقتى ولەڭدەر تۇرىنە لاعۋتي ءارى كۇشتى، ءارى جاڭا توڭكەرىسشىل مازمۇن كىرگىزدى. پەرسيا تىلىنە «ينتەرناسيونالدى» اۋداردى، جاڭا بىرنەشە توڭكەرىسشىل ولەڭدەر جازدى. توڭكەرىس تولقىنىنا قۇلاش ۇرعان اقىننىڭ سوڭعى شىعارمالارى ءسوزسىز جەر جۇزىندىك توڭكەرىس اقىندارىنىڭ الدىڭعى توبىنا قوسىلادى. شىعىستىڭ ماكسيم گوركييى ھاشىم لاعۋتي. اتاقتى لاعۋتي اقىن قالاممەن دە، قارۋمەن دە تاپسىز سوسيالدى قوعام قۇرۋ ءۇشىن كۇرەسىپ كەلەدى.

وسكەن جان قۋانىشپەن جەڭگەن ەركىن،
قۇدايسىز، جۇماقسىز دا تامىق ءورتىن،
— سەندىرىپ، ۇيىمداسقان ەڭبەكپەنەن،
قاجىماي قارىشتاڭدار اياعا دۇركىن، —

دەيدى لاعۋتي.

عاپۋر عۇلام

وزبەكستاننىڭ وسى كۇنگى كورنەكتى، كۇشتى، ءىرى جازۋشىسى، اقىننىڭ ءبىرى — عاپۋر عۇلام. عاپۋر 1905 جىلى تۋىلعان.

اۋەلى قارا ءسوز جازىپ، كەيىنىرەك ولەڭ دە جازاتىن بولعان. العاش جازا باستاعان كەزىندە «مۇشتىم» باسقارماسىندا قىزمەت ىستەگەن («مۇشتىم» وزبەكستاندا شىعاتىن كۇلكى-سىقاق جۋرنالى).

عاپۋر عۇلام 1929 جىلى تۇركسىب جولىنىڭ ءبىتۋ مەرەكەسىنە كەلىپ ەزىنىڭ اتاقتى «تۇركسىب» اتتى ولەڭىن سوندا جازعان. «تۇركسىب» عاپۋر عۇلامانىڭ ءبىرىنشى جاقسى باستانعىسى ەدى.

1928 جىلى «جىگىت جۇمىس» دەگەن ءبىرىنشى اڭگىمەسى باسىلىپ شىعادى. وزبەكستان باسپاسى عاپۋر عۇلامنىڭ اڭگىمەلەر جيناعىن باسىپ شىعارماق.

كەيىنگى كەزدە عاپۋر عۇلام اۋدارما جۇمىسىنا كوبىرەك اينالىپ ءجۇر. پارسى اقىنى لاعتيدان، دەميان بەدنىيدان، ماياكوۆسكييدەن، ۆەنگەر اقىنى اناتۋل گيداشتان، جۇڭگو اقىنى تي-كوزدىزيستەن، ءۇندى اقىنى ەسقابي باپادان ءبىرقاتار نارسەلەر اۋداردى.

وسى كۇندە «ماقتا زاۋىتىنىڭ تاريحى مەن باسپاشىلار» دەگەن رومان جازىپ، تاعى گريبوەدوۆتىڭ «گورە س ۋماسىن» اۋدارىپ ءجۇر.

ءبىز كىتابىمىزعا كىرگىزگەن عاپۋردىڭ «تۇركسىب جولىمەن» دەگەن ولەڭى اڭگىمەنى تۇركسىب سالىنعان جولدىڭ ۇزاق زامانىنان قوزعايدى. بۇرىنعى ونەرسىز مەشەۋ زاماندا ايلاپ، جىلداپ جۇرەتىن ۇزاق جولدىڭ، جۇرسە جۇرەك تالدىرعان، ۇشسا قانات قالدىرعان الىس مۇشكىل جولدىڭ، تالاي-تالاي قانداي قىرعىن بولعان قاندى جولدىڭ، قۇلا قۇم، قۇرالاي ءدۇز بەتپاق ءشولدىڭ، قان شىعىس، امىر-تەمىر كورگەن سوعىسى الىپ قان جۋدىرعان جولدىڭ، تالايلار ايدالعان، تالايلار بايلانعان، تالايلار زارلانعان قارا تۇندەي جايلاعان قايعى، جىرتقىش حايۋاناتتار عانا پاتشالىق قۇرعان جولدىڭ ورنىنا ەندى ەرىكتى، كورىكتى پرولەتاريات قارۋى قولىمەن باقىتتىڭ بولات جولى سالىنعانىن باياندايدى. بۇل جولدىڭ كەلەشەكتە دۇنيە ءجۇزىن كەستەلەپ شارلايتىنىن ايتادى. دۇنيەجۇزىنە پرولەتارياتتىڭ كۇشىمەن باقىت ورنايتىنىن ايتادى. ەرتەڭ تاڭدا وسىنداي بولات جولمەن پەكين مەن ريم، ماسكەۋ مەن بومبەي، ءۇندى مەن تۇركىستان، جەردىڭ و شەتى مەن بۇ شەتىنىڭ باۋىرلاسىپ بايلانىساتىنىن، ينتەرناسيونالدىق ءبىر تاۋدىڭ استىنا جينالىپ، بايدى جويىپ، باقىتتى ءومىر جاسايتىنىن جىرلايدى.

توقانباي ۇلى ءالى

توقانباي ۇلى ءالى وسى كۇنگى قىرعىزدىڭ ەڭ كورنەكتى ءىرى اقىنى. ءالى وكتيابرمەن بىرگە تۋىپ، وكتيابر توڭكەرىسىمەن كوزىن اشقان وكتيابردىڭ بەل بالاسى.

اۋەلى اۋىل مەكتەبىندە وقىپ، 25-26 جىلى تاشكەندەگى لەنين اتىنداعى ورتا ازيالىق كوممۋنيست ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن. ولەڭدى دە وسى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ساحناسىندا ۇدەتە جازادى.

ءبىرىنشى كىتابى لەنينگە ارنالعان ولەڭدەر جيناعى 1927 جىلى باسىلىپ شىقتى، ەكىنشى «ايەل اناسى» دەگەن كىتابى 1929 جىلى باسىلدى.

ءۇشىنشى «ەڭبەك گۇلدەرى» اتى كىتابى 1932 جىلى باسىلىپ شىقتى. بۇلاردان باسقا توقانباي ۇلى «قىزىل قىرعىزستانعا» ۇزبەي جازىپ تۇرادى.

سىن، تاعى فەلەتون سياقتى كۇندەلىكتىڭ كەرەگىنە دە كوپ قولعابىس تيگىزەدى. ءبىزدىڭ كىتابىمىزعا كىرگىزىپ وتىرعان «قىزىل قيا پرولەتارياتىنا حات» دەگەن ولەڭى توقانباي ۇلى ءالىنىڭ كۇشتى، ءماندى ولەڭىنىڭ ءبىرى. ءبىز كىتابىمىزدا ورىن تار بولعان سوڭ ءۇزىندى عانا الىپ باسىپ وتىرمىز.

توقانباي ۇلى ءالى — بۇل ولەڭىندە قىزىل قيانىڭ كومىرشى پرولەتارياتتارىنىڭ كەشەگى توڭكەرىس كەزىندەگى، بۇگىنگى سوسيالدىق قۇرىلىستاعى رولدەرىن ايتادى.

ءوزىنىڭ دە سول پرولەتارياتتىڭ سابىنداعى «قايلاسى-قالامى»، جالپى پرولەتاريات جۇمىسى ءۇشىن كۇرەسەتىن پرولەتاريات اقىنى ەكەندىگىن ايتادى. سەن شاحتەر، مەن اقىن — ماقسات ءبىر، جاۋلايتىن جاۋىمىز ءبىر. ءبىراق سەنىڭ قۇرالىڭ قايلا، مەنىڭ قۇرالىم قالام دەيدى ولەڭىندە ءالى اقىن.

---