كۇرەستىڭ تۇيىسىندە
قىرمان — تولقىعان ادام تەڭىزى. تىزبەكتەلىپ، بىرىنە-بىرى يەگىن ارتا تىركەسىپ تۇرعان مايالار موينىن سوزىپ ادام تولقىنى — تەڭىزدەن اسا قاراپ تۇر.
الدەنەنىڭ... قارا شويىن دەنەسىنەن شىپ-شىپ اققان اششى تەردىڭ، ۇڭىرەيگەن جەز تاماق كومەكەيدەن لاقىلداپ اتقان قۇسىقتىڭ، ەكى بۇيىرىنەن دەمىن الىپ تۋلاعان جۇرەگىم مىڭ قۇبىلىسىنان شىققان ىرعاقتى كۇيدى ادام تولقىنىنىڭ شۋى اكەتىپ، باسىپ كەتىپ، كەسىپ تاستاپ تۇر.
ساعاتتاي سوققان كۇش پەن كۇرەس تولقىنى.
جالدانعان مايالار. كۇرەس كۇشىن جىرلاپ تۇرعان كومباينعا باۋلار دوپشا لاقتىرىلىپ جەم بولىپ جاتىر.
جاردان قۇيىلعان سۋدان سارىلداپ جاتقان بيداي. ونىڭ ءاربىر تامشىسىن ولشەپ، تارازىنىڭ قۋانىشتى ءتىلىن ەستىمەي ءبىلىپ تۇرعان كىرشى.
— بريگادير قايدا؟ — دەدى قارا مۇرت دەمبەلشە كەلگەن الاقان كوز جىگىت. قىرمان ەرلەرى ۇندەمەدى. كەيبىرەۋى نىعىزدانىپ، ەمىرەنە باسىپ جۇرگەن باسقارماعا كوزدەرىنىڭ ۇشىمەن ءبىر قاراپ، قايتادان ىسىنە كىرىستى.
بريگاديردى تابا الماي بەكسۇلتان قوسقا قاراماي كەتتى.
بريگادير جوقتىعىن پايدالانىپ بەكەن تىنىشىن الىپ، قاباعىن كەرنەپ جۇرگەن ۇيقىنىڭ جەتەگىنە ەرىپ، جۇگىرىپ مايانىڭ ۇستىنە شىقتى، ەتبەتتەپ جاتا قالدى. ءبىراق كۇڭكىلدەگەن داۋىس بۇيىرىنەن ءتۇرتىپ ەرىكسىز باسىن كوتەردى.
بريگاديردى تاپقان باسقارما مەن رۋدنوۆ قىرمانعا بەتتەپ كەلەدى.
— بالقوجا، سەندەردىڭ قارقىندارىڭ ءالى دە مۇشەلەرىنىڭ ۇيىمداسىپ ىستەمەيتىنىن كورەدى — دەدى باسقارما بەكسۇلتان.
— ارامىزدا جىك بار، جىكتى باستاۋشىلار بار. سودان بارىپ، سەن سالاردا مەن سالار تۋىپ وتىر — دەدى بالقوجا. — شاياحمەتوۆ «بريگادير باسقارا المايدى» دەپ كوپشىلىكتى ازعىرىپ، سوڭىنا ەرتىپ الىپ ماعان قارسى قويىپ وتىر.
— جارايدى، ونى تەكسەرەمىز — دەدى بەكسۇلتان ءبىر يىعىن كوتەرىپ قويىپ.
بۇلار اياڭداپ كومباينعا كەلدى.
كومباينشى رۋدنوۆ كومبايننىڭ جەلكەسىنە ءمىنىپ الىپ، بارابانششيكتەرگە كوماندا بەرىپ تۇردى.
— سال تەزىرەك! قيمىلدا!
قارا تەر جۇمىسشىلاردىڭ ماڭدايلارىنان ساۋلاپ اعىپ، مۇرنىنىڭ ۇشىنان مولتىلدەپ ومىراۋلارىنا تامىپ جاتتى.
ايىردىڭ ۇشىمەن شانشىلىپ تۇسكەن باۋلار ەكپىنىمەن كومباينعا بارىپ جوعالىپ جاتتى.
— شاياحمەتوۆ، باس حودقا! بۇل نە بوساڭسىپ كەتكەندەرىڭ — دەپ كومباينشى رۋدنوۆ ءبىر ايقايلاپ قويدى.
— ال، ەرىڭدەر! — دەپ شاياحمەتوۆ قاسىڭدا تۇرعاندارعا ايقاي سالدى.
— جولداس رۋدنوۆ، مىنا شاياحمەتوۆ قالاي icتەيدى؟ — دەدى بەكسۇلتان.
— كومسومولدىڭ ەكىنشىسى — دەدى كومباينشى رۋدنوۆ.
بۇل ءسوز بريگاديردىڭ جۇرەگىنە شانشۋداي قادالىپ، دەنەسىنە مۇزداق جۇگىرتىپ رۋدنوۆتىڭ ەكىنشى جارىنا شىعاردى.
قىرمان باسىندا ات جەتەكتەپ جۇرگەن ەكى بالا قولىن بىلعاپ، ايقاي سالدى.
— ۆەليكانوۆ، ۆەليكانوۆ!
كوك جورعا ماشينامەن سىرعىتىپ بىرەۋ كەلىپ تۇسە قالدى.
ايعاي-شۋعا كەپ، بەرىلە قويمايتىن شاياحمەتوۆتىڭ «ۆەليكانوۆ» دەگەن داۋىس سوزىمەن تۇرىپ قالعانداي جالت قاراتتى.
ۆەليكانوۆ-ساياساتتىق ءبولىمنىڭ كومسومول جۇمىسىن باسقاراتىن ۇزىن بويلى، قىر مۇرىن جاس جىگىت.
كەلە سالىسىمەن:
— ە، باسقارما، قارقىن قالاي؟ «قىزىل ەگىس» قاشان بىتەدى؟
— بىتىرەمىز عوي! — دەدى باسقارما.
اڭگىمە ۇزاققا سوزىلعان جوق، تۇسكى تاماق باستالدى. ەڭ سوڭىنان سىردىڭ ءتۇيىنىن شەشكەندەي ۆەليكانوۆ پەن شاياحمەتوۆ كەلدى. كيىز ءۇي، ىدىس-اياق.
جاعالاي ءاربىر كەرەگەنىڭ تۇبىندە ءوز استارىن وزدەرى جۇتىپ، ۇرىسقان كىسىدەي ءۇن-تۇن جوق كولحوزشىلار وتىر.
— ە، سەندەردىڭ، ورتادان ۇيىمداسقان تاماقتارىڭ قايدا؟
— مىناۋ نە! بريگادير قايدا؟ شاقىر بەرى — دەدى قىزارىپ ۆەليكانوۆ.
— مەن مۇندا، جولداس ناچالنيك — دەدى ەسىكتەن كىرىپ كەلىپ بالقوجا.
— سەن انەۋكۇنى تاماق ورتادان جەپ ەدىڭ عوي. ءوزىنىڭ قولىنا ۇلەستىرگەن بەرگەنىڭ نە؟
بريگادير ۇستالعان تۇتام قۇيرىعىن ۆەليكانوۆتىڭ ۋىسىنان جۇلىپ العىسى كەلدى.
— جوق... ە... ە... وسىلاي — دەدى.
— نە وسىلاي؟ باسقارما، نەنى باقىلاپ ءجۇرسىڭ؟
— بۇل بريگاديردىڭ شىعارعان زاڭى عوي! — دەپ شاياحمەتوۆ كيمەلەي سويلەپ، ءسوزدى ءبولىپ جىبەردى.
وتىرعان ءۇيدىڭ ىشىندە جيىلىس اشىلدى. بريگادانىڭ جۇمىسى تۋراسىندا بايانداما جانە كومسومول توبىنان شاياحمەتوۆتىڭ قوسىمشا بايانداماسى بولدى.
— كانە، قىرمان باسىنان قىزىلداي، ولشەنبەي تۇرعاندا بىرەۋلەرگە بيداي بەردىڭ بە؟ — دەدى ۆەليكانوۆ شۇيلىگە ءتۇسىپ.
— كىمگە بەردىڭ؟
— سۋ تاسۋشى ايتبايعا...
— جانە، انا كىمگە بەرگەنىڭ شە...
— ءيا، 60 كەلەگرامم بەردىم.
— سولارعا بەرگەندە، قالاي بەردىڭ، ەڭبەككۇنىنە قاراي بەردىڭ بە؟
بريگادير ۇندەمەدى.
— بەرگەنىنە دوكۋمەنتتەرىڭ بار ما؟
— قاجۇعىن وزىممەن اتالاس، سوندىقتان، العانىڭ ەش ۋاقىتتا جاسىرماس دەدىم. جۇسىپتەن قولحات الۋعا ۇمىتىپ كەتىپپىن.
— سەنىڭ بەرگەن بيدايلارىڭنىڭ ءتىزىمى بار ما؟
— بار — دەدى بريگادير. — ءاي، تۇر، الىپ كەلشى! اڭگىمە دەسە اۋزى اشىلا تىڭدايدى — دەپ بالاسىنا جەكىرىپ، اشۋىن سودان العانداي بولدى.
بالا جۇگىرىپ ەكى ءتىزىمىن الىپ كەلدى. تىلىمىزدە ەكى جۇزدەي ادامنىڭ اتىنا بەس-التى كۇنگە ءار جانعا 3 كيلودان بيداي بەرىلۋى جازىلعان.
— مۇنىڭ نە؟ — دەدى پومپوليت.
— بۇل كولحوزشىلارعا بەرىلىپ وتىرعان كۇندەلىكتى استىقتىڭ ءتىزىمى — دەدى بريگادير.
— بەرگەندە قالاي بەردىڭ، كۇندەلىكتى سوعىلعان استىقتىڭ 10-15 پروسەنت ەسەبىنەن ءار كولحوزشىنىڭ ەڭبەككۇنىنە قاراي بەردىڭ بە؟
— ءيا!
— ەندەشە، شاياحمەتوۆتىڭ قانشا ەڭبەككۇنى بار.
— 350.
— جۇپاردىڭ شە!؟
بريگادير جەر شۇقىدى..
— «ءيا» دەپ كوز بوياعىڭ كەلەدى. استىق ولشەنبەي جاتىپ قىرماننىڭ باسىنان بەرەدى ەكەنسىڭ، ال سەن ونىڭ 15 پروسەنت ەسەبىن قايدان بىلەسىڭ؟
— پۋرسەنتىڭدى بىلمەيمىن، شىراعىم، ايتەۋىر، ەڭبەككۇنگە قاراي بەرەمىز.
— ولاي بولسا نەگە جاننىڭ بارىنە بىردەي ءۇش كيلودان بەرىپ وتىرعانسىڭ، جوق، الدە سەنىڭ بريگاداڭدا جاننىڭ ءبارى بىردەي ىستەيدى مە؟
— ءيا... جوق، رۋدى قايتەيىك، ءبارىمىز كولحوزدامىز عوي.
— ال، ەندى استىقتى وسىلايشا ۇلەستىرۋدى نە دەيمىز، جولداستار — دەپ پومپوليت كولحوزشىلارعا قارادى.
— اۆانسى — دەدى بريگادير جۇلىپ العانداي.
پومپوليت بريگاديرگە ءبىراز سالماقتى كوزبەن قاراپ تۇردى.
— بۇل اۆانسى ەمەس-دەپ جان-جاعىنا قارادى دا-پاەك، پاەك، بايدىڭ، قۇلاقتىڭ جالشىسىنا بەرەتىن نارسەسى — دەدى پومپوليت.
— پاەك! — دەدى كۇبىرلەپ وزىنە-وزى ەسىك جاقتاعى بىرەۋ.
— ايتەۋىر، ءبارى دە ەڭبەك ەتىپ ءجۇر عوي، ءۇش كيلوعا تۇرارلىق ەڭبەككۇنى بار شىعار، ارتىنان ەسەپتەپ شىعارا جاتارمىز دەپ جانىنىڭ بارىنە بىردەي بەرۋگە بولا ما؟ جالقاۋ بەكەن نەگە از المايدى، ەكپىندى توقمىرزا نەگە كوپ المايدى؟ كومسومولدار قايدا؟
قىرمان باسىندا ولشەنبەي تۇرعان استىقتى ۇلەستىرۋگە كىمنىڭ قاقىسى بار؟ جولداستار استىق الدىمەن ۇكىمەتكە تاپسىرىلۋى كەرەك. ءبىراق سونىمەن قاتار كۇندەلىكتى قىرماننان 10-15 پروسەنتتەيى ەڭبەككۇنگە قاراي كولحوزشىلاردا بەرىپ وتىرىلۋى كەرەك. سەن، توقمىرزا، تىنباستان ماڭداي تەرىن تامشىلاپ، ادال تۇردە كۇنىگە ەڭبەك ەتەسىڭ، ساعان جالقاۋ بەكەنمەن بىردەي بەرەدى. سەنى قۇرمەتتەگەنى قايدا، ەكىنشى ەڭبەگىڭدى باعالاعانى قايدا؟ — دەپ پومپوليت قولىن شوشايتىپ توقمىرزاعا قارادى.
توقمىرزا ءبىراز كوتەرىلىپ قويدى. بەكەن ءبىر كولحوزشىنىڭ تاساسىنا تامان سىرىلىپ وتىردى.
— تىعىلما، قارابەت! قارا، بۇل ارادا كەلىپ ۇيالۋىن — دەدى جۇپار بەكەنگە.
ۇستەل باسى تارتىپكە شاقىردى. پومپوليت قوياننان كوز جازىپ قالعان قارشىعاداي الاقتاپ كولحوزشىلارعا قاراپ ءبىراز تۇردى.
— جاقسىباي، سەنىڭ قانشا ەڭبەككۇنىڭ بار؟ — دەدى پومپوليت ەسىك جاقتاعىعا قادالىپ.
— قايدان بىلەيىك، شىراعىم، ءوزىم حات تانىمايمىن، ەڭبەككۇن-ات ۇستىندە جۇرگەن بالالاردىڭ ءىسى. ءبىز جۇمىسىمىزدى بىلەمىز — دەدى جاقسىباي.
— ەكپىندى تۇردە، ادال ەڭبەك ەتەتىن بولساڭ، نەگە استىقتى جالقاۋلاردان كوپ بەر دەپ تالاپ ەتپەيسىڭ؟
— ءبىزدىڭ مىندەتىمىز-جۇمىس ىستەۋدى ءبىلۋ، باسقاسىن نە قىلايىق، بەرگەنىن الامىز.
پومپوليت ءتوس قالتاسىن سيپادى. قولى موسكۆادان جۇرەردەن العان كۋالىگىنە ءتيدى، ەسىنە قازاقستانعا كەلەردە كوميسسيادان وتكەن، كوميسسيانىڭ سۇراۋىنا بەرگەن جاۋابى، ۋادەسى ءتۇستى.
جوق، جەردەن تىعىلىپ، بۋلىعىپ قالعان پومپوليت ۆەليكانوۆ سويلەدى.
ءۇي ىشىندە كوزگە ىلىنبەيتىن، تىلگە تيەك بولمايتىن، قولعا بىلىنبەيتىن ءبىر وزگەرەك پايدا بولدى. پومپوليت ۆەليكانوۆ سول وزگەرەكتى تاۋىپ العىسى كەلگەندەي وتىرعاندارعا جاعالاي كوزىن جۇگىرتتى...
بەس مينۋتتان كەيىن، جۇمىس ساعاتتاي سوعىپ، قايتادان جۇرە باستادى. جاڭا ايتىلعان سوزدەر ەلەكتر بولىپ قىرماننىڭ بارلىق تاراۋىنا، تامىرىنا قۋات بەرگەندەي بولدى. ءبىز «كىشكەنە دولبى» كولحوزىنا كەلە جاتقان جولدا پومپوليت ۆەليكانوۆ جولداس:
— مەنى جازباڭدار — دەدى قىزارىپ. — مەنى توپتىڭ ورتاسىندا پارتياعا بەرگەن ۋادەم ەسىمە ءتۇسىپ، ورىنداي الماي قالام با دەپ ساسقانىمدى جازاسىڭدار ما؟! جازباڭدار — دەدى.
ءبىراق كۇرەس تۋرالى اڭگىمە وسىلاي بولدى.
كوكشەتاۋ 1933.
You Might Also Like
-
جايىقتان شىعىسقا قاراي امانقاراعاي اعاشىنا شەيىن تورعاي دۋانىنا اڭتارىلىپ بارعان سارى دالا. جامان قالادان وڭتۇستىككە قاراي تاپ ىرعىز قالاسىنا شەيىن جەتكەنشە ەكى ارا جازىپ سالعان كىلەمدەي تەپ-تەگىس،...
