كەڭسەلەردە ءىستى قازاق تىلىندە جۇرگىزۋگە كىرىسۋ
كەڭسەلەردە ءىستى قازاق تىلىندە جۇرگىزۋ كەرەك دەگەن ماسەلەنى بۇدان بۇرىن دا گازەت بەتىندە قوزعاپ ەدىك. ءاربىر كەڭەستەر جيىلىسىندا دا ءام بيىلعى بولىپ وتكەن جالپىرەسەيلىك كوممۋنيستەر پارتياسىنىڭ 12ء-شى جيىلىسىندا دا كوپ سويلەنىپ، «ءاربىر ايماقتا قاي حالىق كوپ بولسا، سول ايماقتىڭ كەڭسەلەرىندە ءىس سول جەرگىلىكتى كوپشىلىكتى حالىقتىڭ تىلىندە ءجۇرسىن» دەپ قارار شىعارعان.
ال ەكىنشى تۇرمەن مۇنى بىلاي دەپ ايتقان:
«بۇرىن پاتشا زامانىندا كەمدىكتە بولعان، ءقازىر اۆتونوميا العان ۋاق حالىقتاردىڭ جەرلەرىندەگى مەكەمەلەردىڭ ىستەرى دە سول ۋاق حالىقتاردىڭ انا تىلدەرىندە ءجۇرسىن» دەگەن.
بۇلاي قىلۋدان نە پايدا بار ەكەنىن ءام پايدا بولسا، ول پايدا كىمگە بولاتىنىن كوپ باجايلاپ ايتپاسا دا، اركىمنىڭ ءوزى-اق بىلەر. سوندا دا قىسقاشا ايتىپ وتەيىك. اۆتونوميالى ۋاق حالىقتاردىڭ كەڭسەلەرىندە ءىس سول حالىقتىڭ ءوز تىلىندە جۇرسە، ول حالىقتىڭ جالپى ەڭبەكشىلەرى بۇرىنعى پاتشا زامانىندا پاتشانىڭ جاساۋىلدارىنىڭ تىزەسىن، ىزعارىن كورىپ قالعان قالىڭ نادان بۇقاراسى وزگە حالىقتاردىڭ بۇقارالارىمەن تەڭەلگەنىن ءىس جۇزىندە كورەدى. ۇكىمەتتىڭ ىستەگەن ىستەرىنە تۇسىنەتىن بولىپ، ءتارتىپ، زاڭ، جول-جوبالارىمەن تانىسىپ، ۇكىمەت ىستەرىنە وزدەرى دە قاتىساتىن بولادى. بۇرىن كەمدىكتە ءجۇرىپ، قاراڭعىلىقتا نادان بولىپ ارتتا قالعان، ەزىلىپ، باسى قاڭعىرىپ توزىپ بارا جاتقان رەسەيدەگى قالىڭ ۋاق حالىقتاردىڭ سانسىز ەڭبەكشىلەرى تەڭەلگەنىن كورىپ، سىلكىنىپ، كەزى اشىلىپ، كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قۇرىلىسى ءام شارۋاشىلىق تۇزەتۋ ىستەرىنە كىرىسسە، ريەۆوليۋسيانىڭ بەكىنىپ ىلگەرى باسۋ ىسىنە كىرىسكەن بولادى.
ولاي بولعاندا، بۇل كەڭسەلەردە ءىستى جەرگىلىكتى، كوپشىلىك حالىقتىڭ انا تىلىندە جۇرگىزۋدەن سول حالىقتىڭ جالپى ەڭبەكشىل تابىنا دا پايدا ءام ريەۆوليۋسياعا دا پايدا.
مىنە، مۇنى ءبىلىپ وتىرىپ، بۇل ىسكە شىنداپ جاردەم قىلماعان كىسى، نە ەشنارسەگە تۇسىنبەيتىن ادام، نە ەڭبەكشىل تابىنا ءام ريەۆوليۋسياعا شىن دوس ادام ەمەس.
قازاقستاندا ەڭبەكشىل تابىنا قىزمەت قىلام، ريەۆوليۋسياعا قىزمەت قىلام دەگەن ادام، قاي ۇلتتان بولسا دا، بۇل ىسكە از بولسا دا، قولىنان كەلەتىن قىزمەتىن شىنداپ كورسەتىپ قالۋى كەرەك.
قازاقستاندا قازاعى كوپ جەرلەردە، قازاقتان باسقا حالىقتاردان ءبىر دە ادام جوق جەرلەردە، ماسەلەن قىرداعى بولىستاردا، ۆولوستنوي يسپولكومداردا، اۋىلناي يسپولكومداردا، اۋداندىق سوت ءام ميليسيا مەكەمەلەرىندە كەڭسە ىستەرىن قازاق تىلىندە جۇرگىزۋگە ءقازىر قازاقستان ۇكىمەتى كىرىسىپ جاتىر. بۇل تۋرالى قازاقستاننىڭ ىشكى ىستەرىن باسقارىپ تۇراتىن كوميسسارياتى ءام سوت ىستەرىن باسقارىپ تۇراتىن كوميسسارياتى كۇللى قازاقستانعا جارلىقتارىن جىبەرمەك بولىپ جاتىر.
قازاقستاننىڭ ىشكى ىستەرىن باسقارىپ تۇراتىن كوميسسارياتتىڭ اتىنان قازاقستاننىڭ ءار گۋبەرنيالارىنا كىسىلەر جىبەرىپ جاتىر.
بۇل جىبەرىلىپ جاتقان كىسىلەر — ورىنبورداعى جۇمىسكەرلەر فاكۋلتەتىندە وقىپ جۇرگەن قازاق ەڭبەكشىلەرىنىڭ بالالارى.
بۇلار ءار ۋەزگە بارىپ، ەلگە شىعىپ، الدىمەن بولىستىق يسپولكومداردىڭ كەڭسەلەرىنىڭ ىستەرىن قازاقشاعا اۋدارماق. ءىستى قالاي جۇرگىزۋدى ۇيرەتپەك. جونگە سالماق، نۇسقالار كورسەتپەك.
بۇل وڭاي ءىس ەمەس، ۇلكەن اۋىر ءىس، ۇلكەن جاۋاپتى ءىس. ءبىراق قانشا قيىن بولسا دا، بۇل تاپسىرىلعان ءىستى مويىندارىنا العان سوڭ، جۇمىسكەرلەر فاكۋلتەتىنىڭ بۇل بارا جاتقان جىگىتتەرى كوڭىلدەگىدەي ورىندار دەگەن سەنىمىمىز زور.
ەندى بۇل ءىستىڭ ءبىر قيىن جەرى — قازاقشا حات بىلەتىندەردەن كەڭسە ىستەرىن تۋرا نۇسقامەن دۇرىس جۇرگىزەتىن كىسىلەر از.
قازىرگى بۇل ىسكە شىنداپ كىرىسكەندە ءار گۋبەرنيانىڭ ىستەيتىن ىستەرى — قازاقشا حاتشىلىق كۋرستارىن اشىپ، قىرعا، بولىستارعا حاتشى بولارلىق كىسىلەر دايارلاۋ. بۇعان بار كۇشتى جيناپ، اياماي كىرىسۋ كەرەك.
جانە قانداي بولسا دا ءاربىر اشىلعان كۋرستا قازاق تىلىندە كەڭسە ىستەرىن جۇرگىزۋ تاقىرىپتى نۇسقالار كورسەتەتىن بولۋ كەرەك. كەڭسە جۇرگىزۋ ىستەرىنە ورىسشا حات بىلمەيتىن بولسا دا، قازاقشا حات بىلەتىن قازاق جىگىتتەرىن تانىستىرۋ قاجەت.
سول كۋرستارىندا وقيتىن بولسىن، ميليسيا كۋرستارىندا وقيتىن بارشالارى دا كەڭسە ىستەرىن جۇرگىزۋ نۇسقالارىن بىلۋگە كەرەك.
ويتكەنى وسى ايتقان مەكەمەلەردىڭ ەل اراسىنداعى بۇتاقتارىنىڭ بارىندە ءىستى قازاق تىلىندە جۇرگىزەتىن بولادى. قايدا وقىپ جۇرسە دە قازاق جىگىتتەرىنىڭ ءبارى دە ءىستى قازاق تىلىندە جۇرگىزەتىن بولادى. ءبارى دە كەڭسە ءىسىن جۇرگىزۋدى بىلۋلەرى قاجەت.
قازاعى كوپ جەردە كەڭسە ىستەرىن قازاق تىلىندە جۇرگىزۋ رەتىندە ەل ارالاعان، قالا ارالاعان جۇمىسكەرلەردىڭ ءبارى دە جاردەم قىلىپ، جول كورسەتىپ، بۇل ماسەلەنىڭ ورىندالۋىن تەكسەرىپ وتىرۋلارى كەرەك. مىنە، ءسويتىپ، جۇمىلىپ جالپى جۇرت كىرىسسە عانا بۇل ىستەن كوڭىلدەگىدەي جەمىس شىعادى.
كەڭسەلەردە قىزمەت ىستەرى قازاقشا جۇرگەندە عانا بۇل كۇنگە شەيىن ءقادىرسىز بولىپ كەلگەن قازاقشا حات بىلەتىن ادامداردىڭ باعالارى ارتادى. جۇرت وقۋعا ىنتالىق بولىپ كىرىسەدى.
بۇل — قازاقستاننىڭ، جالپى ەڭبەكشىلەردىڭ الداعى ءبىر تىعىز كەرەكتى ءىسى.
25.06.1923 جىل
You Might Also Like
-
بۇگىنگە شەيىن قازاقتى ورىستار «كيرگيز» دەپ كەلدى. نە سەبەپتى قازاقتى ورىس «كيرگيز» دەپ كەتكەنىن تەكسەرمەي-اق، ول «كيرگيز» دەگەن اتتىڭ قالايشا جالپى قازاققا جاپسى...
-
قازاقستاننىڭ ورتالىق كەڭەسى (سوۆەت) كوميتەتىنىڭ جاڭادا بولىپ وتكەن 3ء-شى جالپى جيىلىسى: «قازاقستاندا قازاعى كوپ جەرلەردە مەكەمە ىستەرى قازاق تىلىندە ءجۇرسىن، بۇل الدىمەن بولىستاردا باستالسىن&ra...
