InfoHub Logo

كۇلمەسحان مەن ءازىمحان ەكەۋى دوس ەكەن. كۇلمەسحان قىرىق ايەل السا دا، بىردە-بىر ەركەك بالا كورمەپتى. ايەلى قىز تاپسا بولدى تاستاي بەرىپتى. كۇلمەسحان سول كەزدە ءبىر سارتپەن كورشىلەس وتىرىپتى. حاننىڭ ءحالىن سارتتىڭ ايەلىنە ايتادى.

— ەگەر مەن قىز تاپسام، سەن ال دا، سەن ۇل تاپساڭ، مەن الايىن. قۇدايىم جارىلقاپ ۇل تاپسام، كەم جوق، — دەپ ۋاعدالاسادى. توعىز اي بولدى دەگەندە سارتتىڭ دا ايەلى بوسانادى. حانىم دا بوسانادى. حانىم قىز تاۋىپ، سارتتىڭ ايەلى ۇل تابادى. ولار ۋاعداسى بويىنشا بالالارىن دەرەۋ اۋىستىرادى، اۋىز باسىرتقىسىنا التىن ءدىلدا بەرەدى دە، «حانىم ۇل تاپتى»، — دەپ جاريا شاشادى. كۇلمەسحان كوپ كەشىكپەي دۇنيە سالادى. كۇلمەسحاننىڭ ۇلى ەرجەتكەن سوڭ ءازىمحاننىڭ بالاسى ايازحانمەن بىرگە قالىڭدىق ىزدەيدى. ەش ءبىرى كوڭىلىنە جاقپاي، ەڭ سوڭىندا سارتتىڭ قىزىنا كوزى تۇسەدى. ايازحان كۇلمەسحاننىڭ ۇلىن ەرتىپ سارتقا بارىپ قۇدالىق سويلەسەدى. سوندا سارت:

— ءبىر قوزى ەكى ەنەگە تەلى بولسا، ەتى كوپ بولا ما، مايى كوپ بولا ما؟ — دەپ سۇرايدى دا، ءبىر شىركەگ تارىنى جەرگە تاستاپ جىبەرىپ، اياعىمەن باسىپ جۇرە بەرەدى. ايازحان بۇل قىلىعىنىڭ استارىن بايقاپ قالادى دا، «بويىڭنان جانىڭ شىققانشا اۋزىڭنان شىعارما» دەپ [ەمەۋرىن ءبىلدىرىپ] تارىنى باسىپ كەتكەنىن جادىنا ساقتاپ:

— وي، مىناۋ ءبىر جىندى ادام ەكەن. اكەسى مىنانداي بولعاندا قانشا سۇلۋ بولعانىمەن قىزى باياعى وسىنىڭ اياعىن قۇشادى. قارا – حانعا بارمايدى، — دەپ كۇلمەسحاننىڭ ۇلىنىڭ ويىن اۋدارىپ جىبەرەدى. سول كەزدە حاننىڭ ءتورت ءۋازىرى وتىرىپ:

— سەن اي استىنداعى اقسۇلۋ دەيتىندى ال، — دەيدى. ايازحاننىڭ سۇڭعىلالىعىنا قىزعانعان ءتورت ءۋازىر ونى قيىن ساپارعا جىبەرگىسى كەلەدى. حاننىڭ ايتۋى بويىنشا ايازحان اقسۇلۋدى تاۋىپ كەلۋگە اتتىڭ باسىن بۇرادى. نەشە ايشىلىق جول ءجۇرىپ، ارىپ شارشاپ كەلە جاتقاندا اتى ولەدى. ونان ارمەن ايازحان قولىنا ءبىر تاياق ۇستايدى دا جاياۋ كەتىپ بارا جاتىپ قايىرشى شالعا كەز بولادى. ول ەكەۋى بىرىگىپ ءجۇرىپ وتىرىپ ءبىر قالانىڭ شەتىنە كەلگەندە ايازحان:

— ات اۋىستىرىپ مىنەيىك؟ — دەيدى. وعان شال ىزا بولىپ «قايداعى اتتى ايتىپ وتىرسىڭ» — دەپ شامدانادى، ونىسى تاياق اۋىستىرايىق دەگەن ءسوز تىگۋى. تاعى دا از جۇرگەن سوڭ:

— ساماۋىر قايناتايىق، — دەيدى. شال تاعى ىزا بولىپ، قايداعى «ساماۋىردى ايتىپ وتىرسىڭ؟» — دەپ شامدانىپ قىزاراقتاسادى. مۇنىسىن اناندايتىن جەردەگى ءۇش قابات تامنىڭ ۇستىنە شىعىپ وتىرعان ءبىر قىز كورەدى دە كىسىلەر جىبەرىپ، ايازحاندى الدىرىپ، نەگە كەرىلدەسكەنىن سۇرايدى دا ايازحاننىڭ وڭاي ادام ەمەس ەكەنىن بىلەدى. ول قىز سول ەلدىڭ حانى ەكەن. ايازحان اي استىنداعى اقسۇلۋدى ىزدەپ جۇرگەنىن ايتقان سوڭ ۇيىنە ءۇش كۇن جاتقىزىپ قويادى. ابدەن دەم الىپ بولعان سوڭ:

— ءجا، سەن اقسۇلۋدى الۋ ءۇشىن اۋەلى جولىڭداعى ەكى ايداھاردى ءولتىرۋ كەرەك. ونى مىنا قىلىشپەن شاپ تا، جەتى قابات تەمىر ۇيدەگى ايداھاردىڭ ۇشاتىن تۇلپارىن ءمىنىپ، اي استىنداعى اقسۇلۋعا باراسىڭ — دەپ قايتىپ الۋ جونىندە ۇقتىرىپ بەرەدى. ايازحان قىزدىڭ ايتۋىمەن بارىپ، اقسۇلۋدى الىپ، قايتا اينالىپ قىزعا كەپ، ايداھاردىڭ تۇلپارىن قىزعا سىيلىققا تارتادى. قىز اقسۇلۋمەن ايازحاندى ەلىنە اپارىپ سالادى. اقسۇلۋدى الىپ بەرگەن سوڭ ۋازىرلەرى ايازحانعا ونان ارمەن وشىگىپ، بۇل بىزدەن اسىپ تۇسەتىن بولدى، مۇنى تاعى ءبىر قاتەرگە جۇمسايىق، — دەپ ويلايدى. ءتورت ءۋازىر حانعا كەلىپ:

— حانەكە، ءسىزدىڭ اقسۇلۋىڭىزدىڭ جانىندا جارقىلداپ التىن كولىڭىز تۇرسا قانداي اسەم كورىنەر ەدى، — دەيدى.

— التىن كولدى كىم تابادى؟ — دەپ سۇرايدى حان.

— تاپسا، تاعى ايازحان تابادى، — دەپ ءۋازىر اربىلەيدى. ايازحان تاعى ساپارعا شىعادى. ول الدىڭعى جاقسىلىق ىستەگەن قىزعا كەلىپ التىن كولدى ىزدەپ جۇرگەنى تۋرالى اڭگىمەلەيدى. قىز:

— اعايىندى ەكى پەرى قىزىنىڭ قولىندا تۇرادى التىن كول. سەن اۋەلى جەر جاھانىنىڭ اسەمى جايناگۇل سۇلۋعا جەتۋىڭ كەرەك. ول ساعان التى ايشىلىق جەردى التى كۇندە ءجۇرىپ وتەتىن ءدۇلدۇلىن بەرەدى. ارى قاراي سەنى سول ءدۇلدۇل جەتكىزەدى. مىنا تۇماردى ول قىزعا كورسەتسەڭ، ساعان بار جاقسىلىعىن اياماي ىستەيدى، — دەپ تاعى دا جول سىلتەپ قويا بەرەدى.

ايازحان قىزدىڭ ايتۋى بويىنشا جەر جاھانىنىڭ ەڭ اسەمى جايناگۇل سۇلۋعا كەلەدى. ول تۇماردى كورگەن سوڭ ايازحانعا ءدۇلدۇلىن بەرىپ، التىن كولدى قايتىپ الۋ جاعىن ۇقتىرادى. جايناگۇلدىڭ ايتۋىنشا، ول ەكى پەرى قىز ءار جۇما سايىن جەكسەنبى كۇنى باۋ-باقشانى ارالاپ سەرۋەن قۇرادى. وندا ولار التىن كولدى قاپشىققا سالىپ، الما اعاشىنىڭ ساياسىنا قويادى ەكەن. ءدال سول كۇنى دۇلدۇلمەن الىپ قاشۋعا بەل بايلايدى. ءسويتىپ، التىن كولدى قاپشىعىمەن الىپ قاشىپ كەتەدى. جولدا تاعى الگى جاناشىر اقىلشى قىزعا سوعادى دا، ريزاشىلىق ءبىلدىرىپ، جايناگۇلدىڭ ءدۇلدۇلىن بەرەدى. «ەگەر ساعان مەن كەرەك بولسام، شاشىمنىڭ ءبىر تالىن الىپ تۇتەت، ءدال سول ساعاتتا دايىنمىن، — دەپ شاشىنىڭ ءبىر تالىن الىپ بەرەدى وعان دوسى.

ايازحان التىن كولدى اكەپ حانعا بەرەدى. بۇنى كورىپ قىزعانىش وتى قاۋلاعان ءتورت ءۋازىر ايازدى تاعى ءبىر جاققا جۇمساتادى.

— وي، تاقسىر، اقسۇلۋدىڭ جانىندا التىن كولىڭىز جايناپ تۇر. ەندى سول التىن كولدىڭ ۇستىندە التىن ساراي تۇرسا، ءتورت تۇلىگىڭىز ساي بولار ەدى؟ — دەپ بوجدىرەدى.

— اسپانعا التىن ساراي سالاتىن شەبەردى قايدان تابامىز، — دەيدى وعان.

— ونى مىنا دوسىڭ اياز تابادى. سونى جۇمسا، — دەيدى. اياز تاعى كەتەدى. ايازدىڭ اكەسى ءازىمحان ولەرىندە كۇلمەسحاننىڭ ۇلىنا ەرىنبەي جيىرما جىل ەڭبەك ەت دەگەن ەدى. سول اكەسىنىڭ ءسوزىن سىيلاپ تاعى ساپارعا شىعادى. ول ءوزىنىڭ دوس قىزىنىڭ ەلىنە كەلەدى. كوككە ساراي سالاتىن شەبەردى ىزدەتىپ جىبەرگەنىن ايتادى.

— ول شەبەردى وسىدان شىعىسقا قاراي جۇرە بەرسەڭ، الدىڭنان وگىزگە مىنگەن شال كەز بولادى. سونان سۇرا. ول ساعان قايدا تۇراتىنىن ۇقتىرادى، — دەيدى. ايازحان قىزدىڭ ايتۋىمەن كەتىپ بارا جاتسا، الدىنان الگى ايتقان شال شىعادى. شالدان سۇراعاندا:

— انەۋ كورىنگەن اقباستى تاۋدىڭ بوكتەرىندە ەكى شىنار بار. سول ەكى شىناردىڭ شىعىسىنداعى شىنارعا شىقساڭ، ەكى بالاپان جاتىر. ول ەكەۋىنىڭ شىعىسقا قاراپ جاتقانىن ال! — دەپ ۇقتىرادى. بارسا، ايتقانىنداي، ۇيرەكتىڭ ەكى بالاپانى جاتىر ەكەن. سونىڭ شىعىسقا كاراپ جاتقانىن الادى. اياز بالاپاندى الىپ، ەلىنە كەلىپ اكەپ بەرەدى. حان بالاپانعا:

— سەن دۇنيەنىڭ شەبەرى دەيدى عوي. كانە، ماعان ارناپ كوككە [اسپانعا] التىن ساراي سال! — دەپ بۇيىرادى. بالاپان قاناتىن ءبىر سىلكىپ كىسى بوپ تۇرىپ:

— سەن ماعان قۇرىلىس سالاتىن دۇنيە مۇلكىڭدى (اعاش، تەمىر، سياقتىلارىن) كوككە [اسپانعا] شىعارىپ بەر، — دەيدى.

— ونى مەن قايتىپ شىعارامىن؟ — دەگەندە.

— سەن ونى كوككە شىعارا الماساڭ، ونى مەن قايتىپ سالادى ەكەنمىن. حان ەمەس، اقىماق ەكەنسىڭ عوي، — دەپ ۇشىپ كەتەدى. بۇعان قاپالانعان حان ءتورت ءۋازىرىنىڭ باسىن كەسىپ، اقىماق بولعانىنا وپىق جەپ كۇيىنەدى.

ادال دوسى ايازحاننان سۇرايدى:

— مەن اقىماق بولدىم. وسى قىلىقتارىما قاراعاندا مەن ناعىز حان تۇقىمىنان بولامىن با، جوق پا الدە تەگىمدە باسقاداي شاتاق بار ما؟ — دەپ كۇماندانادى. ول ايتپايدى.

— ەندى ايتپاساڭ، باسىڭدى الامىن! — دەگەن سوڭ امالسىز بويىنان جانى شىعاتىن بولعاندىقتان، اقيقاتتى ايتۋعا تۋرا كەلەدى.

ايازحان بولعان جاعدايدى تۇپتۇقيانىمەن ايتىپ تۇسىندىرەدى. حان ابدەن تىڭداپ وتىرىپ، ادىلدىككە جۇگىنىپ، سارتتىڭ سۇلۋ قىزىن ايازعا الىپ بەرىپ، حان تاعىنا دوسى ايازدى وتىرعىزىپ، ءوزى باس ءۋازىر بولىپتى-مىس.

---