كۇتپەگەن كەزدەسۋ
مەلودراما
قاتىناسۋشىلار:
م ا ڭ ع ا س — اۋاتكوم پرەدسەداتەلىنىڭ ورىنباسارى، بۇرىنعى جاۋىنگەر.
ە س ت ە م ە س و ۆ — كوماندير.
ع ا ي ن ي — ەستەمەسوۆتىڭ ايەلى.
F ا ل ي يا — قىزى.
ب ا ب ا ت ا ي — شوفەر.
ءبىرىنشى ءبولىم
قاراڭعى ساحنا. پروجەكتور جارىعى ماڭعاستى كورسەتەدى.
م ا ڭ ع ا س (اۋىر ويدا. تولقىپ سويلەيدى. ساحناداعى بىرەۋمەن سىرلاسىپ وتىرعان ءتارىزدى). وسى وقيعا ءوزى اياق استىنان تاپ بولعاندا دا، تۋرا قاق ماڭدايدان سالىپ جىبەرگەندەي ەسەڭگىرەتىپ تاستادى. بارىنەن دە عايني اپايدىڭ ءحالى-اق قيىن بوپ تۇر. ول كىسى تۇرسىن ايدالاداعى مەنىڭ ءوزىم كۇيرەپ قالدىم... تال تۇستە تونالىپ قالعان ادامداي قۇلازىپ... ارينە ەندى ءومىر بولعاسىن ىستىق-سۋىعى بىردەي بولادى عوي. ءيا - ءومىر... ءومىر... تاعدىر... بىرەۋدىڭ ءومىرى دالانىڭ جۋاس وزەنىندەي — تىنىش قانا باياۋ اعىپ، ۋاقىتى جەتكەندە ساعاسىنا قۇيادى. تالاي جاندار سونداي جايما-شۋاق ءومىر كەشەدى. جۇرت وندايلاردى باقىتتى دەپ سانايدى. ال، كەيبىرەۋلەردىڭ تىنىش ءومىرى داۋىل تۇرعانداي شايقالىپ، اياق استىنان استان-كەستەن بوپ، كۇيرەپ، قاۋساپ جاتادى.
مەنىڭ ءوز ءومىرىم ۇيتقىپ تولقىماي، بۇلتالاقسىز تىنىش قانا كەلە جاتىر ەدى. سوعىستان كەيىنگى جىلدا اقىرىن اياڭداپ وتىرىپ، اۋاتكومنىڭ ورىنباسارلىعىنا جەتكەنمىن. جۇمىس بابىندا ارينە قىزىل وڭەش بوپ كەرىلدەسىپ قالا بەرەمىز عوي. وڭاشادا ازداپ ايەلمەن دە شاڭ-شۇڭ بوپ قالادى. ءبىراق ەندى باسقا جاعىنا كەلگەندە، مەنىڭ ءومىرىم تىنىش قانا بولاتىن. ەندى مىنەكەي يىرىمدە تۇرعان قايىقتى تاسقىن ءىلىپ اكەتكەندەي... مىنا وقيعاعا مەن دە ارالاسىپ كەتتىم. كىمدى ايىپتاپ، كىمدى جازعىرارىمدى دا بىلمەيمىن. بىرەۋدى يت-شوشقا، حايۋان دەگەننەن كەلەر جەڭىلدىك بولسا... وندا پالەنىڭ ءبارىن وزگەگە جاۋىپ قۇتىلار ەدىك قوي. اسىلىڭ ازعىن، ادالىڭ ارام بوپ شىققاننان جانىڭ راقات تابار ما؟.. مۇمكىن، مەن بۇل وقيعادان شەت دالار ما ەدىم. وسىنىڭ ءبارى ويدا جوقتا باستالدى. بۇل اۋدانعا جاقىندا عانا كەلگەن كەزىم ەدى. وسى سەلودا ءبىر تانىس ادامدى ۇشىراتقانداي بولدىم... كوشەدە كەلە جاتىر ەدىم، الدىمنان ون بەس، ون التى جاسار قىز بالا ۇشىراسا كەتتى.
ماڭعاس الدەنەنى ەسىنە العانداي ءسال ىركىلىپ قالدى. ساحنانىڭ قارسى شەتىنەن مەكتەپ فورماسىن كيگەن عاليا كەلە جاتىر، قولىندا پورتفەل. شاماسى وقۋعا بارا جاتقان ءتۇرى بار. ماڭعاس وعان ەلەڭ ەتىپ، اڭىرىپ تۇرىپ قالعان. قىز بالا بەيتانىس ادامنىڭ سۇقتانا قاراعانىنان يمەنىپ، پورتفەلىن كوتەرىپ، كەۋدەسىنە قىسىپ، اقىرىن جىلىستاپ وتە بەرەدى. تاڭىرقاپ قالعان ماڭعاس تا ءسوزىن جالعايدى.
ءجۇزى سونداي تانىس. «وسى كىمنىڭ بالاسى ەدى؟»— دەپ ءوزىن توقتاتقىم دا كەلىپ، بەتىنە ۇڭىلە قارايمىن.
كەلەسى كۇنى جۇمىسقا بارا جاتقانىمدا الگى بالا تاعى كەزدەستى. ول بەرى قاراي مەكتەپكە كەلە جاتادى. ءسويتىپ ەكەۋمىزدىڭ جولىمىز ءتۇيىسىپ قالا بەرەتىن بولدى. كەزدەسكەن سايىن ءبىر تانىسىمدى كورگەندەي سەلت ەتىپ تۇرىپ دالا جازدايمىن.
وسى بالانىڭ ءتۇرى نەگە سونشا تانىس؟ بۇل اۋدانعا كەلگەنىم جۋىردا عانا. ءالى جىعا تانىسقان جولداس-جورالارىم جوق. ال، مىنا بالانىڭ ءتۇرى كوپتەن بەرى بىلەتىن، ناعىز ەتەنە تانىس ادامعا ۇقسايدى.
عاليا كەلە جاتادى.
...ءى-ى، قاراعىم، كىشكەنە توقتاي تۇرشى.
ع ا ل ي يا (ىركىلىپ). ءسىز ماعان ايتاسىز با، اعاي؟
م ا ڭ گ ا س. ءيا، ءيا، ساعان ايتام، قاراعىم. ءوزىڭ قاي جاقتان كەلە جاتىرسىڭ؟
ع ا ل ي يا (تاڭىرقاپ). مەكتەپتەن.
م ا ڭ ع ا س. ءا-ا، سولاي دە، قاراعىم. اتىڭ كىم ءوزىڭنىڭ؟
ع ا ل ي يا. عاليا.
م ا ڭ ع ا س. ۇيىڭدە كىمدەرىڭ بار؟
ع ا ل ي يا. مامام بار.
م ا ڭ ع ا س. مامام، دەيسىڭ بە؟.. ءا-ا، ايتپاقشى فاميلياڭ كىم؟
ع ا ل ي يا. ەستەمەسوۆا.
م ا ڭ ع ا س. ەستەمەسوۆا؟.. توقتا، توقتا، ەستەمەسوۆا؟.. ەستەمەسوۆا؟.. پاپاڭ بار ما، اينالايىن؟
ع ا ل ي يا. جوق.
م ا ڭ ع ا س. پاپاڭ قايتىس بولدى ما؟
ع ا ل ي يا. ول مايداندا قازا تاپتى.
م ا ڭ ع ا س. مايداندا؟.. توقتا... توقتا... پاپاڭنىڭ ەسىمى مىرزاحمەت ەمەس پە؟
ع ا ل ي يا (تاڭىرقاپ). ءيا، مىرزاحمەت. (ەكەۋى بىر-بىرىنە قارايدى.)
F ا ل ي يا. ءسىز پاپامدى بىلەسىز بە؟
م ا ڭ ع ا س. مىرزاحمەت ەستەمەسوۆ... ەگەر سەنىڭ پاپاڭ مىرزاحمەت ەستەمەسوۆ بولسا... وندا بىلۋگە ءتيىسپىن...
ع ا ل ي يا. شىن ايتاسىز با، اعاي؟
م ا ڭ ع ا س. ءيا، ەكەۋمىز مايداندا بىرگە بولعانبىز.
ع ا ل ي يا. راس ايتاسىز با، اعاتاي! ءسىز مەنىڭ پاپامدى كوردىڭىز بە؟
م ا ڭ ع ا س. اتىڭ كىم دەپ ەدىڭ، قاراعىم؟ .
ع ا ل ي يا. عاليا.
م ا ڭ ع ا س. ەكەۋمىز مايداندا ۇزاق ۋاقىت بىرگە بولدىق. سەنىڭ پاپاڭ تاماشا كىسى بولاتىن، عالياش.
ع ا ل ي يا. اعاتاي، ءسىز پاپامدى جاقسى بىلەدى ەكەنسىز عوي. ايتىڭىزشى، قايدا، قاشان كوردىڭىز؟
م ا ڭ ع ا س. كەيىن ءبىر اسىقپاي ايتارمىن، عالياش. ماماڭ ۇيدە مە؟
ع ا ل ي يا. ۇيدە. وي، ۇيگە ءجۇرىڭىزشى. مامامدى ءبىر قۋانتىڭىزشى. مامام ءبىزدى كورسە بار عوي... ءجۇرىڭىزشى، اعا.
م ا ڭ ع ا س. جارايدى، قاراعىم. بارايىن. ءۇيىڭ قايسى ەدى؟
ع ا ل ي يا. وسى كوشەنىڭ شەتىندەگى اناۋ كىشكەنتاي تام.
م ا ڭ ع ا س. جارايدى، بارىپ ماماڭا ەسكەرتە عوي. مەن ۇزاماي كەلەمىن.
F a ل ي يا (قۋانىپ). وي، اعا، مەن بارىپ مامامدى قۋانتا بەرەيىن. كەلەسىز عوي؟ (ارتىنا جاۋتاڭداپ قاراپ شىتىن كەتەدى.)
ماڭعاس عاليانىڭ ىزىنە تەلمىرە قاراپ قالعان.
وتكەندى ەسىنە الىپ، وي تولقىنىنا بەرىلگەن ءتۇرى بار.
ءبىرىنشى كورىنىس
شىمىلدىق اشىلعاندا مايداننىڭ جاقىن تىلى. ورمان ىشىندەگى شاعىپ الاڭ. اقىرىن ىڭىلداپ، اندەتىپ ەستەمەسوۆ كەلەدى. ءتۇرى بەيقام، دەمالىس ساعاتىندا جۇرگەن ادام.
ە س ت ە م ە س و ۆ (داۋىستاپ). ماڭعاس!
م ا ڭ ع ا س (سىرتتان). مەن مۇندامىن، جولداس لەيتەنانت.
ە س ت ە م ە س و ۆ. شايىڭ قاينادى ما؟
م ا ڭ ع اس. ءقازىر قاينايدى، جولداس لەيتەنانت.
ە س ت ە م ە س و ۆ. سەنىڭ كوتەلوگىڭنىڭ ىشىنە تاس ءتۇسىپ كەتكەن بە؟ بولدىرساڭشى تەزىرەك.
م ا ڭ ع ا س. ءوزى دە بولدى. (كۇيبەڭدەپ ازىق-تۇلىك سالعان قاپشىعىن، سودان سوڭ كوتەلوگىن الىپ شىتىپ، شاي جاساپ ءجۇر.) بۇگىن ءوزىڭىزدى ءبىر شايعا قاندىرسام، جولداس لەيتەنانت. مەن سىزگە عاجاپ جاڭالىق ايتايىن: ەكى اشماڭكە ءۇندى شايىن قولعا ءتۇسىردىم.
ە س ت ە م ە س و ۆ.. قايدان؟ نەمىستەردەن بە؟
م ا ڭ ع ا س. جوعا. نەمىستەردە كۇيىن كەتكەن كوفە بولماسا سونداي شاي بولۋشى ما ەدى. ءوزىمىزدىڭ ستارشينادان. ستارشينا دەگەن سولداتتىڭ ۇستىنەن جىرىپ قالعان زالىم ەمەس نە، بەرگىسى كەلمەي.
ە س ت ە م ە س و ۆ. بەرگىسى كەلمەسە، قالاي الدىڭ؟
م ا ڭ ع ا س. و جاعىڭ ءسىز سۇراماڭىز، مەن ايتپايىڭ. قالاي العانىم سولداتتىڭ.ءوز قۇپياسى.. مەملەكەت قۇپياسىنا قانداي بەرىك بولسا، سولدات ءوز قۇپياسىنا دا سونداي بەرىك.
ە س ت ە م ە س و ۆ. بىلەمىن سولداتتىڭ قۇپياسىن. مەن سولدات بوپ كورمەگەندەي، قاراشى مۇنى. كانە شايىڭدى، قۇي.
م ا ڭ ع ا س. جولداس لەيتەنانت، الدىمەن كىشكەنە ارتپودگوتوۆكا جاساپ المايسىز با؟
ە س ت ە م ە س و ۆ. ارتپودگوتوۆكا دەيسىڭ بە؟ ءبىر ەسەپتەن و دا دۇرىس. ەكەن.
م ا ڭ ع ا س (فلياگىسىن الىپ ەكەۋىنە اراق قۇيادى). اماندىق-ساۋلىققا.
ە س ت ە م ە س و ۆ. ەلگە امان جەتۋ ءۇشىن.
ەكەۋى ءىشىپ سالادى. ماڭعاس قايتا قۇيادى.
ە س ت ە م ە س و ۆ. ارتپودگوتوۆكانى تىم جيىلەتىپ جىبەردىڭ-اۋ، سەن بالا.
م ا ڭ ع ا س. ۇدەرە سوقپاسا جاۋ جاپىرىلمايدى دەپ ءوزىڭىز ايتۋشى ەدىڭىز عوي، جولداس لەيتەنانت.
م ا ڭ ع ا س كومانديرشە باپتاپ، سىرلى كرۋجكاعا شاي قۇيىپ بەرىپ وتىر.
م ا ڭ ع ا س. ءسىزدىڭ تاپسىرماڭىزدى ورىنداپ قويدىم، جولداس لەيتەنانت.
ە س ت ە م ە س و ۆ. قاي تاپسىرمانى ايتاسىڭ؟
م ا ڭ ع ا س. ناگرادقا ۇسىنىلاتىن سولداتتارعا سيپاتتاما جاز دەپ ەدىڭىز عوي.
ە س ت ە م ە س و ۆ . ا-ا، اكەلشى كورەيىن..
م ا ڭ ع ا س (بىرنەشە پاراق قاعازداردى سۋمكاسىنان الى بەرىپ). مىنەكەي.
ە س ت ە م ە س و ۆ (قاعازدارعا كوز جۇگىرتىپ، كۇبىرلەپ وقيدى). ۆوستريكوۆ... سەرگەي يۆانوۆيچ... قاتارداعى جاۋىنگەر... اسا ۇلكەن ەرلىك... جيىرما بەس ءفاشيستى ءولتىردى... ءىمم سپيۆاك ۇلكەن ەرلىك كورسەتتى... جيىرما ءفاشيستى ءولتىردى، جان اياماي سوعىستى. ءىمم ۋسۋبالييەۆ... شارشەن وتان ءۇشىن جان اياماي سوعىستى. وتىز ءفاشيستى ءولتىردى... ەرلىكپەن قازا تاپتى... ءىمم... مھ... مھ... سەرجانت عالييەۆ ەلۋ ءفاشيستى ءولتىردى. وھو! ولگەن نەمىستەرىڭنىڭ سانى تىم كوبەيىن كەتكەن جوق پا؟
م ا ڭ ع ا س. ازداپ قوسىڭقىراپ جىبەرگەنىم راس. ءوزىمىزدىڭ سولداتتان ايايىن با؟
ە س ت ە م ە س و ۆ . ازداپ دەيسىڭ... ازىڭ مىناۋ بولسا.
م ا ڭ ع ا س. جولداس لەيتەنانت-اۋ، ولاي جازباسا وردەن بەرمەيدى عوي. شتابتا وتىرعان قۋلارعا ولگەن جاۋدىڭ سانى كەرەك.
ە س ت ە م ە س و ۆ. ماسەلە ولگەن جاۋدىڭ سانىندا عانا ما ەكەن؟ كەيدە دۇشپاندى كوپ ولتىرمەي-اق ۇلكەن ەرلىك كورسەتۋگە بولماي ما؟!
م ا ڭ ع ا س. ارينە بولادى.
ە س ت ە م ە س و ۆ. مىسالى اناۋ ۋسۋبالييەۆ شارشەن. سەن ول وتىز ءفاشيستى ءولتىردى دەپسىڭ. وعان كۇمانىم بار. ول ءبىر دە فاشيست ولتىرگەن جوق. ءبىراق ناعىز قىسىلتاياڭدا، جەڭىس ۇستارانىڭ جۇزىندە تۇرعاندا — لاپ ەتىپ روتانى العا كوتەردى. ەگەر ول بولماعاندا، بۇكىل توگىلگەن قان بوسقا كەتەتىن ەدى. مەن ونىڭ ولتىرگەن ادامىنىڭ ەسەبىن بىلمەيمىن، بىلگىم دە كەلمەيدى. ول بىزگە جەڭىس اپەردى. سول ءۇشىن ءوز جانىن قۇربان ەتتى.
م ا ڭ ع ا س. اينا-قاتەسى جوق، جولداس لەيتەنانت. ءبىراق وسىنىڭ ءبارىن انالارعا قالاي تۇسىندىرەمىز. ولار قاعازدان ەڭ الدىمەن سيفر ىزدەيدى. بيۋروكرات اتاۋلىنىڭ ءبارى تىلدا قالىپ قويدى دەيسىز بە، ولار مايدانعا دا كەلگەن، جولداس لەيتەنانت. ۋسۋبالييەۆ ەلى ءۇشىن ءوز ءومىرىن قۇربان ەتتى. كىسى ومىرىنەن ارتىق نەسىن بەرەدى.
ە س ت ە م ە س و ۆ . ونىڭ راس. ءبىزدىڭ ودان ارتىق بەرەرىمىز جوق.
م ا ڭ ع ا س. ماعان سالساڭىز ۋسۋبالييەۆكە باتىر اتاعىن بەرەر ەدىم. ال، ونىڭ ەرلىگىنە لايىق ناگراد اپەرۋ ءۇشىن كىشكەنە وتىرىك ايتپاسقا امالىم بولمادى.
ە س ت ە م ە س و ۆ. «وتىرىك ايتپاسقا امالىم بولمادى» دەيسىڭ. جوق، شىراق، ەرلىك پەن كولگىرلىك قاتار جۇرمەيدى. بۇل قاعازدى ەكەۋمىز قايتا جازامىز.
م ا ڭ ع ا س. «ەرلىك پەن كولگىرلىك قاتار جۇرمەيدى». ناعىز ءسوزدىڭ سويى ەكەن. مەيلى، قايتا جازساق جازايىق. كىم بىلەدى، مىقتىلاردىڭ قۇلاعىنا ءبىزدىڭ دە دۇعامىز جەتەر. (پاۋزا.) جولداس لەيتەنانت، جۇرت تۋرالى ايتاسىز-اۋ، ءبىراق ءوزىڭىز...
ە س ت ە م ە س و ۆ . مەنىڭ نەم بار؟
م ا ڭ ع ا س. ءسىز عافۋ ەتىڭىز، جولداس لەيتەنانت، كومانديرگە اقىل ۇيرەتۋگە حاقىم جوق ەكەنىن بىلەمىن. ءبىراق...
ە س ت ە م ە س و ۆ . باستاعان ەكەنسىڭ، ىركىلمە، ايت.
م ا ڭ ع ا س. ايتسام، كومانديرگە كوزسىز ەرلىك قانا ەمەس، اقىل، ايلا، سابىر كەرەك. كەشە كونتراتاكاعا الدىمەن ءوزىڭىز ۇمتىلدىڭىز. ارينە پيستولەتىن كوتەرىپ العا ۇمتىلعان كوماندير كورەر كوزگە سۇلۋ كورىنىس. ءبىراق ءبىز ساحنادا جۇرگەن جوقپىز، سوعىستا ءجۇرمىز. ال، ءسىز وڭقا ۇشقاندا، سولداتتار باسقارۋسىز قالاتىن ەدى.
ە س ت ە م ە س و ۆ (كۇلىپ). ناعىز ديپلومات بولماساڭ، نەعىلسىن، ماڭعاسيك. كومانديرگە كەيىگەن بوپ وتىرىپ ماقتايسىڭ.
م ا ڭ ع ا س. جوق، مەن ماقتاپ وتىرعان جوقپىن، جولداس لەيتەنانت. شىنىندا دا.
ە س ت ە م ە س و ۆ . راس قىزىپ كەتىپپىن. ءبىراق مەنى جۇرتتان اسقان باتىر ەكەن دەپ ويلاما، شىراق. كونتراتاكاعا ءوزىم باستاپ شىعۋىم — ودان باسقا شارا بولمادى. بۇعا بەرگەن كومانديردىڭ باستىعىنا دا، باعىنىشتىلارىنا دا ءقادىرى بولمايدى. ونى ەسىڭنەن شىعارما. مەن دە ەسەر ەمەسپىن. ال كەيدە وققا ەركەلىك جاساعاندى جەك كورمەيمىن، ونسىز سوعىستىڭ ءسانى بولمايدى.
م ا ڭ ع ا س. نەمىستىڭ وعى ناعاشىڭىز ەمەس، ول شىركىن ەركەلىگىڭىزدى كوتەرسە جاقسى عوي.
ە س ت ە م ە س و ۆ. كوتەرمەسە قايتەمىز. ءبىراق بۇققان ادام دا امان قالمايدى. كەرەك دەسەڭ ەرۋلىكتىڭ ءوزى ەسەپ. ساسقان ادام وققا ۇشادى. ال، ساسپاعان ادام قاۋىپ-قاتەردى ءدال ەسەپتەيدى. العا شىعار ۇرىمتال جەرىن دە تاپ باسادى. بەتالدى ۋرالاپ جۇگىرە بەرگەن ادامدى باتىر دەي المايمىن. ال، شىنىن ايتسام، مەنىڭ ءوزىم سەرىلەۋ جىگىتپىن. جاسىمنان ادەتىم: جارقىلداپ كوزگە تۇسكەندە جاقسى كورەم. ونىڭ نەسىن جاسىرايىن.
م ا ڭ ع ا س. قولدان كەلسە سەرىلىككە يە جەتسىن: بايقايمىن، ءسىز ءسىرا قىز-بوزبالا جينالعان جەردە توي-دۋماننىڭ ءسانى بولعان شىعارسىز.
ە س ت ە م ە س و ۆ. تاعى دا كوپشىك قويا باستادىڭ با، قۋ بالا. ءبىراق بۇل توپشىلاۋىڭ دا دۇرىس. ونداي جيىندا ەسەمدى جىبەرگەن ەمەسپىن. ءوتتى عوي، شىركىن داۋرەن.
م ا ڭ ع ا س. بىلمەيمىن، ىنجىق بولدىم با، الدە جاستاۋ بولدىم با، مەنىڭ ءوزىم قىزدارعا ءوتىمسىز بولدىم.
ە س ت ە م ە س و ۆ (كۇلىپ). وسى قۇداي بىلەدى، داۋدە بولسا اۋزىڭ اققا تيمەگەن بالاسىڭ عوي. ءوزىڭ قىز ءسۇيىپ كوردىڭ بە؟
م ا ڭ ع ا س (قىسىلىپ). جوق ەدى.
ە س ت ە م ە س و ۆ. شىنىڭدى ايتقانىڭنىڭ ءوزى ەرلىك، ايتپەسە سەن سياقتى بوقمۇرىنداردىڭ كوبى وتىرىك ماقتانادى.
م ا ڭ ع ا س. ءسىزدىڭ ۇيدەگى جەڭگەي سۇلۋ شىعار-اۋ، ءا؟
ە س ت ە م ە س و ۆ . بۇل توپشىلاۋىڭ قاتە. جەڭگەڭ ونشا اجارلى كىسى ەمەس.
م ا ڭ ع ا س. قويىڭىزشى، جولداس لەيتەنانت.
ە س ت ە م ە س و ۆ . راس ايتام، ماڭعاس. اجارىمەن ماقتانا المايمىن. سەرى اعاڭ ءبىر شۇيكە باستى الا سالعان.
م ا ڭ ع ا س. مەن سىزگە ناعىز سۇلۋلاردى لايىق كورىپ جۇرسەم.
ە س ت ە م ە س و ۆ. كەيدە ونداي دا بولادى. سۇلۋىنان جىلۋى دەگەن ماقالدى بىلەسىز بە؟ ءبىراق ايتەۋىر مەن دەگەندە جانى جوق بايعۇستىڭ. كەشە قىزىمنىڭ سۋرەتىن جىبەرىپتى. مىنەكەي (قالتاسىنان الىپ كورسەتىپ). مەن كەتكەندە بەسىكتە قالىن ەدى. ءقازىر ۇشكە قارادى.
م ا ڭ ع ا س. وزىڭىزدەن اۋمايدى ەكەن. «ارتىڭداعى تىلەكشىڭ عوي. نارەستەنىڭ تىلەگى قابىل بولعان دەپ عالياشتىڭ سۋرەتىن ەسكەرتكىشكە جىبەردىم، عايني»، جاقسى جازعان ەكەن. كۇناسىز ءسابيدىڭ تىلەگى قاشان دا قابىل بولماق دەۋشى ەدى مەنىڭ اجەم. بالا كەزىمدە اكەم الىسقا كەتكەندە — سەن ءالى پاكسىڭ، اللا تاعالا الدىمەن سەنىڭ تىلەگىڭدى بەرەدى دەپ، اكەمىزدىڭ تىلەگىن تىلەتەتىن.
م ا ڭ ر ا س. جوق. قۇدايعا سەنبەيمىن. ءبىراق سابيلەردىڭ اق تىلەۋىنە سەنەم. تۋماي جاتىپ جەتىم قاداتىن ولاردىڭ نە جازىعى بار؟ جوق، دۇنيەدە ادىلەت بولسا — ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس قوي.
ە س ت ە م ە س و ۆ (مۇڭايىپ). ءبىراق قانشا ءسابي جەتىم قالىپ جاتىر.
م ا ڭ ع ا س. ونى دا بىلەم. (پاۋزا.) ءبىراق ءبارىبىر ءسابيدىڭ تىلەگى قابىل بولۋعا ءتيىس. كورىڭىز دە تۇرىڭىز، ەلگە امان قايتىپ، كىشكەنە عالياشىڭىزدىڭ بەتىنەن سۇيەسىز. سول ءۇشىن ءباس تىگىسەمىز بە، جولداس لەيتەنانت؟
ە س ت ە م ە س و ۆ . ەندەشە سول باسەكەنىڭ بايگەسى سەنىكى بولعاي دەپ تىلەيمىن عوي.
م ا ڭ ع ا س. ايتپاقشى سەرجانت عالييەۆ ۇيىنەن حات الدى. ايەلى بوسانىپتى. بەسىنشى ۇلىن تاۋىپتى.
ە س ت ە م ە س و ۆ. ول سوعىس باستالعالى مايداندامىن دەۋشى ەدى عوي. حات ارقىلى بولعانى ما؟
م ا ڭ ع ا س. جوعا. بىلتىر كۇزدە اۋىر جاراقاتتاپ كەيىن گوسپيتالدان كەلە جاتىپ، ۇيىنە ەكى تۇنەگەن ەكەن. سول ارادا ۇلگەرتىپ جىبەرگەن-اۋ، سابازىڭ.
ە س ت ە م ە س و ۆ (كۇلىپ). قىزۋلى جىگىتكە ەكى كۇن دەگەن ويداي ۋاقىت ەمەس پە؟ (كۇلكىسىن تيىپ.) ماڭعاس...
م ا ڭ ع ا س. تىڭداپ تۋرمىن، جولداس لەيتەنانت.
ە س ت ە م ە س و ۆ (بايسالدى). ماڭعاس، وسى ماعان ىلعي «جولداس لەيتەنانت» دەپ تاقىلداي بەرمەي، تىم بولماسا وڭاشادا مىرزەكە دەپ اتىمدى اتاساڭ دا بولادى عوي.
م ا ڭ ع ا س. ءبىر ءتۇرلى جۇرتتان الا-بولە... ىڭعايسىز كورگەنىم عوي جانە ۋستاۆ بويىنشا...
ە س ت ە م ە س و ۆ. ۋستاۆتىڭ دا ءوز ورنى بار. ال، قولىمىز بوس، دەمالىس ۋاقىتىندا ءوزىمىز ءوز بولۋعا حاقىمىز بار شىعار. ونىڭ ۇستىنە كوپ ۇزاماي ەكەۋمىز اجىراسقالى تۇرمىز.
م ا ڭ ع ا س (تاڭىرقاپ). اجىراسقانى قالاي؟ ءسىزدى باسقا جاققا جىبەرەتىن بولدى ما؟
ە س ت ە م ە س و ۆ . جوق. سەنى باسقا جاققا جىبەرەتىن ءتۇرى بار.
م ا ڭ ع ا س. مەنى؟..
ە س ت ە م ە س و ۆ. ءيا. سەنى سىرتىڭنان بيلەپ، اسكەري ۋچيليششەگە ۇسىنىپ قويدىم. ءبىزدىڭ روتا تۇرسىن، باتالوندا سەنەن لايىق ادام بولمادى. ون جىلدىق ءبىلىمىڭ بار. جاسىڭ جاس. قاي جاعىنان الىپ قاراساڭ دا سەنەن وزارى جوق.
م ا ڭ ع ا س. مەنىڭ ءوز باسىم اسكەري قىزمەتتى تۇپكىلىكتى قول كورمەۋشى ەدىم.
ە س ت ە مە س و ۆ. سەن تۇپكىلىكتى دەگەندى قويا تۇر، شىراق. كەيدە قوينىڭداعى قاتىنىڭ دا تۇپكىلىكتى بولمايدى. ال، ازىرگە ءبىزدىڭ اسكەردەن باسقا مىندەتىمىز جوق.
م ا ڭ ع ا س. ارينە، ول سولاي عوي. ءبىراق سوعىس كەزىندە وقۋ دەگەننىڭ ءوزى...
ە س ت ە م ە س و ۆ. التى ايدا دىرداي وفيسەر بوپ كەلەسىڭ. سوعىستان قۇر قالام دەپ قورىقپا. بەرلينگە دەيىن ءالى تالاي اسۋ بار. سوعىستان بۇرىن قىزمەت اتقارىپ پا ەدىڭ؟
م ا ڭ ع ا س. جوق. مەكتەپتى بىتىرگەن جىلىم ەدى عوي.
ە س ت ە م ە س و ۆ. جامان ايتپاي جاقسى جوق، ەرتەڭ مۇگەدەك بوپ قالساڭ پەنسيا تاعايىنداۋعا دا كەرەك قوي. ءتىلىمدى الساڭ قارسىلاسپا. بارىپ وقىپ قانت. (ازىلدەپ.) مۇڭداعى جاۋدى سەنسىز دە امالدارمىز. قالاي، ا؟
م ا ڭ ع ا س. جارايدى، ءسىز ايتىپ قويساڭىز كونەيىن، جولداس لەيتەنانت.
ە س ت ە م ە س و ۆ . مىرزەكە دە.
م ا ڭ ع ا س. جارايدى، مىرزەكە. تەك ءسىزدى تاستاپ كەتۋىم...
ە س ت ە م ە س و ۆ . ءجا، مەزگىل جەتسە باستان جاق تا ايرىلادى دەگەن. ءبىر-بىرىمىزدى قانجىعامىزعا بايلاپ جۇرەمىز بە؟!
م ا ڭ ع ا س. قيىن كەزدە بىر-بىرىمىزگە ۇيرەنىسىپ قالىپ ەدىك.
ە س ت ە م ە س و ۆ . سەن بالا ءوزىڭ، كوڭىلىڭ بوساپ جىلايىن دەپ تۇرعاننان ساۋمىسىڭ؟ ءجا، شىنىمدى ايتسام، سەنىڭ كەتكەنىڭدى مەن دە جاقسى كورىپ تۇرعانىم جوق. سەن بولماعاندا ءتىپتى انا ءتىلىمدى دە ۇمىتىپ قالاتىپ ءتۇرىم بار ەكەن. ءبىراق وزىمە بولا سەنىڭ باعىڭدى بايلاعىم كەلمەدى.
م ا ڭ ع ا س. مايدان دەگەن ۇشى-قيىرسىز نارسە ەكەن عوي. وسىدان كەيىن كەزدەسەمىز بە، جوق پا؟
ە س ت ە م ە س و ۆ. «ات ءبىر باسپايمىن دەگەن جەرىن ءۇش باسادى» دەگەن. كىم بىلەدى، ءتىرى بولساق كەزدەسەرمىز.
م ا ڭ ع ا س. مۇندا كەزدەسپەسەك ەلدە كەزدەسەرمىز. امان-ەسەن ەلگە جەتەتىن قۇن بولسا دەسەڭىزشى.
ە س ت ە م ە س و ۆ. ەلدى ساعىندىڭ با؟
م ا ڭ ع ا س. ە، ساعىنباي...
ە س ت ە م ە س و ۆ. قاسىمدا سەپ جۇرگەندە — جانىمدا ەلدىڭ ءبىر كىشكەنە بولشەگى بارداي كەرۋشى ەدىم. سەن كەتكەسىن قۇلاققا ۇرعان تاناداي بوپ قالام-اۋ. ءانىڭدى ۇعاتىن ادام بولماعان سوڭ جىن شاقىرعان باقسىداي جالعىز ءوزىڭ ءاپ دە سالا المايتىن شىعارسىڭ.
م ا ڭ ع ا س. مەن دە ءسىزدىڭ ءانىڭىزدى ەستىگەندە الاتاۋدىڭ باۋىرىندا جۇرگەندەي راقاتتانىپ قالۋشى ەم.
ە س ت ە م ە س و ۆ (اقىرىن ىڭىلداپ باستاپ، بىرتە-بىرتە كوتەرەدى. «ايكەن-اي» ءانى).
كەل دەپ ەدىڭ، ايكەن-اي، كەلىپ تۇرمىن،
وتقا تۇسپەي ورتەنىپ ەرىپ تۇرمىن.
ايكەن-اي، كەل وينايىق، كەل، كەل-اي.
سەرتكە تۇرساڭ مەن سەندىك جانىم قۇربان،
سىرىم وسى سەرتىڭدى بەرىپ تۇرمىن.
ايكەن-اي.
كەل وينايىق، كەل، كەل-اي.
ناعىز قازاقتىڭ دالاسىندا تۋعان ءان. (ءاننىڭ باس جاعىنداعى ىرعاعىن ىڭىلداپ كەلتىرىپ.) ادىرلارى تولقىن-تولقىن بوپ الىسقا، سوناۋ شەكسىزگە ماڭىپ بارا جاتقان كەڭ دالانىڭ سۋرەتى ەمەس پە بۇل؟ ناعىز قازاقى ليريكا. قازاق قىزىنىڭ سىرى بار وسىندا. قاراشى مىنەكەي. مايدا ەسكەن جىبەك جەل مە؟ الدە جەلبىرەگەن جىبەك ورامال ما؟ (ىڭىلداپ اندەتىپ):
ايكەن-اي، كەل وينايىق، كەل، كەل-اي.
(كەلەسى شۋماقتى ەكەۋى قوسىلىپ ايتادى.)
اينالايىن قاراعىم، قارا قاسىم،
قارا ماقپال جىبەكتەي قارا شاشىڭ.
ايكەن-اي، كەل وينايىق، كەل، كەل-اي.
بالاسىنداي ەلىكتىڭ ەگىلەمىن،
سەنى ويلاسام مولدىرەپ كوزدەن جاسىم.
ايكەن-اي، كەل وينايىق، كەل، كەل-اي،
ايكەن-اي دەپ اتىڭدى قويدىم تاڭداپ،
انگە قوستىم اتىڭدى ادەيى ارناپ.
ايكەن-اي، كەل وينايىق، كەل-كەل-اي،
ەركىن تاۋدىڭ سەركەسى ەلىك بولساڭ،
مەن دە وزىڭدەي جالعىزبىن ەركە ساڭلاق،
ايكەن-اي، كەل وينايىق، كەل-كەل-اي.
ءاننىڭ قايىرماسى باياۋلاپ بارىپ ماڭيدى.
ماڭعاس كورىنەدى.
م ا ڭ ع ا س. سول كۇنى مىرزاحمەت ەستەمەسوۆپەن ۇزاق سويلەستىم. كادىمگىدەي سىرلاسىپ، بىر-بىرىمىزگە ىشەك-قارىنىمىزدى اشقانداي بولدىق. بۇرىن ونداي ادەتىمىز جوق ەدى. مىرزەكەڭ مەنى جەڭىل قاعىتىپ، كەيدە سىقاقپەن شىمشىپ الاتىن. الدە ماعان دەگەن دوستىق، اعالىق ىقىلاسىن سول ازىلىمەن بۇركەپ ن{ءۇردى مە ەكەن. ايتەۋىر، سول كۇنى — ەكەۋمىز قوسىلىپ «ايكەن-ايدى» ايتىپ، ەلدى بىرگە ساعىنعان؛ كۇنى — يە كەرەك سول كۇنى مەن مىرزەكەڭدى تۋعان اعامداي جاقسى كورىپ كەتكەن سياقتىمىن. مىرزاحمەت... ەستەمەسوۆ جولداس لەيتەنانت... مىرزەكەڭ...
مەن وقۋعا جۇرۋگە قامداندىم. سول بەتىممەن وقۋعا ءجۇرىپ كەتكەندە، ءبىراز نارسەنى بىلمەگەن بولار ەدىم. كىم بىلەدى، وندا جانىم دا تىنىشتاۋ بولار ما ەدى. ايتەۋىر، قايتكەندە دە كوڭىلىمدە ءدال وسىنداي وشپەس قاياۋ قالماس ەدى. جاقسى دوسىمەن جايدارى كۇندەرى اجىراسقان ادام از با. ءبىراق ماعان قاپەلىمدە شاقىرۋ كەلە قويمادى دا، سول ەكى ارادا باسقا ءبىر وقيعا كيىپ كەتتى. ءبىزدى اسا جاۋاپتى تاپسىرمامەن جاۋ تىلىنا بارلاۋعا جىبەردى.
شىعادى.
* * *
ەكىنشى كورىنىس
كەشكى مەزگىل. ساحنا ەلەڭ-الاڭ. ماڭعاس دۇربىمەن الىستى شولىپ تۇر. ەستەمەسوۆ كارتاعا جاۋ بەكىنىستەرىن ءتۇسىرىپ جاتىر.
ە س ت ە م ە س و ۆ. كانەكەي، گاۋبيسانىڭ كوورديناتىن ەسەپتەپ شىعاردىڭ با.
م ا ڭ ع ا س. مىرزەكە، گاۋبيسا دەگەن الگى قورتىق قوشقار سياقتى شولاق زەڭبىرەك پە؟
ە س ت ە م ە س و ۆ. شولاق بولعانمەن ونىڭ اتىسى جويقىن. الدىمەن سونى قۇرتۋ كەرەك. كانە، بوس ءسوزدى قويىپ، تۇرعان جەرىن ايت.
م ا ڭ ع ا س. تۇرعان جەرى اناۋ وڭ جاقتاعى ءبىر شوكىم ورماننىڭ شىعىس شەتى. ديىرمەننەن بەس ءجۇز مەتر تەرىسكەي شىعىستا.
ە س ت ە م ە س و ۆ. بەرى اكەل. (ماڭعاستىڭ قولىنداعى ءدۇربىنى الىپ جاۋ بەكىنىسىنە كوز جىبەرىپ.) دۇرىس ەكەن. (قايتادان قارتاعا ءۇڭىلىپ.) ول ورمانىڭ مىناۋ. كوورديناتى ون سەگىز بەن جيىرما ءۇش. بۇعان دا بەلگى سوعىپ قويالىق.
م ا ڭ ع ا س. ءۇش كۇننەن بەرى كۇندىز بۇعىپ، تۇندە ۇرلانىپ ءجۇرىپ كارتانىڭ بەتىن تولتىردىق. ال تىنتە بەرسەڭ، ءبىزدىڭ قاعازعا تۇسپەگەندەرى شىعا بەرەدى. مىنا نەمىستەردىڭ زەڭبىرەگى مەن پۋلەمەتى قوزداپ جاتىر ما؟
ە س ت ە م ە س و ۆ . ءيا-ا. بۇل ارادا نەمىس قارۋى تىم تىعىز ەكەن. بۇل جاعداي ءبىزدىڭ جوعارعى كومانديرلەرگە بەلگىسىز بولاتىن. شابۋىلدى وسى تۇستان باستاعاندا ءبىزدىڭ اسكەردىڭ قانشا شىعىنعا ۇشىرايتىنىن بايقادىڭ با؟ كارتانى پلانشەتكاسىنا سالادى).
م ا ڭ ع ا س. اپىراي دەسەيشى. ءسىزدىڭ مىنا كارتاڭىزدىڭ بەتىندە تالاي بوزداقتىڭ ءومىرى تۇر-اۋ. ەندى وسىنى ارعى بەتكە امان الىپ شىعا الساق... اتتەڭ شىركىن-اي دەسەيشى... بەرى قاراي وتكەن جەرىمىز ءبىر وڭتايلى جەر ەدى.
ە س ت ە م ە س و ۆ . ەندى ول جەردەي وتە المايمىز.
م ا ڭ ع ا س. نەگە، مىرزەكە؟ نەمىستەر پىتىرلاتىپ مىلتىق اتقانمەن ءبىز جاۋاپ بەرگەن جوقپىز. ولار ءبىزدىڭ وتكەن-وتپەگەنىمىزدى انىقتاي الماي قالدى عوي.
ە س ت ە م ە س و ۆ. جوق. ءبارىبىر سەكەم الىپ قالدى. ءبىزدىڭ جىگىتتەر بەلگىلەگەن جەرلەردە جاتىر ما؟ قىبىرلاپ كوزگە ءتۇسىپ قالماڭدار دەپ ەسكەرتتىڭ بە؟
م ا ڭ ع ا س. ەسكەرتتىم. جانى قۇرعىر ءتاتتى ەمەس پە، وزدەرى دە قىبىر ەتەتىن تۇرلەرى جوق.
ە س ت ە م ە س و ۆ . بۇگىن تۇندە ءوزىمىزدىڭ جاققا وتەتىنىمىزدى ايتتىڭ با؟
م ا ڭ ع ا س. ايتتىم.
ە س ت ە م ە س و ۆ. كوڭىل-كۇيلەرى قالاي ەكەن؟
م ا ڭ ع ا س. مويىندارىنا سۋ كەتكەن ەشقايسى جوق. ءبىراق قاباقتارى قاتۋ. قاۋىپ-قاتەردى سەزەدى عوي تۇگە.
ە س ت ە م ە س و ۆ (اۋىر ويعا باتىپ، ارلى-بەرلى كەزىپ كەتەدى). قاۋىپ-قاتەر... قاۋىپ-قاتەر... قاۋىپ-قاتەردىڭ بار سالماعىن ولار دا، سەن دە سەزبەي تۇرسىڭدار عوي. انادا جارق ەتىن كوزگە تۇسپەگەندە... مۇمكىن باسقالاردى جۇمسار ما ەدى..؛ كەي باستىقتار كورگەنىنەن جازبايدى. ءتاۋىر سوعىسقان بولىمشەنى قاۋىپ-قاتەرگە ايداپ سالا بەرەدى. كوزگە تۇسپەگەندەرى تاسادا قالا بەرەدى. باتىر ادامنىڭ باسى بەسەۋ بولادى دەي مە ەكەن!.. (شيرىعىپ). بۇگىن تۇندە ءبىز قايتسەك تە ارعى بەتكە ءوتۋىمىز كەرەك.
م ا ڭ ع ا س. انا ءبىر حۋتوردىڭ وڭ جاعىنداعى باتپاقتى ويپاڭدا وكوپ تۇتاس قازىلماعان، شەپ سيرەكتەۋ ەمەس پە؟
ە س ت ە م ە س و ۆ. و دا نەعايبىل جەر. ايتسە دە سول ارادان وتەمىز. ءبىراق ءبارىمىز بىردەي ول اراعا بارمايمىز. عالييەۆتىڭ وتدەلەنيەسى التى ادام — حۋتوردىڭ وڭ جاعىنداعى قۇرلىقتان وتۋگە ارەكەت جاسايدى. سوعىسادى.
م ا ڭ ع ا س. ول جەر قالىڭ اسكەر ەمەس پە؟ سوندا قالاي، مىرزەكە؟ اينالدىرعان التى ادام... زەڭبىرەكسىز، تۇكسىز...
ە س ت ە م ە س و ۆ. مەن ولارعا جاۋدى قۇرتۋ مىندەتىن جۇكتەپ وتىرعانىم جوق. نەمىستەردى الداندىرۋ ماقساتىن قويماقپىن. ولار ۇرىس سالادى. (پاۋزا.) (داۋىسى باسەڭدەپ.) ال، ۇرىس باسىلعاسىن ءبىر ساعاتتان كەيىن نەمىستەر تىنىشتالادى. ءدال سول كەزدە ءبىز باتپاقتىڭ ۇستىمەن ءوز اسكەرىمىزگە وتۋگە ءتيىسپىز. ماعان قىرىق مينۋتتان كەيىن عالييەۆتى شاقىرىپ كەل. ءبىر ساعاتتان كەنىن ول وپەراسياعا كىرىسۋگە ءتيىس.
م ا ڭ ع ا س. تاپسىرمانى ورىنداۋعا ەرتەرەك قامدانا بەرسىن، ءقازىر شاقىرىپ كەلسەم قايتەدى؟
ە س ت ە م ە س و ۆ (ءسال ءجىبىپ). بالامىسىڭ دەگەن. ءسۇيىنشى سۇراعىڭ كەلدى مە؟ جوق، مۇنداي تاپسىرمانى العاننان كەيىن كىسىنىڭ كوپ ويلانباعانى دۇرىس.
م ا ڭ ع ا س (ەندى عانا تولىڭ ءتۇسىنىپ). سوندا ولار. ولار اجالعا بارادى عوي... (ەستەمەسوۆ ۇندەمەيدى). مىرزەكە، اينالدىرعان ونشاقتى ادامبىز... ەبىپ تاۋىن، سول باتپاقتان بىرگە ءوتىپ كورسەك قايتەدى؟
ە س ت ە م ە س و ۆ (ىزالى). ال، وتە الماي قالساق قايتەدى؟ جوق، مەن ونداي نەعايبىلگە بارا المايمىن. كارتانى جاۋ تىلىنان شىعىنسىز الىپ شىعا المايمىز. سوندىقتان دا اقىلمەن ويلاپ اقىسىن الدىن-الا تولەگەن دۇرىس. قۇرباندىقسىز سوعىس جوق.
م ا ڭ ع ا س. ارينە سوعىس بولعاسىن... كىسى اجالى اياق استىنان. ءبىراق كورىنەۋ كوزگە... ءداتىمىز شىداپ قالاي الدىن-الا اجالعا بايلاپ بەرەمىز؟!
ە س ت ە م ە س و ۆ (پلانشەتكاسىن ۇستاپ). مىنا كارتانىڭ قۇنى التى ادامنىڭ قانىنان الدەقايدا قىمبات.
م ا ڭ ع ا س. سوندا دا ەندى... شىمىرىكپەي... سونشا ادامنىڭ قانىن...
ە س ت ە م ە س و ۆ. ءجا، دوعار. كوماندوۆانيە ماعان تاپسىرمانى قايتسەڭ دە ورىندا دەپ بۇيىرعان. ال ونى قانداي جولمەن، قانشا قۇرباندىقپەن ورىندايمىن — ول مەنىڭ ءوز ەركىمدە. مۇنداي ۇلكەن تاپسىرمانىڭ تولەۋى دە ۇلكەن بولماق.
پاۋزا.
م ا ڭ ع ا س. جولداس لەيتەنانت، ءبىر ءوتىنىشىم بار ەدى، ايتۋعا رۇقسات ەتىڭىزشى.
ە س ت ە م ە س و ۆ. رۇقسات.
م ا ڭ ع ا س. ماعان عالييەۆتىڭ وتدەلەنيەسىمەن بىرگە بولۋعا رۇقسات ەتىڭىز.
ە س ت ە م ە س و ۆ. جوق. رۇقسات ەتپەيمىن.
م ا ڭ ع ا س. جولداس لەيتەنانت، عالييەۆ ءبىزدىڭ اۋداننىڭ جىگىتى ەدى. ەكەۋمىز اسكەرگە بىرگە الىندىق. مايدانعا اتتاناردا بەس جاسار ۇلكەن بالاسىن كوتەرىپ ەدىم. ەرتەڭ امان بارسام شيەتتەي بەس بالا «پاپام قايدا؟» دەپ سۇراماي ما؟ سوندا ءسابيدىڭ بەتىنە قالاي قارايمىن؟ جالپى وسىدان كەيىن قايتىپ جەر باسىپ جۇرەم؟.. عالييەۆتىڭ وتدەلەنيەسىمەن بىرگە كەتۋگە رۇقسات ەتىڭىز، جولداس لەيتەنانت.
ە س ت ە م ە س و ۆ. دوعار، قاتىنشا كۇڭىرەنبەي. سوعىس ساعان سوراڭدى اعىزىپ وتىراتىن وشاعىڭنىڭ باسى ەمەس. تىلەگەنىڭ اجال بولسا و دا قاشپاس.
شام سونەدى.
ءۇشىنشى كورىنىس
ساحنا قاراڭعى. الىستاپ اتىلعان پۋلەمەت داۋىسى ەستىلەدى. وقتا-تەكتە گۇرس ەتىپ جارىلعان سناريادتىڭ الىس داۋىسى مەن باياۋ جارقىلى. سامارقاۋ، تۇنگى مايدان. كەنەت اتىس جاقىنداپ، مىلتىق، اۆتومات داۋىسى ەستىلەدى. «شنەلل! شنەلل! حالت! حالت» دەگەن نەمىس كومانداسى «نازاد، نازاد! دەرجي پراۆەە!» دەگەن ورىس كومانداسى، ءدۇبىر ەستىلەدى. ساحناعا ماڭعاس جۇگىرىپ شىعادى. قاراڭعىدا پروجەكتور جارىعىنىڭ بىر-ەكى رەت بەتىن عانا كورىن قالامىز. ول ەڭبەكتەي جۇگىرىپ ساحنانىڭ ەكىنشى شەتىنە وتە بەرەدى. وسى كەزدە ارت جاقتان «ماڭعاس! ماڭعاس!» دەگەن داۋىس ەستىلەدى. بۇل ەستەمەسوۆتىڭ داۋسى. ماڭعاس قايتىپ ورالادى. از ۋاقىت كورىنبەي كەتىپ، اياعىنان جارالانعان ەستەمەسوۆتى ارقالاپ كەلەدى. ەكەۋى بۇعىپ از جاتادى. قۋعىن-سۇرگىننىڭ ءدۇبىرى، پىتىرلاعان اۆتومات داۋسى الىستاي بەرەدى.
ە س ت ە م ە س و ۆ. سپيۆاك جارادى. جىگىت ەكەن. قۋعىننىڭ بەتىن بىزدەن تايدىرىپ اكەتتى. ەندى تەك ءوزى قۇتىلىپ كەتە السا...
م ا ڭ ع ا س. مىرزەكە، سابىر ەتىڭىزشى. جاۋدىڭ بەتى تايدى عوي. ەندى بالتىرىڭىزدى تاڭىپ بەرەنىن. (قالتاسىنان ءمارلى الىپ ەستەمەسوۆتىڭ اياعىن تاڭا باستايدى.) قاراڭعىدا كورىنبەيدى دە. بايقادىڭىز با، سۇيەگى امان با ەكەن؟
ە س ت ە م ە س و ۆ. انىعىن بىلمەيمىن. امان سياقتى. قان كوپ كەتتى مە، سانىم قوزعالتپاي ۇيىپ قالدى. ال، ءبىزدىڭ ەكىنشى توپتىڭ ءحالى...
م ا ڭ ع ا س. ولار قىم-قيعاش ايقاسقا كىرىپ كەتىپ ەدى. اتىس پىشاق كەسكەندەي تيىلدى. سويىسىنان قورقام.
ە س ت ە م ە س و ۆ. توپشىلاۋىڭ دۇرىس. اي، امان قالعان ەشقايسى جوق شىعار.
م ا ڭ ع ا س. قايدام، ەندى ءۇمىتسىز شايتان دەگەن.
ە س ت ە م ە س و ۆ. سپيۆاكتىڭ ءحالى دە حال ەمەس. قۋعىننان قاراسىن ۇزە الدى ما ەكەن؟
م ا ڭ ع ا س. ءاي، قايدام. قۋعىنشى كوپ قوي، ۇزاماي-اق قولعا تۇسەتىن شىعار.
ە س ت ە م ە س و ۆ. ءيا-ا. قۇتىلۋى ەكىتالاي. سەن قاتتى قىسىپ جىبەردىڭ عوي، بوساتىڭقىرا تاڭعىشىڭدى.
م ا ڭ ع ا س. بوساتايىن. سپيۆاك قولعا تۇسسە، ءبىزدىڭ ءحالىمىز قيىن بولماسا نەعىلسىن. فاشيستەر تۇتقىندى ماڭدايىنان سيپامايدى.
ە س ت ە م ە س و ۆ. سپيۆاكتان قورىقپا. ول ناعىز قىڭىر حوحول. بورباي ەتىن بورشالاپ كەسسە دە نەمىستەر ونىڭ سويداق ءتىسىنىڭ اراسىنان ءبىر ءسوز سۋىرىپ الا المايدى.
م ا ڭ ع ا س. مىرزەكە، ەندى قوزعالساق قايتەدى؟
ە س ت ە م ە س و ۆ. جۇرسەك، جۇرەيىك. سەنىڭ كومەگىڭسىز مەن جىلجي الماسپىن.
ماڭعاس ەستەمەسوۆتى سۇيەمەلدەپ بىرنەشە قادام ىلگەرى جۇرەدى. ءۇش-تورت قادام اتتاعاننان كەيىن ەستەمەسوۆ قاتتى قينالىپ ىڭىرانىپ جىبەرەدى.
ە س ت ە م ە س و ۆ . توقتا. توقتاي تۇرشى.
م ا ڭ ع ا س. مىرزەكە، قينالىپ تۇرسىز عوي. (ونى وتىرعىزادى.)
ە س ت ە م ە س و ۆ. جوق، بۇدان ءارى مەن بارا المايتىن شىعارمىن.
م ا ڭ ع ا س. بۇل ارا يت تۇمسىعى باتپاس ورماننىڭ ءىشى ەكەن. پانالاپ تۇرايىق.
ە س ت ە م ە س و ۆ. رازۆەدكانىڭ بارلىڭ ماتەريالى مەندە. ال مەنىڭ قوزعالا الماي جاتقان ءتۇرىم مىناۋ.
م ا ڭ ع ا س. قايتەمىز. ءسىزدىڭ اياعىڭىز كەلەگە كەلگەنشە بىرەر كۇن وسى جەردى پانالاي تۇرامىز دا.
ە س ت ە م ە س و ۆ. سودان سوڭ؟
م ا ڭ ع ا س. سودان سوڭ العى شەپتەن ءوتىپ ءوز اسكەرىمىزگە جەتەمىز.
ە س ت ە م ە س و ۆ. سەن ءبىزدىڭ العى شەپتەن قانشاما قاشىقتاپ كەتكەنىمىزدى بىلەسىڭ بە؟
م ا ڭ ع ا س. توپشىلايمىن.
ە س ت ە م ە س و ۆ. توپشىلاساق — مەنىڭ مىنا اياعىممەن ءبىز العى شەپتىڭ ماڭىنا دا جولاي المايمىز.
م ا ڭ ع ا س (ساسىپ). سوندا نە ىستەيمىز؟
ە س ت ە م ە س و ۆ (پلانشەتىن موينىنان الىپ). جاۋ بەكىنىسىن تۇسىرگەن كارتا دا، مەنىڭ جازعان انىقتامالارىم دا وسى پلانشەتتىڭ ىشىندە. بايقادىڭ با؟
م ا ڭ ع ا س. بايقادىم.
ە س ت ە م ە س و ۆ. ەندەشە وسى پلانشەتتى الاسىڭ دا، بۇگىن تاڭ اتقانشا العى شەپتەن وتەسىڭ.
م ا ڭ ع ا س. قۇن، جولداس... سوندا... قالاي؟.. مەن ءسىزدى تاستاپ كەتەم بە؟
ە س ت ە م ە س و ۆ. مەن وسى ارادا بولامىن.
م ا ڭ ع ا س. جوق، جولداس لەيتەنانت، جوق، مىرزەكە... مەن ءسىزدى تاستاپ كەتە المايمىن.
ە س ت ە م ە س و ۆ. مەن وسىندا قالامىن. بۇيرىقتى ورىندايسىڭ. ۇقتىڭ با؟
م ا ڭ ع ا س. ۇقتىم، جولداس لەيتەنانت. ءبىراق مەن ءسىزدى تاستاپ كەتە المايمىن. جارالانعان كومانديرىن دالاعا تاستاپ كەتۋگە سولداتتىڭ حاقى جوق.
ە س ت ە م ە س و ۆ. مىنا پلانشەتتىڭ ىشىندەگى سىزىقتار ءۇشىن مەنىڭ قانشا ادامدى قۇربان ەتكەنىمدى بىلەسىڭ بە؟ جاڭاعى جاۋدى سوڭىنا سالىپ اكەتكەن سپيۆاك. ماناعى شابۋىلعا شىعىپ قازا تاپقان عالييەۆتىڭ وتدەلەنيەسىن ۇمىتتىڭ با؟ وسىنىڭ ءبارى مىنا پلانشەتتەگى سىزىقتىڭ قۇنى. ۇقتىڭ با؟
م ا ڭ ع ا س (جۋاسىپ). ۇقتىم.
ە س ت ە م ە س و ۆ. ۇقساڭ — بۇل مالىمەت ەرتەڭ تاڭدا كوماندوۆانيەنىڭ قولىنا تيمەسە... وندا مۇنىڭ پۇتى بەس تيىن.
سەن قينالماي-اق قوي، مەن كوماندير ەسەبىندە ءوز ءومىرىمدى قورعاشتاپ باقتىم. ەرلىك پەن كولگىرلىك قاتار جۇرمەيدى دەن ەدىم عوي. مەنىڭ ورنىمدا سەن بولساڭ دا ءدال وسىلاي ىستەر ەدىڭ. مىنا سىزىقتىڭ قۇنى تەك سولداتتىڭ قانىمەن عانا وتەلمەيتىن بولدى. ەندى كومانديردىڭ وزىنە دە كەزەك كەلدى. (ءامىرلى تۇردە.) ءما، مىقتاپ ۇستا. (پلانشەتتى ماڭعاستىڭ قولىنا ۇستاتادى.) پولك كومانديرىنە ءوز قولىڭنان تابىس ەتەسىڭ.
م ا ڭ ع ا س. قۇپ، جولداس لەيتەنانت. (تولقىپ.) مىرزەكە... اپىراي...
ە س ت ە م ە س و ۆ. ءجا، بولدى. سۋمكاداعى تاماعىڭ مەن پاكەتىڭدى ماعان قالدىر. بىر-ەكى كۇننەن قالماي ءبىزدىڭ اسكەر شابۋىلعا كوشەدى. سوعان دەيىن شىدارمىن. ال، ساۋ بول.
م ا ڭ ع ا س ىلگەرى جۇرە بەرەدى. اۆانسەناعا كەلىپ توقتايدى. ونىڭ جەلكەسىنەن شىمىلدىق اقىرىن جابىلادى.
م ا ڭ ع ا س. باس-اياعى بىرەر ساعاتتىڭ ىشىندە مەن مىرزاحمەتتىڭ قانىپەزەر قاتىگەزدىگىن دە كوردىم، جان قيار ەرلىگىن دە كوردىم. مۇمكىن اقىلعا سالىپ قاراعاندا عالييەۆتىڭ قازاسى — قاتىگەزدىكتەن ەمەس، قاجەتتى جاعدايدان تۋعان شىعار. سوعىستا كىسى ولىمىنەن قاشىپ قۇتىلا المايدى. ءبىراق كوڭىلگە سالىپ قاراساڭ... ءاي بىلمەيمىن. ادام بالاسىن ءتۇسىنۋ قيىن. (پاۋزا.) مەنىڭ سوڭعى ەسىمدە قالعانى — قاراڭعى ورماننىڭ ىشىندە جالعىز قالىپ بارا جاتقان مىرزاحمەت. (پاۋزا.) سول بارلاۋعا بارعان ون بەستەن ءتىرى قالعان جالعىز مەن ەكەم. موينىمدا سول ون بەستىڭ جۇگى بار. كەيدە ءتىپتى سولاردىڭ ءومىرىن ۇرلاپ العانداي كۇپتى بولام. ءبىراق سونىڭ بارىنەن دە سوناۋ قاراڭعى قالىڭ ورماننىڭ ىشىندە جالعىز قالعان جارالى ادام... سوپىڭ الدىندا ۇلكەن ايىبىم بار سياقتى...
شىعادى.
ءتورتىنشى كورىنىس
ساحنا اشىلعاندا، جۇدەۋ، اجارسىز ايەل عايني كىر جۋىپ جاتىر. جۇگىرە باسىپ قىزى عاليا كىرەدى.
ع ا ل ي يا (قۋانىشتى). ماما، ماما، مەن ءبىر قۋانىشتى حابار اكەلدىم.
ع ا ي ن ي. و نە، جانىم-اۋ.
ع ا ل ي يا. مىنا كىرىڭدى قويا تۇرشى. (كىر جۋعان شىلاپشىنىن سىرتقا شىعارىپ تاستايدى.) تەزىرەك ءۇستى-باسىڭدى جونگە كەلتىر.
ع ا ي ن ي (بىلەگىنە سىبانعان جەڭىن ءتۇسىرىپ جاتىپ). نە بوپ قالدى، قاراعىم-اۋ؟ الدىمەن ءتۇسىندىرشى.
ع ا ل ي يا. ءقازىر ۇيگە كىسى كەلەدى. ءۇيدىڭ ءىشىن كىشكەنە تارتىپكە كەلتىرەيىك. سودان كەيىن ار جاعىن ءوزىڭ-اق تۇسىنەسىڭ.
ەكەۋى ساحناعا ستول، ورىندىق كىرگىزەدى. ستولعا داستارقان جاۋىپ، جاساندىرادى. كىرىپ-شىعىپ جۇمىس ىستەپ ءجۇرىپ سويلەسەدى.
F ا ي ن ي. جانىم-اۋ، ول نەعىلعان كىسى. ءبىزدىڭ ۇيگە كىسى كەلمەۋشى ەدى عوي. شامان ناعاشىڭ جايلاۋدا ءجۇر. ول قويىن كىمگە تاستاپ كەتەدى.
ع ا ل ي يا. ناعاشىڭ ەمەس. وسى اۋدانعا جاقىندا عانا كەلگەن كىسى.
F ا ي ن ي. و كىم توبەدەن تۇسكەندەي. ءاتى-جونى كىم ەكەي، ءبىلدىڭ بە؟
F ا ل ي يا. ءاتى-جونى دەيسىڭ بە؟ ونى ءتىپتى سۇراماپپىن-اۋ، ماما. ۇستىڭە تازا كويلەك كيشى. كەلگەن كىسىدەن ۇياتتى.
F ا ي ن ي. مەنى ءبىر جاساندىرىپ ۇزاتايىن دەپ پە ەدىڭ. (شىعىپ كەتەدى. انا جاقتان سويلەيدى.) قارعاشىم-اۋ، سوندا ءاتى-جونىن سۇراماعانىڭ قالاي؟ كىم ەكەنىن بىلمەسەڭ، ول مۇندا نەگە كەلەدى.
ع ا ل ي يا. ول ءوزى تانىستى. مەنى ءوزى تانىدى.
ع ا ي ن ي. اپىرماي، ءبىزدىڭ مىرزاشتىڭ اعايىنى ەمەس پە ەكەن. ارتىندا قالعان بىرەۋى بار ما ەكەن؟
ع ا ل ي يا. جوق، ماما، پاپامنىڭ اعايىنى ەمەس.
ع ا ي ن ي (كيىنىپ شىعىپ). مىرزاشتىڭ تۋىسى ما دەن جۇرەگىم لۇپىلدەپ كەتىپ ەدى.
ع ا ل ي يا. ءقازىر، ماما، مەن ساعان ەش نارسە دە ايتپايمىن. كىشكەنە عانا سابىر ەت. ودان دا قازانىڭا اس سالىپ، ساماۋرىنىڭدى قويىپ جىبەر.
ع ا ي ن ي. ساماۋرىن سەنىڭ ساباقتان كەلۋىڭە قايناپ تۇر عوي. قازان كوتەر دەيسىڭ، ءوزىن كورمەي تۇرىپ كىمنىڭ سىباعاسى دەپ سالام.
ع ا ل ي يا. ەڭ ءبىر ءقادىرلى قوناعىمنىڭ سىباعاسى دەپ سال، جاراي ما، ماما؟
ع ا ي ن ي. جارايدى، قالقام. ماماڭنىڭ باسىن قاتىرىپ جۇمباقتايسىڭ دا جۇرەسىڭ. مەيلى، ايتەۋىر، كىم دە بولسا قۇتتى قوناق بولسىن.
م ا ڭ ع ا س (سىرتتان). رۇقسات پا؟
ع ا ل ي يا. انە كەلىپ قالدى. كىرىڭىز.
م ا ڭ ع ا س كىرەدى. عايني ونى تانىماي، تاڭىرقاي قارايدى.
م ا ڭ ع ا س. سالاماتسىز با. ۇمىتپاسام ءسىزدىڭ ەسىمىڭىز عايني بولار.
ع ا ي ن ي. سالاماتسىز با.
م ا ڭ ع ا س. مەنىڭ ءاتى-جونىم — ماڭعاس نۇرجانوۆ. بۇل اۋدانعا جاقىندا كەلدىم. اۋاتكومنىڭ ورىنباسارى بوپ ىستەيمىن.
ع ا ل ي يا. ماما، بۇل اعاي پاپامدى بىلەدى. پاپامنىڭ دوسى ەكەن.
ع ا ي ن ي «...» دەپ تاڭىرقاپ، باسقا ەش نارسە ايتۋعا شاماسى كەلمەي، ورىندىققا وتىرا كەتەدى.
ع ا ل ي يا (شەشەسىنىڭ قاسىنا بارىپ). ماما، بۇل كىسى پاپامنىڭ دوسى دەيمىن. نەگە ۇندەمەيسىڭ. (يىعىنان جۇلقىلايدى.)
ع ا ي ن ي (مەڭ-زەڭ ۇيقىدان ويانعانداي). نە دەپ تۇرسىڭ، قالقام؟
ع ا ل ي يا. ايتىپ تۋرمىن عوي، پاپامنىڭ دوسى. مايداندا بىرگە بولعان. (عايني ماڭعاستىڭ بەتىنە قاراپ مەلشيىپ قاتىپ قالعان.) ماما، ساعان نە بولعان؟
ع ا ي ن ي (ورنىنان تۇرىپ). ويباي-اۋ، نەعىپ وتىرمىن؟! (ماڭعاسقا.) جوعارى شىعىڭىز. وتىرىڭىز. عالياش-اي، اينالايىن، شايىڭدى اكەلە عوي.
م ا ڭ ع ا س. راقمەت، جەڭگەي، مەن اسىعىس ەدىم.
ع ا ي ن ي (ءۇرپيىپ.) ويباي-اۋ، سوندا ءتىپتى... شايعا دا قارامايسىز با؟
ع ا ل ي يا (جالىنىپ). اعاتاي، كىشكەنە وتىرىپ اڭگىمە ايتساڭىزشى.
م ا ڭ ع ا س (قينالىپ). جارايدى.
ع ا ل ي يا. وي، راقمەت، اعاتاي.
ع ا ي ن ي (قۋانىپ). عالياش اينالايىن، ساماۋرىنىڭدى اكەلە عوي.
ەكەۋى جۇگىرىپ شاي جابدىعىنا كىرىسىپ كەتەدى.
م ا ڭ ع ا س (زالعا). ۋاقىتىم تىعىز بولسا دا وسى ەكى جەتىمدى ەمەكسىتىپ تاستاپ كەتە المادىم. عايني اپايدىڭ مەن كەلگەندە سونشاما ساسىپ، ءتىپتى ەسىنەن تانىپ قالا جازداعانىنا قايران بولدىم. الدە بۇلار وسى كۇنگە شەيىن مىرزاحمەتتەن كۇدەر ۇزبەي ءجۇر مە ەكەن؟ ءبىراق، عالياش نەگە «پاپام قازا تاپتى» دەدى ەندەشە؟
ادام دەگەن قىزىق-اۋ، وسىدان وپ مينۋت بۇرىن عاپا بەيتانىس ادامدار ەدىك. ءقازىر ەكەۋى دە اڭساعان جاقىندارىن كۇتىپ العانداي ەرەكشە ىقىلاس كورسەتىپ جاتىر. ءقايتسىن، بايعۇستار، بۇلارعا ەندى مىرزاحمەتتىڭ قاسىندا بولعان ادامنىڭ ءوزى ىستىق.
ع ا ل ي يا. اعا، شايعا كەلىڭىز.
م ا ڭ ع ا س ستول باسىنا بارادى. عايني شاي قۇيادى. از ۇنسىزدىك.
ع a ي ن ي. شاي ءىشىڭىز.
م ا ڭ ع ا س. راقمەت. (شاي ىشەدى.) اعايىن-تۋعاندارىڭىز بار شىعار؟
ع a ي ن ي. مەن ءوزىم ءبىر اتادان جالعىزبىن. ءبىر نەمەرە اعايىم بار ەدى. قوي باعادى.
م ا ڭ ع ا س. مىرزەكەڭنىڭ تۋىستارى جوق پا؟
ع ا ي ن ي. و دا اتا-انادان جالعىز ەدى عوي. جاماعايىندارى بولاتىن. ءبىراق جەرلەرى تىم شالعاي. ولارمەن تانىستىعىمىز دا، حابارىمىز دا جوق. مىرزاشتىڭ ەلى الىس، ول بۇل جاققا قىزمەت بابىمەن كەلىپ ەدى عوي.
م ا ڭ ع ا س. اپىر-اي، ات ءىزىن سالاتىن جاقىنى بولماعانى-اۋ.
ع ا ي ن ي. ءبىر نەمەرە اعام بار دەۋشى ەدى. ءبىزدى ول ىزدەگەن جوق، ونى ىزدەيتىن بىزدە نە قاۋقار بار. سوعىستان كەيىن ەل ەڭسەسىن كوتەرگەنشە دە ءبىراز ۋاقىت ءوتىپ كەتتى عوي. ءىزىن سۋىتىپ العاسىن كىم ىزدەي قويادى. (ماڭعاستىڭ كەسەسىن الىپ شاي قۇيىپ.) شاي ءىشىڭىز. مىرزاش شايدى جاقسى كورۋشى ەدى. وندا جۇرگەندە راقاتتانىپ ىستىق شاي دا ىشە الماعان شىعارسىڭدار-اۋ.
م ا ڭ ع ا س (كۇلىپ). اينا قاتەسى جوق. ناعىز شايقور بولاتىن. مەن مىرزەكەڭە ءبىر جاعىنان اتقوسشى سياقتى بولدىم عوي. ءبىراق شايدىڭ ەسەبىن تاۋىپ جۇردىك. جانە اناۋ-مىناۋ ەمەس، ءۇندى شايدى دا تالاي ىشتىك.
ع ا ي ن ي. اپىر-اي، ءا. ءسۇتى دە بولدى ما؟
م ا ڭ ع ا س (كۇلىپ). ءسۇت جاعى تاپشىلاۋ بولدى.
ع ا ي ن ي. ءسۇت دەمەكشى مەن مىنانى ۇمىتىپ كەتىپپىن عوي (ماڭعاسقا شاراپ قۇيادى.) ەركەگى جوق ۇيدىكى وسى عوي. مىنادان اۋىز ءتيىپ وتىر، قاينىم. (وزىنە دە از عانا قۇيىپ الدى).
م ا ڭ ع ا س (جىميىپ). مىرزەكەڭ مۇنى «ارتپودگوتوۆكا» دەۋشى ەدى. «بالا، اس الدىندا ارتپودگوتوۆكا جاساپ الايىقشى» دەيتىن.
ع ا ل ي يا. اعا، ارتپودگوتوۆكا دەگەنى نە؟
م ا ڭ ع ا س. شابۋىلعا شىعار الدىندا زەڭبىرەكتەن وق جاۋدىرامىز عوي. سوعان تەڭەگەنى عوي.
عاليا (ماڭعاستىڭ يىعىنا اسىلىپ). ءسىز پاپاممەن بىرگە بولدىڭىز عوي، اعا. پاپاممەن بىرگە بولعان اڭگىمەڭىزدى ايتىڭىزشى.
م ا ڭ ع ا س. مىرزەكەڭ ەكەۋمىز قىس بويى ءبىر وكوپتىڭ ىشىندە بولدىڭ قون. شەر كەپەمىز سۋىق، قابىرعاسىنان ىزعار تەۋىپ، ءىشىن اياز قارىپ تۇرادى. ءبىر شينەلدى توسەنىپ، ءبىر شينەلدى جامىلىپ قۇشاقتاسىن جاتاتىنبىز، سوندا كادىمگىدەي جىلى بولادى.
ع ا ي ن ي (ولەڭ ەتىپ). اپىرماي، مىرزاش سۋىققا ءتوزىمسىز ەدى. اۋىرىپ قالعان جوق پا؟
م ا ڭ ع ا س. وندا بارىنە دە ۇيرەنىپ كەتتىك قوي.
ع ا ي ن ي. جوتەلگەن جوق پا، ايتەۋىر. ول ءوزى سالاق. اياعىن جىلى وراپ، قىمتانىپ كۇتىنىپ ءجۇرۋدى بىلمەيدى عوي. ءۇستى-باسىن قارايتىن ادام بولماسا...
م ا ڭ ع ا س. جوق، ارينە ازدى-كەم جوتەل بوپ تۇرادى عوي.
ع ا ي ن ي. مىرزاشتىڭ باسىنىڭ ساقيناسى بولۋشى ەدى. كىشكەنتاي عانا تەرلەپ دالاعا شىقسا ۇستاي الاتىن. سونىسى قيناعان جوق پا؟
م ا ڭ ع ا س. جوق، وندايىن بايقامادىم. ا-ا، ايتپاقشى ءوزىنىڭ ءبىر ايتقانى بار ەدى. بۇرىن كىشكەنە تەرشىپ سۋىق تيگىزىن السام باسىم سىندىرىپ قويا بەرەتىن. ءقازىر قىستى كۇنى جالاڭ باس جۇرگەندە مىڭق ەتپەيمىن. بۇل سوعىستان اۋرۋدىڭ ءوزى دە قورقادى ەكەن عوي دەپ كۇلەتىن.
ع ا ي ن ي. اپىر-اي، ءا؟!
ع ا ل ي يا. ماما، سەن قايداعى ىستىق شاي، باستىڭ ساقيناسىن ءسوز قىلىن كەتكەنىڭ نە؟ مەنىڭ پانام بويەۆوي كوماندير بولعان. اعا، پاپام ەكەۋىڭ قالاي سوعىستىڭدار، سونى ايتشى. ەڭ ءبىر مىقتى باتىرلىقتارىڭدى ايتشى.
م ا ڭ ع ا س (كۇلىپ). ەڭ مىقتى باتىرلىق دەيسىڭ بە؟ مەنىڭ ءوز باسىم ونشا باتىر بولعانىم جوق. (عاليانىڭ رەنجىپ قالعان ءتۇرىن كورىپ.) ال، سەنىڭ پاپاڭ شىنىندا دا باتىر كىسى ەدى.
ع ا ل ي يا (قۋانا ەلەڭدەپ). راس پا، اعا؟!
م ا ڭ ع ا س. اينا-قاتەسى جوق. ارينە، كوماندير بولعاسىن قاراۋىنداعىلارىنا قاتال بولاتىن. ءبىراق ءوزى دە قاۋىپ-قاتەردەن تايىنبايتىن.
ع ا ي ن ي. ءيا، ول سويتەدى. ولگەنىنە قارامايدى. وندايدا تەجەپ وتىرمادىڭ با، قاراعىم؟
م ا ڭ ع ا س. تەجەيسىڭ-اۋ، ءبىراق كەيدە سول تەڭەۋىڭە كونبەي كەتەدى عوي.
ع ا ي ن ي. ايتتىم عوي، كونبەيدى ول. شالعايىنا وراتىلىپ جاتساڭ دا، اشۋى كەلگەندە قاعىپ تاستاپ جۇرە بەرەدى عوي. سەن ەركەكسىڭ عوي، ءتىلىڭدى العىزىپ، تەجەپ ۇستاماساڭ...
ع ا ل ي يا. ماما، سەن اعايدىڭ ءسوزىن بولە بەردىڭ عوي.
ع ا ي ن ي. اعاڭ اڭگىمەسىن ايتىپ وتىر عوي. نەسىنە بولەيىن... تەك ماڭعاس قاينىما مىرزاشتىڭ مىنەزىن ايتىپ جاتقانىم عوي. ويباي-اۋ، ونىڭ مىنەزىن ءبىلىپ ساقتاندىرىپ، كوز قارا بوپ جۇرمەسە بولمايدى عوي.
ع ا ل ي يا. وي، ماما-اي، قىزىقسىڭ. نەسىن ساقتاندىرادى. ول ءوتىپ كەتكەن وقيعا ەمەس پە؟
ع ا ي ن ي. قايتەيىن، قاراعىم، مەن ءۇشىن مىرزاش ءالى سول باياعىسىنداي. (مۇڭايىپ قالادى.)
F a ل ي يا (جۇباتىپ). قويشى، ماما. اعام اڭگىمە ايتسىن. اعا، قالاي سوعىسقاندارىڭىزدى ايتشى. ەڭ ءبىر قىزىعىن ايتشى.
م ا ڭ ع ا س. سوعىس دەگەن قۇرعىردىڭ قىزىعى شامالى-اۋ، عالياش. ءبىر جولى دۇشپان شابۋىلعا شىقتى. وق جاۋدىرىپ قاپتاپ كەلەدى. ءبىز قىسىلايىن دەدىك. تەك مىرزاشەكەڭ ساسقان جوق. قانىن ىشىنە تارتىپ، سۇرلانىپ العان. «وق اتقاندار، جاقىن جىبەرىڭدەر» دەپ بۇيىردى. سودان جاۋ ءدال جاقىنداعاندا بارىپ: «وگون!» دەپ كوماندا بەردى. جاقىن جەردەن قويامىز با، ءبىرازىن جايپاپ سالدىق. دۇشپاننىڭ بەرەكەسى قاشىپ، كەيبىرەۋلەرى شەگىنىپ، كەيبىرەۋلەرى جاتا باستاعاندا، مىرزەكەڭ «العا، ەر سوڭىمنان» دەپ تۇرا ۇمتىلدى. ءبىر ۋاقىتتا تۇتقيىلدان جاۋدىڭ ءبىر پۋلەمەتى وق جاۋدىرسىن كەپ.
ع ا ي ن ي. قۇدايا ساقتاي كور. امان قالدىڭدار ما، ايتەۋىر؟
ع ا ل ي يا. ماما، اعامنىڭ ءسوزىن بولمەشى.
م ا ڭ ع ا س. بىرنەشە سولدات وققا ۇشتى. جۇرت تا قالدى. تەك مىرزەكەڭ «العا» دەپ جۇگىرە بەردى. مەن شىداي الماي ارتىنان قۋىپ جەتىپ، توبىقتان جىبەردىم دە قالپاقتاي ۇشىردىم مىرزەكەڭدى.
ع ا ي ن ي. ويباي-اۋ، ونىڭ نە، شىراعىم-اۋ. ءبىر زاقىم قىلساڭ قايتەسىڭ؟
م ا ڭ ع ا س (كۇلىپ). قۇلاسا جەر كوتەرەدى. قۇلاعان ەش نارسە ەتپەيدى عوي.
ع ا ي ن ي. جەر كوتەرەدى دەپ. جۇگىرىپ كەلە جاتقاندا قالپاقتاي ۇشساق وزىدە دە وڭاي بولماس. بالا ەمەس، شاعا ەمەس، دىرداي ادام سالماعىمەن تۇسكەندە...
ع ا ل ي يا. ماما، سەن دە قىزىقسىڭ. اعام ءسۇيتىپ پاپامدى اجالدان ساقتاپ قالعان عوي،
ع ا ي ن ي. نە دەيسىڭ؟
ع ا ل ي يا. پۋلەمەت وق جاۋدىرعاندا — پاپامدى شالىپ قۇلاتپاسا وعان وق تيەدى عوي. سونى نەگە تۇسىنبەيسىڭ؟
ع ا ي ن ي. ا؟ سولاي ما ەدى؟ ويپىر-اي، اجالدان قالعان ەكەنسىڭدەر عوي. وي، نۇر جاۋسىن، ماڭعاسجان. مەن ءتىپتى شالا ءتۇسىنىپ شاتىسىپ جاتىر ەكەم-اۋ.
ع ا ل ي يا. ماما-اۋ، اعاما تاماقتى بولدىرايىن تا.
ع ا ي ن ي. ءيا، اس بولدىرايىق. ماڭعاس قاينىم اسىعىسپىن دەدى عوي.
ەكەۋى ستولدان شاي جابدىعىن جيىستىرىپ، اس قامىنا كىرىسىپ، كىرىپ-شىعىپ جۇرەدى. ماڭعاس تۇرەگەلىپ اسحانانىڭ شەت جاعىنا تاماق كەلەدى. ويلانىپ قالعان.
ع ا ي ن ي (شىعىپ بارا جاتىپ). مىرزاشتى كورگەندەي ءبىر جاساپ قالدىم-اۋ، قاينىم-اي.
م ا ڭ ع ا س (زالعا). راسىندا دا بۇگىن ءبىزدىڭ باسىمىزدى ءتۇيىستىرىپ ويدا جوقتا بىر-بىرىمىزگە جاقىن ەتكەن مىرزاحمەتتىڭ ارۋاعى ەمەس پە. تابيعاتىمدا فيلوسوفيادان گورى ارەكەتكە بەيىم بولسام دا، وسى ارادا وزىمشە ءبىر سىر اشتىم. «ادام كۇنى اداممەن» دەۋشى ەدى قازاق. ءيا-ا، ادام كۇنى اداممەن. كەيدە سەنىڭ جەكە باسىڭنىڭ ءومىربايانى دەگەنىڭ جالعىز وزىڭدىكى بولمايدى ەكەن. دۇنيەدە جاقسىلىق كور مەيلىڭ، جاماندىق كور مەيلىڭ — سوپىڭ ءبارى وزگە اداممەن قاتىناستا بولادى ەكەن دە، سول ادامدار سەنىڭ ومىرىڭە مىقتاپ كىرىپ الادى ەكەن. ەگەر ونىڭ ءبىرىن ومىرىڭنەن سىزىپ تاستاعىڭ كەلسە، ءومىرىڭنىڭ سوعان بايلانىستى بولشەگىن دە قوسا سىزۋىڭ كەرەك. سول سياقتى مىرزاحمەت ءومىرى وسى وتىرعان ۇشەۋىمىزدىڭ ومىرىمىزبەن تامىرلاسىپ جاتىر. ءارقايسىمىزدا از بولسىن، كوپ بولسىن مىرزاحمەت ءومىرىنىڭ بولشەكتەرى ءجۇر.
ماڭعاس ءسوزىنىڭ ورتاسىنان اۋا عايني مەن عاليا كىرىپ، ستولدى تازالاپ جاتقان. عاليا ويلانىپ قالعان ماڭعاستىڭ قاسىنا كەلەدى. جاناسىپ ەركەلەگىسى كەلەتىن دە ءتۇرى بار.
ع ا ل ي يا. ماڭعاس اعا، ءبىزدىڭ ۇيگە بۇدان بىلاي كەلىپ تۇراسىڭ با؟
ع ا ي ن ي. اينالايىن، ءقايتسىن، پاپاسىنىڭ كوزىندەي كورىپ تۇر عوي. (كوڭىلى بۇزىلىپ، تەرىس اينالادى.)
م ا ڭ ع ا س. سەنىڭ پاپاڭنىڭ جاقسى كەرەتىن ءبىر ءانى بار ەدى. بىلەسىڭ بە؟
ع ا ل ي يا. بىلەم... «ايكەن-اي» عوي. ونى مامام جاقسى ايتادى. (عاينيدىڭ قاسىنا بارىپ.) ايتشى، ماما، ءبىز قوسىلايىق.
ع ا ي ن ي. «ايكەن-اي» ءانىن باستايدى. عاليا مەن ماڭعاس قوسىلادى.
كەل دەپ ەدىڭ، ايكەن-اي، كەلىپ تۇرمىن،
وتقا تۇسپەي ورتەنىپ ەرىپ تۇرمىن.
ايكەن-اي، كەل وينايىق، كول، كەل-اي،
سەرتكە تۇرساڭ مەن سەندىك جانىم قۇربان.
سىرىم وسى، سەرتىمدى بەرىپ تۇرمىن،
ايكەن-اي، كەل وينايىق، كەل، كەل-اي.
ءبىرىنشى شۋماقتىڭ قايىرماسى بىتە بەرگەندە، ساحنا سىرتىنان ەستەمەسوۆ داۋىسى ەستىلەدى. ونىڭ داۋىسى ءاننىڭ قايىرماسىنا قوسىلا ءتۇسىپ، ەكىنشى شۋماقتى ءوزى جەكە ايتىن كەتەدى. بۇل ۇشەۋى الدەكىمدى ەسكە العانداي زالعا قاراپ ويعا كەتكەن.
ەكىنشى شۋماقتىڭ انىنە تەك ىشتەي قوسىلادى.
ەستەمەسوۆ.
اينالايىن قاراعىم، قارا قاسىم،
قارا ماقپال جىبەكتەي قارا شاشىڭ.
ايكەن-اي، كەل وينايىق، كەل، كەل-اي.
بالاسىنداي ەلىكتىڭ ەگىلەمىن،
سەنى ويلاسام مولدىرەپ كوزدەن جاسىم،
ايكەن-اي، كەل وينايىق، كەل-كەل-اي.
ەندى ەستەمەسوۆتىڭ ەلەسى ءوشىپ، ءۇشىنشى شۋماقتى ۇشەۋى قوسىلىپ ايتادى.
ايكەن-اي دەپ اتىڭدى قويدى.م تاڭداپ،
انگە قوستىم اتىڭدى ادەيى ارناپ،
ايكەن-اي، كەل وينايىق، كەل، كەل-اي.
ەركىن تاۋدىڭ ەركەسى ەلىك بولساق،
مەن دە وزىڭدەي جالعىزبىن، ەركە ساڭلاق.
ايكەن-اي، كەل وينايىق، كەل، كەل-اي.
ساحنا ابدەن قاراڭعى، ءاننىڭ اياعى باياۋلاپ بارىپ بىتەدى.
ش ى م ى ل د ى ق.
ەكىنشى ءبولىم
شىمىلدىق الدىنا ماڭعاس شىعادى.
م ا ڭ ع ا س. سودان عايني اپايمەن ءبىر ءۇيلى جانداي ارالاسىپ كەتتىك. عاليا دا تۇك بوتەندىگى جوق، ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ءبىر بالاسىنداي بولىپ الدى. ەپتەپ اكىمشىلىگىمدى پايدالانىپ، و كىسىگە ءوز قاسىمىزدان ءۇي اۋىستىرىپ اپەردىم. عايني اپايدىڭ ادەتى قىزىق. ەكى ءسوزىنىڭ ءبىرى مىرزاش. باسقا بىرەۋ جايلى اڭگىمە بولىپ جاتسا دا «مىرزاش ءسويتۋشى ەدى، مىرزاش ءبۇيتۋشى ەدى» دەيدى. ەسكى دوس تۇرسىن، ۋاقىت وزعان سايىن قايتىس بولعان تۋعان اكەڭ دە بىرتە-بىرتە ۇمىت بولادى عوي. ال، ءبىر عاجابى وسى عايني اپايمەن ارالاسقالى مىرزاحمەتپەن قايتا جولىعىپ، بۇرىنعى بىلگەنىمنىڭ ۇستىنە كوپ سىرىن، مىنەزىن ۇققانداي بولدىم. ءبىز عايني اپايمەن كۇنبە-كۇن ارالاسامىز. ال عايني اپاي وتىرعان جەردە مىرزاش بولادى. ونىڭ ۇستىنە عالياش تا مەنى پاپاسىنىڭ ءبىر بولشەگىندەي سەزىنىپ جاقسى كورىپ كەتتى.
مەنىڭ ءبىر قاتتى قينالعانىم — سول العاشقى كەزدەسكەن جولى دا، كەيىن دە مىرزاحمەتتەن قالاي اجىراسقانىمدى ايتا المادىم. سوناۋ قالىڭ جاۋدىڭ ورتاسىندا، قاراڭعى ورماننىڭ ىشىندە جالعىز قالعان جارالى ادام...
شىعادى.
ءبىرىنشى كورىنىس
ساحنادا تۇگەل جارىق سونەدى. عايني اپايدىڭ ءۇيىنىڭ ءبىر بۇرىشى. ساحنادا عايني مەن عاليا، عاليانىڭ ۇستىندە جاڭا كويلەك. عايني سول كويلەكتى قىزىنىڭ ۇستىنە ولشەپ جاتىر.
ع ا ي ن ي. كەۋدەسى ءسال كوتەرىڭكى ەمەس پە؟
ع ا ل ي يا. جوق، دەگەندەي.
ع ا ي ن ي. قولتىعى قىسپاي ما؟ قولىڭدى كوتەرىپ كورشى.
ع ا ل ي يا. جوق، قىسپايدى، ماما.
ع ا ي ن ي. كانە، اينالشى بىلاي. (اينا الدىنا عاليا اينالىپ كورەدى.) ەتەگى كەڭدەۋ مە، قالاي؟
F a ل ي يا (دوڭگەلەنە بيلەپ). بيلەگەندە ەتەگىنىڭ كەڭى جاقسى. راقمەت، ماما، مەكتەپ بىتىرەتىن كەشكە دەگەندەي ۇلگەرتتىڭ. مەكتەپتە ۇلكەن بال بولادى.
ع ا ي ي ي. مەن دە بارسام قايتەر ەكەن؟
ع ا ل ي يا. ارينە باراسىڭ، ماما. وسىنداي قۋانىشتى كۇنى سەنى تاستاپ...
ع ا ي ن ي. تەك ىڭعايسىز بوپ جۇرمەسىن. ويناپ-كۇلگەن جاستاردىڭ اراسىندا...
ع ا ل ي يا. ىڭعايسىز بولعانى نەسى. كورسىن جۇرت مەنىڭ مامامدى. دۇنيەدەگى ەڭ جاقسى، ەڭ اقىلدى، ەڭ اسىل ماما مەنىكى. مەن سەنى جۇرتتىڭ بارىنە كورسەتىپ ماقتانام.
ع ا ي ن ي. مەنىڭ نەمە ماقتاناسىڭ، قالقام-اۋ. شىن ماقتانساڭ ماقتاناتىن ادامىڭ پاپاڭ ەدى عوي. مىرزاش كەلگەندە وسى اۋىلدىڭ ءوڭى كىرىپ قالعان-دى. قوي باستاعان سەركەدەي بۇتكىل قىز-بوزبالانىڭ كوركى بولدى عوي كەزىندە. جىگىتتىڭ سۇلتانى ەدى.
ع ا ل ي يا. ماما، پاپام سەنى جاقسى كوردى مە؟
ع ا ي ن ي. قايدان بىلەيىن، قاراعىم. ونى قايتەسىڭ؟
ع ا ل ي يا. ايتشى، ماما.
ع ا ي ن ي. جاقسى كورگەن شىعار. جەك كورسە مەنى الىپ نەسى بار. وسى ەلدە قىز قۇرىپ پا؟ مىرزاش ءسوز سالسا، حاننىڭ قىزى بولسا دا شىداپ تۇرا الار ما. بەرى كەلشى، قولتىق استىن ءسال قىمقىرۋ كەرەك پە، قالاي؟
ع ا ل ي يا (اناسىنىڭ قاسىنا كەلەدى). ماعان سالساڭ وسى كويلەكتى ەندى اۋرەلەۋدىڭ كەرەگى جوق. (شەشەسىنە قولتىعىن كوتەرىپ كورسەتىپ.) دەگەندەي ەمەس پە؟
ع ا ي ن ي. ءسال كەڭدەۋ مە دەپ ەدىم. دەگەندەي ەكەن.
ع ا ل ي يا. ماما، پاپاما قالاي عاشىق بولعانىڭدى ايتشى؟
ع ا ي ن ي. قويشى، قالقام، عاشىق بولىپ مەنى ءبىر بايان سۇلۋ دەيسىڭ بە؟
ع ا ل ي يا. سوندا قالاي؟ ەندەشە پاپاما نەگە كۇيەۋگە شىقتىڭ؟
ع a ي ن ي. اۋ، مىرزاشتىڭ ءوزى ءسوز سالدى عوي. ءبىر كۇنى شىلدەحانادان شىعىپ ەك. ۇيىڭە شىعارىپ سالام دەپ مىرزاش مەنى جۇرتتان ءبولىپ اكەتتى. ەلدەن ءبولىنىپ جىگىتپەن وڭاشا كەتۋگە ۇيالسام دا مىرزاش ايتقان سوڭ قايتەيىن. تەك جۇرەگىم لۇپىلدەپ ۇندەمەي جۇرە بەرىپپىن. نە ايتىپ، نە قويعانىن دا بىلمەيمىن. تەك ايتەۋىر «بايقايمىن، وسى اۋىلداعى قىزداردىڭ سەنەن ءتاۋىرى جوق ەكەن، ەرتەڭ قۇدا تۇسۋگە كىسى جىبەرەم» دەگەنى عانا ەسىمدە قالىپتى.
ع ا ل ي يا. سول-اق پا؟ ودان باسقا نە ايتتى؟
ع ا ي ن ي. نە ايتسىن. ەرتەڭىنە قۇدالىققا كىسى جىبەرىپتى.
ع ا ل ي يا. جو، تۇرا تۇرشى. تىم بولماسا بىلاي: «قىمباتتى عايني بيكەش، مەن سىزگە شىن جۇرەكتەن عاشىقپىن، ءسىزسىز ماعان بۇل ءومىردىڭ ماعىناسى جوق، مەنىڭ ارمانىم تەك ءسىز عانا» دەگەن سياقتى ءبىر جاقسى سوزدەر ايتقان جوق پا؟
ع ا ي ن ي. قالقام-اۋ، كىسى ءوز ايەلىنە سونداي ءسوز ايتا ما ەكەن؟ ەستىگەن قۇلاقتان ۇيات ەمەس پە؟
ع ا ل ي يا. جوق، و كەزدە ۇيلەنگەن جوق قوي. جانە وڭاشا ايتادى عوي.
ع ا ي ن ي. ءبارىبىر ۇيلەنەتىن بولعاسىن قاي-قايداعى ءسوزدىڭ كەرەگى نە.
ع ا ل ي يا. ال، سەن نە دەدىڭ سوندا؟
ع ا ي ن ي. نە دەۋشى ەم. ۇندەگەن جوقپىن.
ع ا ل ي يا. پاپام سوندا دا قۇدالىققا كىسى جىبەرگەن بە؟
ع ا ي ن ي. ە، ايتقاسىن نەگە جىبەرمەسىن.
ع ا ل ي يا. ەگەر سەن كونبەسەڭ قايتەر ەدى؟
ع ا ي ن ي. كونبەگەنى نەسى ءتايىرى. مىرزاشقا كوبەيتىن قانداي قىز. ونىڭ ۇستىنە سەنىڭ پاپاڭ وكتەم ەدى عوي. دۇرىس بولسىن، بۇرىن بولسىن، ويعا العان ءىسىن ورىنداماي تىنبايتىن. مەن قانشا جاقسى كورگەنمەن وزىنەن قورقاتىن ەدىم.
ع ا ل ي يا. قورىققانىڭ قالاي، ماما؟ كىسى شىن جاقسى كورگەن ادامىنان قورقا ما ەكەن.
ع ا ي ن ي. ە، قورىقپاي، ەركەكتىڭ اتى ەركەك ەمەس پە، قالقام-اۋ.
ەركەكتىڭ پالتوسىن، بەشپەت-شالبارىن قۇشاقتاپ، سىرتتان ماڭعاستىڭ شوفەرى باباتاي كىرەدى.
ب ا ب ا ت ا ي. عايني اپا-اۋ، ءىلىپ قويعان كيىمدەرىڭىزدى جەل ۇشىرىپ ءتۇسىرىپتى. مال باسىپ تاستار دەپ الا كەلدىم.
ع ا ي ن ي. جولىڭ بولسىن، باباتاي قاراعىم. عالياشتىڭ كويلەگىمەن الاڭ بولىپ، قاراۋعا دا مۇرشام بولماپتى. ءنافتالينى كەتسىن دەپ ءىلىپ قويىپ ەم.
ب ا ب ا ت ا ي. باسقا ءبىر ۇيدىكى مە دەسەم ءسىزدىڭ قورادا جاتىر. (بەشپەنتتى قولىنا الىپ.) ءوزى سوعىستان بۇرىنعى فاسون با، قالاي؟ ءسىزدىڭ ۇيدە ەركەك جوق ەدى عوي.
ع ا ي ن ي. ەركەك جوعى قالاي، مىرزاش شە؟ باباتاي (تاڭىرقاپ). مىرزاش؟ بۇل سوندا مىرزەكەڭ مارقۇمنىڭ كيىمى مە؟
ع ا ل ي يا. ءيا، پاپامنىڭ كيىمى.
ع ا ي ن ي (ۇناتپاي). شىراعىم، قولىڭنان جەرلەگەن جوقسىڭ عوي... مارقۇم دەپ...
ب ا ب ا ت ا ي (ىڭعايسىزدانىپ). كەشىرىڭىز، عايني انا. باياعىدا قارا قاعاز كەلگەن سوڭ...
ع ا ي ن ي. قارا قاعاز كەلسە نەعىلادى؟ باباتاي (تاڭىرقاپ). ءسىز... عايني اپا، سوندا... ءالى دە ءۇمىتىڭىزدى ۇزگەن جوقسىز با؟
ع ا ي ن ي. ءۇمىتسىز سايتان بولسىن. نە دەپ ءۇمىتىمدى ۇزەم. مىرزاشتان ءۇمىت ءۇزىپ...
ب ا ب ا ت ا ي (اڭگىمەنىڭ بەتىن بۇرىپ). اۋ، مەن ءتىپتى ارناپ كەلگەن شارۋامدى ۇمىتىپ كەتىپپىن عوي. ال، عالياش، مەكتەپ ءبىتىرىپ، كامەلەتكە كەلۋىڭمەن قۇتتىقتايمىن. (عالياشتىڭ قولىن قىسادى.) التىن با، كۇمىس پە؟
ع ا ل ي يا. كۇمىستەن اسا المادىم، باباتاي اعا. باباتاي. قۋانىشىڭىز قۇتتى بولسىن، عايني اپa. كوردىڭىز بە، كۇمىستى مەنسىنبەيدى. قاناعات كەرەك، عالياش. ۇلكەن توي بۇگىن ءسىزدىڭ ۇيدە ەكەن. ءقازىر ماڭعاس اعام دا وسىندا كەلەدى.
ع ا ي ن ي. ەندەشە قازان جاعىپ قامدايىن. باباتاي. عالياشتىڭ وقۋ بىتىرۋىنە ساقتاعان ءبىر نارسەڭىز بار شىعار. بۇگىن ءبىر توعىتىڭىزشى سونى. عالياش وقۋ بىتىرگەندە، ءبىر تويدىم دەپ ايتىپ جۇرەيىن. كانەكەي، ءجۇرىڭىز، ەتىڭىزدى بۇتارلاپ، وتىنىڭىزدى ءوزىم جارىپ بەرەيىن.
ع ا ي ي ي. جۇرە عوي، باباتاي قاراعىم.
عايني مەن باباتاي شىعىپ كەتەدى. عاليا جالعىز. ءۇي جيناستىرىپ ءجۇر. ماڭعاس كىرەدى. ءبىر قولىندا گۇل، قوراپقا سالىنعان ءاتىر. ءبىر قولىندا ورالعان پورترەت.
م ا ڭ ع ا س. ال، عالياش...
ع ا ل ي يا. ماڭعاس اعا... (جۇگىرىپ كەلىپ ماڭعاستىڭ موينىنا اسىلادى.)
م ا ڭ ع ا س. تۇرا تۇر. سابىر ەت. (عالياشتىڭ قۇشاعىنان بوسانىپ، قولىنداعى زاتتارىن ستولعا قويىپ). كانەكي مەن ءوزىم دۇرىستاپ، رەسمي تۇردە ءبىر قۇتتىقتاپ الايىن. (گۇلىن ۇسىنىپ.) «مىنەكي، ۇستا مىنانى. ال، عالياش، ون جىلدىق مەكتەپتى كۇمىس مەدالمەن ۇزدىك ءبىتىرىپ، كامەلەتكە كەلۋىڭمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن. (اۋەلى قولىن قىسىپ، سودان سوڭ قۇشاقتاپ سۇيەدى.) ەندى ازداي كوسمەتيكاعا دا كوڭىل ءبولۋى دە بولادى. (ءاتىرىن ۇسىنادى.)
ع ا ل ي يا. وي راقمەت، مادراس اعا. جەڭەشەم قايدا؟
م ا ڭ ع ا س. جەڭەشەڭ ءۇي شارۋاسىنان بوسانا الماي جاتىر. ۇزاماي كەلىپ قالار. (عاليانىڭ وراۋلى پورترەتكە قاراعانىن سەزىپ.) جوق، جوق، بۇل ساعان ەمەس. مۇنىڭ ادرەسى باسقا.
ع ا ل ي يا. مەن ءجاي انشەيىن، ماڭعاس اعا.
م ا ڭ ع ا س. اشەيىن بولسا كوزىڭدى الارتپا. بۇل سيۋرپريز - جۇمباق سىي، كەيىن بىلەسىڭ.
ع ا ل ي يا. جارايدى، ماڭعاس اعا. ەندى ءوزىڭ دۇرىستاپ جايعاسىپ وتىرشى. (ورىندىق ۇسىنادى.)
م ا ڭ ع ا س (وتىرۋعا اسىقپاي، توردە ءىلۋلى دومبىرانى الادى.) سونىمەن مەدينستيتۋتقا باراتىن بولىپ بەكىدىڭ بە؟
ع ا ل ي يا. بىلمەيمىن.
م ا ڭ ع ا س. توقتا، جولداس. بىلمەگەنى قالاي؟
ع ا ل ي يا. مامامدى قيمايمىن.
م ا ڭ ع ا س. قالا دەگەن ءۇيدىڭ ىرگەسى ەمەس پە؟ ماماڭدى ساعىنساڭ، دەمالىس سايىن كەلىپ تۇرۋىڭا بولادى. باباتايدىڭ ماشيناسى ساۋ بولسىن.
ع ا ل ي يا. مامام قارتايدى. ءبىر ەسەپتەن جۇمىس ىستەپ، ماماما كومەكتەسكىم دە كەلەدى.
م ا ڭ ع ا س. سەن ءوزىڭ ماماڭدى كەمپىرسىنىپ ءجۇرسىڭ بە؟ ول قىرىققا ەندى عانا كەلدى. ءسوزدى قوي دا، ماماڭدا قايرات بار كەزدە وقۋىڭدى ءبىتىرىپ ال.
ع ا ل ي يا. مەن ەس بىلگەلى مامام جالعىز. سودان بەرى مەنى جالعىز ارقالاپ كەلە جاتىر. مامام ءبىر ءتۇرلى قاجىعان سياقتى كورىنەدى. ايايمىن.
م ا ڭ ع ا س (كۇرسىنىسپەن). ءيا-ا... ماماڭنىڭ ەڭبەگى جاناتىن كۇن دە جاقىنداپ قالدى عوي. قىرقىنا شىداعاندا بىرىنە شىدار. ءبىز دە ءبىراز ەلمىز عوي. سەن ماماڭدى ۋايىمداما دا وقۋىڭا بار. (اقىرىن دومبىرا شەرتەدى. قۇلاعىن بۇراپ، كۇيىنە كەلتىرە الماي اۋرە.) كوپتەن ۇستالماي قاڭسىپ قالعان ەكەن.
ع ا ل ي يا. پاپامنىڭ دومبىراسى. سوعىس بىتكەن جىلى بولۋ كەرەك. مەن جەتىگە قاراعان كەزىم. ءالى ەسىمدە، مامام جوقتا وسى دومبىرانى سامىرات دەگەن ءانشى جىگىت الىپ كەتىپ، مەنەن الداپ الدى... سونداعى مامامنىڭ اشۋلانعانى-اي. قىرىق شاقىرىمداي جەردەگى فەرماعا جاياۋ باردى. وندا كولىك قايدا. بارسا، ول جايلاۋعا كەتىپ قالىپتى. «مىرزاشتىڭ دومبىراسىن كىسىگە بەردىڭ» دەپ سوندا مەنى تۇڭعىش رەت سابادى. سودان قايتىپ ۇرعان جوق. مامام قىرىق ساباپ الىپ، ارتىنان مەنى ۇرعانى ءۇشىن وزىنە كەيىپ تاعى جىلادى.
م ا ڭ ع ا س (ويلى). پاپاڭدى سەن بىلمەيسىڭ عوي. ەسىڭدە جوق شىعار.
ع ا ل ي يا. پاپام سوعىسقا كەتكەندە، مەن ءبىر جاستا بولىپپىن. ءبىراق مەن سىزگە ءبىر قىزىق ايتايىن با؟ پاپام مەنىڭ ەسىمدە قالعان سياقتى، ماڭعاس اعا، شىنىن ايتىڭىزشى، ءبىر جاسار بالانىڭ كورگەن-بىلگەنى ەسىڭدە قالا ما؟
م ا ڭ ع ا س (تاڭىرقاپ). ءبىر جاسار دەيسىڭ بە؟
ع ا ل ي يا. ءيا.
م ا ڭ ع ا س. سوندا قالاي؟ ءتۇر-تۇسى، ءبارى ەسىڭدە مە؟
ع ا ل ي يا. ءتۇر-تۇسىن دە كورگەندەي بولام. كەيدە جۇرگەن ءجۇرىسىن، ماماممەن سويلەسكەنىن كورىپ تۇرعانداي بولام. مەنى تىزەسىنە وتىرعىزىپ شاي ءىشىپ وتىرعانى دا كوزىمە ەلەستەيدى. ءبىراق ەندى ءبارى سونداي اپ-انىق ەمەس. سوندا دا كوز الدىما ەلەس بەرەدى. وسىنداي بولا ما، ماڭعاس اعا؟
م ا ڭ ع ا س (تاڭىرقاپ). بۇل عاجاپ ەكەن. بالانىڭ ەسى تورت-بەستەن باستاپ كىرەدى. تورت جاستان بۇرىنعىسىن ەستە ساقتاعان بالانى كورگەن ەمەن. كوبىسى-اق التى جاستان بۇرىنعىسىن بىلمەيدى.
ع ا ل'ي يا. وسىنى قىزدارعا ايتايىن دەسەم وتىرىكشى دەپ، مازاقتاي ما دەپ قورقام. ال، مەن پاپامدى تۇسىمدە دە تالاي كوردىم. ەگەر كىسى وڭىندە كورىپ-بىلمەسە، تۇسىندە قالاي كورەدى؟ سولاي ەمەس پە، ماڭعاس اعا؟
م ا ڭ ع ا س. ارينە. (ويلانىپ.) سۋرەتىن كورىپ ءجۇرسىڭ عوي. ءبىراق ءوزىن كورمەگەن ادامنىڭ سۋرەتىندە قانداي ماعىنا بار. ءى-ى... ماماڭ ەكەن عوي ساعان مىرزەكەڭدى ءتىرىلتىپ بەرىپ جۇرگەن.
F ا ل ي يا (تاڭىرقاپ). مامام دەنسىڭ بە؟
م ا ڭ ع ا س. ءيا، عالياش. عايني اپاي، مىرزەكەڭدى ءبىر ءسات اجالعا قيىپ كورگەن ەمەس. و كىسىنىڭ قاسىندا جۇرگەندە سەن تۇگىل مەن دە مىرزەكەڭدى ارامىزدا ءتىرى جۇرگەندەي، تەك جاڭا عانا ۇيدەن شىعىپ كەتكەندەي سەزىنىپ قالام.
پاۋزا.
ع ا ل ي يا. ماڭعاس اعا، سىزدەن ءبىر نارسە سۇرايىن با؟
م ا ڭ ع ا س. ءيا.
ع ا ل ي يا. ءسىز پاپامنىڭ قازا تاپقانىن ءوز كوزىڭىزبەن كوردىڭىز بە؟
م ا ڭ ع ا س (ىركىلىپ). جوق. عالياش.
ع ا ل ي يا. ءسىز پاپام تۋرالى كوپ اڭگىمە ايتتىڭىز. ءبىراق پاپاممەن قالاي اجىراسقانىڭىزدى ايتقان جوقسىز، جانە ءقازىر «سەن تۇگىل مەن دە مىرزەكەڭدى ءتىرى جۇرگەندەي كورەم» دەپ قالدىڭىز عوي.
م ا ڭ ع ا س. راس، عالياش. مىرزەكەڭنىڭ قازا تاپقانىن مەن ءوز كوزىممەن كورگەن جوقپىن.
ع ا ل ي يا. ماڭعاس اعا، مەن ون سەگىزگە كەلدىم، وقۋ ءبىتىردىم. ەر جەتتىم. شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى. Mەن ءبارىن ءبىلۋىم كەرەك قوي.
م ا ڭ ع ا س (ىركىلىپ). ساعان قالاي دەسەم ەكەن، عالياش...
ع ا ل ي يا. نە دە بولسا شىنىن ايتىڭىزشى.
م ا ڭ ع ا س. مىرزەكەڭنىڭ قازا تاپقانىن ءوز كوزىممەن كورمەگەنىم راس.
ع ا ل ي يا. ماڭعاس اعا، ءسىز كەشىرىڭىز. مەنى نەگە سونشا قادالا بەرەدى دەپ رەنجىمەڭىز. ءسىز ماعان قانشا اڭگىمە ايتتىڭىز. ءبىراق ىلعي ءسىزدىڭ سوزىڭىزدەن... ءتىپتى كوزىڭىزدەن، ار جاعىڭىزدا ءبىر ءدۇدامال بارىن سەزەم... اعەكە... ءوزىڭىزدى دە... مەنى دە كۇپتى قىلماي... شىنىن ايتىڭىزشى...
م ا ڭ ع ا س (از ۋاقىت قينالا، ويلانىپ قالادى). سەن بالادان سىر جاسىرۋعا بولمايدى ەكەن. ءدۇدامال... مەنىڭ دە كەۋدەمدى تۇينەپ جۇرگەن سول ءدۇدامال عوي... ەندەشە تىڭدا، عالياش. (پاۋزا.) مەن ساعان ايتىپ ەدىم عوي، مىرزەكەڭمەن جاۋ تىلىنا بارلاۋعا باردىق دەپ... ەسىڭدە مە؟
ع ا ل ي يا. ەسىمدە.
م ا ڭ ع ا س. ءبىز ون بەس ادام ەدىك. سونىڭ ونشاقتىسى قازا تانتى. وزگەلەردىڭ تاعدىرى بەلگىسىز. ايتەۋىر پە كەرەك. سو كەزدە ءتىرى قالعان مىرزەكەڭ ەكەۋمىز بولدىق. سپيۆاك دەگەن ۋكراين جىگىت... ءوزى مىنەزى تۇيىق، انشەيىندە كىسىگە جولامايتىن جىگىت ەدى... سول قۋعىنشىنىڭ بەتىن بىزدەن بۇرىپ اكەتتى. ءسويتىپ مىرزەكەڭ ەكەۋمىز امان قالدىق...
ع ا ل ي يا. ءيا، سودان...
م ا ڭ ع ا س. مىرزەكەڭنىڭ اياعىنان وق ءتيدى. جۇرە المايتىن بولدى.
ع ا ل ي يا (تاعاتى تاۋسىلىپ). سوسىن قايتتىڭدەر؟
م ا ڭ ع ا س. ءۇش كۇن بويعى بارلاۋدىڭ بار ماعلۇماتى بىزدە بولاتىن. مىرزەكەڭ ماعان سونى ءبىزدىڭ كوماندوۆانيەگە جەتكىزۋدى بۇيىردى.
ع ا ل ي يا. ءسىز... ءسىز شە؟..
م ا ڭ ع ا س. مەن كومانديردىڭ بۇيرىعىن ورىندادىم.
ع ا ل ي يا (ءسوز ماعىناسىنا ويلانىپ بارىپ ءتۇسىنىپ، تاڭىرقاپ). سوندا... ءسىز... مەنىڭ پاپامدى... جاۋ تىلىنا تاستاپ كەتتىڭىز بە؟ (ماڭعاس ۇندەمەيدى.) جوق، جوق... ءسىز پاپامدى تاستاپ كەتكەن جوقسىز... جاۋ تىلىنان بىرگە شىقتىڭىزدار عوي، ءا؟
م ا ڭ ع ا س. جوق، عالياش. مەن ونى جاۋ تىلىنان ارقالاپ شىعا المايتىن ەدىم. سەن تۇسىنبەيسىڭ عوي. (قينالىپ.) ساعان قالاي تۇسىندىرسەم ەكەن...
F a ل ي يا (شوشىنىپ).. تۇسىنبەيسىڭ دەيسىڭ... سوندا جارالى ادامدى جاۋعا قالدىرىپ كەتسەڭىز، مەنىڭ پاپامدى...
م ا ڭ ع ا س. سابىر ەتشى، عالياش. ساعان جاسىرماي-اق باياعىدا ايتۋىم كەرەك ەكەن. ەرلىك پەن كولگىرلىك ءبىر جەرگە سىيمايدى دەۋشى ەدى سەنىڭ پاپاڭ.
ع ا ل ي يا (قايتالاپ). ەرلىك پەن كولگىرلىك ءبىر جەرگە سىيمايدى... ال، ءسىز جارالى ادامدى جاۋعا تاستان كەتتىڭىز.
م ا ڭ ع ا س. مەندە جاۋ بەكىنىسىنىڭ جوسپارى بولدى جانە سونى جەتكىزۋگە كومانديردىڭ ءوزى بۇيرىق بەردى.
ع ا ل ي يا. جوسپار... جوسپار ادامنان ارتىق پا؟ شارالى جولداسىڭىزدى قۇتقارۋ ءسىزدىڭ بورىشىڭىز. ونىڭ سىزگە بۇيرىق بەرۋگە حاقى جوق... مەن ءسىزدى جاقسى كورۋشى ەدىم، ماڭعاس اعا... (جىلاپ جىبەرەدى).
پاۋزا.
م ا ڭ ع ا س (قاتالداۋ). سەن بەرى قارا، عالياش! (ءسوزىن جاي باستاپ، بارا-بارا قىزىنا بەرەدى. ءبىراق داۋسىن كوتەرمەي ىشكى تولقىنمەن سويلەيدى.) شىنىندا دا سەن تۇسىنبەيتىن نارسەلەر بار. سەندەردى شوشىتىپ الامىز با دەپ ايتپايتىن سىرلارىمىز دا كوپ. ءبىراق، ەر جەتتىم دەدىڭ عوي. ەندەشە تۇسىنۋگە تىرىس. جارالى كومانديردى — مايدانداعى ەڭ جاقىن دوسىمدى، قالىڭ جاۋدىڭ ىشىنە تاستاپ كەتۋ... ماعان وڭاي بولدى دەپ ويلايسىڭ با؟ ودان ءوزىمنىڭ قالعانىم ون ەسە جەڭىل بولاتىن... شىنتۋايتقا كەلگەندە كومانديردىڭ بۇيرىعىن ورىنداماۋعا دا باراتىن ەدىم. ءبىراق مەنىڭ قولىمدا جاۋ بەكىنىسىنىڭ جوسپارى بولدى. سول ءۇشىن قانشا ادام قازا تاپتى. سول اقپاردى امان الىپ شىعۋ ءۇشىن كوماندير ەستەمەسوۆ — عالييەۆتىڭ وتدەلەنيەسىن — التى ادامدى اجالعا بايلادى. سول ءۇشىن سپيۆاك ءوزىن قۇربان ەتىپ، ءبىزدى قۇتقاردى. ەگەر ونى ءبىزدىڭ جاققا جەتكىزبەسەك — كەلەسى كۇنگى شابۋىلدا ءجۇز ادام، ءتىپتى مىڭ ادام ارتىق ولەتىن ەدى. سول قازا تاپقان ون ءۇش جولداسىمىزدىڭ، ەرتەڭگى اجالىن توسقان مىڭ ادامنىڭ قانى پاپاڭ ەكەۋمىزدىڭ موينىمىزدا بولاتىن ەدى. ۇقتىڭ با؟ سونشا ادامنىڭ قانىن سەنىڭ پاپاڭ دا، مەن دە ارقالاي المادىق.
پاۋزا.
ع ا ل ي يا (ءۇنسىز سۇلىق تۇر). كەشىرىڭىز، ماڭعاس اعا. (پاۋزا.) مەنىڭ پاپامنىڭ ناعىز ەر ەكەنىن ەندى ءبىلدىم... ماڭعاس اعا، ءسىز وسىنى ماماما نەگە ايتپادىڭىز؟ نەگە باياعىدان بەرى بۇگىن كەلدىڭىز؟
م ا ڭ ع ا س. بۇل جايدى، قاراعىم، ادام بالاسىنىڭ باسىنا بەرمەسىن. ال، ماماڭ بولسا، ونىڭ بۇل دۇنيەدەن تابىنعانى جالعىز مىرزەكەڭ. ول ءوزىنىڭ مىرزاشى ءۇشىن ءجۇز قايتارا قۇربان بولۋعا دايار. ءبىراق مىرزاشتىڭ باسقا نارسە ءۇشىن قۇربان بولۋىنا تۇسىنبەيدى. ول تۇرسىن، مەنىڭ ءوزىم دە مىرزەكەڭدى قالاي تاستاپ كەتكەنىمە كەيدە تۇسىنبەي قالام. ىستەگەن ءىسىمنىڭ دۇرىستىعىنا، اقىل، ويىممەن تۇسىنسەم دە... كوڭىل تۇكپىرىندە قىلمىس ىستەگەن ادامداي، كۇپتى بولام دا جۇرەم... عالياش، سەن مۇنى مامادا ايتپاي-اق قوي، جاراي ما؟..
ع ا ل ي يا (ويلانىپ). جارايدى.
عايني مەن باباتاي كىرەدى.
ب ا ب ا ت ا ي. ايتتىم عوي، انە ماڭعاس اعام دا كەلىپ قاپتى. كۇن دەمالىس، بۇگىن ءبىر دۇرىلدەتەيىكشى.
م ا ڭ ع ا س. ال، عايني اپا، قۋانىش قۇتتى بولسىن.
ع ا ي ن ي. راقمەت.
م ا ڭ ع ا س. بۇگىنگى قۋانىش عاليانىكى ەمەس، سىزدىكى. ەڭبەك كىمدىكى بولسا، قۋانىش تا سونىكى دەگەن.
ع ا ي ن ي. راقمەت، ماڭعاس. بالا-شاعاڭنىڭ يگىلىگىن كور.
م ا ڭ ع ا س. قۋانىشتىڭ ۇلكەنى سىزدىكى دەپ ەدىم، عايني اپاي، ەندەشە سىيدىڭ ۇلكەنى دە سىزدىكى بولسىن. (ستولدىڭ ۇستىندەگى وراۋلى جاتقان زاتىن الىپ). كانەكي، كوزىڭىزدى جۇمىڭىز.
ع ا ل ي يا. كوزىڭدى جۇم، ماما.
عاليا ماماسىنىڭ كوزىن باسادى. ماڭعاس سىيلىعىن وراعان قاعازدان بوساتادى. بۇل ەستەمەسوۆتىڭ ۇلكەيتىلگەن سۋرەتى. ماڭعاس ونى عاينيدىڭ الدىنا توسادى.
ع ا ل ي يا (ماماسىنىڭ كوزىنەن قولىن الىپ). ال، كوزىڭدى اش، ماما.
عايني كوزىن اشىپ، سۋرەتتى كورەدى. شوشىپ كەتكەندەي سەلك ەتە ءتۇسىپ، سۋرەتكە قاراپ قاتىپ قالعان. سالدەن كەيىن ماڭعاستىڭ قولىنداعى پورترەتتى رامكاسىنان ۇستاپ جۇلىپ الادى. ءبىراق سول ءۇنسىز قادالعان قالپى. ءبىر كەزدە بارىپ ءتىل قاتادى.
ع ا ي ن ي. مىرزاش... مىرزاشتىڭ ءوزى...
ع ا ل ي يا (و دا سۋرەتكە كاپ قادالعان.) مۇنداي سۋرەتى جوق ەدى عوي. ءسىز قايدان الدىڭىز، ماڭعاس اعا؟
م ا ڭ ع ا س. مايدانداعى سۋرەتى عوي، ساقتاپ ءجۇر ەدىم.
ع ا ل ي يا. سودان بەرى كورسەتپەي جۇرگەنىڭىز...
ب ا ب ا ت ا ي. ماڭعاس اعام ونى سەنىڭ وقۋ بىتىرۋىڭە ادەيى ساقتاپ ءجۇردى عوي.
م ا ڭ ع ا س. راس، عالياجان، سىيعا ساقتاپ ەدىم.
ع ا ل ي يا. راقمەت، ماڭعاس اعا.
ب ا ب ا ت ا ي. ماعان ايتقان العىسىڭ قايدا؟ بۇتكىل
ەكىنشى كورىنىس
شىمىلدىق اشىلعاندا ساحنا بوس. عايني مەن باباتاي ستول كوتەرىپ كىرىپ كەلە جاتادى.
ع ا ي ن ي. باباتاي-اۋ، ستولدى باسقا جاققا جىلجىتىپ قويدىڭدار دەپ بىزگە كەيىپ جۇرمەي مە؟ وسىنداعى الدىنا اق بايلاعان ايەلدەر اشۋشاڭ بولاتىن ەدى.
ب ا ب ا ت ا ي. شىلپ ەتپەڭىز، عايني اپاي، مەن مۇنىڭ باستىعىنىڭ وزىمەن امپەيمىن. مىنا تەرەزەنىڭ الدىنان ماشيناعا كوز سالىپ وتىرۋعا جاقسى. (شىعىپ كەتىپ ەكى ورىندىڭ اكەلەدى.) ال، وتىرا قالىڭىز.
ع ا ي ن ي (وتىرىپ جاتىپ). ۋھ، ءتىپتى شارشاپ قالىپپىن عوي. قالاعا كەلسەڭ سول، قاراپ ءجۇرىپ شارشايسىڭ. ەشقايدا بارعان جوق سياقتى ەدىك.
ب ا ب ا ت ا ي. ەشقايدا بارماعانىمىز قالاي، عايني اپا-اۋ. كوك بازاردى ءۇش اينالدىق، ون ەكى دۇكەندى تۇگەل، بەس دۇكەندى جارتىلاي ارالادىق.
F a ي ن ي. سولاي ما ەدى. شاھارعا كەلگەنىمىز جاڭا عاپا ەمەس پە ەدى؟
ب ا ب ا ت ا ي. ءبىز شاھارعا قۇلقىن سارىدە — ساعات سەگىزدە كەلدىك. ءقازىر ءتۇس اۋىپ، بەسىن بوپ قالدى. ءسىز تۇگىل عالياشتىڭ ءوزى شارشادى. ساباعىن سىلتاۋراتىپ كەتىپ قالعان جوق پا؟
ع ا ي ي ي. قايتەيىن. اينالايىن قالاعانىن كيسىن دەگەنىم عوي.
ب ا ب ا ت ا ي. عالياش ۇناتىپ قالعان كيىمدى انا جەرى ولايلاۋ، مىنا جەرى بىلايلاۋ ەمەس پە دەپ، ءوزىڭىز اينىتىپ جىبەرەسىز.
ع ا ي ي ي. ە، بوي جەتكەن بالا. ولپى-سولپى كيىم كيىپ، جۇرت كوزىنەن ۇيات ەمەس پە. قاتارىنان كەم قالسا، بالانىڭ كوڭىلى باسىلىپ قالادى. اينالايىن ءوزى وقۋعا دا العىر. بيىل الگى مىقتى ستيپەندياسىنا ىلىگىپتى. ەندى ماعان اقشا جىبەرمەي-اق قوي دەيدى.
ب ا ب ا ت ا ي. نەسىن ايتاسىز، عايني اپا. عالياشىڭىز ادام بولدى عوي. ەندى ۋايىمىڭىز جوق. ءۇش-تورت جىلدا دىڭدەي دارىگەر بوپ شىعا كەلەدى.
ع ا ي ن ي. راس ايتاسىڭ. عالياشىنىڭ ادام بولعانىن مىرزاش كورسە قانداي قۋانار ەدى. ونىڭ عالياشقا دەگەن ىقىلاسى بولەك ەدى عوي. (مىرس ەتىپ.) ءبىزدىڭ مىرزاش تا قىزىق. «وسى قىزىمنىڭ جىلاعاندا داۋسى اششى، ءتۇبى ۇلكەن ءانشى بولادى» دەيتىن. مىرزاشتىڭ ءازىلى قالمايتىن.
ب ا ب ا ت ا ي. ءسىرا، مىرزەكەڭ جاقسى كىسى بولعان-اۋ دەيمىن. ارادا قانشا جىل ءوتتى — و كىسىنى ماڭعاس اعاي دا ۇمىتپاعان.
ع ا ي ي ي. ە، نەگە ۇمىتسىن. مىرزاشتى ۇمىتىپ، ماڭعاسقا نە بولعان.
ب ا ب ا ت ا ي. ءيا، ەكەۋى مايداندا بىرگە بولعان، قاندى كويلەك جولداس قوي. اكەڭ ولسە دە، اكەڭنىڭ كوزىن كورگەن ولمەسىن دەگەن... ماڭعاس اعام عالياشتى ءوز بالاسىنان بىردە كەم كورمەيدى. (مەنيۋدى ۇسىنىپ.) ىشەتىن تاماعىڭىزدى تاڭداي وتىرىڭىز.
ع ا ي ي ن. ماڭعاستىڭ جاقسىلىعىنا مىڭ دا ءبىر راقمەت. ول بولماسا مەن سياقتى جەسىر ايەل بالا وقىتا الا ما؟ (مەنيۋدى قايتىپ بەرىپ.) ءوزىڭ تاڭداپ الا بەرسەيشى، باباتاي-اۋ. مەن ءبىر كۇندە ستولوۆويدان تاماق ءىشىپ جۇرگەندەي... الگى داياشىسى كەلە مە بۇگىن؟
ب ا ب ا ت ا ي (مەنيۋگە ءۇڭىلىپ). ساسپاڭىز، عايني اپا. Ac ءسىڭىمدى بولۋ ءۇشىن اسحاناعا كەلگەن كىسىنى كەمى ءبىر ساعات قاڭتارىپ قويادى بۇلار.
ع ا ي ن ي. سۋىت ءجۇرىپ كەلگەن اتتى قاڭتارىپ قويۋشى ەدى. قوي، مەن بارىپ شاقىرىپ كەلسەم قايتەدى؟
ب ا ب ا ت ا ي. ويباي، تىرپ ەتۋشى بولماڭىز، عايني اپا. اشۋىنا تيسەڭىز ەكى ساعات قاڭتارىپ قويادى.
جاس ورتاسىنان اسقان، شاشى بۋرىل تارتقان ەگدە كىسى كىرەدى. شاماسى، تاماق ىشەتىن ورىن ىزدەپ ءجۇر. ءبىر قاراعاندا ەستەمەسوۆ مىرزاحمەتتەن اۋمايدى.
ءبىراق سۇلۋ، جاس لەيتەنانت پەن ەڭكىش تارتقان ەگدە كىسىنىڭ اراسىندا اجەپتەۋىر ايىرما بار سياقتى.
ك ە ل ۋ ش ءى. قاسىڭىزداعى ورىن بوس پا ەكەن؟ باباتاي. بوس. تەك ورىندىعىڭىزدى ارقالاي كەلىڭىز.
ع ا ي ن ي (كەلۋشىگە تاڭىرقاي قاراپ، كەنەت شوشىپ، قولىن قالقالاپ). جوق... جوق... جوق...
ك ە ل ۋ ش ءى (تاقىرىپ). نە دەدىڭىز؟ عايني (شوشىنىپ). جوق... جوق... ەش... ءوش.
كەلۋشى ايەلدىڭ وقىس مىنەزىنەن شوشىنىپ، جاعاسىن ۇستاپ، اقىرىن شەگىنە بەرەدى. ساحنادان شىعىپ كەتەدى.
ب ا ب ا ت ا ي (ساسقالاقتاپ). عايني اپا... عايني. مىرزاش!.. توقتا... تۇرا تۇر، مىرزاش!
اۆانسەناعا قاراي تۇرا ۇمتىلادى. باباتاي ونى ازەر ۇستاپ قالادى.
ب ا ب ا ت ا ي. عايني اپا، عايني اپا! سىزگە نە بولدى؟ عايني (باباتايدى ەلەمەيدى). مىرزاش... سەنىڭ ءتىرى ەكەنىڭدى ءبىلىپ ەدىم، مىرزاش! مەن سەنى كۇتتىم... كۇندىز وڭىمدە، تۇندە تۇسىمدە. ءبارىبىر سەنىڭ كەلەتىنىڭدى ءبىلدىم. ءبىلىپ ەدىم. (الاقتاپ جان-جاعىنا قاراپ شوشىنىپ.) مىرزاش، قايدا كەتتىڭ؟ قايداسىڭ، مىرزاش؟ (جان-جاعىنا قارايدى. الاسۇرىپ جۇلقىنىپ، باباتايدىڭ قولىنان شىعىپ كەتەدى.) جوق... جوق... تاعى دا جوعالدى. (بار داۋسىمەن، شىڭعىرىپ.) مىرزاش!.. (قۋلاپ تۇسەدى.)
باباتاي دەمەي بەرەدى.
ش ى م ى ل د ى ق.
* * *
اۆانسەنادان ماناعى اڭگىمەلەسكەن كۇيى ماڭعاس پەن باباتاي كەلەدى. قاسىنداعى باباتايعا وقىس بۇرىلادى.
م ا ڭ ع ا س. ءوزى قانداي ادام ەكەن؟ ءتۇر-تۇسى قانداي؟
ب ا ب ا ت ا ي. ماڭعاس-اعا-اۋ، ونىڭ تۇرىنە قاراۋعا مۇرشام بولىپ پا؟ عايني اپايدىڭ باسىن كوتەرىپ الەك بوپ جاتقانىمدا كەتىپ قالىپتى. تۇرسىن با، سويتكەنشە قاسىمىزعا كىسى جينالىپ قاپتى. سولاردىڭ كومەگىمەن عايني اپايدى ماشيناعا ازەر مىنگىزدىم. بىرەۋلەر دەرەۋ جىندىحاناعا اپار، دەپ جاتىر. قۇرىسىن، دالاعا تاستاعانداي، وندا قالاي تاستاپ كەتەم.
م ا ڭ ع ا س (يەگىمەن نۇسقاپ). ءقازىر ۇيدە مە؟
ب ا ب ا ت ا ي. ءيا.
م ا ڭ ع ا س. عالياش قايدا؟
ب ا ب ا ت ا ي. و دا ۇيدە. (كۇمىلجىڭكىرەپ.) ماڭعاس اعا، عالياشقا قيىن بولىپ تۇر.
م ا ڭ ع ا س. ءيا.
ب ا ب ا ت ا ي. عالياش شىداي الماي ماماسىنىڭ قاسىنا ەكى رەت بارىپ ەدى. عايني اپاي الدىمەن «مىرزاش، مىرزاش!» دەپ ۇمتىلا ءتۇستى دە، ىلە شوشىنىپ «جوق، جوق، سەن ەمەسسىڭ» دەپ ايقايلادى. دارىگەر دە ازىرگە عالياشتى ماماسىنا جولىقتىرماي تۇرا تۇرىڭدار دەدى.
م ا ڭ ع ا س. نەگە؟
ب ا ب ا ت ا ي. بۇل كىسى نە دە بولسا ۇلكەن ءبىر پوترياسەنيەگە ۇشىراعان دەيدى دارىگەر. بۇل ءوزى پسيحيكالىق سىرقات. ال، قىزى جانىنا دەرت بولىپ جابىسقان ءبىر ەلەستى ەسىنە سالاتىن سياقتى. ازىرشە اۋلاق ۇستاڭدار،— دەدى، تسس... انە ءوزى دە شىعىپ كەلەدى.
بۇلاردىڭ قاسىنا عاليا كەلەدى. ماڭعاستى كورىپ، جىلاپ موينىنا اسىلا كەتەدى. پاۋزا.
م ا ڭ ع ا س. سەن ءبىزدىڭ ۇيگە بار، عالياش. ۋايىمداما... ماماڭدى ەمحاناعا اپارام. ازعانا كۇندە جازىلادى. كىشكەنە كوڭىلى بۇزىلعان عوي. شارشاعان ادام... دارىگەرلەر قولعا السا ازعانا ۋاقىتتا ايىعىن كەتەدى.
ب ا ب ا ت ا ي. سەن ءوزىڭ كوڭىلشەكتەۋ بالاسىڭ. كوپ ەگىلە بەرمە. دارىگەر ماعان ايتىپ كەتتى. انشەيىن جەڭىل-جەلپى سىرقات كورىنەدى. مەن ماشينانى الىپ كەلەيىن (شىعادى).
ع ا ل ي يا. مامامنىڭ پاپامدى كورگەنى راس پا، ماڭعاس اعا؟
م ا ڭ ع ا س. قوي، بەكەر شىعار. قايتىس بولعان ادام قالاي ءتىرىلىپ كەلەدى؟
ع ا ل ي يا. ەندەشە مامام نەگە ەسىنەپ تانىپ قالدى؟
م ا ڭ ع ا س. مىرزەكەدە ۇقساس بىرەۋ بولار.
ع ا ل ي يا. جوق، ماڭعاس اعا. مامام بۇرىن دا كورىنگەن ادامنان پاپاما ۇقساستىق تاۋىپ وتىراتىن ىلعي. «كۇلكىسى مىرزاش سياقتى، قاراعانى مىرزاشتان اۋمايدى، وتىرىسى قۇددى مىرزاش»، دەپ ايتەۋىر كىمدى كورسە دە پاپاما ۇقساتۋعا تىرىساتىن. وندايعا ەش نارسە ەتپەۋشى ەدى عوي.
م ا ڭ ع ا س. كىم بىلەدى، قالقام. ادامعا ادام ۇقساي بەرەدى. مىناۋ سونداي ءبىر ادام شىعار. ەگىزدىڭ سىڭارىنداي ۇقسايتىنداردىڭ تالايىن كورگەنمىن. ماماڭ شارشاپ ءجۇر عوي. كىسى شارشاعاندا ءار نارسەگە شالدىققىش بولادى.
ع ا ل ي يا. ماڭعاس اعا، قالاعا بارىپ ىزدەپ كورسەڭىز قايتەدى؟..
م ا د ع ا س. كىمدى؟
ع ا ل ي يا. الگى ادامدى؟..
م ا ڭ ع ا س. ءاتى-جونى بەلگىسىز ادامدى قايدان ىزدەيمىن. جانە ءوز كوزىممەن كەرگەنىم دە جوق.
ع ا ل ي يا. ماڭعاس اعا، قۇلدىعىڭ بولايىن... ىزدەڭىزشى... تابىڭىزشى...
م ا ڭ ع ا س. كىمدى؟ (ءوز سوزىنەن ءوزى سەسكەنگەندەي ءۇنسىز قالادى.) جارايدى. سەن ۇيگە بارا عوي. (پاۋزا.)
عاليا شىعىپ كەتەدى. ماڭعاس جالعىز.
م ا ڭ ع ا س. نە دە بولسا عايني اپايدىڭ دەرتى — مىرزاحمەت. مايدانعا اتتاندىرىپ سالعانىنا جيىرما جىلعا جۋىق ۋاقىت وتسە دە، جامانات حابارىن ەستىسە دە، ولىمگە قيماي، ءوز كوڭىلىندە ماپەلەپ، ءتىرى ساقتاپ كەلگەن. بۇرىن عايني اپايدىڭ اۋزىنان مىرزاحمەت اتىن ءجيى ەستىگەنگە ۇيرەنىپ كەتىپ ونشا ءمان بەرمەۋشى ەدىم. شىنىمدى ايتايىن، وسى قايعىلى وقيعا بايعۇس ايەلدىڭ كوكىرەگىن قاق جارىپ، ىشىندە نە بوپ جاتقانىن كوز الدىما اشىپ بەرگەندەي بولدى.
جاقسى دە مەيلىڭ، جاماپ دە مەيلىڭ، ءوزىنىڭ جەكە ءومىرى جوق. وزگە كىسىنىڭ ومىرىنەن تىنىس الىپ ءومىر سۇرەتىن كىسىلەر بولادى ەكەن؛ ولار اعاشقا بىتكەن بۇتاقتاي — تەرەگىنەن ءۇزىپ الساڭ سولىپ قالادى. عايني دا كەسىلگەن اعاشتىڭ تۇبىرىنەن وسكەن شىبىقتاي — سول باياعىدا كەتكەن مىرزاحمەتتىڭ ومىرىمەن ءومىر ءسۇرىپ، سونىڭ قۋانىشىمەن قۋانىپ، قاسىرەتىمەن قايعىرىپ جۇرگەن ادام ەكەن. مايداندا قازا بولعان بالاسىنىڭ جولىن توسىپ: «ولگەنىن كورگەن جوقپىن، قازاسىنا سەنبەيمىن»—دەپ وتىرعان انالار بارىن ەستىپ ەدىم. ال، ءدال سونداي ايەل بارىن ەندى كوردىم.
سونىمەن شىداي الماي قالاعا تارتىپ كەتتىم. ەگەر مىرزاحمەت ەكەنى انىق بولسا — ول بۇل قالادا تۇرماۋعا ءتيىس. شەتتەن كەلگەن بولادى. ەندەشە قوناق ۇيدەن ىزدەۋ، كەرەك. ءبىراق تانىس بىرەۋىنىڭ ۇيىنە تۇسسە قايدان تابام؟
ساحنادان اسىعىس شىعىپ كەتەدى.
* * *
ءۇشىنشى كورىنىس
ساحناعا جارىق تۇسەدى. ديۆان، ستول، ورىندىق. مەيمانحانانىڭ بولمەسىنىڭ ءبىر شەتى. ەستەمەسوۆ جالعىز. ماناعى اسحانادا كورگەن ادامىمىز بولىپ شىقتى.
ءوزىنىڭ ونشا مازاسى جوق، اۋىر ويدا بولمەنى كەزىپ ءجۇر. ەسىك قاعىلادى.
ە س ت ە م ە س و ۆ. كىرىڭىز.
م ا ڭ ع ا س كىرەدى. ول ەستەمەسوۆكە ۇڭىلە قارايدى.
ە س ت ە م ە س و ۆ (ونىڭ كوزقاراسىن بايقاماي). اناۋ ارعى كەرەۋەت بوس. ءسىزدىڭ ورنىڭىز سول بولار.
م ا د ع ا س. عافۋ ەتىڭىز، ءسىز ەستەمەسوۆ مىرزاحمەت ەمەسسىز بە؟
ە س ت ە م ە س و ۆ. ءيا. (ماڭعاسقا قادالا قارايدى.) توقتاڭىز... وسى ءسىزدىڭ ءجۇزىڭىزدى شىرامىتىپ تۇرمىن.
م ا ڭ ع ا س. مەن ماڭعاس نۇرجانوۆپىن.
ە س ت ە م ە س و ۆ. ماڭعاس!.. اپىراي، بار ەكەسىڭ-اۋ، باۋىرىم. (قۇشاقتاي الادى.) ءتۇھ، مىناداي دا كەزدەسۋ بولادى ەكەن-اۋ. (اينالدىرا قاراپ.) قانە كورەيىنشى ءوزىڭدى. انا ءسۇتى اۋزىڭنان كەتپەگەن بالا ەدىڭ... ەندى قارتايا باستاعانسىڭ با، قالاي؟
م ا ڭ ع ا س (تولقىپ). ءتىرى ەكەنسىز عوي.
ە س ت ە م ە س و ۆ. ءتىرى بولعاندا قانداي.
م ا ڭ ع ا س. ءسىزدى سوناۋ جاۋ تىلىنا تاستاپ كەتكەننەن كەيىن تىرىدەي وققا بايلاپ كەتكەندەي... قۇسا بوپ ءجۇر ەدىم.
ە س ت ە م ە س و ۆ . ءيا... ءيا... ول ءبىر، كىسىنىڭ ەسىنەن كەتپەيتىن ءسات قوي. شىنىمدى ايتايىن، سەنىڭ دە امان-ساۋ شىعۋىڭا كوزىم جەتكەن جوق ەدى. قالاي، ۋاقىتىندا جەتتىڭ بە، سو جولى؟
م ا ڭ ع ا س. ءوزىڭىز بىلەسىز، سونداعى بولعان ىستەن كەيىن مەنىڭ ءدال ۋاقىتىندا جەتپەۋگە حاقىم جوق ەدى عوي. ءتىپتى ولۋگە دە حاقىم جوق بولاتىن.
ە س ت ە م ە س و ۆ . جوق، شىراق، اجال سەنىڭ حاقىڭنىڭ بار-جوعىن سۇرامايدى.
م ا ڭ ع ا س. جوق، ءدال سول جولى مەن ولە قالسام ودان ۇلكەن قىلمىس بولماس ەدى.
ە س ت ە م ە س و ۆ . ويلاپ قاراعان ادامعا — سەنىڭ بۇل ءسوزىڭنىڭ تەرەڭ ءمانى بار ەكەن. (ازىلگە اۋىسىپ.) ماڭعاس بالانىڭ ۇلكەن ازامات بوپ، اقىل توقتاتقانى كورىنىپ تۇر. اۋ، ءبىز نەعىپ تۇرمىز، كانەكەي، بەلىڭدى شەش تە وتىر مىنا ورىندىققا. تاز قارمانسا... دەگەندەي ءبىر نارسە تابىلىپ قالار. (شىمىلدىق تاساسىنان ءبىر شىنى ىشىمدىك، الما، ول-پۇل شاينامالار الىپ شىعادى.) ۋاقىت كەش. رەستوران جابىلىپ قالعان شىعار. ازىرگە وسىنى لەكەرلەي تۇرايىق. اۋ، نەعىپ تۇرسىڭ، وتىرسايشى ءوزىڭ.
ماڭعاس وتىرادى.
م ا ڭ ع ا س. سوندا ءبىز شابۋىلعا شىققاننان كەيىن — سول ورماننان مەن ءسىزدى ەكى كۇن ىزدەدىم...
ە س ت ە م ە س و ۆ . ەڭبەكتەپ، كەيدە تاياققا سۇيەنىپ اقساڭداپ، ول ارادان ءبىراز قاشىقتاپ كەتتىم. مەنى باسقا ءبولىمنىڭ ادامدارى تاۋىپ الدى. ول كەزدە ەسىمدى شالا بىلەتىن ەدىم. اياعىمنىڭ جاراقاتى اسقىنىپ، گانگرەنا باستالۋعا از-اق قالىپتى. حيرۋرگتەردىڭ قيت ەتسە، پىشاعىن الا جۇگىرەتىن ادەتى ەمەس پە. كەستىرمەي ازەر الىپ قالدىم. (شاراپ قۇيادى.) ال، كانەكەي، مايدانداس دوستاردىڭ كەزدەسۋ قۇرمەتىنە.
م ا ڭ ع ا س. سەرجانت عالييەۆ ەسىڭىزدە مە؟
ە س ت ە م ە س و ۆ . سەرجانت عالييەۆ دەيسىڭ بە؟ ول قايسى ەدى؟
م ا ڭ ع ا س. الگى بەس بالاسى بار... مەنىڭ جەرلەسىم... ءبىزدى جاۋ تىلىنان وتكىزۋ ءۇشىن نەمىستەردى الداندىرىپ اتاكا جاساپ قازا تاۋىپ ەدى عوي.
ە س ت ە م ە س و ۆ . ا-ا، ءيا-يا، ەسىمدە.
م ا ڭ ع ا س. ءتىرى ادام تىرشىلىگىن جاسايدى عوي. بالالارى ادام بوپ كەتتى. الگى ءبىز مايداندا جۇرگەندە تۋعان كىشكەنتايى بيىل توعىزىنشى كلاستا وقيدى.
ە س ت ە م ە س و ۆ (كۇلىپ). ءا-ا، ەسىمدە، الگى گوسپيتالدان قايتار جولداعى ولجاسى عوي. ال، كوتەرىپ جىبەر.
م ا ڭ ع ا س. مەن ىشپەۋشى ەدىم.
ە س ت ە م ە س و ۆ (تاڭىرقاپ). ىشپەيمىن دەيسىڭ بە؟ ەگەر مەن جاڭىلماسام، مايداندا جۇرگەندە ناركومنىڭ پاەگىنەن وتكاز بەرگەنىڭدى كورمەگەن سياقتى ەدىم. ءبىراق ەندى ۋاقىت وتەدى، ادام وزگەرەدى. ءبىز كورىسپەگەلى دە ون بەس جىلدان اسىپتى-اۋ.
م ا ڭ ع ا س. بيىل ون جەتى جىل بولدى.
ە س ت ە م ە س و ۆ . ءيا، ون جەتى جىل. ۋاقىت قالاي تەز ەتەدى.
م ا ڭ ع ا س. ۋاقىت وتەدى. ءبىز قارتايامىز. جاستار ەر جەتەدى. ءومىر زاڭى.
ە س ت ە م ە س و ۆ . سەنىڭ ءوزىڭ ابدەن فيلوسوف بولىپ الىپسىڭ عوي. دەگەنمەن، وسى سيقىرلى سۋدى دانىشپاندارىڭنىڭ وزدەرى دە بوتەن كورمەگەن. ءدال وسى كەزدەسۋدە قاراپ قالۋىڭ قىلمىس بولار. Mەن كومانديرلىك پراۆومدى ەسكە الىپ بۇيرىق بەرمەي تۇرعاندا — ءوز ەركىڭمەن قيمىلدا. ەسىڭدە مە، ازعانا ارتپودگوتوۆكا جاساپ الايىق.
م ا ڭ ع ا س. راس ەندى. مۇندايعا امال جوق.
ە س ت ە م ە س و ۆ . كەل ەندەشە.
ەكەۋى قاعىستىرىپ كوتەرىپ قويادى.
ەستەمەسوۆ قايتادان قۇيادى.
م ا ڭ ع ا س. ارتپودگوتوۆكانى جيىلەتىڭكىرەپ جىبەرگەن جوقسىز با، مىرزەكە؟
ە س ت ە م ە س و ۆ . ۇدەرە سوقپاي جاۋ جاپىرىلمايدى، جولداس جاۋىنگەر. ابىلايدىڭ اسىندا شاپپاعاندا اتاڭنىڭ باسىندا شاباسىڭ با. جوعالىپ كەتىپ قايتا تابىسقاندا. كانەكەي.
ەكەۋى ءىشىپ جىبەرەدى.
م ا ڭ ع ا س. اپىراي مەنىڭ دە تىعىنىم بوساپ بارادى.
ە س ت ە م ە س و ۆ . ە، بۇگىن بوساماعاندا. درۋزيا ۆسترەچايۋتسيا ۆنوۆ. مايدانداس دوستار باس قوسقاندا مىقتاپ ءبىر دۇرىلدەتپەي تاراۋدىڭ ءوزى يتتىك بولادى.
م ا ڭ ع ا س. باياعىدا ءسىز انگە قۇمار ەدىڭىز-اۋ.
ە س ت ە م ە س و ۆ . ءان دەيسىڭ بە؟ ءبىزدىڭ باستان تاراق قالعالى قاشان. ءبىراق مەن بۇگىن قاسقىرشا ۇلۋدان دا تايىنبايمىن. «ادامنىڭ كەيبىر كەزدەرى...» دەپ اباي ايتپاقشى — مەنىڭ بۇگىنگى ءحالىم جالعىز قالۋدى كوتەرمەيدى. سوندىقتان دا بۇگىنگى ءتۇندى ماعان قياسىڭ، ماڭعاس. تاڭ اتقانشا گاپتى شەرتەمىز. كانە، ايتشى ءوزىڭ، ەكەۋمىز اجىراسقاننان بەرگى حيكايانى.
م ا ڭ ع ا س (سەلقوس). مەنىڭ ومىرىمدە ءسىز قىزىعارلىقتاي ەش نارسە جوق. قوي، حيكاياڭدى.
ە س ت ە م ە س و ۆ . ءويتىپ كىشىرەيە بەرمە سەن. كانە، جايىپ سالشى، بارشا تاريحىڭدى.
م ا ڭ ع ا س. جوعا، سونى قايتەسىز.
ە س ت ە م ە س و ۆ (اراق قۇيىپ). ارتپودگوتوۆكا ازداۋ بوپ قالىپتى. كانە، كوڭىل اشار بولسىن.
م ا ڭ ع ا س. جوق، جوق. مەن بولدىم. ويناساق تا ءبىراز جەرگە شاپتىق. ەندى دوعارايىق.
ە س ت ە م ە س و ۆ (ىركىلىپ). سويلەيتىن مەن، ۇندەمەيتىن سەن. بايقايمىن جالپى كوڭىل حوشىڭ مىقتى ەمەس سياقتى. (ماڭعاس ۇندەمەيدى. ىشتەي ءتۇيىلىپ وتىر.) ايتسە دە ۋاقىت دەگەنىن ىستەمەي قويمايدى-اۋ دەيمىن. جاتىرقاسىن قالعان ءتۇرىمىز بار. بەس مينۋتتان ارتىققا شۇرقىراسا المادىق قوي.
م ا ڭ ع ا س. عافۋ ەتىڭىز، مىرزەكە. كوڭىل-كۇيىم ونشا بولماي وتىر.
ە س ت ە م ە س و ۆ . مەنىڭ دە ايدارىمنان جەل ەسىپ تۇرعان جوق.
پاۋزا.
م ا ڭ ع ا س. ءسىز بۇگىن اسحانادا عايني اپايدى كوردىڭىز بە؟
ە س ت ە م ە س و ۆ . ا؟ سەن ونى قايدان بىلەسىڭ؟
م ا ڭ ع ا س. عايني اپايمەن ءتورت جىلدان اسا كورشى تۇرىپ كەلەمىز.
ە س ت ە م ە س و ۆ . سولاي دە!..
پاۋزا.
م ا ڭ ع ا س. ءسىزدىڭ ماعان باسقا سۇراعىڭىز جوق پا؟
ە س ت ە م ە س و ۆ . بايقايمىن، سەنىڭ ماعان ءبىراز سۇراقتارىڭ بار سياقتى، ىركىلمە.
م ا ڭ ع ا س . سىزگە بەرەتىن ساۋالىم كوپ ەمەس، مىرزەكە. ؛ ءبىراق...
ە س ت ە م ە س و ۆ . نەسىنە ىركىلدىڭ؟ ءبىراق... ايەلىڭدى، بالاڭدى نەگە تاستاپ كەتتىڭ؟— دەمەكسىڭ عوي. كومەيىڭ سول عوي؟
م ا ڭ ع ا س. ءيا.
ە س ت ە م ە س و ۆ. كادىمگى مورالدىق جاعىنان تۇراقسىز بوپ شىقتىم. وسى جاۋابىم جەتكىلىكتى مە؟
م ا ڭ ع ا س. جوق، جەتكىلىكسىز.
ە س ت ە م ە س و ۆ . ءىھى، تەرەڭگە بارعىڭ كەلە مە؟ جارايدى، ايتايىن. گوسپيتالدا جاتقاندا ءبىر قىزعا عاشىق بولدىم. جاڭىلماس جاق، سۇرىنبەس تۇياق جوق دەگەن — ادام جاس كەزىندە قاتەلەسپەي تۇرمايدى. مەنىڭ دە العاشقى قادامىم قاتە بولعان. العاشقى قاتەسىن جوندەپ، قايتا ۇيلەنگەندەردىڭ الدى-ارتى مەن ەمەس شىعارمىن!؟
م ا ڭ ع ا س. ءسىز ەندەشە، نەگە عايني اپايعا حابارلامادىڭىز؟
ە س ت ە م ە س و ۆ . ەكەۋمىزگە دە ىڭ،ايلىسى سول بولدى.
م ا ڭ ع ا س. نە دەيسىز؟
ە س ت ە م ە س و ۆ . عاينيعا مەنى قازا تاپتى دەپ حابارلاپ قويعانىن ءبىلدىم. ءبارىبىر كەتەتىن بولعان سوڭ ءبىر تۇڭىلگەن ادامدى — قايتا ءتىرىلتىپ الىپ، قايتادان ءتۇڭىلتىپ اۋرەلەۋدىڭ قانشا قاجەتى بار؟ ءوزىڭ ويلاشى.
م ا ڭ ع ا س. بۇعان مەنىڭ ويىم جەتپەيدى.
ە س ت ە م ە س و ۆ . جەتپەسە اۋرە بولماي-اق قوي، شىراق. اركىم ءوزىنىڭ دۇرىس دەگەنىن ىستەيدى.
م ا ڭ ع ا س. ءبىراق قالاي سوندا... ءسىزدى سونشا كۇتىپ وتىرعان ايەلىڭىزدى، بالاڭىزدى تاستاپ...
ە س ت ە م ە س و ۆ. سەن دە مورال وقۋعا كەلدىڭ بە؟ (ىزالانا باستايدى.) وسى جۇرت جۋىلماعان قولىمەن بىرەۋدىڭ ىشەك-قارنىن اقتارۋىن قاشان قويار ەكەن. ال، مەن ءوز دەگەنىمدى ىستەدىم. كوڭىلىم قالاعان ادامعا قوسىلدىم. جۇرتتىڭ مەندەگى شارۋاسى قانشا؟ ار جاعىڭدى ءبىلىپ تۇرمىن، سەن ماعان ايەل مەن بالانىڭ قاسىرەتىن كولدەنەڭ توسپاقسىڭ عوي. ونداي جەردە قاسىرەتسىز بولمايدى. ال، مەنىڭ ءومىرىم شىلعي جۇمباق پا ەكەن؟!
م ا ڭ ع ا س. ارينە مەن سىزگە دە وڭاي دەپ تۇرعانىم جوق. ءبىراق ادامدا بورىش دەگەن بار ەمەس پە؟
ە س ت ە م ە س و ۆ. بورىش... ەس بىلگەلى سول بورىشتى وتەۋدەن موينىم بوساعان جوق. العانىم كوپ پە، بەرگەنىم كوپ پە، بىلمەيمىن. كەشەگى سوعىستا، مەن قورقاق بولماعان شىعارمىن. ءوز بورىشىمدى وتەدىم-اۋ دەپ ويلايمىن. كەرەك جەرىندە جۇرەگىم ءدىر ەتپەستەن اجالعا دا باسىمدى بايلاعانمىن. اتاق-داڭق سۇراعانىم جوق، ءبىراق سودان كەيىپ ءوز قالاعانىمشا ءومىر سۇرۋگە حاقىم بار شىعار. ءيا، ءيا، ايت اناۋ بارلىق اقىلگوي، موراليستەرىڭە. كولگىرسيتىن جايىم جوق، تالاي اجالعا باسىمدى بايلاعاننان كەيىن مەنىڭ دە ءومىر سۇرگىم كەلەدى. ەگەر ەرلىك پەن باتىرلىقتىڭ ءبىر تولەۋى بولسا، مەن سول ءۇشىن كوپ سىي العان جوقپىن.
م ا ڭ ع ا س. باتىرلىق... ەرلىك... قانداي اسىل سوزدەر. سوعىستا مەن سىزگە قىزىعاتىنمىن. كەرەك دەسەڭىز، مەن سىزگە عاشىق ەدىم. ءسىز ناعىز باتىر ادام بولاتىنسىز. ال، مەنىڭ ءوز باسىم قورقاق ەدىم...
ە س ت ە م ە س و ۆ . سەن... بە، قورقاق بولعان؟
م ا ڭ ع ا س. ءيا، مىرزەكە. ءسىز تاڭىرقاماي-اق قويىڭىز. مەن قورقىنىشىمدى ءتىرى جانعا، اسىرەسە سىزگە سەزدىرگەن جوقپىن. قاشان جىگىت بولىپ اسكەرگە الىنعانشا قاراڭعى تۇندە سىرتقا جالعىز شىعۋعا قورقاتىنمىن. بويىڭا بىتپەگەن باتىرلىقتى بىرەۋدەن تارتىپ الاسىڭ با. انا جولى ءسىزدى تاستاپ جاۋ تىلىنان جالعىز قايتقاندا، زارە-قۇتىم قالعان جوق، ءبىراق امالىم قانشا، جانىمدى شۇبەرەككە ءتۇيىپ جۇرە. بەردىم. ءسويتىپ العى شەپكە جەتسەم سىعىلىسقان اسكەر. تىشقان جۇگىرىپ وتە الاتىن ەمەس. زارەم ءزار تۇبىنە كەتتى. ءبىراق قولىمدا ءسىز بەرگەن جاۋ بەكىنىسىنىڭ جوسپارى بولاتىن. ءسىزدىڭ جەتكىز دەپ بەرگەن بۇيرىعىڭىز بار. سىزگە شىنىمدى ايتايىن — سول ارادا قارشادايىمنان قۇدايسىز وسكەن مەن «يا، قۇداي، ارعى بەتكە وتكىزە گور» دەپ اللاعا سىيىنىپ، ەڭىرەپ جىلاپپىن. سونان سوڭ ءبىز ءۇشىن ءوز باسىن قۇربان ەتكەن سپيۆاك ەسىمە ءتۇستى، قىرىلىپ قالعان عالييەۆتىڭ وتدەلەنيەسى ەسىمە ءتۇستى. جاۋ اراسىندا جالعىز قالعان جارالى كومانديرىم — ءسىز، ءسىزدىڭ ايتقان ءسوزىڭىز ەسىمە ءتۇستى. سو كەزدە بارىپ كوز جاسىم تيىلدى.
راس، ءسىز جاۋجۇرەك باتىر بولدىڭىز، مەن بولسام ىلعي جانىڭدى شۇبەرەككە ءتۇيىپ ءجۇرىپ سوعىستىم. ءبىراق ايتىڭىزشى، ەڭ جاقىن ادامدارىڭىزعا راقىمىڭىز تۇسپەگەندە — ءسىزدىڭ باتىرلىعىڭىزدىڭ شيپاسى كىمگە تيمەك؟
ە س ت ە م ە س و ۆ . اۋەلى باسىڭا، قالا بەردى دوسىڭا دەگەن. شيپا دەن كىمدى كىم جارىلقاپ ءجۇر دەيسىڭ، شىراعىم.
م ا ڭ ع ا س. ءسىزدىڭ عالييەۆتى كورىنەۋ كوزگە اجالعا جۇمساعانىڭىزعا مەن سوندا تۇسىنگەن جوق ەدىم. مىنە، سودان بەرى ون جەتى جىل ءوتتى، سوعان ءالى دە تۇسىنبەيمىن.
ە س ت ە م ە س و ۆ. ول سوعىس زاڭى.
م ا ڭ ع ا س. نەنىڭ زاڭى بولسا دا تۇسىنبەيمىن. ءبارىبىر ونىڭ بىزگە پايداسى تيگەن جوق. بەكەرگە قازا تاپتى.
ە س ت ە م ە س و ۆ . ءيا، راس، مەنىڭ سول تاكتيكام قاتە بولدى.
م ا ڭ ع ا س. ءسىز التى ادامنىڭ ومىرىنە قاتالاستىڭىز. ارينە ودان دا ۇلكەن قاتەلەر بولادى. ءبىراق ءسىز كوپ قىسىلماي، قينالماي، وڭاي قاتەلەستىڭىز. كەرەك بولسا عالييەۆتىڭ ءوزى دە اجالدان تايىنباس ەدى. اناۋ سپيۆاك بۇيرىقسىز-اق باسىن ال؛العا بايلاپ ءبىزدى قۇتقارعان جوق پا؟
ە س ت ە م ە س و ۆ. سەن بەت الدى داۋرىعا بەرمە، شىراق. مەن دە باس ساۋعالاپ تاسادا قالعانىم جوق.
م ا ڭ ع ا س. ءيا، ءسىز باتىر بولدىڭىز. ءبىراق باتىرلىققا ەگىز مەيىرباندىق پەن راقىمشىلىق بولماسا — ونداي باتىرلىق الماس قىلىشتىڭ ءجۇزى عانا. عالييەۆ دەيمىن-اۋ، تۇلا بويى تۇڭعىشىڭىز — جالعىز نارەستەڭىزگە قايىرىلماعان سوڭ...
ە س ت ە م ە س و ۆ . ساعان ءبارى اپ-ايقىن، وپ-وڭاي. ال، كەي نارسەنى ەسكە الۋدىڭ ءوزى ادامعا ازاپ ەكەنىن سەن ۇعاسىڭ با؟ وي، ۇقپايسىڭ عوي. بولماسا باياعىدا ءوتىپ كەتكەن، ۇمىت بولعان نارسەنى قايتا قوزدىرىپ...
م ا ڭ ع ا س. سىزگە ۇمىت بولعانمەن عايني اپايعا ۇمىت بولعان جوق. مانا ءسىزدى كورگەندە ەسىنەن تانىپ قالعان. سودان دەرتكە شالدىقتى. وسى كەلگەندە ونى اۋرۋحاناعا اپارىپ كەلىپ وتىرمىن.
ە س ت ە م ە س و ۆ. سولاي ما؟ سونشاما تولقىعانى نەسى ەكەن بايعۇستىڭ.
م ا ڭ ع ا س. ەگەر دە ءسىز ادام سياقتى جون-جوسىعىمەن اجىراسساڭىز، ول ولاي تولقىماس ەدى.
ە س ت ە م ە س و ۆ (تىجىرىنىپ). ونى ايتتىم عوي ساعان. عاينيعا جەڭىل بولۋ جاعىن كوزدەگەن جوقپىن با؟!
م ا ڭ ع ا س. ودان دا شىنىنا كوشىڭىز. ءسىز وزىڭىزگە جەڭىل جاعىن كوزدەدىڭىز.
ە س ت ە م ە س و ۆ . جوق، جوق، سەن...
م ا ڭ ع ا س. «ەرلىك پەن كولگىرلىك ءبىر جەرگە سىيمايدى» دەگەن ءوزىڭىز ەدىڭىز. (پاۋزا.) ارينە، ايەلىنەن اجىراسقان ادامنىڭ الدى ءسىز ەمەسسىز، ارتى دا ءسىز بولمايسىز. ءبىراق ءسىز ايەلىڭىز بەن بالاڭىزدان جاسىرىنىپ قاشىپ كەتتىڭىز. ءسىز ولاردى ساتىپ كەتتىڭىز. (پاۋزا.) ولار جيىرما جىل تۇلىپقا مولدىرەپ، ءسىزدىڭ ەسىمىڭىزدى تۇمار عىپ تاعىپ، ارۋاعىڭىزعا تابىنىپ كەلدى.
پاۋزا.
ە س ت ە م ە س و ۆ. ايتىلماعان ءسوز قالمادى. مەنى جەرلەپ بولعان شىعارسىڭ. ءبىراق نە دە بولسا وتەر ءىس ءوتتى عوي. ەندى ماعان بەرەتىن جاردەمىڭ بار ما، سونىڭدى ايتشى.
م ا ڭ ع ا س. بىلمەيمىن. ءسىرا مەنەن ەشقانداي جاردەم بولماس.
ە س ت ە م ە س و ۆ. ەندەشە يەگە كەلدىڭ؟ مەنى جەرلەپ، تىلدەپ كەتۋ ءۇشىن بە؟
م ا ڭ ع ا س. جوق، مەنى عالياش جىبەردى.
ە س ت ە م ە س و ۆ. عالياش؟ (پاۋزا.) ماڭعاس، قانشا رەنجىسەڭ دە، دوستىق قارىزى بار عوي. عالياشپەن ارامىزدى جالعاستىرساڭ قايتەدى. مۇمكىن كەشىرەر.
م ا ڭ ع ا س. عالياش دەيسىڭ، تالايدى كورگەن مەنىڭ ءوزىم تونالىپ قالعانداي ويسىراپ، قۇلازىپ تۇرمىن. بۇل جولى ءسىرا ءسىزدىڭ ءوز ءادىسىڭىز دۇرىس بولار. عالياشتىڭ ءوزى ماقتان ەتەتىن، مايداندا قازا تاپقان اياۋلى اكەسى بار. ونى ەندى قايتادان ولتىرمەي-اق قويالىق.
مىرزاحمەت ءۇنسىز سۇلىق وتىرىپ قالعان. ماڭعاس بۇرىلىپ جۇرە بەرەدى. اۆانسەناعا جاقىنداپ كەلىپ توقتايدى. اۋىر ويدا.
ءبىراق بۇل ايتار اۋىزعا عانا جەڭىل. ەسى كىرگەن بالانى قالاي الدايسىڭ. ال، شىنىن ايتسام... وندا جاس جۇرەگىنە جازىلماستاي جارا سالمايمىن با؟ شوشىنعان جۇرەك ءتىپتى ءتۇڭىلىپ كەتۋى دە مۇمكىن. ءبىراق، وتىرىكپەن قانشا جەرگە باراسىڭ؟.. سوندا نە ايتام عالياشقا؟..
ش ى م ى ل د ى ق.
You Might Also Like
-
كەڭ دالامىزدى جىرعا قوسپاعان اقىن كەمدە-كەم بولار. سولاردىڭ قاتارىندا جاراسقان ابدىراشيەۆتىڭ «دالا، سەنىڭ ۇلىڭمىن» پوەماسى ەرەكشە تۇر.اقىن وسى پوەماسى ارقىلى قازاق دالاسىنىڭ پوەتيكالىق &...
