InfoHub Logo

كوكتەمدىك جانارگۇلدىڭ (گوريسۆەت ۆەسەننيي، ادونيس ۆەسەننيي، Adonis vernalis) شيكىزاتى اپتەكالاردا تۇنبا جاساۋ ءۇشىن، ال زاۆودتاردا گالەندى پرەپاراتتار مەن گليكوزيدتەر الۋ ءۇشىن قولدانىلادى. بۇل وسىمدىك ءساۋىر ايىندا ورماندى ايماقتاردىڭ شەتىندە، دالالى جەرلەردە ءوسىپ، دوڭگەلەكتەنە بىتكەن اشىق سارى گۇلدەرىن شاشا گۇلدەيدى. كوكتەمدىك جانارگۇلدىڭ التىنداي سارى گۇلدەرى كوكتەمگى قۋانىش پەن ماحابباتتىڭ حابارشىسىنداي، وسىمدىكتىڭ العاشقى جاپىراقتارىمەن بىرگە پايدا بولادى. جانارگۇل بۇل كەزدە وتە ادەمى كورىنەدى. ەرتەدەگى فينيكيا مەن سيريادا «ادونيا» دەپ اتالعان كوكتەممەن العاش كەزدەسۋ مەيرامى ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعان. مەديسينالىق اتى سودان الىنعان.

جانارگۇل بيىكتىگى جارتى مەترگە دەيىن جەتەتىن، جۋانداۋ كەلگەن قوڭىرقاي قارا، تامىر ساباعى بار، كوپ جىلدىق وسىمدىك. جاپىراقتارى جىڭىشكە ءارى قالىڭ، تومەنگىلەرى كەزەكتەسىپ ورنالاسقان. ساباقتارىنىڭ بۇتاقتارى كوپ، سىرتى تەگىس، ءتۇپ جاعىنداعى جاپىراقتارى قابىرشىق سىقىلدى قوڭىر بولىپ كەلەدى. گۇل جاپىراقتارىنىڭ سانى 14-20، گۇل شەڭبەرى ءىرى، 5 سانتيمەترگە دەيىن جەتەدى. گۇل توستاعانشاسىنىڭ جاپىراقشالارى بەسەۋ. قازاقستاندا كوكتەمدىك جانارگۇلدىڭ باسقا دا 7 ءتۇرى كەزدەسەدى. ءبىراق ولاردىڭ كوبىندە جۇرەك گليۋكوزيدتەرى 2-3 ەسە از بولادى. تەك تۇركىستاندىق جانارگۋلدىن، ەمدىك قاسيەتى عانا كوكتەمدىك جانارگۇلمەن بىردەي.

كوكتەمدىك جانارگۇلدىڭ جەردىڭ ۇستىندەپ جاپىراقتى بولىگىن اپرەل ايىندا گۇلدەگەننەن باستاپ، شىلدە ايىنىڭ باسىندا تۇقىمى شاشىلعانعا دەيىن جينايدى. وسىمدىكتى پىشاقپەن كەسىپ، وراقپەن ورىپ الادى. تامىرىمەن جۇلۋعا بولمايدى. ويتكەنى ودان وسىمدىكتىڭ ءبىر جولا جويىلىپ كەتۋى مۇمكىن. ورىلىپ الىنعان ءشوپتى جەل قاعاتىن جەردە كولەڭكەدە دەرەۋ كەپتىرىپ الۋ كەرەك. دايىندالعان شيكىزات قۇرعاق بولمەدە قاعازعا ورالىپ، اعاش جاشىكتە ساقتالادى. بۇل وسىمدىكتىڭ قۇرامىندا سيمارين، ادونيتوكسين دەگەن جۇرەك گليۋكوزيدتەرى بار.

كوكتەمدىك جانارگۇلدىڭ مەديسينادا كەڭىنەن قولدانىلا باستاۋىنىپ وزىندىك تاريحى بار. وتكەن عاسىردا ن. ا. بۋبنوۆ دەگەن دارىگەر جۇرەك بۇلشىق ەتتەرىنىڭ جۇمىسى ناشارلاپ، ىشىنە سۋ جينالىپ، اياقتارىن ىسىك شالعان اۋرۋلاردى تاۋىپتەردىڭ بەلگىسىز ءبىر شوپتەرمەن ەمدەپ جازىپ جۇرگەنىن بايقاپ قالادى. ۇزاق زەرتتەۋدىن ناتيجەسىندە ن. ا. بۋبنوۆ بەلگىلى عالىم س. پ. بوتكيننىڭ اۋرۋحاناسىندا تاۋىپتەردىڭ قولدانعان كوپتەگەن شوپتەرىنىڭ ىشىنەن وسى كوكتەمدىك جانارگۇلدى ءبولىپ الادى دا، ونىڭ ەمدىك قاسيەتىن تولىق انىقتاپ شىعادى. بۇل ءشوپ جۇرەك ەتتەرىنىڭ كۋشى ازايىپ، اۋرۋ ادام ەنتىككەندە، دەنەدەگى قان اينالىسى ناشارلاعاندا، سونىڭ اسەرىنەن نەسەپ جۇرمەي قالعاندا قولدانسا، وتە جاقسى ناتيجە بەرەدى. جۇرەككە نەعۇرلىم كۇشتى اسەر ەتەتىن ناپەرستيانكا سياقتى دارىلەرمەن سالىستىرعاندا بۇل ءدارىنى قولدانۋ قاۋىپسىزدەۋ، سەبەبى ول جۇرەك ەتتەرىندە ساقتالىپ، ۇستەمەلەنىپ جينالمايدى، بەلگىلى ۋاقىتتان كەيىن ورگانيزمنەن شىعىپ كەتىپ وتىرادى.

كوكتەمدىك جانارگۇل جۇرەك نيەۆروزىنا قارسى جانە ورتالىق نەرۆ جۇيەسىن تىنىشتاندىراتىن، نەسەپ جۇرگىزەتىن ءدارى ورنىنا دا قولدانىلادى. بۇل برونح دەمىكپەسى دەپ اتالاتىن اۋرۋدى ەمدەيتىن ءدارىنىڭ قۇرامىنا كىرەدى. وسىمدىكتىڭ تۇنباسى بىلاي جاسالادى: 6-8 گ ءشوپتى 200 گرامم قايناعان سۋعا سالىپ تۇندىرادى. تۇنبانى كۇنىنە 1 اس قاسىقتان 3-5 رەت تاماقتان سوڭ ىشەدى. كوكتەمدىك جانارگۇل ۋلى وسىمدىك بولعاندىقتان، ءدارى رەتىندە تەك دارىگەردىڭ عانا بايقاۋىمەن پايدالانىلادى.

---