InfoHub Logo

1. تەگىستىك جولىن قۋعان توڭكەرىستەردىڭ ءتاۋىرى، تاپقا بولىنگەن الەۋمەتتى جويىپ، تاپسىز الەۋمەت — كوممۋنا الەۋمەتىن جاسايتىن كوشپەلى ءداۋىر. بۇل ءداۋىر رەسەيدەگى بولعان وكتيابر توڭكەرىسىنەن باستالىپ، ەڭبەكشىلەر تابىنىڭ اكىمشىلىگىن — كەڭەس ۇكىمەتىن ورناتتى.

ەنبەكشى تاپ وسى اكىمشىلىك ءىلىم باسشى بولىپ، الەۋمەتتى جاڭادان جاساپ، تەگىستىك جولىنا سالىپ، كوممۋنيزمگە كوشىرەدى.

2. تاپ تارتىسىندا، بۇرىنعى ۇستەم بولىپ اكىمشىلىگىن جۇرگىزگەن بايلار تابىن جەڭىپ العان سوڭ، شارۋاشىلىق جانە ساياسات رەتىندە ەڭبەكشىلەر تابى توڭكەرىسشىل — ماركسشىل قاعيداسىن قولداناتىن بولعانمەن، تىرشىلىكتىڭ بايلار رەتتەرىندە، باسقا بۇتاقتارىندا ءالى دە بۇرىنعى بايلار تابىنىڭ ىقپالىنان شىعا العان جوق.

تاپ سوعىسى بىتكەننەن كەيىن، شارۋاشىلىقتى تۇزەۋ مايدانى تۋعان سوڭ، ونەر-بىلىم مايدانى تۋدى.

شارۋاشىلىقتىڭ جاڭا ۇنەم ساياساتى (نەپ) جۇرگىزىلگەن سوڭ بۇل ونەر-بىلىم مايدانىنىڭ ءمانىسى وتە زورايدى. سوۆەت زامانى باستالىپ، شارۋا كوتەرىلۋىمەن بىرگە ونەر-بىلىم مايدانىندا ءتۇرلى پەردە جامىلعان بايلار تابىنىڭ ازاماتتارى ەڭبەكشىلەر تابىنا قول قويا باستادى. مىنە وسىنداي سەبەپتەرگە بايلانىستى ەڭبەكشىلەر تابىنىڭ قازىرگى زور ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى — ءوزىنىڭ تاپ ونەرىن، تاپ مادەنيەتىن جاساۋ.

الەۋمەتتى، بۇقارالىقتى تاربيەلەۋ رەتىندە ادەبيەت زور قۇرالدىڭ ءبىرى.

3. ەڭبەكشى تابىنىڭ ادەبيەتىن تۋعىزىپ، ونى وركەندەتكەن وكتيابر توڭكەرىسى. ويتكەنمەن دە ەڭبەكشىلەر تابىنىڭ ونەر-بىلىم كەم بولعاندىقتان جانە تالاي زاماننان سالت زاڭى، ونەگەسى ۇستەم بولىپ قالعان، توڭكەرىس تايانعان ۋاقىتتاردا جۇقپالى ازعىندىققا شالدىققان بايلار تابىنىڭ ادەبيەتى، ەڭبەكشىلەر تابىنىڭ ادەبيەتىن ىقپالىنان بوساتپاي كەلدى. بۇدان بىلاي دا ىقپالىن جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بار.

مىنە، وسىنداي رەتتەر بولعاندىقتان، ەڭبەكشىلەر ادەبيەتىنىڭ مازمۇنى، ءدانى، يدەولوگيا، ءمۇسىن رەتىندە دە الامىش-قۇلامىش بولىپ ءجۇردى. قازىردە، كوبىنەسە، سولاي بولىپ كەلەدى.

4. بۇل كۇندە سالماقتى ويمەن، كەڭ ولشەۋمەن، شارۋاشىلىقتىڭ جاڭا ساياساتىنىڭ تاسىلدەرىمەن ءاربىر رەتتە سوسيال قۇرىلىسىنا نەگىز سالىنا باستادى. ورتاقشىل پارتيا قالىڭ ەڭبەكشىلەردىڭ اراسىندا قۇرعاق ۇندەۋدى قويىپ، ءتارتىپتى، تەرەڭ ماعىنالى ۇگىت، تاربيە جۇرگىزۋگە كىرىستى.

ەڭبەكشىلەر ادەبيەتىن دە ايقىن، ءبىر بەلگىلى تارتىپكە قويۋعا قاجەتتىك تۋدى.

5. جالپى كەڭەستەر وداعىنىڭ ەڭبەكشىلەر جازۋشىلار ۇيىمى (ورىسشا قۇراستىرىلىپ ايتىلعاندا: «ۆاپپ» — ەڭبەكشى تاپتىڭ ءبىر ءبولىمى، زاتشىلىق ەرەجەسىمەن عانا دۇنيەنى تانيدى).

جالپى ماقساتى—ەڭبەكشىلەر ادەبيەتىنىڭ بۇدان بىلاي وركەندەۋى ءۇشىن ءبىر ءتارتىپ جاساۋ. بۇل ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن، ەڭبەكشى ادەبيەتشىلەرىنىڭ سۋرەتتەۋ رەتىندە جالپى ءبىر عانا جوباسى بولۋ كەرەك—دەيدى.

ونداي جوبانىڭ ايقىن قياپاتتانۋى، ايقىن مۇسىندەنۋى تاجىريبە، ءىس جۇزىندە، يدەولوگيا مايدانىندا ابدەن انىقتالماق. سوندىقتان جالپى كەڭەستەر وداعىنىڭ ەڭبەكشى جازۋشىلار ۇيىمى ءوزىنىڭ ارەكەتىنىڭ، ءىسىنىن نەگىزىنە مىنا تومەندەگى نۇسقاۋلاردى تۇتىنادى:

1. تاپتى الەۋمەتتىڭ، تاپتى قاۋىمنىڭ كوركەم ادەبيەتى ءبىر تاپتىڭ بەلگىلى ماقساتىنا جەتۋ جولىندا قىزمەتكەر. تاپ ارقىلى عانا، — جالپى ادام بالاسىنا قىزمەتكەر. سوندىقتان ەڭبەكشى حالىقتىڭ قۇلقىن، الەۋمەتىن جاسايتىن، تۇپكى ماقساتىنا قاراي تاربيە بەرىپ، نۇسقاۋ بەرەتىن ادەبيەت قانا ەڭبەكشى تاپتىڭ ادەبيەتى بولىپ سانالادى.

2. ەڭبەكشى تاپتىڭ اكىمشىلىگىنىڭ ۇلعايىپ، نىعايىپ، كوممۋنا الەۋمەتىنە بەت الىپ بارا جاتقان داۋىرىندە ەڭبەكشى تاپتىڭ ادەبيەتى تاپ ادەبيەتى بولا تۇرىپ، سول ەڭبەكشى تاپتىڭ قۇلقىن، ساناسىن، سەزىمىن تاربيەلەيدى. الەۋمەتتىڭ باسقا تابىستارىن دا ءوز ىقپالىنا سالادى. ءسويتىپ بايلار ادەبيەتىنىڭ اياعىنىڭ استىنان ەڭ اقىرعى باسقىشىن، اقىرعى سۇيەنىشىن قاعىپ تۇسىرەدى.

3. ەڭبەكشى تاپتىڭ ادەبيەتى بايلار تابىنىڭ ادەبيەتىنە ءوزىن ايقىنداپ قارسى قويادى. بايلار ادەبيەتى ءوزىنىڭ تابىمەن بىرگە ولۋگە بەت الىپ، تىرشىلىكتەن جىرىلىپ، ىشكى ءدانىن قيالعا كەتۋمەن بويايدى، جەمىسسىز ساۋەگەيلىككە، قۇرعاق باقسىلىققا كەتۋمەن بويايدى، سىرتقى ءمۇسىندى عانا ماقسات قىلادى.

ەڭبەكشى تاپتىڭ ادەبيەتى وعان قارسى. ەڭبەكشى تاپتىڭ ادەبيەتى ءوزىنىڭ جەمىسىنىڭ نەگىزىنە توڭكەرىسشىل—ماركسشىل دۇنيە تانۋدى قولدانادى.

جاسايتىن شىعارماسىن قازىرگى ەڭبەكشى تاپتىڭ جاساپ جاتقان شىندىعىنان الادى جانە تىرشىلىكتىڭ توڭكەرىسشىل كوركەمدىگىنەن الادى. ەڭبەكشى تاپتىڭ وتكەندەگى تارتىسىنان، ونىڭ رەتتەرىنەن الادى.

ارينە، سولاي بولعان سوڭ، ەڭبەكشى تاپتىڭ جالپى جاڭا تۇرمىس جاساۋىنا، الەۋمەت تىرشىلىگىنە بەلسەنە قاتىناسقان جازۋشى عانا ەڭبەكشى تاپتىڭ جازۋشىسى بولادى.

4. الەۋمەت الدىندا ەڭبەكشىلەر ادەبيەتىنىڭ ءمانىسى زورايعاندىقتان بۇل ادەبيەتىنىڭ الدىندا ءقازىر ءبىر ۇلكەن ماسەلە كوتەرىلىپ تۇر. ول ماسەلە مىناۋ تومەندەگى:

ەڭبەكشى تاپتىڭ تۇرمىسىنان كوبىنەسە كەڭ سۋرەتتەر جاساۋ، زور ماڭىزدى، مازمۇندى سۋرەتتەر شىعارۋ.

جالپى كەڭەستەر وداعىنىڭ ەڭبەكشى جازۋشىلار ۇيىمى بۇل ماسەلەنى ورىندالادى دەپ ويلايدى. سوڭعى بەس جىلدىڭ ىشىندە، ەڭبەكشىلەر ادەبيەتىندە، جازۋشى-اقىننىڭ ءوزىنىڭ عانا كوڭىل سەزىمىن، كەيبىر سىرىن جازۋىمەن قاتار، ادەبيەت نەگىزىنە وقيعالاردى سالماقپەن تولىق بايانداۋى، وقيعالاردى تەاتر ءۇشىن سۋرەتتەۋى قوسىلسا، ول ىلگەرى باسقاندىقتىڭ بەلگىسى.

مىنە، وسىمەن قاتار جازىلعان سۋرەتتەردىڭ مۇسىندەرى دە ارتىق تەڭدىككە، جابايىلىققا، كوركەم سۋرەتشىلىك قۋاتىن ەسەپسىز جۇمسايتىندىققا بەت الادى.

5. ەڭبەكشى تاپ ادەبيەتىنىڭ مازمۇنىنىڭ ءوزى كوركەم سوزگە زات تۋعىزادى، وزىنە ءوزى ءمۇسىن تۋعىزادى.

مازمۇن ءمۇسىندى تۋعىزادى، سونىمەن ەزى دە سول ءمۇسىن ارقىلى سۋرەتتەلىپ شىعادى.

6. قازىرگى كوشپەلى داۋىردەگى تاپ كۇرەسىنىڭ تۇرلىشە بولۋى — ەڭبەكشى تاپتىڭ جازۋشىسىنان تۇرلىشە نۇسقالاردى قاراستىرىپ، باجايلاپ ەكشەۋىن كۇتەدى. ەڭبەكشى تاپ جازۋشىسىنىڭ الدىنا، بۇل كۇنگە شەيىنگى ەسكى ادەبيەت تاريحىنىڭ قارا ءسوز، ولەڭ-جىر رەتىندە جاساعان مۇسىندەرىن پايدالانا تۇرۋ ماسەلەسىن لاجسىز اكەلىپ قويادى. سوندىقتان ءبىزدىڭ ۇيىم ءبىر ءتۇرلى عانا كوركەم ءمۇسىننىڭ سوقپاعىمەن كەتە بەرمەيدى، قۇر ءمۇسىننىڭ سىرتقى بەلگىلەرىنە قاراپ، بۇرىنعى بايلار ادەبيەتىنىڭ اعىمدارىنشا، وزگەلەردەن قاشپايدى. ادەبيەت ءمۇسىننىڭ سىرتقى بەلگىلەرىنە عانا قاراپ جىكتەلۋى دە قۇرعاق قيالدىقتى ادەبيەتتىڭ جاسالۋ تولعاعىنا كوشىرۋ بولادى.

7. بۇرىنعى ۇكىمىن جۇرگىزگەن تاپتاردىڭ داۋىرلەگەن ۋاقىتتارىنداعى ەكشەلىپ شىققان ءبىر زاپى ادەبيەتتىڭ كوركەم مۇسىندەرىن، سول بايلار ادەبيەتىنىڭ ازعان ۋاقىتىنداعى اعىمدار ءار ءتۇرلى بولشەك زاتقا جىكتەپ جىبەردى. ول بولشەكتەگەن زاتتاردىڭ ءبىر بەلگى تۇرلەرىن ەرەجە قىلىپ سالىپ، ءوزىن ونان دا ءارى ۋاقتاۋىن قازىرگە دەيىن قويعان جوق.

مىنە، بايلار تابىنىڭ وسىنداي ادەبيەت اعىمدارى، ەڭبەكشى تاپ ادەبيەتىن ءوزىنىن ىقپالىنا ءتۇسىرىپ الىپ كەتۋىنە، ءقاۋىپ كوپ. سوندىقتان ەڭبەكشى جازۋشىلار ۇيىمى تومەندەگى تۇرلەرگە قارسى:

ا) جاسالاتىن سۋرەتتىڭ ۇعىنىسىن اۋىرلاتىپ، ۋاققا بولشەكتەگەن كەستەلى ورنەكتى قۋعانعا (يمماجينيزم) قارسى. كورسەتىلەتىن بولشەكتەلىنبەي شىعارىلاتىن سۋرەت ادەبيەتتىڭ باسىنان اقىرىنا شەيىن ءوسىپ الەۋمەتشىلىككە ءتيىستى مازمۇنعا قاراي ءبولىپ شىعۋىن قۋاتتايدى.

ءا) ءسوزدىڭ ءوز باسىن عانا ءبولىپ السا، تەربەۋ، ولشەۋ كۇيگە سالىپ، سونى عانا ماقسات قىلىپ كەتكەنگە قارسى. ويتكەندە جازۋشى، كوبىنەسە، الەۋمەتكە ەشبىر ءمانىسى جوق ءسوزدىڭ ءوزىن عانا قۋالاپ، شىعارعانىن كوركەم جاساۋعا تىرىسادى (فۋتۋريزم)، كوركەم ءسوزدىڭ ولشەۋ — تەربەۋى كوبىنەسە مازمۇنعا قاراي بىرگە ءوسىپ، جاسالاتىن سۋرەتپەن بىرگە شىعۋىن قۋاتتايدى.

ب) بايلار تابىنىڭ ازعان ۋاقىتىندا شىققان اۋرۋ — قيال مەن ەسكەن دىبىسقا تابىنۋعا قارسى.

كوركەم ءسوزدىڭ دىبىس رەتى، جاسالاتىن سۋرەتپەن، ولشەۋ-تەربەۋ كۇيىمەن بىرگە شىعۋىن قۋاتتايدى. كوركەم ءسوزدىڭ تۇتاستىعى مەن كوزدەگەن ماقساتى، ءدال ماعىناسى مۇمكىندىگىنشە ءوسىپ، وزگەرگەنىن — ءبارىن تۇتاسىمەن العاندا عانا كوركەم ءسوزدىڭ تاريحي ەڭ زور شىڭىنا جەتۋگە بولادى.

8. سونىمەن ەڭبەكشى جازۋشىلار ۇيىمىنىڭ ماقساتى — بايلار تابىنىڭ ادەبيەتىندەگىدەي ەڭبەكشىلەر ادەبيەتىنە الامىش-قۇلامىش بولىپ كىرگەن ءمۇسىندى باپتاۋ ەمەس، ەسكى ادەبيەت مۇسىندەرىن ءىس جۇزىندە مەڭگەرىپ الىپ، جاڭا ەرەجەلەرمەن ءمۇسىننىڭ ۇلگىلەرىن، تيپتەرىن قاراستىرىپ، باجايلاۋ، ەكشەۋ، ءسويتىپ، وعان ەڭبەكشى تاپ مازمۇنىن كىرگىزۋ. بۇرىنعى ادەبيەتتىڭ كوپ تاجىريبەسىمەن قازىرگى ەڭبەكشىلەر ادەبيەتىن جاڭا ويمەن سىناۋ. مىنە وسىنىڭ ءبارى ورىندالعاندا ەڭبەكشىلەر ادەبيەتىنىڭ تۇتاس بىرىككەن تولىق، جاڭا ءمۇسىنى جاراتىلادى.

1925 جىل

---