كىشكەنتاي كورشى
بۇل كىشكەنتاي قىز ءبىزدىڭ كورشىمىزدىڭ قولىنا جاقىندا عانا كەلدى. سوندا دا، ول وسى ماڭايداعى تۇرعىنداردىڭ بارىمەن كوپتەن تانىس، سىر مىنەز ادامداي ەتەنە بوپ، ارالاسىپ كەتتى. ونى بالا دا، ۇلكەن دە جاقسى كوردى. دەمالىس كۇنى بالا بىتكەننىڭ ءبارى سونىڭ توڭىرەگىنەن شىقپايدى. ونىڭ بىلمەيتىن ويىنى، تاپپايتىن ونەرى جوق: نەشە ءتۇرلى ويىنشىقتار جاسايدى، قاعازدان سان الۋان كەستەلەر ويادى.
ال، ونىڭ ۇلكەندەرمەن ارالاسۋى دا قىزىق. ءبىرىن اكە، ءبىرىن اعا، ءبىرىن اجە، ءبىرىن اپالاپ سالعان جەردەن-اق وزىنە ۇيىتىپ الادى. ولارمەن، قىسىلىپ-قىمتىرىلماي، ءوزىنىڭ تۋعان اكەسىندەي يا شەشەسىندەي ەركەلەي، ەشبىر ىركىلمەي سويلەسەدى.
جابىعۋ، قامىعۋ ياكي جاتىرقاۋ، توسىرقاۋ دەگەندەردى بىلمەيتىن، جۇرەگىن تەك قۋانىش قانا جايلاعان بۇل كىشكەنتاي جانعا قاراپ ەرىكسىز كۇلىمسىرەيسىڭ. بويىڭىزدى الدەنەندەي كوڭىلدى اعىن بيلەپ تە كۇلىمسىرەيسىڭ.
ءبىر عاجاپ تىنىمسىز جان. ونىڭ ءبىر مينۋت دامىل تاپقانىن ءوز باسىم كورگەن ەمەن. جۇمىسىنان قايتسا پاتەرىنە كەلە سالىپ يا كەستە توقيدى، يا كىتاپ وقيدى، نەمەسە ءۇي جۇمىسىمەن اينالىسىپ كەتەدى. ايتەۋىر قاراپ وتىرۋ دەگەن وندا بولا بەرمەيدى. جانە ءبىر تاماشاسى: سول جۇرگەننىڭ بارىندە ىلعي ولەڭدەتەدى دە جۇرەدى.
مەن ءبىر ءسوزدىڭ رەتىندە وعان:
— گۇلسارا، سەن ءانشى بولۋىڭ كەرەك؟ — دەدىم كۇلىپ.
— نەلىكتەن ولاي دەيسىز؟
— ولەڭدەتپەي جۇرمەيتىن ءبىر كەزىڭدى كورمەيمىن.
— قايداعى انشىلىك! انشەيىن، ىڭىلداماسام ءىشىم پىسىپ كەتەدى.
— ءاي بىلمەيمىن...
— راس ايتام، اعاي. مەنەن ءتورت جاس ۇلكەن اپايىم بار، انە سول ءانشى!
— ول قايدا ءقازىر؟
— كونسەرۆاتوريادا وقيدى. وي، ەندى ونىڭ داۋسى كەرەمەت، اعاي!
ول مۇنى ايتقاندا كوزدەرى جايناپ كەتتى. مۋزىكانى جاقسى كورەتىندىگى، بۇل ونەرگە قىزىعا قارايتىندىعى، ءارى اپاسىنىڭ تالانتىن قاتتى باعالايتىندىعى اڭقىپ تۇردى.
— ونى تىڭداۋىمىز كەرەك ەكەن، — دەدىم مەن.
— تاياۋدا راديودان ءان سالۋعا ءتيىس...
— سەن ماعان ايتاسىڭ عوي؟
— ايتام، ايتام، — دەدى ول قۇلشىنىپ.
...ءبىر كۇنى گۇلسارا كەشكە جاقىن جۇگىرىپ كەلدى.
— اعاي، راديو تىڭداڭىز. مەنىڭ اپايىم ءان سالىپ جاتىر.
ءوزىم بىلەتىن ءبىر جاس كومپوزيتوردىڭ اباي ولەڭىنە شىعارعان ءانى قۇلاعىما بىردەن جىلى ەستىلە كەتتى. ادەتتە، باسقا ءانشىنىڭ اۋزىنان ەستىپ جۇرگەنىمدە، بۇل ءاننىڭ كەي جەرى ۇناسا دا، كەي جەرى ۇناماي، نە بۋلىعىپ، نە تىم قۇلاقتى جىرتىپ، الا- قۇلا بوپ، جۇدەپ ەستىلۋشى ەدى. بۇل جولى سونىڭ بىردە-بىرى بايقالماي، ءان اۋەنى اسەم سازبەن تابيعي ورىستەپ، تابيعي باياۋلاپ، مول كۇمبىرمەن ىرعالا تەربەلىپ تۇر. ءاربىر ءسوز، ءاربىر ىرعاق جۇرەككە بويلاپ سەزىمگە شاۋىپ، كوڭىلدى بارعان سايىن بالقىتىپ كەلەدى. ابايدىڭ شۋماقتارىندا بىردەن اڭعارىلماي ءسىڭىپ جاتقان ۇلى جۇرەك قازىناسى، تىنىسى كەڭ اشىلىپ، سەل بوپ تاسىپ، ءورشىپ بارادى، ءورشىپ بارادى... سول جويقىن كۇشپەن اعىتىلعان ءان الەمىندە اقىن اباي قايتا ءتىرىلىپ، قانات بىتكەن ماعىنالى سوزدەرىنە ۇلىلىق ويلى پىشىنمەن قاسقايا قاراپ، قۋانعاننان كوزىنە جاس الىپ تۇرعانداي سەزىلەدى.
«جاقسى ءاندى جاقسى ءانشى عانا تانىتا الادى، دەگەن وسى ەكەن عوي!» — دەدىم مەن كۇبىرلەپ.
مانادان بەرى تيتتەي قوزعالىستى دا قازاداي كورىپ، بۇلك ەتپەستەن شۇقشيا ءتۇسىپ، راديوقابىلداعىشقا قىبىرسىز قادالىپ وتىرعان گۇلسارا ماعان انتەك بۇرىلدى:
— اعاي، ماعان نە دەدىڭىز؟
— باۋىرىن اسقان ءانشى ەكەن، گۇلسارا.
— ونىڭ ايتاتىن اندەرىن پلاستينكاعا جازاتىن بولىپتى، — دەدى ول ءان بىتسە دە، سازدى ءۇن قۇلاعىنان كەتپەگەن بولسا كەرەك، سونى بۇزبايىن دەگەن ادامشا مۇلدە اقىرىن سويلەپ.
— ءار ازاماتتىڭ ۇيىندە بۇلبۇلشا سايراپ تۇرساق، شىركىن، ول ۇلى مارتەبە عوي، — دەدىم مەن.
— ارينە، — دەدى ول ءسابي جۇزدە الدەنەگە قاتتى قىزىققاندا پايدا بولاتىن جىميۋ تارىزدەس، سوزبەن ايتىپ بولماس بولەكشە ءبىر سۇيكىمدى شىراي تۋىپ.
ءدال وسى مينۋتتا ول نە ويلادى، نەندەي قيالعا شومدى؟ ونشاسىن مەن بىلە المادىم. مۇمكىن ول ءار سەميانىڭ قالاۋلى بۇلب ۇلى بولعىسى كەلەدى مە ەكەن؟ الدە، ءتىپتى، ءان ەمەس، ءوز بويىندا بار ونەردەن ادەمىلىك ىزدەپ، سونىڭ ءلاززاتىن تاتسام- اۋ دەگەن سەزىمنىڭ شىرىنىن جۇتىپ وتىرماعانىن دا كىم ءبىلسىن؟!
بۇدان كەيىن ول ەكى-ۇش كۇن كورىنبەي كەتتى. جۇمىستان كەلەدى، سودان كەيىن قايتىپ پاتەرىنەن شىقپايدى، ءتىپتى، ىڭىلداپ جۇرەتىن ءانىن دە ازايتتى. مەن ونىڭ مۇنىسىنا تاڭ قالدىم. نە بولدى ەكەن وعان؟ الدە اۋىرىپ ءجۇر مە؟ ەگەر ولاي بولسا، جۇمىسقا بارماس ەدى عوي، — دەپ ويلادىم. اۋلادا اعاش بۇتاپ جاتقانىن كورىپ قاسىنا باردىم.
— سەن نەگە ءۇي كۇشىك بولىپ كەتتىڭ؟ ولەڭدەتىپ ءجۇرۋشى ەڭ، ونىڭ دا ەستىلمەيدى. بۇل قالاي؟ — دەدىم.
— ولەڭ ايتقىم كەلمەيدى، — دەدى ول، سەلقوستاۋ جاۋاپ بەرىپ.
— ءان سالعىم كەپ تۇرادى دەيتىنىڭ قايدا؟
— ەندى كەلمەي قالدى.
— نەگە ولاي؟
سىرت قاقپادان ءبىر جولداستارى كەلدى دە، گۇلسارانىڭ نازارى سولارعا اۋدى. مەن مۇنان سوڭ تاپتەشتەپ سۇراپ جاتقانىم جوق.
كۇندەر ءوتىپ جاتتى. گۇلسارانىڭ كوڭىلسىزدىگى دە ۇمىتىلدى. بۇل جايىن قايتىپ مەن سۇراعام دا جوق، ول ايتقان دا جوق.
كۇن دەمالىس بولاتىن. مەن قاقپا الدىنا شىعىپ تۇر ەدىم، گۇلسارا مەنى كورە سالىپ جۇگىرىپ جەتىپ كەلدى. مەن: «حال قالاي، گۇلسارا؟» دەگەنىمشە- اق ول داعدىلى شاپشاڭدىعىمەن ۇرشىقتاي ۇيىرىلە جايناڭ قاعىپ، ءسوزدى ءوزى باستاپ تا ۇلگىردى.
— اعاي، ءسىزدىڭ قولىڭىز بوس پا؟ — دەدى ول.
— ءيا، بوس.
— ەگەر ەرىنبەسەڭىز، سىزگە ءبىر نارسە كورسەتسەم بە دەپ ەدىم.
— جاقسى، كورسەت.
ول جۇگىرگەن بويىمەن پاتەرىنە قايتادان كىرىپ كەتتى دە، ءۇي يەسى قاليا جەڭگەيدى ەرتىپ شىقتى.
ول ءبىزدى گوركيي كوشەسىندەگى ەكى قاباتتى دۇكەنگە الىپ كەلدى.
— وڭعا بۇرىلىڭىز، — دەدى ول ۇستىڭگى قاباتقا شىققان سوڭ، مەن سول جاقتاعى بولىمشەگە قاراي بەتتەپ بارا جاتىر ەدىم.
ۇشەۋمىز دۇكەننىڭ پالتو ساتىلاتىن بولىمىنە كەلىپ توقتادىق.
— بىزگە مىنا تۇرعان ءۇشىنشى پالتونى كورسەتىڭىزشى، — دەدى ول دۇكەنشىگە.
قارا كوك قىمبات شۇعادان تىگىلگەن، 48-رازمەرلى ايەل پالتوسى الدىمىزعا كەلىپ تە قالدى.
— ءسىز الۋشى ما ەدىڭىز؟ — دەدىم مەن قالياعا بۇرىلىپ.
— جوعا... ونى قايتەم؟
پالتونىڭ كىمگە كەرەك ەكەنىن ەندى اڭعارعانداي بولدىم.
گۇلسارا جاسى ون التى- ون جەتىلەرگە كەلسە دە، سۇيەگى ۋاقتاۋ بولاتىن. اسىر-تۇسىر بالالىق مىنەزىنە وسى كىشكەنتايلىعى قوسىلىپ، ونى كوزگە ءتىپتى ءسابي ەتىپ كورسەتەتىن. سول تيتىمدەي گۇلسارامىزدىڭ بىرەۋدەن الاسا، بىرەۋدەن بيىك، كادىمگى ورتا بويلى ايەلگە شاق 48-رازمەر پالتونى تاڭداپ تۇرعانى كۇلكىمدى كەلتىردى.
— بۇل ساعان ۇلكەن عوي، گۇلسارا، — دەدىم مەن كەلىپ قالعان كۇلكىمدى كەيىنگە سىرىپ.
ءارى تاڭدانۋدان، ءارى ويلانۋدان قۇر ەمەس، كۇلىمسىرەگەن پىشىنمەن، كوزىنىڭ اياسىن ۇلكەيتە، ول ماعان ءسال قادالا قاراپ قالدى دا، ارتىنان كۇلىپ جىبەردى.
— ماعان ۇلكەن ەكەنىن مەن بىلمەي تۇر دەپ ويلايسىز با؟
مەنىڭ ەسىمە سول ارادا اپاسى تۇسە كەتتى دە. «ە، بۇل سوعان العالى ءجۇر ەكەن عوي، — دەگەن وي كەلدى. — مەنى نەمەنەگە اكەلىپ ءجۇر بۇل؟»
— ال، اپاي، كيىپ كورىڭىزشى، — دەدى ول قالياعا اينا الدىنا بارىپ، — اعاي، ءسىز دە بەرى كەلىڭىز.
قاليا پالتونى كيىپ، اينا الدىنا باردى. گۇلسارا ونى ەكى يىعىنان ۇستاپ، بىرەسە ونعا، بىرەسە سولعا، بىرەسە شىر اينالدىرىپ، ارتقا بۇرىپ، ءبىراز ءۇڭىلىپ شىقتى دا ماعان:
— اعاي، كانە، ءسىز قاراڭىزشى، — دەدى.
— جاقسى قونىپ تۇر، — دەدىم مەن.
— جوق، بىلاي جاقىنداپ، سىن كوزىڭىزبەن قاراڭىزشى.
مەن «قۇر جاقسىمەن» وڭاي قۇتىلماسىمدى ءبىلىپ، بىردەڭە دەگەلى پالتودان ءمىن ىزدەپ، الگىدەي ەمەس، قادالا قارادىم. گۇلسارانىڭ ءوزى ءتارىزدى، بىرەسە تۇيمەسىن اعىتتىم، بىرەسە تۇيمەسىن قايتا سالعىزىپ، وزىمشە ءجىتى- اق قاراعان بولىپ جاتىرمىن. ءبىراق قانشا قاراسام دا، قانشاما اقاۋ ىزدەپ كورسەم دە، پالتودان ءمىن تابا المادىم. ءبىتىم تۇلعاسى كەلىسسىزدەۋ قاليا جەڭگەيدىڭ وزىنە دە كەلبەت بەرىپ، دەنە قۇرىلىسىن سۇلۋلاندىرىپ، كوزگە ءبىر ءتۇرلى ادەمى ەتىپ جىبەرگەن.
— جوق، گۇلسارا، بۇل ءمىنسىز تىگىلگەن پالتو!
— اپاي، ءسىز نە دەيسىز؟
— جاقسى-اق، — دەدى قاليا جەڭگەي تامسانىپ.
— جەڭىنىڭ ۇشىن قالاي دەيسىز، وسىلاي ءبۇرىپ كەلتىرگەن قونىمدى ما؟ وڭىرىنە، ەتەگىنە، بەلىنە زەيىن اۋدارىڭىزشى. كەلىسە مە؟.. بەلبەۋى تىم جالپاقتاۋ ەمەس پە؟..
— جوق، جوق، ماعان ءبارى دە ۇناپ تۇر، — دەدى قاليا پالتونى شەشىپ.
— دەگەنمەن، شىن الاتىن بولعان سوڭ وزىنە كيگىزىپ كورسەتكەنىڭ ءجون عوي، — دەدىم مەن.
— كىمگە كيگىز دەيسىز؟
— اپايىڭا دەيمىن.
— ءسىز سوعان الادى عوي دەپ پە ەدىڭىز؟
— ەندى قالاي؟..
— سىزدەر المايتىن بولدىڭىزدار ما؟ ولاي بولسا، ماعان رۇقسات ەتىڭىزدەر، — دەدى ءبىر جاس ايەل.
ول ايەل دە پالتونى كوپ اينالدىردى. ونىڭ دا جانىندا ءبىز سياقتى «كەڭەسشىلەرى» بار ەكەن، ءبارى جابىلا قاراپ، «تاماشا تىگىلگەن» دەگەن تۇيىنگە كەلدى.
— ماعان چەك جازىپ بەرىڭىزشى، — دەدى ايەل ۇستىنەن پالتونى شەشپەستەن دۇكەنشىگە بارىپ.
«اۋ، الاتىن ءبىز ەمەس پە ەدىك، سەن نەگە ۇندەمەي تۇرسىڭ» دەگەن يشاراتپەن مەن گۇلساراعا قارادىم. ول مەنىڭ مۇنىمدى ۇقپادى ما قالاي، ەكى كوزىن جاڭاعى ايەلدەن الماي جاۋتاڭ-جاۋتاڭ قاراۋمەن بولدى.
— گۇلسارا، سەن نەگە ۇندەمەيسىڭ، الدە المايتىن بولدىڭ با؟ — دەدىم مەن تىقىرشىپ.
— ءبىز شۋ باستا-اق العالى كەلگەنىمىز جوق قوي...
— ولاي بولسا، ءبىزدى نەمەنەگە ەرتىپ كەلدىڭ؟
— كوردىڭىزدەر عوي، سىناپ بەرىڭىزدەر دەپ اكەلدىم عوي.
— وي، بالامىسىڭ دەگەن، سويدەگەن دە ءسوز بولادى ەكەن-اۋ...
مەنىڭ بۇل سوزىمە وراي جاساۋدىڭ ورنىنا:
— ءسىز مەنىڭ انەۋكۇنى نەگە رەنجىگەنىمدى بىلەسىز بە؟ — دەدى ول دۇكەننىڭ ەسىگىنەن شىعا بەرىپ...
— سۇراپ ەم، ايتپادىڭ عوي.
— سوندا دا وسىنداي ءبىر پالتونىڭ ىلاڭى بولاتىن.
— قالايشا؟
— جۇرتتىڭ ءبارى كيىپ كورىپ ۇناتپاي: «وسىنشاما جاقسى ماتەريالدى كەلىستىرىپ تىگە الماي قور ەتكەن. قانداي كەشەنىڭ قولىنان شىقتى ەكەن؟..» دەپ كەيىپ كەتكەن... جانعا بۇل قالاي باتپاسىن!..
مانادان بەرى باسقاشا جورىپ، ۇقپاي قويسام، ءوز ونەرىنىڭ ىستىعىنا كۇيگەننەن، سۋىعىنا توڭعاننان تۋعان جان قۇبىلىسى ەكەن عوي، ەندى عانا ۇققان جوقپىن با!..
— جارايسىڭ شەبەرىم، — دەپ ونى ارقاعا قاقتىم.
— ارينە، ول مەنىڭ العاشقى ءىسىم ەدى... مەن وندا كەل ونەر ۋچيليششەسىن جاڭادان عانا ءبىتىردىم عوي. كوپ نارسەنى اڭعارا الماي قالىپپىن. ال، سوڭعى تىككەن پالتومدا سونىڭ ءبارىن ەسكەرگەن سياقتىمىن... ءبارىڭىز دە ۇناتتىڭىزدار عوي...
مەنىڭ كوز الدىما دۇكەن ىشىندە قالعان ادەمى پالتولى ادەمى ايەل ەلەستەيدى. ادامدارىمىزدىڭ ىشكى دۇنيەسى قانداي سۇلۋ بولسا، سىرت كەلبەتى دە سونداي كەلىسىپ تۇرعانى جاقسى-اق ەمەس پە!.. سوندىقتان دا، تاماشا ادامدارىمىزدىڭ كيگەن كيىمى دە تاماشا بولۋى ءۇشىن، قىزمەت ەتۋشى وسىناۋ كىشكەنتاي كورشىمنىڭ قاراپايىم ونەرىن، جۇرەك قىلىن شەرتەر بۇلبۇل اپاسىنىڭ شىنايى ونەرىنەن ءوز باسىم كەم قادىرلەمەيمىن. ماعان بۇل دا ىستىق.
دەكابر، 1951.
You Might Also Like
