InfoHub Logo

ەرتە ۋاقىتتا ماحمۇت دەگەن حان بولىپتى. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە حان قول استىنداعى حالقىنا تەگىس حابار سالىپتى. «ءۇش اۋىز ءسوز سۇرايمىن، سونى شەشكەن ادامعا ات باسىنداي التىن بەرەمىن. قارت بولسا، اقىلشى قىلىپ ءوز قاسىما الامىن. جاس بولسا، ورنىمدى بەرىپ سوڭىنا ەرەمىن»،– دەيدى.

سونىمەن بار حالقى جينالعاننان كەيىن حان ءوزىنىڭ ماقسۇتتى سۇراعىن حالىققا ايتادى. حان: «ءبىرىنشى – تاتتىدە نە ءتاتتى؟ ەكىنشى – قاتتىدا نە قاتتى؟ ءۇشىنشى – اۋىردا نە اۋىر؟» – دەيدى.

جيىلعان كوپشىلىك قانشا ويلاسا دا تابا المايدى. سول كەزدە بوساعادان ءبىر قىز تۇرىپ سويلەۋگە رۇقسات سۇرايدى.

— جاسىم وندا، اتىم – كۇلشە. بالىقشى شالدىڭ قىزىمىن. بالا دەپ سەرتىڭىزدەن تايماساڭىز مەن بۇل ءۇش ءسوزىڭىزدىڭ ءمانىسىن شەشىپ بەرەيىن، – دەيدى قىز. حان رۇقسات بەرەدى، سوندا قىز:

— بالدان ءتاتتى – جىگىتتىڭ ادال جارى، تاستان قاتتى – جوقتىقتىڭ وتكەن زارى. شىن ۋاعدادان اۋىردى كورە المادىم، ۋاعداعا بايلانىستى ەردىڭ ارى، – دەپ جاۋاپ بەردى. سوندا حان:

كۇلشە قىز ال التىندى تاپتىڭ راس،

سوندا دا ءسوز قيسىنىن ايتپاي بولماس.

اراسىن ەرلى-زايىپ قايدان ءبىلدىڭ،

كورمەگەن ماحابباتتى ءورىمسىڭ جاس.

جوقتىقتىڭ جاس بالاعا زارى وتە مە.

بالادان اۋىر ۋاعدا دامەتە مە.

نەلىكتەن جاس جۇرەككە تۇسكەن سانا 

ءىس ەكەن تاڭعالارلىق رەتىنە؟! – دەپتى.

سوندا قىز ايتادى:

— مەن تەڭىزدىڭ جيەگىندە بالىقشى  شالدىڭ جالعىز قىزىمىن. شالدىڭ مەنەن باسقا بالاسى جوق. شالدىڭ كۇندەلىك بالىقتان باسقا تاپقان مالى دا جوق. مەن اكەممەن بىرگە قارماق، اۋ سالىپ تەڭىز جاعاسىندا بالىق ۇستاپ كۇنەلتەمىن.

كەشكە جاتقاندا اكە-شەشەم: «جانىم-كۇنىم، جالعىزىم»، – دەپ ورتاسىنا الىپ جاتۋشى ەدى. تاڭەرتەڭ ۇيقىمدى اشىپ تۇرعانىمدا شەتتە جاتام. سوندا ويلاۋشى ەدىم: «قانداي جاقسى بولسا داعى ءوزى سۇيگەن جارىنان ءتاتتى جاقىن بولمايدى ەكەن»، – دەپ.

ەكىنشى – تاستان دا جوقشىلىق قاتتى دەگەنىم، قايسى كۇنى اۋدان جالعىز شاباق تا الا الماي قايتتىق. سول كەزدە كارى اكەم تەڭ-قۇربىسى كەلگەندە ءدام تاۋىپ بەرە الماي: «قايران، جوقشىلىق»، – دەپ قايعىرىپ وتىرعانىن كوپ كوردىم.

سوندا جوقشىلىق تاستان دا قاتتى ەكەن-اۋ دەپ ويلادىم. ءۇشىنشى – ۋاعدا اۋىر دەگەنىم، وسى ءۇش سوزگە ۋاعدا جەڭىل بولسا، ات باسىنداي التىندى نەگە بەردىڭىز؟ وسىدان ۋاعدا اۋىر دەپ ەسەپتەدىم، – دەيدى كۇلشە قىز. سونان سوڭ حان قىزعا:

— ءۇش كۇننەن قالدىرماي اكەڭدى ماعان جىبەر. ۋاعدا جايىن بىلەتىن بالاسىڭ عوي، ءسوزىمدى اياقسىز قالدىرما! – دەيدى.

سونان سوڭ قىز حاننان العان ات باسىنداي التىندى ۇيىنە الىپ كەلىپ، اكە-شەشەسىن قۋانتتى. ءۇش كۇننەن كەيىن قىز بەرگەن ۋاعدا بويىنشا اكەسىن حانعا جىبەرەدى. حانعا جىبەرۋ الدىندا اكەسىنە: «وسىدان ءسىز حانعا بارىڭىز، ەگەر سۇراق بولسا، ءوزىڭىز جاۋاپ ايتارسىز. قيىن سوعاتىن سۇراق بولسا، ءۇش كۇنگە رۇقسات الىپ قايتىڭىز»، – دەيدى. شال بارعاننان كەيىن حان ونى ورداسىنا شاقىرىپ الىپ: «كەشە قىزىڭا ات باسىنداي التىن بەردىم، وزىڭە تاعى دۇنيە-مال بەرەمىن، جوقشىلىقپەن ءومىر وتكىزگەن ادام ەكەنسىڭ، ومىرلىك بايلىققا جەتكىزەم. بۇرىن التى قاتىنىم بار ەدى، وسىدان ءبىر پەرزەنت كورمەدىم. ەندى كەشەگى قىزىڭدى توقالدىققا بەر، ءسوزىم وسى»، – دەيدى.

سوندا شال:

جاس شىبىق قۋ تەرەككە تەڭ بولا ما؟

تەڭىزگە تەلمىرتكەنىڭ ءجون بولا ما؟

جىبەكپەن جوكە جولداس بولعان ەمەس،

بەكەرگە مەن قوسقانىم ەم بولا ما؟

ساعان قىزىمدى توقالدىققا ساتىپ كوپ التىن، مال العانىمنان ءوزىمنىڭ ەڭبەكپەن العان كۇندەلىكتى شاباعىم ارتىق، – دەيدى. حان بۇل سوزگە قاتتى اشۋلانىپ، جەندەتتەرىنە شالدى دارعا اسۋعا جارلىق ەتەدى. سوندا شال ساسقالاقتان ءۇش كۇنگە حاننان رۇقسات سۇراۋعا ءتىلى ازەر كەلەدى. حان ايتادى: «شال، ساعان ءۇش كۇنگە رۇقسات، ەگەر ايتقانىمدى ورىنداماي كەلسەڭ، وسى قۇرىلعان دار وسىلاي سەن كەلگەنشە قۇرىلعان قالپىندا تۇرادى. ءبارىبىر دارعا اسىلاسىڭ»، – دەيدى. شال جىلاپ-سىقتاپ ۇيىنە بارىپ حاننىڭ ءسوزىن قىزىنا ايتادى. سوندا قىز:

— بۇل ءۇشىن ءسىز جىلاماڭىز، مىڭ كۇن ولىك بولعاننان ءبىر كۇن تىرلىك ارتىق. ءسىز حانعا قايتا بارىڭىز، كوپ بەردى دەپ التىنىن الما، مەنىڭ ءوزىم ايتقان قالىڭمالدى بەرسە ريزالىق ەتىڭىز. ءبىرىنشى، كيىكتىڭ وڭ كۇلاعىن بەرسىن، جيىرما ءتىرى تۇلكى، وتىز قاسقىر، قىرىق ارىستان، ەلۋ ات، الپىس شىدەر، جەتپىس ارقان، سەكسەن قانى جوق كەپكەن جۇرەك بەرسىن. مۇڭسىز-قايعىسىز قارت ادامعا نەكەمدى قيعىزسىن، وسىنىڭ ءبارىن ورىنداپ بەرسە، ريزا بولىڭىز،– دەيدى. بۇل سوزگە شال اڭ-تاڭ بولىپ امالسىزدان حانعا بارادى. شال حانعا قىزدىڭ سالەمىن ايتادى. بۇل سوزگە حان قۋانىپ شالعا كوپ التىن سىي بەرىپ: «وسى ايتقان قالىڭمالىن تاۋىپ بەرەم»، – دەپ شالدى ۇيىنە قايتارادى.

سودان كەيىن حان ۋازىرلەرى مەن اقىلشى قاريالاردى شاقىرىپ جيناپ، قىز ايتقان اڭداردى قالاي ۇستاۋدىڭ ءادىسىن سۇرايدى. سوندا قاريالاردىڭ بىرەۋى تۇرىپ:

 — قاسقىر، تۇلكىنى ۇستاۋ وڭاي. ال ارىستاندى قالاي ۇستاۋعا بولادى؟ – دەيدى. كوپشىلىك قايران بولىپ وتىرادى.

وسىنىڭ ايتۋىن بىلگەن قىز، ۇستاۋىن دا بىلەدى. سوندىقتان قىزدىڭ ءوزىن العىزىپ سۇراۋ كەرەك، – دەيدى. سودان كەيىن حان قىزعا كىسى جىبەرىپ، قىزدى شاقىرتىپ الدىرادى. قىزدى ورتالارىنا الدىرىپ حان:

— ساعان وسى ارىستان، قاسقىر، اڭداردىڭ كەرەگى قانشا، ونىڭ ورنىنا التىن الساڭ بولماي ما؟ وسى اڭداردى الدىرعاندا سەندە نە ماقسات بار؟ – دەيدى. قىز ازىراق ۇندەمەي وتىرىپ:

— وتىرعان اتالار، اعالار! مەن اڭ سۇراعان جوق ەدىم، ءوزىمنىڭ قاتارلاس قۇربىما بارۋ ءۇشىن حاننان باسىما بوستاندىق سۇراعان ەدىم:

ون جاستا قىز كيىكتىڭ لاعى راس،

ەلۋدە ات بولماي ما قامال بۇزباس.

جيىرمادا ايەل تۇلكى بۇلاڭداعان،

الپىستا شىدەرلەۋلى بولماي ما باس.

وسىدان ءناپسى قاسقىر جالمايتۇعىن،

جەتپىستە ارقان اتتى بايلايتۇعىن.

قاسقىرعا قايرات قىلماس ارقانداۋلى ات.

جاستىقپەن جەرىم وسى ويلايتۇعىن.

قىزىقتا ءناپسى ارىستان بولار تولىپ.

سەكسەندە جۇرەكتەگى قانى سولىپ،

ار جاعىندا تىرلىكتىڭ نە ءسانى بار،

ساندا بار، ساپادا جوق بولماي ما ولىك.

ەندى نەكەمدى مۇڭسىز ادامعا قيدىر دەگەنىم جەر شارىندا مۇڭسىز ادام بولمايدى. مۇڭسىزدى سەن تابا المايسىڭ. سونىڭ ءۇشىن نەكەمدى ساعان مەن قيمايمىن دەگەنىم ەدى، ەندى حان، اقساقال، قاريالار سىزدەردەن مەنىڭ باس بوستاندىعىما ەرىك بەرىپ بوساتۋلارىڭىزدى سۇرايمىن. جانە وسى وتىرعان حان، قاريالار وزدەرىڭىزدىڭ ون جاستاعى قىزدارىڭىزدى ءبىر ەلۋدەگى شال الامىن دەسە، قانداي تورەلىك بەرەر ەدىڭىزدەر، مەنى دە سول ءوز بالالارىڭىزداي ەسەپتەڭىزدەر، – دەيدى. سوندا قارتتاردىڭ بىرەۋى وتىرىپ:

— حان، ءسىز سابىر ەتىڭىز! بالام، سەن باقىتتى بول، جولىڭ بولسىن! – دەپ، قىزعا رۇقسات بەرەدى. سوندا حان داعدارىپ ەشبىر جاۋاپ ايتا الماي وتىرىپ قالا بەرەدى.

---