ساۋلە
دراما
قاتىناسۋشىلار:
ساۋلە — وبكوم سەكرەتارى.
سىرداق — وبكومنىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارى.
الدابەرگەن — ساۋلەنىڭ كۇيەۋى.
نۇرقاسىم — اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ سەكرەتارى،
رىسكەلدى — كولحوز پرەدسەداتەل
جاراس — عىلىمي قىزمەتكەر.
قۇدايبەرگەن — قۇرىلىس باستىعى، بوپەجاننىڭ كۇيەۋى.
بوپەجان — ساۋلەنىڭ دوسى.
گۇلجان — ساۋلەنىڭ قىزى.
سaپap — جازۋشى، ساۋلەنىڭ iنici.
ايشا — كولحوزشى ايەل.
بيكەش — كولحوزشى ايەل.
ءادىلعازى — وبكوم قىزمەتكەرى.
بيباتشا — سىرداقتىڭ ايەلى.
ءبىرىنشى ءبولىم
بۇل وقيعا قازاقستاننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى باسىم كىشىلەۋ وبلىسىندا 1957 جىلى بولعان ەدى. وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ەكىنشى سەكرەتارى ساۋلە دوستانوۆا الماتىدان قايتىپ كەلە جاتتى. ونىڭ ۇيىنە جولى ءتۇسىپ، جازۋشى ءىنىسى ساپار كەلىپ جاتقان. ساۋلەنىڭ كۇيەۋى الدابەرگەن دە ۇيدە. ول ءوزى موماقان، كىشىپەيىل ادام، جاسى قىرىق بەستەر شاماسىندا. ءمۇعالىم بوپ ىستەيدى. بۇل ۇيگە ساۋلەنى قارسى الۋعا وبلسەلسترويدىڭ باستىعى بوپ ىستەيتىن كۇيەۋى قۇدايبەرگەن قالقامبەتوۆتى ەرتىن بوپەجان كەلگەن. بوپەجان سوعىس كەزىندە ساۋلەمەن ءبىر زاۆودتا جۇمىس ىستەگەن ەسكى قۇربىسى. وسى ۇيمەن ەركىن ارالاسادى. ساۋلە پاتەرىنىڭ بۇل بولمەسى اقشام جينالعان. ستول، بۋفەت، ديۆان، ورىندىقتار. بىر-ەكى كرەسلو بار. پالەندەي اشەكەي، ايشىق جوق. الدابەرگەن ساپاردىڭ جەڭىنەن ۇستاپ قىزىنا سويلەپ كەلەدى.
الدابەرگەن. قاپ! سەن قارعادان جۇرگەندە مەن كوپىرمەن كەتەتىن ەدىم. قولىڭدا قارعا تولىپ تۇرعاندا تۇيەنىڭ تۇزىن ءجۇرىپ، كورولىن الدىڭ. ويباي-اۋ، قولىندا كورولى جوق بولعاسىن كىسى تۇزدان جۇرە مە ەكەن؟
ساپار (كۇلىپ). قويشى، جەزدە. مەن وسىنىڭا تۇسىنە بەرمەيمىن.
الدابەرگەن. جازۋشى دەگەن جاقسى وينايدى دەۋشى ەدى... قان، سەن قارعادان جۇرگەندە بوپەجان بەز زۆۋح وتىر ەدى. سەن باردىڭ دا...
بوپەجان (تەمەكىسىن تۇتاتىپ). بالدىزىڭنىڭ شىعىنى شىمبايىڭا باتىپ بارا ما؟! ءپالى، جازۋشىنىڭ اقشاسى جەتەدى.
الدابەرگەن. مەن ويىننىڭ رەتىن ايتام-اۋ. قولدا وتىرعان ادامنان ايرىلىن قالدىق.
ساپار. بوپەجان سەنى مەڭ ماعان ۇستاتپاس. ۇياتتى ءبىلۋ كەرەك، جەزدە. قۇسا بولماي-اق قوي.
قۇدايبەرگەن (كۇلىپ). ءيا، قۇسا بولماي-اق قوي. ءبىزدىڭ بوپەش ۇستاتپايدى.
بوپەجان. ءجا... كوپ بولسا جەڭگەسىنە كيگىزگەن كويلەگى بولار. (ساعاتىنا قاراپ.) ساۋلەنىڭ كەلەتىن مەزگىلى بولدى عوي؟
الدابەرگەن. اينالايىن گۇلجان. ماماسىن ءوزى قارسى الام دەپ... قوي، مەن قازان جاققا بارايىن. (كۇيبەڭدەپ شىعىپ كەتەدى.)
بوپەجان. قاينىم، وسى جولى ساۋلەنى مينيستر قويامىز دەپ شاقىرتتى دەسىپ ءجۇر، راس پا ەكەن؟
قۇدايبەرگەن. ءيا، مينيستر قويادى دەگەندەي سىبىس بار. راس پا ەكەن؟
ساپار. مەن باسقا جاقتان كەلە جاتىرمىن. (كۇلىپ.) جانە ۇكىمەت كادر ماسەلەسىن مەنىمەن اقىلداسپايدى.
بوپەجان. قويشى، قاينىم. وسىندا جاتىپ ءبىز ەستىگەندە... ءبىر اتادان اينالدىرعان ەكەۋسىڭدەر، بىر-بىرىڭە سۇيەنىش بوپ، ءبىر جەردە تۇرعانعا نە جەتسىن!
قۇدايبەرگەن. ءيا، بىر-بىرىنە سۇيەنىش دەگەندەي (قولىندا چەمودان، جۇگىرە باسىپ ساۋلەنىڭ ون بەس جاسار قىزى گۇلجان كىرەدى.)
گۇلجان. سىزدەر نەگە مامامدى قارسى المايسىزدار؟ (شىعادى.)
بوپەجان. قويشى، كەلىپ قالدى ما؟
ەسىككە قاراي جۇرەدى. الدىنان ساۋلە كىرەدى. جاسى وتىز بەستەگى اجارلى ايەل. ساۋلەنىڭ ۇستىندە سوڭعى مودامەن تىگىلگەن، جاراسىمدى اسەم كويلەك. ءبيى جايناپ، ءوزى دە ءبىر ءتۇرلى كوتەرىڭكى كەلگەن.
بوپەجان (ساۋلەنى قۇشاقتاپ). پالە، س پريەزدوم!
قۇدايبەرگەن. ات-كولىك امان دەگەندەي، كەلىپ قالدىڭىز...
ساۋلە. ءبارىڭىز تەگىس امانسىزدار عوي! (امانداسادى.)
ساپار. ۇياتتى ءبىلۋ كەرەك، باۋىرلارىم. ەندىگى كەزەك مەنىكى بولار. كانە كورىسەلىك، اپكەسى. (ساۋلەمەن قۇشاقتاسىپ كورىسەدى.)
ساۋلە. ءۇي ءىشىڭ امان. دۋلات ءتىپتى جىگىت بوپ قالعان. الا كەلەيىن دەپ ەدىم. ءوزىڭ قارتايىن كەتكەنسىڭ بە؟ سامايىڭا اق كىرىپتى عوي.
ساپار. مەنىڭ قارتايعانىم ساعان ءتيىمدى بولماس. باس جاعىنا بارىسپايىق تا.
بوپەجان. قاينىم-اۋ، ايەل زاتى سىر بەرمەي-اق باعادى-اۋ. ءبىراق، سەن سياقتى كەيىنگىلەر ەسكە سالادى عوي.
ساۋلە. مەڭ قويدىم. .سەندەر دە قويىڭدار. ىرىمدارىڭ جامان ەكەن.
الدابەرگەن كىرەدى.
الدابەرگەن. ءۇي ءىشىمىز تۇگەندەلىپ، قاعاناعىمىز قارىق بوپ قالدىق قوي.
بوپەجان. ءپالى، ءبىر جەتىنىڭ ىشىندە ساعىنىپ-اق قالىپسىڭ. ساۋلە ۇزاق سانارعا شىققاندا قاداي شىدايسىڭ، بايعۇس-اۋ؟
الدابەرگەن. ە، ساعىنباي... ايەلسىز ءۇي ءىشىنىڭ ءسانى بولا ما. ءجۇر، قۇدايبەرگەن، ەكەۋمىز دۇكەن جاققا بارىپ كەلەيىك. ماشينا دايىن.
قۇدايبەرگەن. ءيا، ءيا، بارىپ كەلەيىك.
ساپار. جەزدە، اۋرە بولماساڭىزدارشى.
الدابەرگەن. كىسى ۇيىندە بيلىك ايتپا، بالدىز. ءبىز ءقازىر كەلەمىز.
قۇدايبەرگەن. ءيا، ءقازىر كەلەمىز. (ەكەۋى شىعادى.)
ساۋلە (ساپارعا). ۇزاق بولاسىڭ با؟
ساپار. ۇزاماي لەنينگرادقا جۇرمەكپىن. بيىل مىڭ توعىز ءجۇز ەلۋ.جەتىنشى جىل، اپكەسى. لەنينگرادتىڭ ەكى ءجۇز ەلۋ جىلدىق مەيرامى، سونى كورمەكپىن.
ساۋلە. تاعى ءبىرى نارسە جازىپ ءجۇرسىڭ بە؟
بوپەجان. قاينىم-اۋ، ءبارىبىر جازاتىن بولعان سوڭ ءوزىمىزدىڭ وسى ساۋلەنى نەگە جازبايسىڭ؟
ساپار (كۇلىپ). مۇنىڭ ومىرىندە كونفليكت جوق.
بوپەجان. كونفليكت-سانپليكتىڭدى بىلمەيمىن. ءبىراق ايتەۋىر قازاق قاتىنى ءدال وسىنداي ۇرعاشى تۋىپ كورگەن جوق..
ساپار (كۇلىپ). قۇدەكەڭ ءسىزدى بەكەر ماقتامايدى ەكەن. ايتاسىز-اق.
ساۋلە. تىلگە جۇيرىك بولساڭ دا، بوپەجانمەن ۇستاسا كورمە.
بوپەجان. قاينىمدى ۇركىتە بەرمە. بوپەجان ءتىلىنىڭ اششىسى دا، تۇششىسى دا بولادى. قوي، مەن قازان جاققا بارايىن.
بوپەجان شىعادى. از ءۇزىلىس.
ساپار. جولدان شارشاعان شىعارسىڭ.
ساۋلە. پوەزد ءۇستى بىزگە دەمالىس قوي. ال حال-جاعدايىن، قالاي؟ ءقازىر سەنى كوبىرەك ماقتايتىن بولدى عوي. كىتابىڭ شەتەلدە اۋدارىلىپ جاتىر دەي مە؟
ساپار. اتاعىمدى شىعارۋعا اسىقپا. ونسىز دا كەۋ» دەمە ەداۋىر جەل ءبىتىپتى. ءوز جاعدايىڭدى ايتشى. جۇمىسىڭ اۋىر ەمەس پە؟
ساۋلە. سونىڭ كەيدە اۋىر-جەڭىلىن دە بايقاماي قالام. ۇيرەنىپ كەتكەن بولارمىن. تەك گۇلجانعا قيىنداۋ.
ساپار. سەن ايەل بولىپ وت باسىندا وتىرا الماسسىڭ.
ساۋلە (كۇلىپ). ونىڭ راس. تاعى دا ءبىر مازاسىز ىسكە كيلىگىپ تۇرمىن. ءوزىڭ بىلەسىڭ، ەلىمىز وتىرىقشى بولدى، ءبىراق ونىڭ مىقتى ءبىر تىرلىگى مال شارۋاشىلىعى كوشپەلى كۇيدە كەلەدى. وسىعان ۇلكەن وزگەرىس ەنگىزبەسەك بولاتىن ەمەس. (كوڭىلدەنىپ.) ارينە بەتالدى كوز جۇمىپ، تاۋەكەل دەپ وتىرعان جوقپىز. ءبىر جاعىنان عىلىمعا دا ارقا سۇيەدىك، وسىندا ءبىر عالىم بار. شەرىمىزدىڭ توپىراعىن تۇگەل تەكسەرىپ، بار بايلىقتى الاقانعا سالىپ بەرەيىن دەپ تۇر.
ساپار. مەن سول عالىمدى كورگەن سياقتىمىن.
ساۋلە (ەلەڭ ەتىپ.) ول وسىندا ما؟
ساپار(تىڭداماي). سەنى مينيستر قويادى دەپ ەدى عوي.
ساۋلە. جالىنىپ-جالپايىپ ءوز ورنىمدا قالاتىن بولدىم.
ساپار. سەبەبى؟
ساۋلە. باستاعان ءىستى تىندىرماي كەتكەن جامان. ءوزىم ءبىر ءتۇرلى قازانىنا اس سالىپ، وت جاعىپ كەتكەن قاتىن سەكىلدى قايتقانشا اسىقتىم.
جۇگىرىپ گۇلجان كىرەدى.
گۇلجان. ناندى بوپەجان اپاي يلەيتىن بولدى. ءتۇھ، سەنى ساعىنىپ قالدىم عوي؟ (اسىلىپ
ساۋلەنىڭ موينىنان قۇشاقتايدى.)
ساپار. توقتا، توقتا. وي، الدامشى، مەن تۇرعاندا اپامدى ساعىنبايمىن دەيتىنىڭ قايدا؟!
گۇلجان. ەكەۋىڭدى دە ساعىندىم.
ساۋلە. قوناعىڭا نان يلەتكەنىڭ ۇيات ەمەس پە، گۇلجان؟
گۇلجان. ءقازىر بارام. ماما، كويلەگىڭ قانداي اسەم. الماتىدا تىكتىردىڭ بە؟ قاراشى، ساپار اعا، مامام سۇلۋ ەمەس پە؟
ساپار. ءاي، جۇگەرمەك، ۇياتتى ءبىلۋ كەرەك، ماماڭ سۇلۋ بولسا مەن دە سۇلۋمىن.
گۇلجان. سەن سۇلۋ ەمەسسىڭ، ساپار اعا. ەركەككە سۇلۋلىقتىڭ كەرەگى جوق، اقىل كەرەك. قاراشى، ماماما جاراسىپ تۇرعان جوق پا؟
ساۋلە. ايتشى، ساپار، جاراسا ما؟
گۇلجان. ىلعي ءبىر جۇپىنى كيىنۋشى ەدى. تەپەر ناستوياششيي شيك. ماماما وسى جاراسادى.
ساپار. سەن بۇلاي كيىنبەۋشى ەدىڭ عوي؟
ساۋلە. مەن دە ايەلمىن عوي؟
ساپار. جوق، سەن ورامال تارتقان ەركەكسىڭ. ال مىناداي نارياد وبكوم سەكرەتارىنا جاراسپايدى.
گۇلجان. ساپار اعام وتىرىك ايتادى. جاراسادى.
ساپار. سەن مەنەن بىلگىشسىڭ بە، ا؟ (گۇلجانعا ۇمتىلادى).
گۇلجان. ساپار اعام تۇك تۇسىنبەيدى. جاراسادى. (قاشىپ شىعىپ كەتەدى. قايرىلىپ ەسىك اشىپ.) جاراستىقتى ءبىلۋ كەرەك، ساپار اعا؟
ساپار ۇمتىلا بەرگەندە ەسىكتى جاۋىپ الادى.
ساپap. توقتا بالەم، قولىما تۇسەرسىڭ.
ساۋلە. ساپار، سەن گۇلجاندى كىشكەنتاي بالاشا ەركەلەتەسىڭ. بوي جەتىپ قالعان قىز وندايدى ۇناتپايدى.
ساپار. گۇلجان ءالى كىشكەنە ەمەس پە؟
ساۋلە. ونىڭ جاسىندا ءوزىڭ قانداي ەدىڭ؟ ماعان اقىل ايتاتىنىڭ ەسىڭدە مە؟
ساپار. بالانىڭ ەرتە ەسەيگەنى جامان، قازاق جەتىم بالا سۇم بولادى دەيدى. جوق، ول جالعان... جەتىم بالا قام كوڭىل بولادى. سودان بولار، وسى كۇنگە دەيىن اپا مەيىرىمىن ساعىنام.
ساۋلە. سەن ماعان ەركەلەۋشى ەدىڭ عوي.
ساپار. ءوزىڭ مەنەن قانشا ۇلكەن ەدىڭ، امالسىزدىڭ كۇنى دە.
ساۋلە. ءاي، ءاي، مەنىمەن تەرەزەڭدى تەڭ كورەسىڭ بە؟ سەنى سابايتىنىم قايدا. ەسىڭدە مە؟ ءبىر رەت مەن ۇرعاندا: «ماڭدايىمنان سيپايتىن ادام جوق، مەن جەتىممىن» دەپ جىلاعانىڭ...
ساپار. سوندا مەنى قۇشاقتاپ، سەن دە قوسىلىپ جىلاپ ەدىڭ عوي. (مۇڭايىپ، ساۋلەگە ەمىرەنە قاراپ.) سودان قايتىپ كوزىمنەن جاس شىققان ەمەس. سەنى ايادىم. كوكىرەگىمدە ءبىر ءتۇيىن قاتىپ قالعانداي بولدى. (كوڭىلى بوساپ بارا جاتقانىن بايقاپ، وقىس قاتايىپ.) قوي، ۇياتتى ءبىلۋ كەرەك، وبلىس باسشىلارىنىڭ جۇيكەسىن بوساتۋعا بولماس.
وسى وبلىستىڭ دالالىعىندا ورنالاسقان عىلىمي-تاجىريبە جاساۋ ستانسياسىنىڭ باستىعى، اۋىلشارۋاشىلىق عىلىمىنىڭ كانديداتى جاراس كىرەدى. ءالى قىرىققا كەلە قويماعان، قاجىرلى دا سىپايى، سۇيكىمدى كىسى.
جاراس. امان-ساۋ كەلدىڭىز... الماتى قالاي ەكەن؟ (ساۋلەمەن قول الىسىپ امانداسادى).
ساۋلە. ءوزىڭ دە... امانبىسىڭ؟ (جاراستىڭ قولىن ۇزاعىراق ۇستايدى. سونىسىن كەيىن سەزىپ، قىسىلىپ قالادى.) قاشان كەلدىڭىز؟
جاراس. ءۇش-تورت كۇننەن بەرى وسىندامىن.
ساۋلە. تانىسىپ قويىڭىز... مەنىڭ ءىنىم ساپار.
جاراس. وسىندا تانىستىق قوي. بۇرىپ سىرتىنان ەستۋشى ەك. ساپار، امان با؟
ساپار. ءيا، عالىم اعا، ءوزىڭىز دە ساۋ-سالاماتسىز با؟
ساۋلە (قىسىلىپ). ال، وتىرىڭىز.
ساپار (ساۋلەنىڭ قىسىلعانىن تانىپ، ۇناتپايدى). وتىرىڭىز، عالىم اعا. اپكەسى، مەن قاتە ايتىپپىن، مىنا كويلەك سەنى قىزعالداقتاي قۇلپىرتىپ تۇر. ال، عالىم اعا، عافۋ ەتىڭىز. (كەتە بەرەدى.)
ساۋلە. ساپار...
جاراس ساپاردىڭ مىنەزىن تۇسىنبەي اڭ-تاڭ.
ەكەۋى دە قىسىلادى. از ءۇنسىز.
جاراس. جازۋشىنىڭ مىنەزى قىزىق بولادى ەكەن-اۋ...
ساۋلە. ساپار مەنى جاقسى كورەدى.
پاۋزا.
يە... ءوز جاعدايىڭ قالاي بولىپ جاتىر؟
جاراس. جاعداي... جامان ەمەس. ازىرگە ءبىر عانا قۋانىشتى حابارىم بار. (پورتفەلىنەن قالىڭ پاپكا الىپ ساۋلەگە ۇسىنادى.) مىنەكي، ءسىزدىڭ تاپسىرماڭىزدى ورىندادىق، جولداس سەكرەتار.
ساۋلە (پاپكاعا ءۇڭىلىپ). راقمەت، جاراس. ماعان بۇل ءقازىر وتە قاجەت بولىپ تۇر ەدى.
جاراس. ءبىز دە وزگە جۇمىستىڭ ءبارىن جيناپ قويىپ، بار كۇشتى وسىعان سالدىق. راسىندا دا وبلىستىڭ توپىراعىندا قىرۋار بايلىق جاتىر. ەندى ءسىزدىڭ ويىڭىزدى كىمگە بولسا دا دالەلدەۋگە بولادى. تەك سۋ جاعى تاپشىلاۋ. ءبىراق، سۋ قورى جوندەپ تەكسەرىلمەگەن.
ساۋلە. و جاعىن ەندى مىقتاپ قولعا الامىز.
جاراس. ءبىزدىڭ قولدان كەلگەنى وسى بولدى.
ساۋلە (قاعازدان باسىن كوتەرىپ). راقمەت، راقمەت، جاراس. ناعىز دەر كەزىندە قول ۇشىن بەردىڭ. سىرداق ەسكى ماشىعىنا تارتىپ، بوي بەرمەي كەلە جاتىر ەدى. ەندى كوزىن جەتكىزەرمىز. ال، كانە، وتىرسايشى... ءوز جۇمىستارىڭ قالاي؟ ءبىز ساعان باسقا تاپسىرما بەرىپ...
جاراس. ءبىزدىڭ جۇمىستىڭ ءوزى تۇيىقتالدى عوي... ال، جەمىسىمىزدىڭ سورتتارى ءبىراز جاڭالىق اكەلەتىن ءتۇرى بار.
ساۋلە. مەن ەككەن ءجۇزىم ءوسىپ كەلە مە؟
جاراس. ول ءجۇزىمدى مەن ءوزىم كۇتىپ ءجۇرمىن.
پاۋزا.
ساۋلە. دوكتورلىق ديسسەرتاسياڭنان حابار بار ما؟
جاراس. عالىمدار تانىسىپ جاتقان بولار. ءوزىم تۋرا قىل ۇستىندە تۇرعاندايمىن. بۇل ەڭبەك مەنى نە شىڭعا سۇيرەپ شىعادى، يە بولماسا وسى دالانىڭ شاڭ-توپىراعىنا كومىپ كەتەدى.
ساۋلە. تۇسىنەم. جۇرەگىڭ الىپ-ۇشىپ ءجۇر عوي. ءبىراق مەنىڭ ايتقانىم كەلدى دەرسىڭ: وسى ەڭبەگىڭ عالىمدار دۇنيەسىن شۋلاتپاسا ما...
جاراس. نۋ، توگدا دەرجيتەس، گوسپودا، كابينەتنىە ۋچەنىە!
ساۋلە (كۇلىپ). سەن ولاردى بىزگە قاراي قۋ. دالانىڭ ءدامىن تاتسىن.
پاۋزا.
جاراس، مەنىڭ سەندەرگە قوناق بولعانىم ەسىڭدە مە؟ سەن سوندا استى ءوزىڭ ءپىسىرىپ ەدىڭ. تۇزدى قانشا سالارىڭدى بىلمەي الاقتاعان كەسكىنىڭ ءالى كوز الدىمدا.
جاراس. ءيا... سەن كىدىرمەي ءجۇرىپ كەتتىڭ. ال، مەن ەسىك اشىلعان سايىن سەن كىرىپ كەلە جاتقانداي كەرىپ، ەلەگىزىپ قاراي بەردىم.
پاۋزا.
ساۋلە... ءوزىمدى قيىنعا سالىپ، تەجەپ ۇيرەنىپ ەدىم. ءبىراق، كىسىنىڭ ءالى كەلمەيتىن نارسەسى بولادى ەكەن. تانىسقانىمىزعا جىل تولسا دا اي ارالاتىپ ارەڭ دەگەندە ءجۇز كورىسەمىز... ەن دالادا وڭاشامىن عوي. كوپ ويلادىم، ساۋلە، اسىعىس بولسام دا، وسى جولى سەنىڭ ءجۇزىڭدى كورمەي كەتە المادىم.
ساۋلە (ەلىگىپ). مەنى كۇتتىڭ بە؟ (وزىنە.) كوڭىلىم الىپ-ۇشىپ، اسىعىپ قايتىپ ەم... جاراس... مەن قىز بولىپ جاستىق قىزىعىن كورمەدىم. كوڭىل الاڭى جوق ەدى... كەيدە قورقام. قولىڭ جەتپەس نارسەگە ىنتىق بولساڭ...
جاراس. سەنىڭ دە ءوز باسىڭا باقىت ىزدەۋگە حاقىڭ بار ەمەس پە؟ ءقازىر شەشىن ايتپاساڭ دا، ويلانا جۇرسەڭ قايتەدى؟
ساۋلە. وي ءتۇبى تەرەڭدەي بەرەدى. كوڭىل كەككە تالپىنادى. ءبىراق، قاناتىم شىرماۋلى. بورىش دەگەن اۋىر جۇك جانە بار.
پاۋزا.
دۇنيەدە العاننان بەرگەن باقىتتى دەيدى. سەن جۇرتقا بارىڭدى بەرىپ جۇرگەن ادامسىڭ.
بوپەجان كىرەدى.
بوپەجان. امانسىڭ با، قاينىم؟
جاراس. سالاماتسىز با، بوپەجان؟ ال مەن جۇرەيىن.
بوپەجان. ويباي-اۋ، مەن ۇركىتىپ الدىم با؟
ساۋلە. جاراس اسىعىس ەكەن.
بوپەجان (استىرتىن). ساۋلە بۇگىن قىزمەت بابىن سويلەسپەيدى. ەرتەڭگە دەيىن كىدىرمەيسىڭ بە؟
جاراس. ءجۇرىستىڭ رەتى سولاي بولدى، بوپەجان.
اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ جۋىردا سايلانعان سەكرەتارى نۇرقاسىم ەرالين كىرەدى. جاسى الپىستى القىندىرسا دا شيراق، مىنەزى دە اق جارقىن سەرگەك ادام.
ساۋلە. جاقسى كەلدىڭىز! تورلەتىڭىز، نۇرەكە.
نۇرقاسىم. تەك ءجۇز كورىسكەلى عانا كىردىم. راقمەت.
ساۋلە. سونشا نەگە اسىقتىڭىز، جولداس جاس سەكرەتار. وتىرىڭىز، اڭگىمەلەسەيىك.
بوپەجان. بۇگىن وسى جۇرتتىڭ ءبارى اسىعىس. بىرەۋ قۋىپ بارا ما؟
نۇرقاسىم. وسى كەلىنىمنىڭ ءتىلى تىم بيازى. (ساۋلەگە). وتىرساق سويلەسەتىنىمىز شارۋاشىلىق قوي باياعى. ونىڭ اياعى كەرىلدەسۋمەن بىتەدى. ءسىز سەكرەتار بولعانمەن، ءبىر جاعىنان ايەل دەگەن اتىڭىز بار ەمەس پە؟ الىستان كەلدىڭىز. ەرلى-زايىپتىنىڭ اراسىنا ەسى كەتكەن تۇسەدى دەگەن، ءۇي ىشىڭمەن وڭاشا ءبىر شۇيىركەلەسىپ وتىرمايسىڭ با؟
جاراس (ىڭعايسىزدانىپ). ءيا، ءبىز جۇرەيىك.
نۇرقاسىم. ايتاتىن تەك ءبىر عانا تىلەگىم بار. وسى جۋىق ارادا ءبىزدىڭ اۋدانعا ءبىر سوعىڭىز. انا جولى كەلە الماي قالدىڭىز. ءبىر قۇشاق ماسەلەم بار. الدىڭىزعا ۇيە سالام.
بوپەجان. قايناعا، ساۋلەنىڭ جاسى كىشى بولعانمەن قىزمەت دارەجەسى ۇلكەن. تىم بۇيىرا سويلەيدى ەكەنسىز.
نۇرقاسىم. كەلىن قاراعىم، بۇلار جاڭا بولعان جاس باستىقتىڭ ءسوزىن جىقپايدى. بىرەر جىلدان كەيىن عوي، ءبىزدى كەڭسەسىنىڭ الدىندا قاڭتارىپ قوياتىنى.
جاراس (كۇلىپ). ءسىز قيادا ەسكەن شىنارداي تاستى دا جارىپ وتەرسىز. ءاي، ءسىزدى قاڭتارىن قويۋ قيىن بولار.
ساۋلە. جارايدى، كەلەمىن. مەنىڭ دە سىزبەن اقىلداساتىن ءبىراز نارسەم بار.
نۇرقاسىم. ودان دا داۋلاساتىن دەسەڭشى. ال مىنا وقىمىستىنى الا كەتەم. بۇل ءوزى ماعان كەرەك بوپ تۇر.
ساۋلە. ءسىز وعان ءامىرىم جۇرەدى ەكەن دەپ، تىم قيىنعا سالا بەرمەڭىز، نۇرەكە. ونىڭ ءوز جۇمىسى دا از ەمەس.
نۇرقاسىم. ءتايىرى، قىرىققا جەتپەي قىلشىلداپ تۇرعان جىگىتكە قيىندىق دەگەن ءسوز بە ەكەن. ال، كەلەم دەگەن ۋادەڭىزدى ۇستادىم. سوندىقتان قوشتاسپايمىن.
جاراس پەن نۇرقاسىم شىعادى.
بوپەجان (استارلى). مەنىڭ بوگەتىم بولعان جوق پا، ساۋلە؟
ساۋلە. جوق.
بوپەجان (سىر تارتىپ). ءوزى دە ءبىر كەلىستى جىگىت. بويداق كورىنەدى عوي.
ساۋلە. ءيا.
بوپەجان. ءبىلىم دەسەڭ ءبىلىم، كورىك دەسەڭ كوركى بار.
ساۋلە (كۇرسىنىپ). ءيا... قايراتتى، قاجىرلى ادام.
بوپەجان. وسىنىڭ كەلىسى تەگىن ەمەس قوي.
ساۋلە. ونى قايدان شىعاردىڭ؟
بوپەجان. مەن بىلمەيتىن پالە جەردىڭ استىندا. ءبارىمىزدىڭ باسىمىزدا بار نارسە... نەسىن جاسىراسىڭ؟
ساۋلە. نەنى جاسىرىپپىن؟
بوپەجان. كوزى قۇرعىرىڭ ايتىپ تۇر عوي. سەنىكى ارىدەن كەلەدى-اۋ. وپ-وڭاي نارسەنى قيىنداتپاي ءبىر امالىن تاپپايسىڭ با. ەتەگىنە ناماز وقىپ وتىرعان كىم بار؟
ساۋلە (كۇلىپ). ءازىلىڭ قالمايدى-اۋ، بوپەجان. قۋىستى نارسەنىڭ قۋانىشى بولا ما؟ مەنىڭ جالتاقتاپ ءومىر سۇرە المايتىنىمدى بىلەسىڭ عوي؟
بوپەجان. قوپارىلا قۇلاپ قايتەسىڭ. جۇرت قانشا ماقتاعانمەن ىقىلاسىڭا تاتيتىن ەركەك بار ما بۇگىندە. سەن ءوزىڭ بولعان ايەلسىڭ. بىلەمىن عوي. قولىڭ قاتتى، ءبارى-بip ەركەككە تىزگىن بەرە المايسىڭ. سەپ ەكەۋمىزگە باي كەرەك ەمەس، قاتىن كەرەك.
ساۋلە. نە دەسەڭ، و دە، ءبىز ءبارىبىر ايەلمىز، بوپەجان. (شىعادى.)
بوپەجان (جالعىز). ءاي بىلمەيمىن، قانشا جاسىرساڭ دا ىقىلاسىڭ قاتتى قۇلاعان ءتۇرى بار-اۋ. ۇرلىققا بارعىڭ كەلمەيدى، جاريانى كوتەرمەيدى مۇنداي ءىس. ءتۇبى ساعان قيىن بولماسا، نە قىلسىن.
ساپار(ەسىك قاتىپ) رۇقسات پا؟
بوپەجان. كىرە بەر. مەنەن باسقا ەشكىم جوق بۇل ۇيدە.
ساپار. سىزدەن باسقا بىرەۋ بولسا تىستەپ الار دەپ پە ەدىڭىز؟
بوپەجان. ۇناتپاي قالدىڭ-اۋ، قاينىم. بۇل ءۇي ماعان دا توننىڭ ىشكى باۋىنداي. سىرتقا سىبىس شىقپاعانىن جاقسى كورەم.
ساپار. ولاي بولسا وسى اڭگىمەنى قويساق قايتەدى؟
بوپەجان. سەن جاقىن دا بولساڭ ءورىسىڭ باسقا ادامنىڭ. مۇنداعىلاردىڭ ءمان-جايىن بىلە بەرمەيسىڭ، دوس بار، دۇشپان بار دەگەندەي. ساۋلە بولسا اڭعال، سىرىن بۇگە بەرمەيدى. ەتەنە جاقىنى ءوزىڭسىڭ. رەتى كەلگەندە اقىلىڭدى ايتىپ قوي.
ساپار (ۇناتپاي). اي، جەڭگەسى-اي، سول اقىل دەگەن قۇرعىر ءوز باسىما دا جەتپەي جاتىر-اۋ. (قابىرعاعا سۇيەۋلى دومبىرانى الىپ، شەرتە بەرەدى.)
بوپەجان. جاقىنىڭا جانىڭ اشىماي ما، شىراعىم-اۋ؟
الدابەرگەن مەن قۇدايبەرگەن كىرەدى. الدابەرگەن كەيىنىرەك قالىپ، ەسىككە قايىرىلىپ سويلەيدى.
الدابەرگەن. ايتپاقشى، گۇلجان اينالايىن، شوفەرگە ەشقايدا كەتپە دەشى.
قۇدايبەرگەن. كوزدى اشىپ-جۇمعانشا دەگەندەي، كەلىپ تە قالدىق.
بوپەجان. سەندەر كەلسەڭدەر، استى بولدىرايىن.
(شىعادى.)
الدابەرگەن (سۋمكادان ءبىر شولمەك كونياكتى سۋىرىپ). كانە، قۇيرىق-باۋىرمەن بىر-بىردەن تاستاپ جىبەرەيىك.
قۇدايبەرگەن. ءبىزدىڭ بوپەش كورىپ قويىپ، ۇرسىپ جۇرمەسە...
الدابەرگەن. ءبىز وعان كورسەتەمىز بە؟ ماعان سەنسەڭ، بولدى عوي.
ساپار. جەزدە، ءوزىڭ مىقتىسىڭ-اۋ؟
الدابەرگەن. ە، وسال بولسام، ساۋلەدەي ايەل الام با؟! (تەلەفون شىلدىرايدى. الدابەرگەن جۇگىرىپ بارىپ ترۋبكانى الادى.) الو... ءيا، كەلدى... ا؟.. جاقسى... (ترۋبكانى ءىلىپ، الدەنەدەن سەكەم الىپ.) سىردەكەڭ كەلەتىن بولدى.
قۇدايبەرگەن. سىرداق؟.. وردابايەۆ جولداستىڭ ءوزى كەلەتىن بولدى ما؟
ساپار. جەزدە، جاڭا عاپا كۇشەيىپ تۇر ەدىڭىز... الدابەرگەن. ول كىسى... ول كىسى ءبىزدىڭ ۇيگە' كەلە بەرمەۋشى ەدى.
قۇدايبەرگەن. اپىراي، ءبىز دە كەلە قالىپ ەدىك... ىڭعايسىز بولماس پا ەكەن.
ساپار. ساسۋلارىڭا قاراعاندا ءبىرىنشى حاتشى مىقتى-اۋ دەيمىن، ءسىرا.
قۇدايبەرگەن (ەلپىلدەپ). ە، مىقتى كىسى. ءبىزدىڭ وبلىستى سۇيرەپ شىعارعان سول كىسىنىڭ ءوزى عوي.
ساپار. قاراپ تۇرعانشا ەرمەك بولسىن. ايتىڭىزشى، قۇدەكە، قالاي سۇيرەپ شىعارىپ ءجۇر؟
قۇدايبەرگەن (ەلپ ەتىپ). سەن بىلمەۋشى مە ەدىڭ؟ الدىڭعى جىلى قىس قاتتى بولىپ، جۇت دەگەندەي... بىزدە مال قىرىلدى عوي. سول كەزدە جوعارى جاقتان ءبىزدىڭ وبلىسقا سىردەكەڭدى جىبەردى. بۇل كىسى كەلە بۇكىل وبلىستى اياعىنان تىك تۇرعىزدى. تايلى-تاياعىمىزدى قالدىرماي مالدى قۋدى. الدابەرگەن ەكەۋمىز دە بارعانبىز. كوپ مالدىڭ امان قالعانى سول كىسىنىڭ ارقاسى.
الدابەرگەن. ءيا، وبلىستىڭ ابىرويىن جاپقانى راس.
ساپار. مەن ونىڭ مۇنداي مىقتى ەكەنىن بىلگەن جوق ەدىم.
قۇدايبەرگەن. جوعارى جاققا دا ءوتىمدى كورىنەدى. (قۇپيا). ساكەڭدى جوعارىلاتقان دا سول كىسى عوي. قوي، ءبىز تۇرمايىق.
الدابەرگەن. ءيا... ءيا... انا جاققا بارايىق.
الدابەرگەن مەن قۇدايبەرگەن شىعادى.
ساپار. بوپەجان مەن اپكەمە ءبىرىڭدى قۇداي، ءبىرىڭدى اللا ءبىلىپ بەرگەن عوي. (ىڭىلداپ دومبىرا تارتا بەرەدى.) ءيا... بەرگەن-اق.
الجاپقىشىن بايلاپ، نان يلەگەن گۇلجان ىشكە كىرىپ، بۋفەتتەن ىدىس-اياق الىپ جاتادى. ساپاردى كورىپ ويلانىپ قالادى. ءبىر جاسىرىن سىر ايتاتىنداي ناعاشى اعاسىنىڭ قاسىنا كەلەدى.
گۇلجان. ساپار اعا، ساپار اعا.
ساپاp. ىمم... نەمەنە؟
گۇلجان. ساپار اعا، مەن ساعان ءبىر سىر ايتايىن. ەشكىمگە ايتپايسىڭ با؟
ساپار. توقتا، توقتا، جۇگىرمەك. ول قانداي قۇپيا؟ بۋفەتتەن شوكولاد ۇرلاپ پا ەدىڭ؟ ەندەشە ماعان پارا بەر.
گۇلجان. مەن ساعان ءجون ايتىپ تۇرسام...
ساپار. مەن دە شىن ايتىپ تۇرمىن. ەگەر «پارا» دەگەندى قىلمىس دەپ ۇقساڭ اۋىز باستىرىق دەپ اتايىق. الىم-بەرىمگە قازاقتىڭ جول-جورالعىسى جەتەدى. كانە، قولىڭدى اكەل، ەكەۋمىز بىرىكسەك جىمىن بىلدىرمەي جىبەرەمىز.
گۇلجان (رەنجىپ). مەن كىشكەنتاي بالا ەمەسپىن، ساپار اعا. سەن مەنى ىلعي مازاق ەتەسىڭ.
ساپار. سولاي ما ەدى؟ ال، بويجەتكەن، قۇلاعىم سەندە. ايتا بەر.
گۇلجان. ءتىرى جانعا ايتپايسىڭ با؟
ساپار (جان-جاعىنا قاراپ، ىڭعايلى ەش نارسە تاپپاي). كۇي اتاسى قۇرمانعازىدان قالعان كارى دومبىرانى توبەمە قويىپ انت ەتەم.
گۇلجان. جارايدى، مازاقتاماشى. ساپار اعا، اناۋ جاڭاعى كەلگەن كىسى بار عوي... اتى جاراس... قالاعا كەلسە، تەك ءبىزدىڭ ۇيگە جەتىپ كەلەدى. كىرگەن بويدان كوزىمەن مامامدى ىزدەي باستايدى.
ساپار. A؟
گۇلجان (كەنەت شوشىنعانداي). وي! بۇگىن ونىڭ نەگە ساندەنگەنىن... ول دا...
ساپار. ءجا بولدى... ماماڭا كويلەك كيگىزبەيىن دەپ پە ەدىڭ.
گۇلجان. ساپار اعا، بۇل قالاي بولادى؟ مەن قايتەم، ا؟
ساپار. ءجا-جا. تۇك تە بولمايدى. ول سەنىڭ بوس قيالىڭ. ونداي نارسە ويلاۋعا ساعان ءالى ەرتە.
گۇلجان (باسىن شايقاپ). شىن ايتاسىڭ با، ساپار اعا؟
ساپار (قۇشاقتاپ). كانە، بوس قيالدى قويالىق. (وزىنە.) ءما، ءماسسالا.
سىرداق كىرەدى. سىرداق وردابايەۆ دەگەن كىسىڭىز وبكومنىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارى. جاسى الپىسقا قاراي اياق باسقان، كوپتەن جاۋاپتى ءىرى قىزمەتتە جۇرگەن تاجىريبەلى باسشى. ءوزىن ۇستاي بىلەدى. وزگەنى تىڭداعاندا، ءار ءسوزدىڭ استارىن اقتارىپ، ارىدەن ويلاپ ىشتەي سالماقتاپ وتىرادى. ءوزى دە ءار ءسوزىن ەكشەپ، كوپ ماعىنا بەرىپ ايتادى. كەيدە ءتىپتى اق جارقىن، اشىق تا بولا الادى.
سىرداق. ا، باۋىرىڭىز كەلىپ، قۋانىشتى بوپ جاتىرسىز با، دوستانوۆ جولداس. و، گۇلجان دەگەن ازامات تا وسىندا ەكەن عوي. كانە، بەرى كەل. (گۇلجاننىڭ ماڭدايىنان سۇيەدى.) ءبىزدىڭ ۇيگە كەلمەي كەتتىڭ عوي؟ بيباتشا جەڭەشەڭ وكپەلەپ جاتىر.
گۇلجان. مامام جوقتا قولىم تيمەدى.
سىرداق. جەڭەشەڭ جالعىز عوي. كەلىپ تۇر، گۇلجان.
گۇلجان. كەلەمىن، سىر اعا.
سىرداق. ماماڭ قايدا؟
گۇلجان. ۇيدە. شاقىرايىپ. (شىعادى.)
سىرداق. مەن ءسىزدى وسى جولى ەل ارالاۋعا الا كەتەيىن دەپ ەدىم. ساۋلە كەلىپ قالعان سوڭ امالىم بولمادى. ءبىراق كەلەر جولى بىرگە جۇرەسىز. ءبىزدىڭ وبلىستان جازاتىن نارسەلەر تابىلادى.
ساپار. جازۋ جاعىن ءازىر ايتا المايمىن، ال ەل ارالاپ، ەت جەۋگە دايىنمىن.
ساۋلە كىرەدى.
ساۋلە. دەگەندەي كەلدىڭىز، سىردەكە، كۇن دەمالىس.
سىرداق. دەمالىس دەگەن بولىڭقىراماي تۇر-اۋ.
ساۋلە. ايتسە دە بۇگىنگى كۇندى بىزگە قياتىن شىعارسىز؟
سىرداق. قىزىعىپ-اق تۇرمىن. ءوزى تۇس-تۇستان باتارىڭىز ەكەن. ءبىراق اۋدانعا ءجۇرىپ بارام. تەك وزىڭىزبەن سويلەسە كەتەتىن ءبىر ماسەلە بولعان سوڭ...
ساپار. مەن بىلسەم، سىپايىلاردىڭ تىلىندە بۇل— شىعا تۇرىڭىز دەگەن ءسوز بولار. (شىعادى.)
سىرداق (كۇلىپ). ءتىل مامانى عوي. سوزگە جۇيرىك.
ساۋلە. وتىرىڭىز، سىردەكە.
سىرداق. راقمەت، الماتىداعى حابارلارىڭىزعا قانىقپىن. ءسويتىپ، ءسىزدى ولار كوندىرە الماعان ەكەن.
ساۋلە. ءسىزدىڭ قول استىڭىزدان شىققىم كەلمەدى.
سىرداق. ءبىز ءسىزدى قياعا ۇشىرعىمىز كەلىپ ەدى، ءسىز اينالسوقتاپ ۇياڭىزدان شىعا الماي قويدىڭىز-اۋ.
ساۋلە. الدىمەن ۇيالاستارىما پايدام تيمەي تۇرىپ، قياعا بارعاندا كىمدى قارىق قىلام.
سىرداق. باسە... باسە... ۇياڭىزدىڭ وزىنە اۋدارىپ-توڭكەرە باستاپسىز. مەن ءتىپتى ءسىزدىڭ سول ارەكەتىڭىزگە تۇسىنە الماي جاتىرمىن. مەن كۋرورتتان كەلىسىمەن، ءسىزدى الماتىعا شاقىرىپ كەتتى. جوندەپ سويلەسە دە المادىق.
ساۋلە. ءبارىمىزدى قيناپ جۇرگەن مال شارۋاشىلىعىنىڭ جاعدايى ەدى. ەندى بايقاسام، مال باققان شارۋانىڭ جاعدايى دا ويلانتپاي قويمايدى ەكەن. كوپ وزگەرىس، جاڭالىقتار كەرەك سياقتى. ءار نارسەنى قارمانىپ جۇرگەندە ءبىر جاقسىلىقتىڭ ۇستىنەن ءتۇستىم. رىسكەلدى نارىمبەتوۆتى بىلەسىز عوي. «ويسىلقارا» كولحوزىنىڭ پرەدسەداتەل..
سىرداق. ءيا، بىلەمىن.
ساۋلە. سول قىسقا قاراي مال باعۋدىڭ تۇتاس ءبىر جۇيەسىن ۇسىنىپ وتىر. شارۋا جايىن بىلەتىن-اق ادام. ەگەر ونى ىسكە اسىرساق جۇت دەگەن پالەدەن قۇتىلامىز. ول ءۇشىن الدىمەن قۇرىلىس جۇمىسىن مىقتاپ قولعا الۋ كەرەك. مەن سول جۇمىستى «ويسىلقارادان» باستاپ وتىرمىن.
سىرداق. ودان ءارى قانداپ ويىڭىز بار؟
ساۋلە. كولحوزدار ءبىر كۇيلەنۋگە كۇيلەندى. ولاردا قاراجات بار، ءبىراق تەحنيكا، ماتەريال كەمىس. ماماندار دا از. ال ىستەلەتىن ءىس ۇشان-تەڭىز. ەڭ الدىمەن مال شارۋاشىلىعىنىڭ دارەجەسىن، مادەنيەتىن كوتەرۋ كەرەك. ول ءۇشىن جاڭا كولحوزارالىق ۇلكەن-ۇلكەن بازالار قۇرىپ، ونى جاقسىلاپ تەحنيكامەن قارۋلاندىرۋ كەرەك. جۇرت جاڭاشا مال باعۋ عانا ەمەس، جاڭاشا تۇرمىس قۇرۋدى ۇيرەنۋگە ءتيىس.
سىرداق. بۇل ويىڭىز تاماشا ەكەن. ال ءبىراق مۇمكىندىك شە؟ ءسىز قولدا بار مۇمكىندىكتى ەسەپتەدىڭىز بە؟ وسى سەلسترويدىڭ قولىنان كەلە مە؟ ۇلكەن ءىستى باستاۋ وڭاي، ءبىتىرۋ قيىن. ءسىز وسىنى ويلادىڭىز با؟
ساۋلە. وبلسەلسترويدىڭ دەيسىز بە؟ (ەسىككە بارىپ.) گۇلجان، قۇنەكەڭدى شاقىرىپ جىبەرشى. مەن مۇنى كوپ ويلادىم، سىردەكە. ارينە، بۇل جالعىز سەلسترويدىڭ جۇمىسى ەمەس، ءبىراق، ولار دا ءبىراز نارسە ىستەيتىن سياقتى.
قۇدايبەرگەن (ەسىكتەن). رۇقسات پا؟
ساۋلە. بەرى كەلىڭىز، قۇدەكە. مىنەكەي، مۇمكىندىكتى سەلسترويدىڭ باستىعى ايتسىن. قۇدەكە، قولدا بار كۇشىمىزبەن بيىل كولحوزارالىق بەس جايىلىم ورتالىعىن سالىپ، سۋلاندىرامىز دەگەن جوق پا ەدىك؟
قۇدايبەرگەن. ءيا! سولاي كەلىستىك قوي.
سىرداق. سەن قۇر ءسوزدى قويىپ، قولىندا قانداي كۇشىڭ بار، سونى ايتشى.
قۇدايبەرگەن. قولداعى كۇش سىزگە بەلگىلى عوي. اعاش جاعى ازدىق ەتىپ تۇر دەگەندەي... ءبىز قوسىمشا ەكى مىڭ تەكشەمەتر سۇراپ ەدىك. ءالى جاۋاپ جوق. ەكىنشى توقساندا بەرىلەتىن ون ساموسۆالدىڭ بەسەۋىن-اق الدىق. تاعى دا ون سۇراپ وتىرمىز. ەندى ونى كىم بىلەدى. كىسى قولىنداعى نارسە دەگەندەي...
سىرداق. بوس ءسوزدى قويىپ، ماعان توق ەتەرىن ايتشى. وسى جۇمىستى بيىل ورىنداي الاسىڭ با؟
قۇدايبەرگەن. ونى ەندى كىم بىلەدى. ۇزىلدى-كەسىلدى ايتۋ قيىن. جوعارى جاقتان نۇسقاۋ بولسا... دەمەك دەگەندەي...
ساۋلە. ورىندايمىز، قۇدەكە. ەگەر كەيبىر ويىمىز ىسكە اسسا اسىرىپ ورىندايمىز.
قۇدايبەرگەن. ە-ە، دۇرىس ايتاسىز، ساكە. ارينە، كىسى بىلەكتى سىبانىپ كىرىسسە. ول...
سىرداق. ءسىز ايتقان سوزىڭىزگە وي جۇگىرتەسىز بە، قالقابەكوۆ جولداس؟ نەڭمەن سالاسىڭ سونشا قۇرىلىستى؟ جۇرتتىڭ بەرگەن ۋادەسىمەن سالاسىڭ با؟
قۇدايبەرگەن. مەن... ۇزىلدى-كەسىلدى ايتقان جوقپىن عوي. ەندى بىلاي... ساكەڭ ايتقاسىن... قۇرال-سايمان، جۇمىسشى كۇشى تاپشى دەگەندەي...
سىرداق. بارىڭىز، قالقابەكوۆ جولداس.
قۇدايبەرگەن شىعادى.
ساۋلە. ءسىز وعان ويىنداعىسىن ايتتىرمادىڭىز عوي.
سىرداق. ەستىگەن جوقپىسىز جاۋابىن؟ ءسىزدىڭ كوڭىلىڭىز ءۇشىن دەگەن جوق پا؟
ساۋلە. جوق، ءسىز تىزەگە سالىپ جىبەردىڭىز.
سىرداق (كۇلىپ). كوندىم. ءسىزدىڭ ايتقانىڭىز راس-اق بولسىن. قايران جاستىق ارىندى كەلەدى-اۋ. باسشىنىڭ ءبىرى ارىندى بولسا، ءبىرى سابىرلى بولعانى جاقسى. ءسىز كەيدە بايىبىنا بارماي قيعاش تارتىپ كەتەسىز. ارينە، ينيسياتيۆا كورسەتكەنىڭىز ەتە دۇرىس. ءبىراق ماسەلە ءىستى نەدەن باستاۋدا. قازىرگى ءبىرىنشى مىندەت — مال باسىن جەدەل ارتتىرۋ. ەندەشە وزگە شارالاردى قويا تۇرىپ، ەڭ الدىمەن سونى قولعا الۋ كەرەك. ال ءسىز كەلىپ وسىنداي قىزۋ كەزدە شارۋاشىلىقتىڭ قالىپتاسقان ءادىسىن وزگەرتپەك بولاسىز. جوق، جاستاردى مالعا شاقىرۋ كەرەك. تالاي قيىندىقتى جەڭگەن قازاق جاستارى بۇل قامالدى دا الادى.
ساۋلە. جاستار... جاستار قيىندىقتان قاشپاس... ءبىراق سول جاستىڭ بولاشاعىن نەگە ويلامايمىز؟ ولاردىڭ جالىندى جاس جىگەرىن، ءبىلىمىن — مەشەۋ ەڭبەككە سالساق... قيانات بولماي ما؟
سىرداق. قيانات... قيىندىقپەن كۇرەسۋ قيانات بولىپ پا؟ قايسىمىز قيىندىق كورمەدىك.
ساۋلە. مەن قيىندىقتى ەمەس، ەڭبەگىڭدى ەش، جىگەرىڭدى قۇم قىلاتىن مەشەۋشىلىكتى ايتامىن. الدىڭعى جىلى وبلىس ءبىراز مالدى قىرىن الدى. ال مال شارۋاشىلىعى بۇل كۇندە تۇرعاندا ءبىز جۇتتان قۇتىلدىق دەن ايتا المايمىز. ءقازىر حالىق سونى تۇسىنگەن سياقتى. كەن كولحوزشىنىڭ بۇعان توزەتىن ءتۇرى جوق. مۇنى مويىنداۋ سىزگە دە، ماعان دا وڭاي ەمەس. ءبىراق، مويىنداماسقا شارامىز جوق.
سىرداق. بايقايمىن، ءسىز باسقا جاققا تارتىپ كەتىپ وتىرسىز. ەگەر ءسىزدىڭ سوزىڭىزگە ەرەتىن بولساق، سوندا وبكوم¬وم س جۇمىسىن جوققا شىعارماقپىز عوي! سولاي ما؟ مۇنىڭ اقىر اياعىنىڭ نەگە اپارىن سوعاتىنىن ويلادىڭىز با؟ بۇل وزىمىزگە ەزىمىز ور قازۋ دەگەن ءسوز. مەنىڭ ويىم باسقا.
ساۋلە. ال، مەنىڭ ويىمشا جان اۋىرتپاي ەسكى دەرتتى سىلىپ تاستاي المايمىز. ەڭ الدىمەن بار كەمشىلىكتىڭ، اياقتان تارتار كەدەرگىنىڭ بەتىن اشىپ الايىق. نەسىن جاسىرامىز؟ جانە كىمنەن جاسىرامىز. مەن ورتالىق كوميتەتكە حات دايىنداپ جاتىرمىن... ءىرى ماسەلە كوتەرۋ كەرەك.
سىرداق. سولاي... دەڭىز. سايىپ كەلگەندە ءىرى ماسەلە ءوز ارامىزدا بولىپ جۇرمەسە نەعىلسىن. ءيا... ءيا. قانداي ۇسىنىس جاساعانىڭىزدى ءسوزىڭىزدىڭ توركىنىنەن تانىن تۇرمىن. دەگەنمەن تانىسالىق. بۇل ەندى ەكەۋ ارا ءسوز ەمەس، دوكۋمەنت قوي. بيۋروعا سوقپاي كەتپەسسىز؟
ساۋلە. بىتىرگەن بويدا سىزگە، اۋدانعا جەتكىزىپ بەرەم.
سىرداق. جاقسى... ءيا... Mەن ءسىزدى ءالى دە جەتە بىلمەيدى ەكەم. ال، ساۋ بولىڭىز.
ساۋلە. الدا تالاي ءومىر بار. بىلىسە جاتامىز عوي، سىردەكە. مەن ءسىزدى شىعارىن سالايىن.
ەكەۋى شىعادى. ساۋلە، ساپار، قۇدايبەرگەن، الدابەرگەن كىرەدى.
ساپار . ۇياتتى ءبىلۋ كەرەك، اپكەسى. قىزمەت جايىن سويلەسۋگە كەڭسە دەگەن قاسيەتتى بوساعا بار ەمەس پە ەدى؟
ساۋلە. كەڭسەگە قاراتپايتىن شارۋالار بولادى. قۇدەكە، انادا كەلىسىپ ءپاتۋاعا كەلگەنىمىز قايدا؟ ءسىز نە دەدىڭىز جاڭا؟
قۇدايبەرگەن. ۇلكەن كىسىنىڭ الدىندا قىسىلىپ دەگەندەي، ساسىپ قالعانىم.
ساۋلە. ەكىنشىلەي ساسپاڭىز، قۇدەكە. تۇستەن كەيىن ەكەۋمىز سول جۇمىسقا قايتا وتىرامىز.
قۇدايبەرگەن. جارايدى. Mەن جۇگىرىپ بارىپ قاعازدارىمدى اكەلەيىن. (شىعادى.)
ساپار. بۇل نەتكەن اسىعىستىق؟
ساۋلە. اسىقپاسقا بولمايدى، ساپار. سىردەكەڭ ارىندىنى سابىرلى باسشى تەجەپ وتىرادى دەدى.
ساپار. نەمەنە، شالعايىڭنان ۇستاتپاي كەتەيىن دەپ پە ەدىڭ؟
الدابەرگەن. ساۋلە... سىردەكەڭمەن ارالارىڭ قيعاشتاپ بارا جاتقان سياقتى. ويلاساڭ قايتەدى؟ ول كىسىنىڭ مىنەزىن ءبىلۋشى ەدىڭ عوي.
ساپار. ونىڭ قانداي مىنەزى بار ەدى؟ الدابەرگەن. قولى قاتتى. وزىمە قارسى كەلگەن ادامنىڭ قىر سوڭىنان قالماۋشى ەدى. ەرتەرەكتە ەكەۋمىزدىڭ جولىمىز ءبىر تۇيىسكەن. سەندەر وندا جاس ەدىڭدەر. بۇل قاھارىنا العان ادامىن اياماي جانىشتايدى. مەن سوندا جاۋاپتى قىزمەتتەن قاشىپ، مەكتەپتى پانالادىم. سىردەكەڭ ءبىراز شەتتە ءجۇرىپ، ءبىزدىڭ وبلىسقا قايتىپ كەلدى. ۇلكەيىپ كەلدى. ءبىراق مىنەزى وزگەرمەگەن سياقتى.
ساۋلە. ءيا... سىردەكەڭنىڭ وندايى بار. الدابەرگەن. سوعان قارسى كەلمەي-اق قويساڭ قايتەدى. ول ەزىمدىكى ءادىل دەيتىن كىسى عوي. قور قىلا ما دەن قورقام.
ساۋلە. ءازىر قورىقپاي-اق قوي، الدەكە. ۋشىعىپ بارا جاتقان ەشتەڭە جوق.
الدابەرگەن. الماتىداعى قىزمەتتەپ بەكەر-اقباس تارتقان ەكەنسىڭ. ساپار دا سوندا. بۇل ارانىڭ ءوزى مازاسىزداۋ بولىپ بارادى عوي. تىنىشىراق جەرگە بارساڭ... قايدان بىلەيىن. جازىقسىز قياناتقا ۇشىراپ قالماساڭ... (شىعادى.)
ساپار. جەزدەمنىڭ ءقاۋپىنىڭ جانى بار ما، قالاي؟
ساۋلە. جەزدەڭ بايعۇستى جانىشتاپ تاستاعان عوي. ەندى سىرداقتىڭ بەتىنە تۋرا قاراۋعا دا قورقادى.
ساپار. جۇرتتىڭ ءبارى باتىر بولا ما، اپكەسى.
ساۋلە. ءوز قولىنان كەلەرى بولماعان سوڭ، وزگەلەردىڭ ەتەگىنەن تارتپاسا ەكەن-اۋ تىم قۇرىسا. جولىڭدا كولدەنەڭ جاتىپ الاتىنى جامان عوي مۇنىڭ.
ساپار. ساعان جانى اشىعاسىن ايتاتىن شىعار.
ساۋلە. دۇنيەدەگى ويلاعانىڭ ىشەر اسىڭ مەن ءوز باسىڭنىڭ تىنىشتىعى بولسا، ونىڭ ءجونى وڭاي عوي. ال، ءبىراق، ىزدەگەنىڭ كوپتىڭ ءىسى بولسا، بوي تارتىپ قالۋعا بولا ما؟! ارينە، سەن ءوز بورىشىڭدى وتەپ جۇرگەن ادامسىڭ.
اسقا شاقىرۋعا گۇلجان كىرەدى. ءبىراق ساۋلەنىڭ ءسوزىن بولە
الماي ەسىك الدىندا تۇرىپ قالادى.
كىتاپ ارقىلى مىڭ سان اداممەن سىرلاساسىڭ. سەنىڭ ءسوزىڭ جۇرتقا دەمەۋ. سەندەرگە قىزىعامىن... مەن ءبىر عالىمدى بىلەمىن. الماتىدا اكادەميانىڭ ءبىر تۇتقاسىن ۇستاپ وتىراتىن-اق ادام. جىلى ورنىن، قىزىعىن، ءبارىن تاستاپ، بەس جىلدان بەرى قۋ مەكيەن دالادا وتىر. ءبىزدىڭ دالاعا الما، ءجۇزىم ەگىپ جاتىر. سونىڭ ءبارى كىم ءۇشىن؟ ءوز باسىنىڭ قامى ءۇشىن ەمەس قوي. ول قۋ دالاعا جان بەرۋگە كەلگەن. قولىنا شىراق ۇستاپ كەلگەن ادام. ءبارىمىز سونداي بولساق.
ساپار(اقىرىن). ول كىم؟ جاراس پا؟
گۇلجان. سول. سول! (جۇگىرىپ شىعىپ كەتەدى.)
ساۋلە. گۇلجان ءبارىن ەستىپ تۇرىپ پا ەدى؟
ساپار. ول ءبارىن ءبىلىپ ءجۇر.
ەكىنشى ءبولىم
«ويسىلقارا» كولحوزى. الىستا ەسكى اۋىل كورىنەدى. بەرىرەكتە جاڭا قۇرىلىس. قابىرعاسى قىلتيىپ كەلە جاتقان ۇلكەن ءۇيدىڭ بۇرىشى. ءبىر شەتتە ۇيشىك. بۇل قۇرىلىس كەڭسەسى. ءار جەردە بورەنە، بەتون پليتكالارى. ەرتەڭگى مەزگىل. ساۋلە مەن نۇرقاسىم اڭگىمەلەسىپ كەلە جاتادى.
نۇرقاسىم. ءسىز مەنى العا سالماڭىز، ساۋلە. جاۋىر اتتى جالداندىرىپ الماي بايگەگە قوسپاس بولار. تايپاقوۆتان قالعان مۇرانىڭ جايىن جاقسى بىلەسىز. مەن سول جاۋىرىمدى جالاي تۇرايىن.
ساۋلە. ءسىز اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ سەكرەتارىسىز، جولداس ەرالين.
نۇرقاسىم. اۋ، سول ارتتا قالعان اۋداننىڭ شارۋاسىن جوندەمەسەم ەرتەڭ ەراليننىڭ جون تەرىسىپ سىپىراسىڭدار عوي. وسى قىستان مالدى ازەر الىپ شىقتىق، ءسىز بىردەن ىرىگە سىلتەيسىز. تىم بولماسا ەسىمىزدى جيىپ، ەل قاتارىنا كەلىپ الايىق.
ساۋلە. ءسىز تايپاقوۆتىڭ كەمشىلىگىن سول تايپاقوۆتاردىڭ ادىسىمەن جوندەمەك بولاسىز. باسىنان جاۋىردى جابا توقۋعا ۇيرەنىپ كەتسەڭىز...
نۇرقاسىم. مەن ءوزى تياناقتى شارۋانىڭ ادامىمىن. از دا بولسا ءار ءىستىڭ ناتيجەسىن كورگىم كەلەدى. ال، ءسىزدىڭ ويىڭىز...
ساۋلە. ءسىز ەندى ساياسي باسشى بولدىڭىز، نۇرەكە. شارۋاشىلىققا دا، باسشىلىققا دا ۇلكەن وزگەرىس كەرەك ەكەنىن ويلادىڭىز با؟
نۇرقاسىم (وزگەرىپ، بايسالدى قالىپقا ءتۇسىپ). عافۋ ەتىڭىز، ساۋلە. سىرداق شىنىمەن ءسىزدىڭ ۇسىنىسىڭىزدى قولدايدى دەپ ويلايسىز با؟ ول جۇتتىڭ زاردابىن جويىپ، شارۋاشىلىقتى كوتەردىم دەپ جوعارىدان ماقتاۋ الىپ جاتقاندا، ءسىز ونىڭ ءتۇبى شيكى، ءىستى باسقاشا قولعا الۋ كەرەك دەيسىز.
ساۋلە. دۇرىس ايتتىڭىز.
نۇرقاسىم. ەندەشە، سىرداقپەن ۇستاسۋدىڭ ءساتى وسى تۇس ەمەس قوي.
ساۋلە. ءسىز دە جىرىندى بوپ قالعان ەكەنسىز عوي.
نۇرقاسىم. كارى كىسى اككى بولادى، ساۋلە. تاسى ورگە دومالاپ تۇرعان ادام عوي ول. ارىندىنىڭ الدىنا شىقپا دەگەن بار. كۇش تە سونىڭ جاعىندا.
ساۋلە. ءيا، ونىڭ ۇستىنە دالەلى دە كەم سوعىپ جاتقان جوق. ءبىراق مەن ءدال وسىلاي ىستەۋىم كەرەك. بولماسا بۇل ورىندى باسقا بىرەۋگە بوساتىپ بەرۋىم كەرەك.
وسى «ويسىلقارا» كولحوزىنىڭ پرەدسەداتەلى رىسكەلدى نارىمبەتوۆ پەن بۇرىن وسى اۋداندا اۋپارتكومنىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارى بولعان، ءقازىر وبكومدى ساعالاپ جۇرگەن ءادىلعازى تايپاقوۆ كەلەدى. ەكەۋى قۇرداس — قىرىقتا، ءبىراق ەكى ءتۇرلى. مايداندا ءبىر قولىنان ايرىلعان شولاق رىسكەلدى — قىناۋلى تارامىس قارا. ءادىلعازى — ەرتە تولىسقان، وعان ماڭىزدىلىعى قوسىلىپ، ءتۇرىن اجەپتاۋىر كەكسە قىلىپ كورسەتەدى.
رىسكەلدى. ساكە-اۋ، ءجۇدا، شايعا قاراماي كەتىپ قالىپسىز.
ساۋلە. بوي جازۋعا شىعىپ ەدىم، رىسەكە.
نۇرقاسىم. ءا، كىمدى ايتسا سول كەلەدى دەپ، تايپاقوۆ جولداس تا كەلىپ قالعان ەكەن.
رىسكەلدى. تالاي ءدام تاتقان جەرى ەمەس پە، ەسكى باستىق ءبىزدى ۇمىتپاپتى.
ءادىلعازى (نۇرقاسىمعا). مەنى ماقتاپ جاتپاعان بولارسىز.
نۇرقاسىم. استاپىراللا، «كورىپ كەلىڭ» بار ما، ونى قايدان ءبىلدىڭ، ءادىلعازى قاراعىم؟
ءادىلعازى. ە، بار پالەنى كەتكەن ادامعا ۇيىپ-توگەتىن ەسكى ادەت ەمەس پە؟
نۇرقاسىم. جالعىز مەن بە دەسەم، ءوزىڭ دە ءسويتۋشى مە ەدىڭ؟
ءادىلعازى. ءبىراق ءازىر اسىپ بارا جاتقان ەش نارسەڭىزدى كورە الماي تۇرمىز-اۋ.
ساۋلە. ءسىز بەس جىل باسقاردىڭىز وسى اۋداندى، ال بۇل كىسىنىڭ بولعانىنا بەس-اق اي. سابىر ەتىڭىز. ءسىز ماعان ءبىر نارسە ايتايىن دەپ پە ەدىڭىز؟
ءادىلعازى. قالا جاققا قايتىپ بارا جاتىر ەدىك. سىردەكەڭ سىزگە جولىعا كەتەم دەپ...
ساۋلە. ءقازىر كەلەم.
ءادىلعازى. ول كىسىنىڭ ءوزى وسىلاي كەلىپ قالار. Mەن حابارلايىن. (شىعادى.)
رىسكەلدى. جاڭا وسىلاي كەلە جاتىپ، تايپاقوۆ ماعان ءبىراز اڭگىمە ايتتى. وردابايەۆ جولداس ءبىزدىڭ وسى ءىسىمىزدى ۇناتپايدى دەي مە، قالاي؟
ساۋلە. مۇمكىن.
رىسكەلدى. اۋەلى جۇرتتىڭ بەتىن بۇرۋ قيىن بولىپ ەدى. ەندى قاۋىم بولىپ ۇلكەن ىسكە نيەت قىلىپ وتىر... سوندا قالاي بولعانى؟
ساۋلە. ويلاندىڭىز با؟ ءوزىڭىز نە دەيسىز بۇعان؟
رىسكەلدى. مەن ويلاپ بولعانمىن. رىسكەلدى، ءجۇدا، جالعىز قولى جۇلىنىپ شىققانشا وسى ءىستىڭ پۇشپاعىنان ايىرىلمايدى.
ساۋلە. ال، ءسىز يە دەر ەدىڭىز بۋعان، ەرالين جولداس.
نۇرقاسىم. مىنا شولاقتىڭ ءسوزى سۇيەكتەن ءوتىپ كەتتى-اۋ. ءبىراز اقىسىن اڭداپ كەرەيىن دەپ ەدىم. ءسىرا مەنى دە قاتارلارىڭنان قالدىراتىن تۇرلەرىڭ جوق. بولسىن سولاي. ال، مەن، جۇرەيىن. «جاڭا جولدىڭ» باسقارماسىن ورنىنان الىپ، شۋ بولىپ جاتىر عوي. كۇتىپ قالعان شىعار. (شىعادى.)
رىسكەلدى. ءبىزدىڭ جاڭا حاتشى دا قۋ بولىپ العان. باستىقتار مەن وكىلدەردەن اۋلاق جۇرگەندى جاقسى كورەدى.
ساپار كىرەدى.
ساپار. الىپ قۇرىلىستىڭ ەرلەرىنە سالەم!
رىسكەلدى. قۇرىلىسقا كەلدىڭ بە، ساپار؟
ساپار. ەگەر مىنا ۇڭىرەيگەن ەكى شۇڭقىر مەن قابىرعاسى قىلتيعان ءبىر ءۇيدى قۇرىلىس دەسەك — قۇرىلىسقا كەلدىم.
ساۋلە. الدىمەن ءۇيدىڭ ىرگەسى قالانادى، ساپار.
ساپار. ۇقتىردىڭىز، اپكەسى. قارسىلاسار ءحالىم جوق.
رىسكەلدى. حات جازام با دەپ ويلاپ ءجۇر ەدىم. ەندى ەزىڭ كەزدەسىپ قالدىڭ، ساپار. سەنىڭ رومانىڭدى تۇگەل وقىپ شىقتىم.
ساپار. اپىر-اي، شىدامىڭىز جەتتى مە، سوعان؟
رىسكەلدى. جوق، ءجۇدا، قىزىق كىتاپ. ءبىراق مەنىڭ ءبىر داۋىم بار. سەن سوندا ستارشينانىڭ وبرازىن تەرىس جاساعانسىڭ. سوعىستا مەنىڭ ءوزىم ستارشينا بولدىم.
ساۋلە. ال، جازۋشى جولداس، وقۋشىمەن بەتپە-بەت كەزدەستىڭ. شىداپ كور.
ساپار. ءاي، قايدام. ستارشينا دەگەن سولداتتى شومىشتەن قىساتىن قۋ ەدى. ءسىز ەندى كولحوزشىلاردى ەڭبەك-كۇننەن قىسىپ جۇرمەسەڭىز...
رىسكەلدى. جو-و. ستارشينا دەگەن وقتاپ تاسالانىپ جۇرگەن قۋ ەمەس. سولداتقا تاماق بەرەتىن دە، وق جەتكىزەتىن دە سول. ءجۇدا، كيىندىرەتىن دە سول. مەكتەپكە باراتىن بالانى اناسى قانداي باپتاسا، ستارشينا سولداتتى سونداي باپ - تايدى. كوماندير سولداتتىڭ اكەسى بولسا، ستارشينا شەشەسى. بالانىڭ سالماعى اكەدەن گورى شەشەگە كوپ تۇسەدى. سەپ كىتابىڭدى قايتا باستىرعاندا وسى سىندى ەسكەر. (شىعادى.)
ساپار. الگى وقىمىستىنى كوردىم. ماعان ەش نارسە دەمەدى. ءبىراق سەنى ىزدەپ كەلگەن سياقتى.
ساۋلە. وسىندا كەلىپ پە؟.. ءا-ا، ماقالاسى جايلى بولار.
ساپار. قانداي ماقالا؟
ساۋلە. ول ءبىزدىڭ وبلىستىڭ پايدالانىلماي كەلە جاتقان مۇمكىندىگى جايىندا ۇلكەن ماقالا دايىنداپ ءجۇر. سوپىڭ تەزيستەرىن اقىلداسۋعا ماعان جىبەرىپتى.
ساپار (كەكەسىنمەن). دەمەك، سەنىڭ پىكىرىڭدى عىلىم جولىمەن دالەلدەمەك قوي.
ساۋلە. ول دا ءوز جۇمىسى از بولعانداي جۇرتتىڭ ريزىعى ءۇشىن وتقا ءتۇسىپ ءجۇر. عالىم عانا ەمەس، ۇلكەن ازامات ول.
ساپار. ءبىر تۇيىققا تىرەلىپ تۇرعان ءتۇرىڭ بار، اپكەسى. بايقايمىن قيىن سوزدەن اتتاپ وتە المايتىن سياقتىسىڭ.
ساۋلە. ءيا... اۋىر ءسوزدى ەرتەڭگە قالدىرعان جانعا شيپا بولمايدى ەكەن. بايعىز سياقتى باسىن قاناتىنا تىعىپ جەزدەڭ ءجۇر. ەزدىگى مە بىلمەيمىن، مەنىمەن اشىپ سويلەسۋگە دە باتا المايدى.
ساپار. سول ەزدىگى مە، الدە كىشىپەيىل مومىن ادامنىڭ ەرلىگى مە؟ سونى ويلاپ كوردىڭ بە؟
ساۋلە. بىلمەيمىن. جەزدەڭ ەكەۋمىزدى تارازىنىڭ ەكى باسىنا تاڭىپ قويعان سياقتى. مەنىڭ مارتەبەم جوعارىلاعان سايىن، بۇل بايعۇستىڭ ارۋاعى تومەندەي بەرەدى. سول ۇيدەگى ەركەك ءوزى ەكەنىن ۇمىتىپ تا كەتكەن.
ساپار. قولىڭ قاتتى عوي. ىرىق بەرمەگەن شىعارسىڭ.
ساۋلە. قاجىرسىز ەركەكتى قايراعانمەن نە شىعادى.
ساپار. جاقسى ايەل جامان ەركەكتى ەر ەتەدى دەيدى قازاق. ءاي، شىن سۇيمەگەنسىڭ عوي.
ساۋلە. سەن نەمەنە، كەمەلىڭە كەلىپ العان سوڭ وتكەننىڭ ءبارىن ۇمىتىپ كەتكەنسىڭ بە؟
ساپار. مىنا ءسوزىڭدى ۇقپادىم، اپكەسى.
ساۋلە. سەن كوپ نارسەنى ۇعۋدان قالىپ بارادى ەكەنسىڭ. «شىن سۇيمەگەنسىڭ عوي». ون جەتى جاسار جەتىم قىز، ارقاسىندا ءىنىسى بولسا كىمدى تاڭدايدى؟ مەنىڭ-ماحاببات ىزدەيتىن، قىزىق قۋالايتىن كەزىم بولىپ پا ەدى؟ جوق. Mەن وعان ايەل بولىپ ىنتىققانىم جوق. ول ماعان اعا سياقتى ەدى. مۇمكىن مەنىڭ وسالدىعىم شىعار.
ساپار. سەنىڭ بۇل سىرىڭدى بىلگەن جوق ەدىم.
ساۋلە. سەن كوپ نارسەنى بىلگەن جوقسىڭ. Mەن تۇرمىسقا شىققان سوڭ سوعىس باستالدى. زاۆودتا كۇنىنە ون ءتورت ساعات جۇمىس ىستەپ، مىناۋ الاقاننىڭ كۇلدىرەپ قانى شىققانىن دا كورگەن جوقسىڭ سەن. ودان اۋدانعا جىبەردى. كۇيەۋلەرى مايدانعا كەتكەن ايەلدەردى جۇمىسقا قۋىپ، ولاردىڭ شىرىلداعان بالالارىن قويارعا جەر تاپپاي ەسىمنەن تانعانىمدى، قىستا قىرىلعان مالعا شاشىمدى جۇلىن بەرەردەي بوپ الاس ۇرعانىمدى دا كورگەن جوقسىڭ. وبكوم سەكرەتارى اپكەڭ بار. تۇرمىسى جاقسى. از كۇن قوناق بولىپ كەتەسىڭ. سەنىڭ كورەتىنىڭ سول عانا. مەنىڭ جۇمىستان باسقا الاڭىم بولىپ پا ەدى؟ ازدى جەتكىزەم، جوقتى بار قىلام دەپ ازاپقا تۇسكەنىمدى، دوكىرلەردەن ءسوز ەستىپ، جالاقوردان جاپا شەگىپ ءتۇنى بويى جىلاپ شىققانىمدى دا ەشكىم كورگەن جوق. مەنى كەيدە ەركەكتەن بەتەر قاتال دەيدى جۇرت. مۇمكىن مەن ءوزىمدى كوز جاسىما سۋارىپ قاتايعان شىعارمىن.
ساپار. كوڭىلىڭدى باسشى، اپكەسى.
ساۋلە. انە، سىرداق كەلە جاتىر. وبكومدا توسۋعا شىداماعانى... تەگىن كەلىس ەمەس. ول ءبىر قىڭىرايسا، قاتتى كەتەدى. سول كۇرەستە ماعان سۇيەنىش بولاتىن كىم؟ الدابەرگەن بە؟ جوق. وتىر انە شاڭ بوراعان قۋ دالادا. ءوز باسىنىڭ قامى ءۇشىن كەلگەن جوق ول مۇندا. ماعان كۇش بەرەتىن، قۋات بەرەتىن سول. مەنىڭ ۇيىقتاپ جاتقان سەزىمىمدى وياتقان، تەرەڭىمدى تەبىرەنتكەن دە سول. جۇرت وسەك قىلاتىن شىعار. ءوزى ءمۇساپىر كىمدى تۇسىنەدى. ال، بىرگە وسكەن مۇڭلىق جازۋشى، سەن نەگە تۇسىنبەيسىڭ؟!
ساپار. كەشىر، اپكەسى. سەنىڭ ايىپتاۋشىڭ مەن ەمەسپىن. ءيا... ءبىراق ماعان قاراعاندا سەنىڭ كۇنىڭ جاقسى ەكەن.
ساۋلە (اپتىعىن باسىپ). ساعان نە بولدى؟
ساپار. سەنىڭ ەڭ بولماسا قايعى، قاسىرەتىڭ، تالپىناتىن تالابىڭ بار عوي. كوكىرەگىڭدە وتىڭ بار. ال، مەن بولسام قاڭىراپ بوساپ قالعان ىدىستاي ءبىر حالگە ءتۇستىم.
ساۋلە. سەنىڭ دە سوندايىڭ بار ما ەدى؟ شىعارما جاز.
ساپار. جازارىمدى جازىپ بولدىم-اۋ دەيمىن. جىنىنان ايرىلعان باقسىداي بوپ جۇرگەن ادامنان نە سۇرايسىڭ.
ساۋلە. ساعان دا قيىن بوپ ءجۇر ەكەن عوي، بالاقاي. كەل، وتىرشى. ەل ارالاپ ءومىر كورسەڭ قايتەدى؟ تاعى دا جازىپ كەتەرسىڭ.
ساپار. مەن مايداندا بولدىم. قازاق: «كەمەدەگىنىڭ جانى ءبىر» دەيدى. سولداتتارمەن جانىم دا، قانىم دا ءبىر ەدى. سولار تۋرالى جازدىم. ەندى ەلدەن ءبولىنىپ قالعان سياقتىمىن. بولەكپىن. قۇر سىرتتان باقىلاعان نارسە بويعا سىڭبەيدى ەكەن. ءيا... كوپپەن بىرگە باسىم اۋىرىپ، بالتىرىم سىزداماي تۇرىپ جازا المايمىن. جۇرتتىڭ كوزىنە ءبىر تامشى جاس كەلتىرۋ ءۇشىن ءوزىم ون قايتارا جىلاۋىم كەرەك، اپكەسى. اتتەڭ، سەنىڭ كوكىرەگىڭدەگىنى ماعان بەرسە...
ساۋلە. دوستان تۇقىمىسىڭ عوي. بارىڭدى سارقىپ بەرمەسەڭ، كوڭىلىڭ كونشي مە؟
پاۋزا.
ەر جەتكەنسىڭ ءتۇتىنىمىز ءبولىنىپ، الىستاپ كەتىپپىز-اۋ، ساپار. ازعانا ۋاقىت مەنىڭ قاسىمدا بولساڭ قايتەدى؟ ءبىر قالت ەتكەندە ءوزىمىزدىڭ اۋىلعا بارايىق. وسى ارادان جاقىن عوي. ساعيرا جەڭەشەڭ ەسىڭدە مە؟
ساپار. نەگە ەسىمدە بولماسىن؟ مەنى كورگەندە: «پاقىرشىلىق ءتۇسىپ ءجۇر عوي باسىڭا، قازىنانىڭ ءۇيى اتا-اناداي قايدان بولسىن» دەپ كوزىنە جاس الىپ، كۇلشە نانىن قوينىما تىعىپ جىبەرەتىن. بەس بالانىڭ اۋزىنان جىرىپ بەرۋشى ەدى.
ساۋلە. قارتايىپتى. سەنى سۇرايدى.
ساپار. مەن اۋىلعا بارماعالى ءبىراز بولىپتى-اۋ. راۋشان بار ما؟
ساۋلە. و دا اۋىلدا. ەكى بالاسى بار. مەكتەپتە وقىتۋشى.
ساپار. ەكەۋمىز بىرگە ويناۋشى ەدىك.
بوپەجان كىرەدى.
بوپەجان. اعايىندى قوڭىر قاز، ەلدەن وقشاۋ نە قىپ وتىرسىڭدار؟
ساۋلە. بۇگىندە ءوزى سيرەك كەزدەسەتىن بولىپ تۇرمىز عوي.
بوپەجان. تاڭ اتپاي تۇرىپ جەتىپسىڭ. باسقارمانىڭ ايەلى سەنى شايعا توسىپ وتىر عوي.
ساۋلە. ءقازىر بارامىز. ءوزىڭ دە جۇرمەيسىڭ بە، بوپەجان؟
بوپەجان. Mەن شايعا قانىپ كەلدىم. ءبىزدىڭ الگى قۇدىش قايدا؟
ساپار. ءجۇر ەدى عوي وسىندا. جارلىعىڭىز بولسا مەن جەتكىزەيىن.
بوپەجان. ءپالى، قۇدىشپەن ارامىزعا ءتىلماش كەرەگى جوق.
ساپap. عافۋ ەتىڭىز. ال، اپكەسى، ءجۇر. سولدات ۇرىسقا كىرەردە تاماققا تويىپ الۋ كەرەك. مۇندايدا ءجۇز گراممنىڭ دا زيانى بولمايدى. (شىعادى.)
بوپەجان. ساۋلە، ساپار نە دەپ كەتتى؟
ساۋلە. ساپاردىڭ مىنەزىن بىلمەۋشى مە ەدىڭ؟
بوپەجان. مەن سەندەردىڭ ىسىڭە ارالاسپايمىن عوي. ءبىراق ءبىر سويقاننىڭ بولارىن ءىشىم سەزەدى. سىردەكەڭمەن ارالارىڭ قيىنداپ بارا ما، قالاي؟
ساۋلە. قىزمەت بابىندا قاقتىعىس بولا بەرەدى. قايدا بارار دەيسىڭ؟
بوپەجان. ايلاس قاتىن مۇڭداس دەگەن. سەنىڭ دە ەداۋىر قينالىپ جۇرگەنىڭدى بايقايمىن. شىنىڭدى ايتسايشى.
ساۋلە. قينالىپ جۇرگەنىم راس. بوپەجان-اي، ونسىز دا قيىن ءىستى قيىنداتىپ تۇر عوي.
بوپەجان. ساۋلە، ساعان ءبىر قۇربىلىق اقىل ايتقىم كەلىپ ەدى. ءتىلىمدى الماساڭ دا قاپەرىڭدە ءجۇرسىن. تىڭدايمىسىڭ؟
ساۋلە. نەگە تىڭدامايىن، ايت، بوپەجان.
بوپەجان. كۇيەۋىنىڭ ارقاسىندا الشاڭداعان قاتىنداردى دا كورىپ ءجۇرمىز. ءبىر ايەل قايراتتى بولسا سەندەي-اق بولار. اتاعىڭ دا، باگىڭ دا ءبىر باسىڭا جەتەرلىك. ساۋ باسىڭدى ساۋداعا سالىپ، قاي-قايداعى قيىنعا ۇرىنىپ قايتەسىڭ؟! داۋ-دامايدى ەركەكتەرگە بەرىپ-اق قويمايسىڭ با؟! ءجۇرسىن وزدەرى باسى قاتىپ.
ساۋلە. باك، ەمەس، بورىش دەيدى مۇنىڭ اتىن. كەيدە قابىرعام قايىسىپ، بەلىم تالعانداي بولادى. ءبىراق كوپتىڭ ءۇمىتى مەن مۇقتاجى موينىڭدا بولسا، مەن ايەل ەدىم دەپ قالاي جولعا تاستاپ كەتەسىڭ.
بوپەجان. اركىمنىڭ ۋايىمى وزىندە. ءبىر كىسى كىمدى جارىلقايدى. ەرتەڭ باسىڭا بۇلت اينالسا، قاسىڭنان تابىلاتىن دوسىڭ از بولادى. قىزىق كورەتىن كەزىڭدى ازاپقا سالىپ، سىرداقتارمەن ۇستاسقانشا، ازعانتاي داۋرەننىڭ راقاتىن كورسەيشى. ەكى اينالىپ كەلمەيدى بۇل جالعان.
ساۋلە. ءوزى ارقالايتىن جۇكتى وزگەگە ارتۋ — ءبارىبىر ۇرلىق. ۇرلىقتىڭ راقاتىن كورگەن ادام بار ما، بوپەجان؟
بوپەجان. ەندەشە ءوزىڭ بىلەسىڭ دە. ءبىراق وسى تالاستارىڭا قۇدايبەرگەندى بەكەر ارالاستىردىڭ. «ەكى ارادا شىبىن ولەدى» دەپ وسىعان قۇدايبەرگەننىڭ كىرىسەتىن ورايى جوق ەدى. ءوزى ءتىنتى ءتىل الۋدى قويىپ بارادى.
ساۋلە (كۇلىپ). قول استىڭنان شىعىپ بارا ما؟ قۇدەكەڭنىڭ بىزگە پايداسى از بولىپ جۇرگەن جوق. ول ءۇشىن قام جەمەي-اق قويسايشى، بوپەجان.
بوپەجان. ءپالى، مەن نەگە قام جەمەيمىن؟! سەپ ءوزىڭ بولعان ايەلسىڭ. ءوز قىزىعىڭ وزىڭدە. ال، مەنىڭ ءۇمىت ارتىپ، سۇيرەپ جۇرگەنىم قۇدايبەرگەن. جاسىق تا بولسا، سونى بولدىرام با دەپ ءجۇرمىن. ەندى كەلىپ سەنىڭ.قۇرباندىعىڭا بەرە سالماقپىن... جوق، پە دە بولسا وزىڭمەن بول. قۇدايبەرگەندى قىستىرما بۇل اراعا.
ساۋلە. قولىڭداعى مىنا سۋمكاڭ ەمەس، و دا ادام عوي. ونىڭ دا ءوز ويلاعانى بار شىعار. (شىعادى.)
بوپەجان (جالعىز). ادام قىلساڭ الدابەرگەنىڭ بار عوي. سونىڭدى جەتىستىرىپ ال.
قۇدايبەرگەن كىرەدى.
سەنى ىزدەپ ءجۇرمىن عوي. قايدا جوعالىپ كەتتىڭ؟
قۇدايبەرگەن. قۇرىلىس جاققا بارىپ... الگى ساكەڭ قايدا؟
بوپەجان. ساۋلەنى قويا تۇر. ءوزىڭ بەرى كەلشى.
قۇدايبەرگەن. ءبىر نارسە ايتايىن دەپ پە ەدىڭ، بوپەش؟ سىردەكەڭ وسىلاي كەلە جاتىر ەدى.
بوپەجان. ال، كانى، جۇمىستارىڭ قالاي بولىپ جاتىر؟
قۇدايبەرگەن. جۇمىس دەيسىڭ بە؟ ە، ءساتى تۇسسە دەگەندەي... بىلەكتى سىبانىپ كىرىسىپ كەتسەك، كوپ جۇمىس بىتىرەتىن ءتۇرىمىز بار. ءوزى انشەيىن، بويكۇيەز دەگەندەي... بوسقا ءجۇرىپپىز عوي.
بوپەجان. مەنىڭ اناداعى ايتقان ءسوزىم ەسىڭدە مە؟
قۇدايبەرگەن. ول قانداي ءسوز ەدى؟
بوپەجان. قوساق اراسىندا بوسقا كەتپە دەگەنىم قايدا؟
قۇدايبەرگەن. ەسىمدە عوي. «ساقتىقتا قورلىق جوق» دەگەندەي...
بوپەجان. ءپالى! ساقتىعىڭ سول ما، ساۋلەنىڭ ىعىندا كەتىپ باراسىڭ. ەكەۋى ۇستاسقالى ءجۇر دەمەپ پە ەدىم؟
قۇدايبەرگەن. قوي. ۇلكەن ءىس باستاعالى جاتقاندا. ىسكە زيانىن تيگىزبەس. ۇلكەن ادامدار. وزدەرى ءتۇسىنىسىپ دەگەندەي.
بوپەجان. ۇستاسسا انا ساۋلە ۇستاسا بەرسىن. ارىستانمەن الىساتىن سەندە نە قاۋقار بار. ءوز ءجونىڭدى ءبىل. ءادىلعازى ايتقان: ءبىرىنشى مەن ەكىنشى سىيىسا الماسا، ەكىنشى كەتەدى. سىردەكەڭ جولىنا كولدەنەڭ تۇرعان ادامدى وڭدىرمايدى. ساۋلەگە سىلتەگەن شوقپار سەنىڭ باسىڭا كەلىپ ءتيسىن دەمەسەڭ، اراڭدى اجىراتىپ ال.
قۇدايبەرگەن. اپىر-اي، بوپەش-اي، اقىر زاماندى ءتوندىرىپ دەگەندەي...
بوپەجان. انە سىردەكەڭ كەلە جاتىر. ەندى سونىڭ ىعىن الا بەر. ءوزىم ول كىسىمەن كەيىنىرەك سويلەسەرمىن. (شىعادى.)
قۇدايبەرگەن. «بىلاي تارتساڭ وگىز ولەدى، بىلاي تارتساڭ اربا سىنادى» ...اپىراي، ءا!؟
سىرداق پەن رىسكەلدى كەلەدى.
رىسكەلدى. سىردەكە، سوڭعى ءتورت جىلدا كولحوزىمىز، ءجۇدا، اۋقاتتانىپ الدى. تەك قويدىڭ جۇنىنەن عانا ەكى ميلليون تابىسىمىز بار. توزىعى جەتكەن جابۋداي قامىس قاقىرا، ءجۇدا، ۇسقىنىمىزدى الىپ ءجۇر ەدى...
سىرداق. سونى ءبىر قيراتقالى تۇرسىز-اۋ، ءا؟
قۇدايبەرگەن. ءبىز دە بەل شەشىپ دەگەندەي ىسكە كىرىسىپ جاتىرمىز. ءوزى بار مۇمكىندىكتى بايقاماي كەلىپپىز. بويكۇيەزدىك دەگەندەي...
سىرداق ( رىسكەلدىگە). وتە جاقسى، جولداس نارىمبەتوۆ. ءسىز «ويسىلقارا» كولحوزىن الدىڭعى قاتارعا شىعاردىڭىز.
رىسكەلدى. ءالى قايدا، سىردەكە.
سىرداق. كىشىپەيىلدىگىڭىز ۇستاپ تۇر-اۋ. سىزگە ۇلكەن سەنىم كورسەتكەلى تۇرمىز، جولداس نارىمبەتوۆ. وقىعان شىعارسىز، گازەتتەر ۆالەنتينا گاگانوۆا تۋرالى جازىپ جاتىر ءقازىر. اۋىل شارۋاشىلىعىندا سونىڭ ۇلگىسىن ءسىز باستاڭىز. ارتتا قالعان كولحوزعا اۋىسىڭىز.
رىسكەلدى. سوندا قالاي بولعانى، سىردەكە؟.. ازعانتاي قاراجاتى بار دەمەسەڭىز... كولحوزىمىزدىڭ قاي شارۋاسى جەتىسىپ تۇر... شارۋانىڭ نەگىزىن جاڭارتۋ كوپتەن بەرگى ارمانىم ەدى...
قۇدايبەرگەن. بۇلار ۇلكەن جۇمىستى ەندى عانا باستاپ جاتىر ەدى... رىسكەلدى كەتىپ قالسا...
سىرداق. سول جۇمىستى باسقا كولحوزدان باستاڭىز. ەرتەڭ سىزگە تىلشىلەردى جىبەرەم.
رىسكەلدى. اپىر-اۋ... تاجىريبەلى باسقارما دەسەڭىز انا دايىربايەۆ پەن تاڭىربەرگەنوۆ بار ەمەس پە؟ ءجۇدا، مىقتى كولحوز سولاردىكى عوي. ءبىر جىل مۇرسات بەرسەڭىزشى. سودان كەيىن قايدا جىبەرسەڭىز دە بارايىن.
سىرداق. ول ءجونىن ءبىز بىلەمىز، نارىمبەتوۆ جولداس. بۇل ماڭىزى زور ساياسي ماسەلە. ءتۇسىندىڭىز بە؟
رىسكەلدى. بۇل سوزگە مەن، ءجۇدا، تۇسىنە الماي تۇرمىن. باستاعان ءىستى تاستاپ كەتە المايمىن، سىردەكە.
قۇدايبەرگەن. اپىر-اي، بۇل كىسى ەندى عانا بەل شەشىپ دەگەندەي...
سىرداق. باستاعان ءىستى باسقالار بىتىرەدى. بىزدە ورنىنا ادام تابىلمايتىن باستىق جوق. ويلانىڭىز.
رىسكەلدى. تابىلسا قايتەيىن. ءجۇدا، باستىق بولماعان ادام دا ولمەيدى. جەتى بالامدى جالعىز قولىممەن-اق اسىرايمىن.
سىرداق. «اشۋ الدا، اقىل سوڭدا». اسىقپاڭىز، ويلانىڭىز، نارىمبەتوۆ جولداس. ءا... سىزدەر ماعان دوستانوۆانى شاقىرىپ جىبەرىڭىزشى.
رىسكەلدى مەن قۇدايبەرگەن شىعادى.
سولاي... سولاي. وسى جۇرت نە بوپ بارادى...
سىرداق ۇيشىكتىڭ ەسىگىنە قاراي بەتتەيدى.
II
قۇرىلىس كونتورىنىڭ ءىشى. ونشا ءساندى ەمەس. ستول، سكامەيكا، ورىندىقتار عانا. سىرداق الدىندا جاتقان ساۋلەنىڭ ۇسىنىسىنا ءۇڭىلىپ، ءار جەرىنە بەلگى سوعىپ ويلانىپ قالىپ وتىر. ساۋلە كىرەدى.
ساۋلە. سالاماتسىز با، سىردەكە. (امانداسادى.) ءسىزدى بۇل اۋدانعا سوعادى دەپ ويلاعان جوق ەدىم.
سىرداق. ءسىزدىڭ ۇسىنىسىڭىزبەن جاقسىلاپ تانىسىپ شىقتىم. شول ءۇستى بولعان سوڭ پىكىرلەسە كەتەيىن دەپ ادەيى سوقتىم.
ساۋلە. پىكىرىڭىز قالاي؟
سىرداق. پىكىرىڭىز دەيسىز بە؟ ەكەۋمىزدىڭ پىكىرىمىز تىم قيعاش بولماسا نەعىلسىن. مەن وبلىستى ورگە قاراي سۇيرەيمىن دەپ الەك بوپ جۇرسەم، ءسىز كەرى قاراي تارتپاقسىز با، قالاي؟
ساۋلە. بۇل سوزىڭىزگە مەن تۇسىنە الماي تۇرمىن.
سىرداق. ءسىزدىڭ تۇسىنبەۋىڭىزگە قايرانمىن. انەكي اناۋ وبلىستار تىڭ كوتەرىپ، ميلليونداعان پۇت استىق بەرىپ، وردەن الىپ جاتىر. ال ءبىز شە؟ بارىمىزدى كورسەتۋدىڭ ورنىنا جوعىمىزدى ايتىپ، تاياققا جونىمىزدى توسپاقپىز با؟ ءبىزدى سۇيرەپ شىعاراتىن ەت پەن ءجۇن ەمەس پە؟ بيىل سالماقتى سوعان سالىپ، سونىمەن ابىروي الامىز دەن جانتالاسىپ جاتقاندا، ءسىز كەلىپ قايداعى ءبىر بىقسىقتى قوپارماقسىز. الدە سول ءۇشىن ورتالىق كوميتەت ارقامىزدان قاعار دەپ ويلايسىز با؟
ساۋلە. جوق. ولاي دەپ ويلامايمىن. ارينە، ءبىزدى ماڭدايىمىزدان سيپاماس، مۇمكىن قاتال سىنعا دا ۇشىرارمىز. ءبىراق شارۋاشىلىقتىڭ نەگىزىن جاڭارتپاي ءبىزدىڭ تابىسىمىز باياندى بولمايدى. بيىل وردەن الىپ، كەلەر جىلى تاقىرعا وتىرىپ قالساق قايتەمىز؟
سىرداق. سىزدەن گورى مەنىڭ تاجىريبەم كوبىرەك بولسا كەرەك. اۋىر جىلدارى كەيبىر وبلىستاردى پرورىۆتان سۇيرەپ شىعارعانىمدى بىلەتىن بولارسىز. ەندەشە ەرتەڭگى كۇننىڭ اۋىرتپالىعىن ماعان قالدىرىپ، مىنا ۇسىنىسىڭىزدى قايتىپ الساڭىز قايتەدى؟ ءبىز ءوزىمىزدى ءوزىمىز شىعىپ بەرەتىن حالگە جەتكەن جوقپىز.
ساۋلە. عافۋ ەتىڭىز. مەن ءوز پىكىرىمنەن قايتا المايمىن.
سىرداق (تاڭىرقاي قاراپ). سولاي دەڭىز. مال باعۋدىڭ قالىپتاسقان جۇيەسىن وزگەرتەم دەيسىز. بارا-بارا وبلىستىڭ استان-كەستەڭىن شىعارارسىز، مىنا تۇرىڭىزبەن. جوق. ونسىز دا ءسىز بۇلدىرگەن ءىستى جوندەپ الۋ وڭاي بولىپ تۇرعان جوق. ءبىر عانا كادر ماسەلەسىن الىپ قاراڭىزشى. ءبىر جولعى سايلاۋدا ءۇش اۋداننىڭ سەكرەتارىن قۇلاتۋ دەگەن نە سۇمدىق؟! جانە ۇشەۋى دە تاجىريبەلى سەكرەتار بولاتىن.
ساۋلە. ولاردىڭ وزدەرى قۇلادى.
سىرداق. وزدەرى قۇلاعانى قالاي؟ ءسىز وبكوم ۇسىنعان ادامداردى ەتكىزە المادىڭىز با؟ الدە وتكىزگىڭىز كەلمەدى مە؟
ساۋلە. ەكەۋى دە بار.
سىرداق. دەمەك، باسقارۋدىڭ ورنىنا جۇرتتى ءوز بەتىمەن قويا بەردىڭىز. ەندى سونىڭ ناتيجەسىن دە كورىپ وتىرمىز. تايپاقوۆتىڭ ورنىنا قويعان ەرالينىڭىز — قولىنان ءىس كەلمەيتىن ادام بوپ شىققان جوق پا! اۋداننىڭ كورسەتكىشتەرى بىلتىرعىدان الدەقايدا تومەن.
ساۋلە. ەراليننىڭ كەمشىلىگى — كوڭىلشەكتىگى. تايپاقوۆ ىلعي وتىرىك اقپار بەرگەن. ال، ەرالين بولسا «كەتەر ادام كەتتى عوي، سوڭىنا ءتۇسىپ قايتەم» دەپ سونى اشكەرەلەمەي ءجۇر.
سىرداق. مەن دالەلسىز سوزگە سەنبەيتىن اداممىن. ول جاعىن تەكسەرەرمىز. ال، ءسىز بۇيتە بەرسەڭىز وبلىستا سۇيەنەتىن كادر قالدىراتىن ءتۇرىڭىز جوق. جانە كوتەرگەن ادامدارىڭىزدىڭ سيقى... جوق، ەندى بۇدان بىلاي سىنالعان جەتەكشى كادرلاردى شاشاۋ شىعارتپايمىز. بۇل ەسىڭىزدە بولسىن.
ساۋلە. ءيا، ءسىز ۇيرەنشىكتى ادامدارىڭىزدى شاشاۋ شىعارعان جوقسىز. ءتۇسىپ قالعان ەكى سەكرەتاردى باسقا اۋدانعا جىبەردىڭىز. تايپاقوۆتى وبكومعا الدىڭىز. قاتتى ايتسام عافۋ ەتىڭىز، سىردەكە. سوقىر كورگەنىنەن جازباس دەپ، ءبىز نومەنكلاتۋراداعى قىزمەتكەرلەردى عانا بىلەمىز. الشىسىنان قويساق تا، تايكەسىنەن قويساق تا سولاردى عانا قويامىز. ال ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى حالىق قامىن ويلايتىن قايراتكەر ەمەس، وتىرعان ورنىن قورعاشتايتىن توعىشار بولىپ كەتكەنىن نەگە كورمەيمىز؟
ساپار (ەسىك اشىپ). عافۋ ەتىڭىزدەر. سوزدەرىڭىزدى ءبولدىم. ساۋلەگە بىر-ەكى ايەل كەلىپ تۇر. اۋىلدارى الىس ەكەن. قابىلداپ جىبەرسەڭىزدەر قايتەدى؟
سىرداق. ەڭبەكشى ادامدى كۇتتىرىن قويۋعا بولمايدى. كىرسىن.
ساپار. ال، كىرە قويىڭىزدار.
ايشا مەن بيكەش كىرەدى.
سىزدەر ىزدەپ كەلگەن دوستانوۆا مىنا كىسى. ار جاعىن وزدەرىڭىز ايتا بەرىڭىزدەر.
ايشا. ءسىزدى وسىندا دەگەندى ەستىپ... سوسىن ءوزىمىزدىڭ ءبىر تىلەگىمىزدى ايتايىق دەن كەلىپ ەدىك. مىنا بيكەش ايتسىن.
بيكەش (ۇيالىپ شەگىنشەكتەي بەرەدى). وي كوگەرمەگىر، ءوزىڭ ايتسايشى.
ايشا. ايتام دەپ جۇلقىنىپ-اق كەلگەن جوق پا ەدىڭ؟ نەسىنە ءتىلىڭ بايلانىپ قالدى؟ جەپ قويار دەپ پە ەدىڭ، بۇ دا وزىمىزدەي قاتىن عوي.
بيكەش. ءوش، تىلىڭە تەرىسكەن شىققىر! قاتىنى نەسى، ايەل دەسەيشى تىم بولماسا.
ساۋلە. ال، وتىرىڭىزدار. اسىقپاي سويلەسەيىك.
ايشا (بيكەشكە). ءاي، سەپ وتىر. مەن وتىرسام سوزىمنەن جاڭىلىپ قالام.
ساۋلە (كۇلىپ). ەندەشە تۇرەگەپ تۇرىپ-اق ايتا بەرىڭىز.
ايشا. ايتسام با، ايتسام: ءبىز دە كەرەڭ ەمەسپىز. ەستىپ جاتىرمىز. وبكومنىڭ سەكرەتارى — ءبىر ايەل كولحوزشىلارعا جاڭادان ءۇي سالدىرىپ جاتىر دەيدى. سول ءوزىڭ شىعارسىڭ. بىزگە دوستانوۆا دەدى عوي، بيكەش، ا؟ «ويسىلقاراعا» جاڭا قالا سالىڭ بەرەتىن بوپتى دەپ جۇرت گۋ-گۋ ەتەدى. سودان بىلەيىن دەپ كەلسەك راس ەكەن. انە گۇرىلدەتىپ جاتىر.
ساۋلە. راس.
ايشا. Miنe، ءوزىڭ دە راس دەپ وتىرسىڭ. ادىلەت قايدا سوندا؟ «ويسىلقاراعا» ءۇي سالىپ بەرەسىڭدەر دە، ءبىزدىڭ «شەڭگەلدى» دالادا قالا ما؟
ساۋلە. سىزدەرگە دە كەزەك كەلەتىن شىعار.
ايشا. ول كەزەك قاشان كەلەدى؟ كەزەكتى مەن كورسەتەيىن: الدىمەن «شەڭگەلدىدەن» نەگە باستامادىڭدار؟ ءبىزدىڭ اۋىلعا كوپ كورگەن جوقسىڭدار. «شەڭگەلدىنىڭ» قاقىرالارىن كەرگەندە «ويسىلقارانىڭ» ۇيلەرىن زاكاز دەرسىڭ. اسىقپا دەگەنى نەسى؟ مەنىڭ بايىم قالادا ىستەپ جۇرگەن جەرىنەن: «اۋىلعا بار، اۋىلعا بار» دەپ ۇران تاستاپ وسىندا جىبەردىڭىزدەر. جۇمساعاندا جاقسى-اقسىڭدار. ەلگە كەلگەسىن ەلەمەي قويدى. ءتورت جىلدان بەرى جىمىرايعان ءبىر بولمەدە تۇرىپ جاتىرمىز. ءوزىڭ وزىق تراكتورشىسىڭ، ءۇي سۇرا دەسەم كۇيەۋىم باسپايدى. جاسىق نەمە عوي. بار ايتاتىن سىلتاۋى: جۇرتتىكى دە بىزدەن ارتىق ەمەس دەيدى.
ساۋلە. ءجون-جوسىق سۇراتپاي بىردەن كيىپ كەتتىڭىز، تانىسىپ قويالىقشى.
ايشا. ءبىز سەنى سىرتىڭنان بىلەمىز عوي. اكىم بولىپ الشاڭداپ جۇرگەن ايەل كوپ ەمەس. كورگەننەن-اق تانىعام. مەنىڭ اتىم — ايشا. مىناۋ بيكەش دەگەن قاتىن.
ساۋلە. ءسويتىپ، مەنەن ءۇي داۋلاۋعا كەلگەن ەكەنسىزدەر عوي.
بيكەش. ءيا، ءبىزدىڭ دە جۇرت قاتارلى جاقسى ۇيدە تۇرعىمىز كەلەدى.
ايشا. مۇنى قويشى. بۇل اۋىلدىڭ كەڭ بالاق قاتىنى عوي. مەن ءوزىم كوپ جىل قالادا تۇرعان اداممىن. ءوزىڭ دە قىزمەتتەگى ايەلسىڭ. ءارى جۇمىس ىستەپ، ءارى ءۇيدى قاراۋ دە¬گەن ايەل سورلىعا وڭاي ما؟ قازاقتىڭ ەركەگىن بىلەسىڭ، ۇيگە كەلسە قىل قيمىلداتپايدى. ونىڭ ۇستىنە ءۇي سياقتى ءۇيىڭ بولماعان سوڭ.
ساۋلە. راس، ايەلگە قيىن. بالا-شاعاڭىز بار ما؟
ايشا. نەگە بولماسىن؟ ءۇش بالام بار. مەكتەپتە وقىپ ءجۇر. ال، مىنا قاتىننىڭ التى بالاسى بار. سوڭعىسىن ەمشەكتەن بيىل ايىردى. مەنىڭ ءوزىم قالادا تۇرعان ايەلمىن. كەيدە ءبىر كەشكە قاراي كوڭىل كوتەرەيىن دەسەڭ ويىن-ساۋىق اتىمەن جوق. كينوسى دا ءجوندى بولمايدى. ءتىپتى كوڭىلسىز.
بيكەش. وي، كوك تىگىلگىر، سەنىڭ-اق جەلىگىڭ باسىلمايدى ەكەن. قۇربىم-اۋ، مەنىڭ ءوزىم جالعىزىلىكتى ايەلمىن. جولداسىم ءىندىباليت، سىرقات ادام. ونىڭ تاپقانى نە بولسىن؟ ءوزىم دەنىم ساۋ، بىلەكتى سىبانىپ جىبەرىپ سيىر ساۋسام، بىرەۋ قۇرلى مەن دە تابار ەدىم. ءبىراق التى بالا اياققا ورالعى بوپ جىبەرمەيدى. ەركەككە قالاي بالا باقتىراسىڭ. ول دا قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرعان جوق. جۇرتتى جارىلقاپ جاتقان كورىنەسىڭدەر. بىزگە تىم بولماسا بالا باعاتىن ءۇي نەگە سالدىرىپ بەرمەيسىڭدەر؟
ساۋلە. قۇربىلارىم، بىردەن جارىلقايتىن كۇش مەندە جوق. ءبىراق سەندەردى دە ويلاماي جۇرگەن جوقپىز. ال، بالالار باقشاسىن كولحوز ءقازىر سالۋعا ءتيىس. اۋىلدارىڭا ەرتەڭ بارىپ قايتام. سوندا كەڭىرەك وتىرىپ اقىلداسارمىز.
بيكەش. ە، ءسويتشى ءتاڭىرى جارىلقاسىن.
ايشا. ايتتىم عوي، ايەل قاسىرەتىن ايەل تۇسىنبەۋشى مە ەدى؟
سىرداق. سىزدەرگە ارتىق ۋادە بەرە المايمىز، جولداستار. تۇرعىن ءۇيدى كولحوز ءوز كۇشىمەن سالۋعا ءتيىس. ۇكىمەتكە قاراپ اۋىز اشا بەرۋگە بولمايدى.
ايشا. نەنىڭ ءتيىس، نەنىڭ ءتيىس ەمەس ەكەنىن ءبىز دە تۇسىنەتىن بولىپ قالدىق، ۇلكەن كىسى. ءبىز ءوز اقشامىزعا سالىپ بەرسىن دەيمىز. ءوزىمىز دە قاراپ قالمايمىز، بىلەكتى سىبانىپ كىرىسەمىز.
سىرداق. ەندەشە باسقارما نەگە ۇيىمداستىرمايدى؟
ايشا. اۋ، باسقارماعا سالساڭ ونىڭ ناۋقانى بىتكەن بە؟ ءبىر جاعىنان ەگىنى، ءبىر جاعىنان مالى، قوي قىرقۋ، پىشەن شابۋى جانە بار. ونىڭ ۇستىنە كەلىستىرىپ ءۇي سالاتىن، شەبەر قايدا؟ شىعىندانىپ، ەڭبەك ءسىڭىرىپ سالعاسىن بۇرىنعىشا — قازاقپايسكي قىلىپ سالعىمىز كەلمەيدى. كۇشىمىز بولسا — ونەرىمىز جەتپەيدى. ءسىز جاسىڭىز ۇلكەن، زاتىڭىز ەركەك بولعانمەن، انا كىسىنىڭ قىزمەتى ۇلكەن. باياعى زامان ەمەس، بۇگىندە ساقالعا قارامايدى، قىزمەتكە قارايدى. ۇلكەن بولساڭىز قايتەيىن، ءوزى بىلمەيتىن ىسكە توتەننەن كيلىگىپ، ءتىلىمدى قىشىتقانى نەسى، ءول دە ماعان.
ساپار. ويباي، ءبۇلدىردىڭىز، ايشا جەڭگەي! وبلىستاعى ناعىز مىقتىڭىز وسى كىسى.
ايشا. بەتىم-اۋ، نە دەيدى؟
بيكەش. جاعىڭا جىلان جۇمىرتقالاعىر-اي، ءتىلىڭ سۇيرەڭدەپ... ۇيات بولدى-اۋ.
ساۋلە. وقاسى جوق. سىردەكەڭ ونداي ۇساق-تۇيەككە، رەنجىمەيتىن كىسى. كەشىرەدى عوي.
ايشا. كورمەگەن سوڭ بىلمەي جاتىرمىز، قايناعا. ەندەشە وسى تىلەگىمىزدى سىزگە دە ايتامىز. ەكەۋدەن ەكەۋ جەلكىلدەپ بوسقا جەلىگىپ كەلگەن جوقپىز. كوپ كولحوزشىلاردىڭ ءسوزى وسى.
سىرداق. بۇل ءالى شەشىلمەگەن ماسەلە، جولداستار. ءبىز ءوزارا اقىلداسىپ كورەرمىز. ساۋ بولىڭىزدار.
ساپار. ءماسسالا.
ايشا. يباي-اۋ، سوندا... سونشا جەردەي سابىلىپ كەلگەندەگى الىن قايتقانىمىز: «كورەرمىز» بولعانى ما؟ دايەكتى ءبىر نارسە ايتپايسىزدار ما؟
سىرداق. Mەن سىزدەرگە وتىرىك ۋادە بەرە المايمىن. ەرتەڭ دوستانوۆا جولداس بارىپ، كولحوزدىڭ مۇمكىنشىلىگىنە قاراي نۇسقاۋ بەرەدى. دەتساد ماسەلەسىن دە سوندا شەشەدى.
ساپار. ءبىر كەلىسكە «كورەرمىز» بەن «نۇسقاۋ» دا از ەمەس. ەندى مىنا دوستانوۆانىڭ ەتەگىنەن ايىرىلماڭىزدار.
ايشا. ساۋ بولىڭىز. ەندى بار ءۇمىتىمىز سەندە قالدى عوي.
بيكەش. ءتاڭىر جارىلقاسىن، بالا باعاتىن ءۇيدى ۇمىتا كورمەڭىزشى.
ساپار. اپكەسى، بۋلاردى سەنىڭ ماشيناڭمەن اپارىپ سالايىن. ماشينانى قايتارىپ جىبەرەم دە، سەنى سول اۋىلدان توسام.
ساۋلە. جاقسى. ساۋ بولىڭىزدار. (ساپار، ايشا، بيكەش شىعادى.) مەن ەرتەڭ ولارعا نە دەيمىن؟
سىرداق. كوردىڭىز بە؟ ءىس جۇزىنە كەلگەندە قالاي ەكەن؟ ءسىزدىڭ جوسپارىڭىزدىڭ باستالماي جاتىپ كۇيرەگەنى وسى. باردى ايتۋدىڭ ورنىنا جوقتى ايتىپ، جۇرتتى دۇرلىكتىرىپ، داۋكەستەرگە جەل بەرىل ءجۇرسىز. بۇل بۇل ما؟ ەندى بارلىق كولحوزداردان اعىلىپ كەلە باستايدى. الگى ەكى ايەلدىڭ ءوزى القىمنان الىپ قىرىپ كەتە جازدادى.
ساۋلە. كونەگە، توزىعى جەتكەن ەسكىگە جۇرت ەندى شىدامايتىن بولعان، سىردەكە. بۇگىنگىسىن قاناعات تۇتپاسا — ول ەرتەڭگى ءوسۋدىڭ، ورلەۋدىڭ ايعاعى ەمەس پە؟ پارتيانىڭ كەشەگى جيىرماسىنشى سەزى كوكتەمگى نوسەردەي اۋانى تازارتىپ، ءورىسىمىزدى كەڭىتىن بەرگەن جوق پا؟ ءقازىر حالىق تىلەگى قاۋلاپ ءوسىپ كەلەدى. ەل بولىپ سەرپىلىپ تاعى ءبىر قياعا ورلەۋدى نيەت قىلىپ وتىر. كوپتىڭ ءىسىن قىزعىشتاي قورىپ، حالىقتىڭ تابانىنا كىرگەن شوڭگە مەنىڭ ماڭدايىما كىرسىن دەمەيتىن ادام ەل باسقارا المايدى. شىرەنىپ وتىرىپ، سىزدانىپ ءامىر بەرەتىن كەز ءوتىپ كەتكەن.
سىرداق. ءجا، ماعان ەل باسقارۋدى ۇيرەتپەي-اق قويىڭىز. مىنا شاشتى باسشىلىق جۇمىستا اعارتقانمىن. ءقازىر، قۇدايعا شۇكىر، سىنشى مەن اقىلشىعا كەندە ەمەسپىز.
پاۋزا.
مەن ءسىز تۋرالى ءبىراز ويلادىم، جولداس دوستانوۆا. باسقاعا قاتال بولسام دا، سىزگە دەگەندە كوپ كەشىرىم جاسادىم. تالاي اعات كەتكەن جەرلەرىڭىزدى ەلەمەي كەلدىم. ونىڭ سەبەبىن ءوزىڭىز بىلەسىز، باسىندا ءسىزدى وسى قىزمەتكە ۇسىنعان مەن ەدىم. ال، ءسىز ماعان سۇيەنىش بولۋدىڭ ورنىنا ىلعي الدىمنان شىعۋمەن كەلەسىز. ەندى ءبىزدىڭ جولىمىز قابىسۋدان كەتكەن سياقتى.
ساۋلە. ەندەشە ءارقايسىمىز ءوز جولىڭىز ءۇشىن الىسامىز دا.
سىرداق. ەسىڭىزدە بولسىن، جۇرتتى بەتىمەن قويا بەرەتىن ادام مەن ەمەس. سىزگە اياۋشىلىق جاساسام — وسالدىق دەپ ۇقپاڭىز. جۇمىسقا كەدەرگى بوپ وتىرعان وبكومنىڭ باسشىلىعىنداعى الاۋىزدىقتى جويۋ ءۇشىن — ءبىز ەڭ باتىل شارادان تايىنبايمىز. بايقاڭىز، وكىنىپ جۇرمەڭىز تەك. ( شىعادى.)
ساۋلە (جالعىز). جالعىز عانا مەنىڭ وكىنىشىم بولسا...
جاراس كىرەدى.
جاراس. وردابايەۆپەن ۇزاق سويلەستىڭ عوي، ساۋلەش؟
ساۋلە. جاراس!.. (بۋلىعىپ قالادى.)
جاراس. نەمەنە؟ قينالىپ وتىرسىڭ عوي. الدە وردابايەۆ اۋىر ءسوز ايتتى ما؟
ساۋلە. اياماسقا بەكىنگەن سياقتى.
جاراس. ءجاي، قوقان-لوقىسى بولار؟
ساۋلە. جوق. ول ءسوزدى بەكەرگە ىسىراپ قىلمايتىن ادام.
جاراس. ەندەشە ءبىز دە الىسىپ كورەيىك. سەن مالدىڭ جايىن ايتساڭ، مەن ىسىراپ بولعان جەردىڭ بايلىعىن ايتىپ، اكادەميا ارقىلى ماسەلە كوتەرەم. ونداعىلار مەنى بىلەتىن بولعان.
ساۋلە (سۇيسىنە قاراپ). كەل، وتىرشى. سەنى دە قىزمەتىڭنەن ءبولىپ داۋعا ارالاستىردىم عوي.
جاراس. سەن شىرىلداپ وتقا ءتۇسىپ جۇرگەندە، ءبىز قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرساق، سوندا كىم بولعانىمىز. ساۋلەش! سەن ءۇشىن عانا ەمەس، ادىلەت ءۇشىن الىسۋ بورىشىمىز ەمەس پە؟
ساۋلە. ادىلەتسىزدىكتى كورسەڭ زىعىردانىڭ قايناپ كەتەدى-اۋ، سەنىڭ. قويشى سىرداقتى. يا مەنى يەگە ىزدەدىڭ؟
جاراس. ا؟ يا، قۋانىشتى حابارىم بار ەدى. رەنجىپ وتىرعان ۇستىڭنەن شىقتىم. سەنىڭ ايتقانىڭ كەلدى. ديسسەرتاسيا اكادەميانى شۋلاتىپ جاتسا كەرەك.
ساۋلە. سولاي ما!؟ ءسۇيىنشىڭ موينىمدا، جاراس.
جاراس. سەنىڭ كوڭىلىڭ، سەنىڭ قۋانىشىڭ — سول عوي ماعان ءسۇيىنشىڭنىڭ ۇلكەنى.
ساۋلە. كوڭىلىم جابىرقاپ جۇدەپ قالىپ ەدىم. سەن كەلدىڭ دە شايداي اشتىڭ. (وزىنە.) قاسىمدا سەن بولساڭ، تاسقا سوقسام دا مۇقالارمىن با!..
ءۇشىنشى ءبولىم
I
سىرداقتىڭ داچاسىنىڭ قوراسى. قالىڭ كىرپىش دۋالمەن قورشالعان. ۇلكەن كارى تەرەكتىڭ تۇبىندە اشىق بەسەدكا. قورانىڭ ءتۇپ جاعىنان سىرداق پەن ءادىلعازى كەلە جاتادى. ءادىلعازىنىڭ قولىندا شەلەك، قارماق تاققان ەكى-ۇش قۇرىق. ەكەۋى اڭگىمەلەسىپ كەلە جاتىر.
ءادىلعازى. مەنىمەن ءبىراز سويلەستى. دوستانوۆا ايەل دە بولسا ءتىلى اششى ادام عوي. ءبىراز ۇرسىپ تا الدى. ءبىراق ءادىلىن ايتۋ كەرەك — ءوزى مىقتى باسشى. ماسەلەنى باتىل جانە تەز شەشەدى دەپ جۇرتتىڭ كوبى سول كىسىگە باراتىن بولىپتى. ءسىز دە ادام تانيسىز عوي — ءتۇبى مىقتاپ جوعارىلايتىن باسشى وسى بولار. كولحوزشىلاردىڭ اراسىندا دا بەدەلى ورلەپ كەلە جاتسا كەرەك.
سىرداق (ءادىلعازىنىڭ قولىنداعى قۇرىقتى الىپ). مىنانىڭ قالتقىسىن قىسقا بايلاپسىڭ عوي. سازاپ تۇستەپ كەيىن تەرەڭگە كەتەدى.
ءادىلعازى. ءيا، ءيا. ول ەزى تەرەڭدى جاقسى كورەتىن بالىق قوي. ايتپاقشى، بۇرىنعىداي سوزباققا سالىپ جۇرمەيمىز، سىردەكەڭنىڭ مازاسىن الماي-اق، ماسەلەنىڭ كوبىن وسى كىسىنىڭ الدىنان تىندىرىپ كەتەمىز دەپ جۇرت ماقتايدى ەكەن. قايراتتى، جاس ادام ەمەس پە، كادر ماسەلەسىنە دە كوپ وزگەرىس ەنگىزىپ كەلە جاتىر. تەك ارىنى قاتتىلاۋ...
سىرداق. ول سەندەردى وزدەرى قۇلادى دەيدى عوي.
ءادىلعازى. ءسىز وتكىزگەن كونفەرەنسيالاردا ءبىر سەكرەتار قۇلاعان جوق ەدى. قايدان بىلەيىن، نە دە بولسا ءوزىنىڭ، ءبىر ەسەبى بار شىعار.
سىرداق. ھمم... جەمگە قۇرتتاپ گورى شەگىرتكە جاقسى عوي. بالا كەزىمدە ىلعي شەگىرتكەمەن اۋلاۋشى ەدىم. انا قۇرىقتى اكەل.
ءادىلعازى. شەگىرتكەنى وزەن جاعاسىنان ۇستاپ الامىز عوي.
سىرداق. سەن ەكەۋمىز قورباڭداپ شەگىرتكە قۋىپ جۇرسەك-اۋ.
ءادىلعازى. مەن ۇستاپ بەرەم عوي. ءيا، تەك، ايتپاقشى ەشبىر ماسەلەسى بولماسا. ءاسىپ كەلە جاتقان ادامعا ونىڭ ءوزى ۇلكەن بوگەت بولۋى مۇمكىن. ءسىز اقىل ايتپاساڭىز...
سىرداق. قالاي؟ سوندا ىقىلاسى شىن قۇلاعان با ەكەن؟
ءادىلعازى. ءوزىنىڭ ءبىر بوپەجان دەگەن قۇربىسى بار ەدى «بار قىزىعى الدا تۇرعان قىز-قىرقىن ەمەس، داۋرەنى ءبىتىپ بارا جاتقان ايەل سورلى ءبىر قۇلاسا قاتتى قۇلايدى عوي« دەپ كۇرسىنىپ وتىر سول. بالداي ۇيىپ وتىرعان سەمياسىنىڭ شىرقىن بۇزىپ الماسا...
سىرداق. الگى وقىمىستىنى شاقىردىڭ با؟
ءادىلعازى. جاڭا كەلدى، مەيمانحاناعا تۇسكەن ەكەن. كەلەتىن بولدى.
سىرداق. ەندەشە سويلەسە كەتەيىن. ونىڭ ماقالاسىنىڭ گرانكاسى كەڭسەدە قالىپ ەدى. سونى الا كەلۋدى ۇمىتپاشى.
ءادىلعازى. ءوزى تىم باتىل جازىلعان ەكەن. ءبىراق ارتى ۇلكەن سوزگە اينالىپ كەتە مە دەپ قورىقتىم. ارينە، ەندى كىمنىڭ ىقپالىمەن جازىلعانى كورىنىپ-اق تۇر.
سىرداق. ايتپاقشى، وبلسەلسترويدىڭ باسشىلىعىن سەن قولىڭا ال.
ءادىلعازى. قۇدايبەرگەن شە؟ دوستانوۆا مەنى ۇناتپاۋشى ەدى. سىيىسا السام...
سىرداق. سىيىساسىڭ.
الدابەرگەن كىرەدى.
ءادىلعازى. ارينە، ءسىز ايتقاسىن... ا-ا، كەلىڭىز، الدەكە.
سىرداق. ءيا، جۇمىس قالاي، الدابەرگەن؟ الدابەرگەن. مەكتەپتىڭ جۇمىسى تىنىپ تۇر عوي. ءبىر عانا ەكزامەن قالدى.
سىرداق. دەنساۋلىق قالاي. ءوڭىڭ جۇدەۋ عوي. الدابەرگەن. شۇكىر. جامان ەمەس. سىرداق (ءادىلعازىعا). سەن ءبىر جارتى ساعات شاماسىندا سوعارسىڭ. الگى گرانكانى الا كەل.
ءادىلعازى. جاقسى. (شىعادى.)
سىرداق. ءسىز بەن ءبىز ەسكىدەن تانىس ەدىك. ءوزى كورشى تۇرىپ كوپ ارالاسپايمىز دا.
الدابەرگەن. ءسىز جۇمىس باستى ادامسىز عوي.
سىرداق. ءيا، قالاي، ءۇي ىشتەرىڭ ءتاتۋ-تاتتى مە؟
الدابەرگەن. شۇكىر، جامان ەمەسپىز.
سىرداق. ىشىڭىزگە بۇگىپ تۇرسىز-اۋ، ءا. ول اڭگىمەدەن مەن دە بەيحابار ەمەسپىن. ايەل سىزدىكى بولعانمەن قىزمەتكەر بىزدىكى. سوندىقتان دا، بۇل جاي عاپا ماسەلە ەمەس. ءوزىڭىز دە وي جۇگىرتكەن شىعارسىز.
الدابەرگەن (تۇيىق). ءبىزدىڭ ءۇي ىشىمىزدە ەشقانداي ماسەلە جوق.
سىرداق. سىرتقا ءسوز تاراماسىن دەيتىن شىعارسىز. ونىڭىز دۇرىس. ءبىراق جاسىرام دەپ ءجۇرىپ اسقىندىرىپ الساڭىز قايتەسىز، ا؟
الدابەرگەن. وندا زاردابىن ءوزىم تارتارمىن.
سىرداق. مەن ءسىزدىڭ ءۇي تۇرمىسىڭىزدىڭ بۇزىلماۋىنا تىلەكتەس اداممىن. ءسىز كوز جۇمعانمەن وت باسىنىڭ تىنىشتىعى قايتىپ ورالسا جاقسى. ءبىراق ولاي بولماي مي دەپ قورقام. اسقىندىرىپ الساق سىزگە دە، بىزگە دە قيىن. ءسىز ءقازىر دەر كەزىندە ماسەلە كوتەرسەڭىز، ءبىز الدىن-الا تىيىم سالار ەدىك.
الدابەرگەن. جوق. مەن ماسەلە كوتەرمەيمىن.
سىرداق. قالايشا كوتەرمەيسىز؟ سوندا بۇركەپ قالام دەپ ويلايسىز با؟! جوق. سىزگە دە جاقسى بولماس.
الدابەرگەن. قورقاقتى قۋا بەرسەڭ باتىر بولار دەگەن. ەندى مەنى اۋرەلەمەڭىز، سىردەكە.
ءۇيدىڭ ىشىنە سىرداقتىڭ ايەلى بيباتشا شىعادى.
جاسى ەلۋگە جۋىقتاعان، توقتاسقان، بايسالدى كىسى.
بيباتشا. كورشى كەلىپتى عوي. وتىر. الدابەرگەن. شاي قويايىن.
الدابەرگەن. جوق، راقمەت. ۇيدە قوناق بار ەدى. ( شىعادى.)
سىرداق. وسى جۇرتقا نە بولعان؟ نە بوپ بارادى بۇلار؟
بيباتشا. رەنجىپ تۇرسىڭ عوي؟
سىرداق. تۇسىنبەيمىن. جۇرتتىڭ ءبارى پىسىق بوپ كەتىپتى. وسىلارعا قايدان جەل ءبىتىپ ءجۇر. ەڭ اياعى الدابەرگەنگە دەيىن...
بيباتشا. كەڭەسجاننىڭ كەشەگى حاتىنا جاۋاپ جازسايشى. اسكەردە جۇرگەن بالا ءۇي ءىشىن ساعىنبادى دەيمىسىڭ؟
سىرداق. سەن جازعان جوقسىڭ با؟
بيباتشا. مەن جازىپ ءجۇرمىن عوي. اكەسىنىڭ دە ءبىر ەكى اۋىز جىلى ءسوزىن ەستىگىسى كەلەتىن شىعار.
سىرداق. ءيا، كوپتەن حات جازباپپىن-اۋ. جۇمىس دەگەن دە ەستى تاندىرىپ...
بيباتشا. سەنىڭ تىنىش بولعان كەزىڭ بار ما وسى؟ ۇيرەنشىكتى جۇمىسىڭ ەمەس پە؟ ناۋقان دەگەندە ارقاڭ قوزىپ كەتۋشى ەدى عوي.
سىرداق. تالاي قىزۋ ناۋقاننىڭ تۇسىندا، كۇندىز-تۇنى ۇيقى كورمەي جۇرگەندە مۇنداي قاجىماۋشى ەدىم... ءقازىر ءبارى بىلگىش، ءارقايسىسىنىڭ باسىندا ءبىر-بىر جاستار. بۇرىن جۇرت ەلپىلدەپ-اق تۇرۋشى ەدى، ەندى ايتقانىڭدى ورىنداعاننىڭ وزىندە الدىمەن جەلكەسىن ك،اسىن الادى. (بيباتشا كۇيەۋىنە تاڭىرقاي قارايدى.) ەل باسقارۋ قيىنداپ كەتتى. ارقا سۇيەيتىن ادام ازايىپ بارادى، كەيبىرەۋىن كىشكەنتاي قىزمەتتەن ءوز قولىڭمەن جوعارىلاتساڭ، ەرتەڭ وزىڭە قارسى كەلەتىندى شىعارىپ ءجۇر. كىشكەنە ىقتىرىپ الايىن دەپ بىرەۋىنە قولىڭدى باتىرىپ جىبەرسەڭ، وزگەلەرى شۋلاپ قويا بەرەدى. بىلمەيمىن، اياقتان شالۋشىلار كوبەيىپ بارادى...
بيباتشا. سەنى جوعارعى جاقتاعىلار بىلەدى عوي. جاردەم بەرەر.
سىرداق. بىلمەيمىن. بىلمەيمىن، سولاردىڭ نە ويى بارىپ؟ وسىلاي تىزگىنىڭدى بوساتىپ قويا بەرە مە؟ (ىشتەن تەلەفون شىرىلدايدى. بيباتشا كەتۋگە وقتالعاندا، سىرداق ورنىنان تەز تۇرادى). Mەن ءوزىم بارام عوي.
بيباتشا ونىڭ ىزىنە تاڭىرقاي قاراپ تۇر. ساۋلە كىرەدى.
ساۋلە. جەڭەشە، ۇيىڭنەن اشىتقى تابىلا ما؟ قامىر قويايىن دەپ ەدىم.
بيباتشا. ساۋلەمىسىڭ-اۋ. ە، نەگە تابىلماسىن؟ باعىپ وتىرعانىمىز وسى ءۇي عوي، ايتەۋىر.
ساۋلە. ۇيگە ءبىر قوناقتار كەلىپ قونىپ...
بيباتشا. سەنىڭ دە كەلەتىن كۇنىڭ بولادى ەكەن عوي؟
ساۋلە. سوڭعى كەزدە ىلعي سىرتتا ءجۇرمىن عوي. بip جاعىنان گۇلجان دا سىن تاپسىرىپ...
بيباتشا. اي، سول عانا بولسا يگى ەدى-اۋ سىلتاۋىن، سوزدەن سىرت بولسام دا سىردەكەڭمەن ارالارىڭ سۋىپ بارا جاتقانىن سەزەم.
ساۋلە. راس، جەڭەشە.
بيباتشا. سەن تەك كوزدى باقىرايتىپ قويىن قالاسىڭ-اۋ. قۋانتىپ تاستادىڭ مەنى.
ساۋلە. ءسىزدى الدارقاتىپ قايتەم، جەڭەشە.
بيباتشا. سوندا دا بىلاي تۇيە عىپ ايتپايسىڭ با... ءيا... بالا-شاعا ەر جەتىپ، ءوز جولىمەن كەتتى. ەندىگى باققانىم سىردەكەڭنىڭ قاباعى عوي. مىنەزى قاتتى بولۋشى ەدى. قىزمەتى سولاي بولدى ما، ءۇي ىشىنە سىر اشىپ كورگەن ەمەستى. جاڭا ءبىراز مۇڭىن شاققانداي بولدى. ءوزىم تاڭ قالدىم. ءسىرا بۇ دا قاجيىن دەگەن سياقتى.
ساۋلە. قايدان قاجىسىن؟ ول كىسى ءبىزدى شارشاتىپ تۇر عوي.
بيباتشا. سەندەردىڭ جۇمىستارىڭدى تۇسىنە دە بەرمەيمىن. ءبىراق وسى ەنەۋىڭە پە جەتپەيدى؟
ساۋلە. جەڭەشە-اي، مەنىڭ ءوز باسىما كوپ نارسەنىڭ كەرەگى جوق قوي.
بيباتشا. سەنى دە جاماندىققا قيمايمىن.
سىرداق كىرەدى.
قوي، ساعان اشىتقى اكەپ بەرەيىن. ءۇي اراسىندا ءۇي جوق. ءوزارا ءبىر باس قوسىپ، شۇيىركەلەسىپ وتىرمادىق تا. (شىعادى.)
سىرداق. كىسى جىبەرەم بە دەپ وتىر ەدىم. جاقسى كەلدىڭىز. ءوزىڭىز دە ءبىراز ويلانعان بولارسىز. ەرتەڭ بيۋرودا ەكەۋمىز قاق جارىلىن، جۇرتتى ەكى جار قىلمايىق. ءتۇتىنىمىز ءبىر جەردەي شىقسىن.
ساۋلە. سوندا؟
سىرداق. انادا دايىندالعان قاۋلىنى ىڭ-شىڭسىز وتكىزەلىك.
ساۋلە. ەندەشە مەن ءوز ۇسىنىستارىمدى تولىقتىرا ءتۇستىم. كوپ كولحوزدىڭ بوس جاتقان جەرى بار. سول جەرلەرگە جيىرما سوۆحوز ۇيىمداستىرۋ كەرەك. بۇل تەك مال باسىم كوبەيتۋ ءۇشىن عاپا ەمەس. جاڭا سوۆحوز كورشىسىنە ۇلگى-ونەگە بولادى، شارۋاشىلىقتى جاڭاشا جۇرگىزۋدى ۇيرەتەدى.
سىرداق. ءسىز قانشا قيالداساڭىز دا ەركىڭىز. ءبىراق جاۋاپسىزدىقتىڭ دا شەگى بولۋ كەرەك. ەكى سەكرەتاردىڭ ءبىر بيۋرودا سالعىلاسىپ ۇرىسقانىن كورگەنىڭىز بار ما؟
ساۋلە. كورمەسەك كورەيىك. تالاستان شىندىق تۋادى.
سىرداق. ءسىز تىم ارىگە كەتتىڭىز بە؟! ءيا... مەن باسشىلىقتى ءبىراز السىرەتىن الدىم. كەيبىر جولداستار اۋا جايىلىپ، ءوز بەتىمەن كەتىپ بارادى.
ساۋلە. ءار قىزمەتكەردى ويسىز ورىنداۋشىعا، پىكىرسىز قۇپتاۋشىعا اينالدىرماقسىز عوي. كوپ بولىپ اقىلداسىپ قاۋىم بولىپ شەشۋدىڭ ورنىنا ءوز ءامىرىڭىزدى عانا جۇرگىزبەكسىز عوي.
سىرداق. ويلاپ سويلەڭىز، مەن ءوز ءامىرىمدى ەمەس، بۇل جەردە پارتيانىڭ لينياسىن جۇرگىزۋشىمىن. جانە ەسىڭىزدە بولسىن، قالتقىسىز، قاتال جۇرگىزەمىن.
ساۋلە. ءسىز پارتيا حالىقتىڭ لينياسىن جۇرگىزىن وتىرعانىن ويلادىڭىز با؟ ءوز دەگەنىڭىزدى وتكىزىپ، ءوز قالاعان ادامىڭىزدى قويا بەرمەي، سولاردىڭ اقىلىنا، سولاردىڭ قالاۋىنا سالساڭىز قايتەدى؟
سىرداق. ءسىز سوندا وبكومنىڭ باسشىلىق رولىنە قارسى شىعىپ وتىرسىز عوي؟!
ساۋلە. وبلىستاعى كوممۋنيست ەكەۋمىز عانا ەمەس. وبكومنىڭ ەلۋ-الپىس مۇشەسى بار. وبلىستا مىڭداعان كوممۋنيستەر بار. حالىق ىشىندە قاۋلاپ ءوسىپ كەلە جاتقان جاڭا كۇش، وجەت ويلار بار.
سىرداق. ءسوزىڭىزدىڭ توركىنىن ابدەن ءتۇسىنىپ وتىرمىن. ءسىز مەنى ديكتاتور ەتىپ كورسەتپەكسىز عوي. ول ايىبىڭىز دارىمايدى. مەن تالقىعا سالماي ماسەلە شەشكەن ەمەسپىن.
ساۋلە. ءسىز مەنى كوپ نارسەگە ۇيرەتتىڭىز، سىردەكە. بۇرىن ءتىپتى اڭقاۋ ەكەم. ءيا، ءسىزدى ايىپتاۋ وڭاي بولماس. بۇرىنعىداي ەمەس، ءقازىر ماسەلەنىڭ ءبارىن تالقىعا سالاتىن بولدىڭىز. ءبىراق ءسىز كىم سويلەيدى، نە سويلەيدى، سوپىڭ ءوزىن كۇنى بۇرىن بەلگىلەپ بەرەسىز. الدىمەن ءوزىڭىز شەشىپ الىپ، سونى دا قۇپتاتاسىز. ال، مۇنداي مىنەز كوپتىڭ ويىنا ءورىس بەرمەيدى، تالابىنا تۇساۋ بولادى.
سىرداق. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا باسشىلىق دەگەن، كىم نە ايتادى دەپ اركىمنىڭ اۋزىنا قاراپ وتىرۋ عوي، شاماسى. جوق. ءبىزدىڭ كۇشىمىز — ءتارتىپ، قاتال ءتارتىپ.
ساۋلە. سانالى ءتارتىپ بار دا، باس قامى ءۇشىن باعىنىشتىلىق بار.
سىرداق. ءسىز ەشكىمنىڭ ىشىنە كىرىپ شىعا المايسىز. قالاي باعىنسا دا ءتارتىپتىڭ ءتۇبى بىرەۋ عانا. ءجا، سوڭعى رەت ەسكەرتەمىن، ەگەر وزىڭىزگە قاس قىلماساڭىز، ۇسىنىسىڭىزدى قايتىپ الىڭىز.
ساۋلە. جوق. ول كوپتىڭ نيەتى، كوپتىڭ ءۇمىتى. ونى قايتىپ الۋعا مەنىڭ حاقىم جوق. ەسىڭىزدە بولسىن، مەن ايانباي الىسامىن. (شىعادى.)
بيباتشا كىرەدى.
سىرداق. ايبىنۋ، ىعۋ جوق... وسىنىڭ ءبارى وجەتتىك پە؟ الدە، الدەبىر سەنگەنى بار ما ەكەن؟
بيباتشا. الگى ساۋلە قايدا؟ ول ماعان كەلىپ ەدى، شاماسى سەن رەنجىتىپ جىبەرگەنسىڭ عوي. ساۋلە دەگەن ادام نىڭ ءىشى-باۋىرىنا كىرىپ تۇراتىن مەيىرىمدى بالا. زاتى ايەل ەمەس پە؟ سوعان نەگە قىڭىرايا بەرەسىڭ؟ باسىندا ونى كوتەرگەن جوق پا ەدىڭ؟
سىرداق. ءوز سورىما كوتەرىپپىن.
بيباتشا. سىردەكە، مەن بىلمەيتىن مىنەزىڭ بار ما؟ اي، تىم قاتتىسىڭ-اۋ. سەن دە ءبىر جىبىمەيسىڭ بە؟
سىرداق. ءوزىم ءۇشىن قاتتى بولىپ ءجۇر دەيسىڭ بە؟
بيباتشا. باسقالار دا جاماپ بولسىن دەمەيتىن شىعار. وزگە تۇرسىن ءوز ءۇي ىشىڭە دە اقىل سالماۋشى ەدىڭ. ءقازىر جۇرتتىڭ كوزى اشىق، ءوي-ورىسى كەڭ. وكىمەتكە جانى اشيتىن جالعىز سەن ەمەس شىعارسىڭ. سولاردىڭ سوزىنە دە قۇلاق اسساڭ قايتەدى؟
سىرداق. ساۋلەنىڭ سوزىنە مە؟
بيباتشا. تالاستارىڭنىڭ ءمان-جايىنا قانىق ەمەسپىن. ءبىراق، ساۋلەنىڭ نيەتى تەرىس دەپ ايتا المايمىن.
سىرداق. ءبيبىش، سەن بايىبىنا جەتپەي ايتىپ تۇرسىڭ!.. بۇل ءسىرا ەكى ادامنىڭ اراسىنداعى ءسوز ەمەس سياقتى. تالاستىڭ ءتۇبى تەرەڭ جاتىر. سودان قورقام... ەگەر مۇندايلار بەل الىپ كەتسە... سوندا ءبىزدىڭ نە ءبىتىرىپ جۇرگەنىمىز.
ءادىلعازى مەن جاراس كىرەدى. سىرداق بيباتشاعا كوز تاستايدى.
ول ءتۇسىنىپ، ىشكە قاراي كەتەدى.
كەلىڭىز، جولداس جانسارين. دەمالىس كۇنى مازالاعانىما عافۋ ەتەرسىز.
جاراس. وقاسى جوق. (ءادىلعازى ماقالانىڭ گرانكاسىن سىرداققا بەرەدى.)
سىرداق. ءسىزدىڭ ماقالاڭىزدى وقىپ جاتىرمىن. جاراس. ءبىراق ءالى جارىققا شىقپاپتى عوي. سىرداق. رەداكسيا اسىعىس دەپ تاپپاعان بولار. مۇنداي ۇسىنىستارىڭىزبەن ەكى-ۇش جىل سابىر ەتسەڭىز دە بولادى. ءبىزدىڭ ءوز ارامىزدا دا قيالشىلدار جوق ەمەس. ءسىز مۇنى دوستانوۆامەن اقىلداسىپ جازدىڭىز با؟
ءادىلعازى. ءسىز سول كىسىگە جاقىن جۇرەتىن سياقتى ەدىڭىز.
جاراس. دوستانوۆا مەنىڭ اسا قۇرمەتتەيتىن، ءقادىر تۇتاتىن ادامىم. ءبىراق، بۇل اراعا ونى ارالاستىرماڭىز.
مەنىڭ ءوز پىكىرىم بار.
سىرداق. ءسىز رەنجىمەڭىز، جولداس جانسارين. ءوزىڭىز بىلەسىز، ءسىزدى اكادەميا ينستيتۋتقا ديرەكتورلىققا ۇسىنىپ وتىر. سوعان بايلانىستى ءبىزدىڭ پىكىرىمىزدى سۇراپتى.
ءادىلعازى. سوندىقتان دا بۇل كىسى ءسىزدىڭ جاعدايىڭىزبەن تەرەڭىرەك تانىسپاق.
سىرداق. Mەن ءوز پىكىرىمدى ايتپاس بۇرىن ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزدى بىلگىم كەلەدى. مىنەكي، وقىپ شىقتىم. شىنىمدى ايتسام قايران بولدىم سىزگە. ءسىزدىڭ وبلىستىڭ الدىندا تۇرعان شارۋاشىلىق پروبلەمالارىنان حابارىڭىز جوق. سويتە تۇرىپ باتىل-باتىل ۇسىنىستار جاسايسىز.
جاراس. Mەن پايدالانىلماي جاتقان بايلىقتى ايتتىم. ارينە، ءادىل سىنمەن قاتتى ايتقانىم راس. بىلە تۇرىپ ايتپاساق، كورە تۇرىپ كوز جۇمساق، سوندا نە بولماق؟
سىرداق. جەردەگى بار بايلىقتى ادام بالاسى ءبىر كۇندە پايداعا جاراتسا — جۇماق بولار ەدى. ارينە، عىلىم بولاشاقتى بولجاۋعا ءتيىس. ءبىراق، مىناۋ تەك دانا عىلىمي ماقالا ەمەس. ءسىز ءبىزدىڭ ىشكى داۋىمىزعا ارالاسىپ كەتىپسىز. سوندىقتان دا، سىزبەن تالاساتىن جەرىمىز كوپ.
جاراس. پىكىر تالاسى دەگەن بولا بەرمەۋشى مە ەدى؟ مەنىڭ ءوز پىكىرىمدى دالەلدەۋگە كۇشىم جەتەدى.
سىرداق. پىكىر تالاستىرۋىڭىزعا قارسى ەمەسپىن. ءبىراق، الدىمەن ءبىزدىڭ مۇمكىندىگىمىزدى تارازىعا تارتىپ كورسەڭىز قايتەدى؟ تەك وسىنى ەسىڭىزگە سالايىن دەپ شاقىرىپ ەدىم. مىنە ماقالاڭىز. مەن رەداكتورعا نۇسقاۋ بەرگەن جوقپىن. ءوزىڭىز شەشىڭىز. ۋاقىتىڭىزدى العانىما عافۋ وتىنەم.
جاراس. مەن نە دە بولسا ءوز ويىممەن، ءوز اقىلىممەن شەشەم.
سىرداق. ەرتەڭ ەرتەڭگىلىك ماعان تاعى ءبىر سوعىپ كەتىڭىزشى.
جاراس. جارايدى، ساۋ بولىڭىز. (شىعادى.)
II
ساۋلەنىڭ ءۇيىنىڭ قوراسىنداعى باقشا. سول جاق شەتتە ۆەراندا. وڭ جاقتا ستول. ورىندىقتار. توقىما كرەسلو. ىشتەن الدابەرگەن شىعادى. جولعا دايىندالعان: قارىندا پلاشش، قولىندا چەمودان. اۋىر ويدا. جۇرە ءتۇسىپ، ارتىنا قايىرىلىپ، قينالىپ تۇرىپ قالادى. سىرتتان گۇلجان كىرەدى.
گۇلجان. پاپا، پاپا.
الدابەرگەن (ساسىڭقىراپ). ا... گۇلجانبىسىڭ؟..
گۇلجان. سەن قايدا باراسىڭ، پاپا؟
الدابەرگەن. مەن... اۋىل جاققا بارىپ قايتايىن دەپ...
ەكەۋى از ۋاقىت ءۇنسىز تۇرىپ قالادى.
گۇلجان. پاپا... سەن شىنىمەن كەتىپ باراسىڭ با؟
الدابەرگەن (بويىن بيلەپ). نە ايتىپ تۇرسىڭ، بالاپانىم؟ مەن سەنى تاستاپ قايدا كەتۋشى ەدىم؟
گۇلجان. پاپا، سەن مەنى الداپ تۇرسىڭ عوي.
الدابەرگەن. جوق، بالاپانىم. Mەن سەنى الدامايمىن. ءبىراق جاعداي سولاي بولدى.
گۇلجان. پاپا، مەن بالا ەمەسپىن. تۇسىنەمىن... ەكەۋىڭ كەلىسە المادىڭدار ما؟
الدابەرگەن (كوڭىلى بوساپ). بالاپانىم... ءبىزدى قويشى، تەك... سەن قايعىرماشى، كىشكەنتايىم. ءبىز ءبىر ءجونىن تابارمىز-اۋ.
گۇلجان. بىلمەيمىن. ەكەۋىڭ نەگە ءبىر-بىرىڭدى تۇسىنبەيسىڭدەر؟ مەن كەشە ماماما قاتتى ءسوز ايتىن تاستادىم.
الدابەرگەن. ونىڭ بەكەر بولعان، بالام. ماماڭ ءقازىر ونسىز دا قينالىپ ءجۇر. وڭاي دەيمىسىڭ ايەل ادامعا؟ ول جاماندىققا بارمايدى. نە دە بولسا ۇلكەن ءبىر سەبەبى بار شىعار.
ساپار كىرەدى. كولحوزدان قايتقان بەتى.
ساپار. سالاماتسىڭ با، جەزدە. ا، گۇلجان! سالەم، بويجەتكەن، سالەم!
الدابەرگەن (ەش نارسە سەزدىرگىسى كەلمەي). امان-ساۋ كەلىپ قالدىڭ، ساپار. اۋىل ۇناعان عوي وزىڭە. ءوزىڭ ءبىر ءتۇرلى تۇلەپ قايتىپسىڭ.
ساپار. ۇناعانى راس. بالالىق شاقتىڭ اسەرى سيقىرلى بولا ما، مەن ءۇشىن ايتەۋىر دالا دەگەننىڭ ءبىر كەرەمەتى بار. ءتىپتى ساعىنىپ قالىپپىن. (گۇلجانعا.) بازارلىق اكەلمەدى دەپ وكپەلەمە، بويجەتكەن. سەن ءۇشىن ناعاشىمنىڭ ءبىر تايىنا ەن سالدىم. (الدابەرگەننىڭ جولاۋشى شىققالى تۇرعان ءتۇرىن كورىپ، ءتۇسىنىپ). ا، گۇلىم، مەنىڭ مىنا زاتتارىمدى ۇيگە اپارا قويشى. ۆاننانى دا جاعىپ جىبەرگەيسىڭ. جولدارىڭ ءتىپتى شاڭ ەكەن. (گۇلجان ساپاردىڭ چەمودانى مەن پلاششىن الىپ ىشكە كىرىپ كەتەدى.)
پاۋزا.
جولعا شىعار الدىندا تىزە بۇگەيىك. وتىر، جەزدە.
الدابەرگەن. ەلگە بارىپ، ەسىمدى جيناپ الماسام بولاتىن ەمەس. ايىپقا بۇيىرما، ساپار قاراعىم.
ساپار. اشىلىپ سويلەستىڭدەر مە وزدەرىڭ؟
الدابەرگەن. ءدام-تۇزىمىز جاراسپاعان سوڭ، قۇر ءسوز دانەكەر بولا ما.
ساپار. اي، وسى جىعىلا كەتەتىنىڭىز-اي. وسىنىڭىز عوي ساۋلەنىڭ كوڭىلىن سۋىتىپ جۇرگەن.
الدابەرگەن. جالپاقتاي بەرسەم جاعام عوي دەۋشى ەم. بەدەۋ ىقىلاس كوڭىلدى تويعىزبايدى ەكەن. سوپىڭ ءبارىن تىم كەش ءتۇسىنىپپىن. وزىمنەن باسقا ەشكىمدى ايىپتامايمىن.
ساپار. ءيا... تىم بولماسا ارالارىڭدى اشىپ الماي، د.ءىل وسى ارەكەتىڭىز... بۇل نەعىلعان ءدۇدامال؟
الدابەرگەن. قولىمنان كەلگەنى وسى بولدى. ەندى مەنى توقتاتپاي-اق قوي، ساپار قاراعىم.
رىسكەلدى كىرەدى.
رىسكەلدى. ا، امان-ساۋ كەلىپ قالدىڭ، ساپار.
ساپار. سالاماتسىز با، رىسەكە. وبكوم جاعىنان نە حابارىڭىز بار؟
رىسكەلدى. ساكەڭ مەنى بيۋروعا شاقىرىپ ەدى. سىرداقتان بولدى عوي دەيمىن. كىرگىزبەدى.
ساپار. و دا كىمنىڭ نە ايتارىن ءبىلىپ وتىر عوي.
رىسكەلدى. ە، مەن وندا ايتپاعان ءسوزىمدى باسقا جەردە ايتپايدى عوي دەپ مە ەكەن. جو-و، ايتامىن. ءادىل ءسوزدى ايتپاعاندا، ءجۇدا، نەسىنە ەركەك بوپ ءجۇرمىز.
ساپار. بيۋرونىڭ بەت الىسىن بىلە المادىڭىز با؟
رىسكەلدى. تايپاقوۆ، ءجۇدا، جايراڭ قاعىپ شىقتى. سوعان قاراعاندا بيۋرونىڭ بەت الىسىن ۇناتپادىم.
ساپار. مەن دە ساۋلەگە وڭاي بولماسىن سەزىپ ەدىم. ايتسە دە وسىنداي قيىن كەزدە ءسىزدىڭ كەلگەنىڭىز دۇرىس بولعان. مۇندايدا كىسىنىڭ جالعىز بولعانى جامان.
رىسكەلدى. ە، ساكەڭدى قاراسىز قالدىرىپ... ءبىز دە ەل ەمەسپىز بە...
بۇلاردىڭ ءسوزىن تىڭداپ تۇرعان الدابەرگەن ءبىر باتىل شەشىمگە كەلگەندەي، چەمودانىن الىپ، نىعىز قيمىلمەن قايتادان ىشكە كىرىپ كەتەدى.
ساپار. ماعان ءبىر وي كەلىپ ەدى. ءجۇرىڭىزشى، سونى سىزبەن اقىلداسايىن.
سىرتتان ساۋلە مەن نۇرقاسىم سويلەسە كىرەدى.
نۇرقاسىم. ءسىز رەنجي بەرمەڭىز، ساۋلە.
ساۋلە. سىرداقتىڭ ۇسىنىسى قالاي ءوتىپ كەتتى؟
نۇرقاسىم. ول ءاربىر بولماشى نارسەنىڭ سىرتىنا قىزىل سوزدەن بال جاعىپ بەرەدى. جۇرت بايقاماي جۇتىپ جىبەرەدى. بىلاي شىققاسىن ىشىندە ءپارى جوق ەكەنىن وزدەرى دە تۇسىنەدى.
ساۋلە. Mەن ويىمدى دالەلدەي المادىم.
نۇرقاسىم. مىنەكەي، مۇنىڭ بەكەر. سەنىڭ ءبىر سىلتەگەنىڭنەن قالماسا ول سىرداق بولا ما؟ بۇگىندە جۇرتتىڭ اۋزى بەلگىلى عوي، سوندىقتان دا، مەن كىسىنىڭ سوزىنەن گورى كوزىنە كوبىرەك قادالام. سىرداقتىڭ كوزىنەن ۇرەي كورگەندەي بولدىم. ول تەگىن نارسە ەمەس.
ساۋلە. مەنى جۇباتايىن دەپ تۇرسىز عوي.
نۇرقاسىم. ادامنىڭ ءوز. قاجىرى بولماسا، بىرەۋ ءدىڭ ءسوزىنىڭ مەدەت بولعانىن كورگەنىم جوق. ال، سىرداق بولسا ءتۇبىرىنىڭ بوساپ قالعانىن ءوزى دە سەزەدى... ءبىراق بىلقىلداپ تۇرىپ-اق ءبىراز جەرگە بارعىسى كەلەدى.
ساۋلە. نۇرەكە، ءسىز قالاي ويلايسىز... جاراس... شىنىمەن ءوز ماقالاسىنان بەزگەنى مە؟.. ول مۇمكىن ەمەس قوي، نۇرەكە؟.. (نۇرقاسىم ۇندەمەيدى.) ول وپاسىزدىق قوي.. جوق، جوق... سىرداقتىڭ تاپ وسى ءسوزى جالعان بولار. سەنەيىن دەسەم ءداتىم جەتپەيدى. .
نۇرقاسىم (تومەن قاراپ). سىرداق ۇساق وسەكتىڭ ادامى ەمەس. ال، مەن جۇرەيىن. ساۋلە، سەن دەمال. (شىعادى.)
ساۋلە (جالعىز). ەكى قولىمدى بايلاپ قويعانداي. وھ، دارمەنسىزدىك جامان ەكەن... ءوستىپ، بىرتە-بىرتە جىگەرىمدى كەمىرىپ، ءيىمدى تۇسىرمەك پە؟ ايانىپ قالعان جەرىم جوق ەدى... ەندىگى قالعان از داۋرەنىم كەلدى كوشىرەم دەگەن اۋپىلدەك سياقتى بەكەر الەك، ناتيجەسىز تارتىسپەن وتسە؟.. بەكەر وتكەن ءومىردىڭ وكىنىشى ورتەپ جۇرسە قايتەسىڭ؟.. بەلىڭ تالعاندا دەمەۋ بولار ادامىڭ بولماعانى... اھ، جاراس... جاراس...
ۆەراندادان شىعىپ قاسىنا گۇلجان كەلەدى.
گۇلجان. ماما!..
ساۋلە (ۇيقىدان ويانعانداي). ا؟ سەنبىسىڭ، گۇلجان؟..
گۇلجان. ماما... كىشكەنە قاسىڭا وتىرايىن.
ساۋلە. وتىرا عوي، گۇلىم.
گۇلجان. ماما... مەن... مەن ساعان قاتتى ءسوز ايتتىم.
ساۋلە. ءيا... ءبىراق، سەن دۇرىس ايتتىڭ. جانعا باتاتىن سوزدەن كىسى قاشقانمەن قۇتىلا ما؟ ساعان ءبارىن ءوزىم ايتۋىم كەرەك ەدى.
گۇلجان. جوق، ماما. مەن ارتىڭ ايتتىم. بىلەمىن. سەن قينالىپ ءجۇرسىڭ.
ساۋلە. سەنىمەن ءىسىم بولماي كەتىپتى-اۋ، بالاپانىم، ادامنىڭ سوقىر بولاتىن كەزى بولادى ەكەن... ءيا... سەن ماعان قينالىپ ءجۇرسىڭ دەيسىڭ. راس، اتتەڭ، كىسى بەينەتكە توزەر ەدى، تەك سونىڭ زەينەتىن كورسەڭ...
گۇلجان. سەن باقىتسىزبىسىڭ، ماما؟
ساۋلە. ازاپقا ءتۇسىپ، جانىڭ قينالسا — ول باقىتسىزدىق ەمەس، گۇلىم. ال ءۇمىتىڭ الدانسا، التىن دەگەنىڭ تاس بولىپ شىقسا... ەڭ جامانى سول. ءتۇڭىلۋ جامان...
گۇلجان. ماما، مەن تۇسىنەم. سەن جاقسىسىڭ.
ساۋلە. ماماڭ جاقسى بولا الدى ما، بىلمەيمىن. ءبىراق سەن جاقسى بول. ايەل بولىپ، سىرلاساتىن قۇربىم بولعان جوق ەدى. ەندى سەنىڭ ەسىڭ كىردى. قانا بەر اناڭنىڭ سىرىنا. تەك مەن جاساعان قاتەگە ۇرىنبا. وزىڭە دە... ماعان دا قاتال بول.
ساپار كىرەدى.
ساپار. ماجىلىستەرىڭ ءبىتتى مە، اپكەسى.
ساۋلە. ءوزىڭ امان-ساۋ كەلدىڭ بە؟
ساپار. گۇلجان، سەنى پاپاڭ شاقىرىن جاتىر. (گۇلجان شىعادى.) ال، قالاي بولدى؟
ساۋلە. بولمادى، ساپار. جەڭىلىپ قالدىم.
ساپار. قيىن بولعان ەكەن. ءبىراق كىسىگە بۇ دا ءبىر سىن عوي.
سىرتتان زاتتارىن ارقادان، ايشا كىرەدى.
ايشا. ۋا، بارەكەلدى. تۋرا كەلىپپىن. ساۋلە، امانبىسىڭ؟ ساپار قاينىم دا وسىندا ەكەن عوي. ارتتارىڭنان قۋىپ كەلدىم. قازاقتى جۇماقتىڭ ەسىگىنەن سىعالاتساڭ، تورىنە ءوزى-اق شىعادى دەپ. ەندى مەنەن قۇتىلۋلارىڭ قيىن بولار.
ساۋلە. جاقسى كەلدىڭ، ايشا.
ايشا. اۋىل-ايماق تۇگەل سالەم ايتىپ جاتىر. «ءجۇزى يگىدەن تۇڭىلمە» دەگەن. جاقسى لەبىزىڭنىڭ وزىنە مارقايىن قالدىڭ دەيدى.
ساپار. قىزىل سوزگە ءماز بولىپ وتىر ما، الدە وزدەرىنىڭ دە ءبىر ىستەپ جاتقان قارەكەتى بار ما؟
ايشا. ە، نەگە بولماسىن؟ باسقارما جۇرتپەن ءۇش كۇن اقىلداستى. اسىرەسە، قاتىندار جەپ قويا جازدادى ءوزىن. مالدىڭ تۇياعىنا ەرىپ قاڭعىپ جۇرگەنىمىز جەتتى، بار ەڭبەگىمىزدى ءبىر جۇت جالماپ كەتەدى، ءار جايلاۋعا مىقتى بازا سالىپ بەر دەپ جاستار شىقتى ءبىر جاقتان. (ساۋلەگە.) كوبىنىڭ ايتاتىنى سەنىڭ ءسوزىڭ. ال، قالاي، ءۇي ءىشىڭ امان با؟ ءجۇزىڭ سىنىق قوي؟
ساۋلە. امانشىلىق. ال، ءوزىڭ جاي ءجۇرسىڭ بە، ايشا؟
ايشا. ويبوي، جاي جۇرەتىن ۋاقىت پا بۇگىندە؟ قايىن ءسىڭلىم بار ەدى بوي جەتكەن. سو قۇرعىر قۇتىرىپ كۇيەۋگە تيەم دەپ، سونىڭ جاساۋىنا كەلدىم. ماتا جاعى بار ەكەن. ساماۋىر دا تاپتىم. الگى جىلتىراق كەرەۋەتى قۇرعىرى قولعا تۇسپەدى.
ساۋلە. مەن وبلتورگكە ايتايىن، تاۋىپ بەرەر.
ايشا. جوعا، سەنەن ونى سۇرايىن دەپ كەلگەنىم جوق. اۋرە بولىپ قايتەسىڭ. تەك، وزىڭمەن ءبىر شايدى سوراپتاپ وتىرىپ گاپتى شەرتەيىن دەپ ەدىم عوي.
ساۋلە. وتە جاقسى كەلدىڭ. ۇيگە ءجۇر.
ساپار. مەنى ورتالارىڭا الاسىڭدار ما؟
ايشا. قاينىم-اۋ، قاتىنداردىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ يە بولدى-ساعان؟
ساپار. ايەلدەر وبرازىن ناشار جاسايسىڭ دەپ سوگەدى مەنى. ازعانا كۇن ايەل بولسام با دەپ ەدىم.
ايشا. قۇداي بەرمەگەندى قايتەسىڭ، قاينىم. بىلگەنىڭدى جازا بەرەسىڭ دە.
ايشا مەن ساۋلە ىشكە كىرىپ كەتەدى. ساپار باسىن شايقاپ،
كۇلىپ، بلوكنوتىن سۋىرىپ، ايشانىڭ ءسوزىن ءتۇرتىپ الىپ جاتادى.
كوشە جاقتان بوپەجان مەن قۇدايبەرگەن كەلە جاتادى.
بوپەجان (سويلەي كىرەدى). وسى ۇيگە كۇنىنە ءبىر كەلمەسەڭ اس باتپايتىن بولدى عوي ساعان. تالاعىڭ جابى سىپ قالىپ پا ەدى؟
قۇدايبەرگەن. مەنى ويناپ ءجۇر دەيسىڭ بە؟ شارۋام بولعاسىن كەلەم دە.
بوپەجان. شارۋاڭ بولسا تەز ءبىتىر دە، مەنىمەن بىرگە ءجۇر ۇيگە.
ساپار. سالاماتسىز با، بوپەجان جەڭگەي.
بوپەجان. سالامات بول.
ساپار. نەمەنە، قۇدەكەڭنىڭ اپشىسىن قۋىرىپ كەلە جاتقانىڭىز؟
بوپەجان. «بىرەۋ تويىپ سەكىرەدى، بىرەۋ توڭىپ سەكىرەدى». قالجىڭ كوتەرەر جاعدايىم جوق.
قۇدايبەرگەن. ە، ءبىزدىڭ بوپەش ايتا بەرەدى. ساكەڭ ۇيدە مە؟
ساپار. ۇيدە. ءقازىر شاقىرايىن. (ەسىككە بارىپ داۋىستاپ.) اپكەسى!
قۇدايبەرگەن. اپىراۋ، جان الاسىڭ با؟ ءتىپتى كىسىنى ەسىنەن تاندىرىپ بولدىڭ عوي.
بوپەجان. ءجا، تەزىرەك سويلەس. وسى ءۇيدى كورگىم كەپ تۇرعان جوق.
ىشتەن ساۋلە، رىسكەلدى شىعادى.
قۇدايبەرگەن. ساكە، ماعان ءبىر وي كەلگەنى، سونى سىزبەن اقىلداسايىن دەپ... ماعان الگى قامىس جايىڭدا تاپسىرما بەرىپ ەدىڭىز عوي. ال، ەڭ دۇرىسى — قامىستى گيپسكە قاتىرۋ ەكەن. ءوزىم سىناپ كەردىم. بەرى قاراڭىزشى. تەحنولوگياسى ءتىپتى وڭاي. اعاش-اعاش دەيمىز. سوندا كاركاسقا دا، ءۇيدىڭ توبەسىن جابۋعا دا اعاشتىڭ كەرەگى جوق. دايىن پليتكادان ءبىر ءۇيدى بەس كۇندە قالاپ شىعۋعا بولادى. ءارى ارزان. ءتىپتى عاجاپ دەيمىن. قامىس دەگەنىڭىز بىزدە اعىل-تەگىل دەگەندەي... ال، اقتاتىردا گيپس بار. مىنا قاراڭىزشى. ءتىپتى بار عوي. مىنەكەي، مەن تۇسپالداپ ەسەبىن دە شىعارىپ قويدىم.
ساۋلە. مىناۋ قىزىق يدەيا ەكەن. ەگەر بىلاي بولسا...
بوپەجان (قۇدايبەرگەنگە). نەسىنە ارام تەر بولاسىڭ، سورلى-اۋ؟ سەنى ورنىڭنان الىپ تاستاعان جوق پا؟
قۇدايبەرگەن. ا؟ سونىسى بار ما ەدى؟ ە، ءبىراق ءبارىبىر ىستەلەتىن ءىس بولعاسىن. پايدالى نارسەنى دالاعا تاستايمىز با؟
بوپەجان. ونىڭ ساعان پايداسى جوق، ءبىلدىڭ بە؟ وزگەلەر ءۇشىن وكىرەكتەگەنشە، ءوز قامىڭدى ويلاسايشى. مىنالارعا ەرەمىن دەپ سىرداق ساعان ەندى قىزمەت بەرمەيدى.
قۇدايبەرگەن. ا؟ قىزمەت بەرمەي مە؟ ەندەشە قىزمەتىنە كەك تىگىلسىن.
ساپار. جەڭگەسى، اقىر زاماندى توندىرە بەرمەڭىز. قۇدەكەڭ جەردە قالاتىن كىسى ەمەس.
بوپەجان. سىركەم سۋ كوتەرمەي تۇرعاندا قانجىعالاسپاشى، شىراعىم.
قۇدايبەرگەن. سەن ءوزىڭ ءتىپتى... مەن ينجەنەرمىن. بىلەكتى سىبانىپ ءۇي سالام. و نەسى-ا؟!
بوپەجان. ءپالى! مىنا مىرىق نە دەيدى؟ سورلى-اۋ، سۇيرەپ شىعارعان توبەمنەن دومالاپ كەتتىڭ عوي. ەندى قايتەيىن؟
قۇدايبەرگەن (دىرىلدەپ). ءوزىڭ نەمەنە؟ كىسىنى ءتىپتى اياق استى دەگەندەي... ابدەن ءوزىڭ باسىنىپ بولدىڭ عوي. ءتىپتى بار عوي ىرىق بەرمەيدى. مەن ساعان نوقتالى ەسەكپىن بە؟!
بوپەجان. ەندى نەمەنەسىڭ؟ و، سورلى!..
قۇدايبەرگەن (قالتىراپ بوپەجانعا تونە بەرەدى). جەتتى ەندى، جوعال!.. ۋا، جوعال!
بوپەجان قۇدايبەرگەننىڭ وقىس مىنەزىنەن شوشىپ، شەگىنشەكتەپ بارىپ، شىعىپ كەتەدى.
ساۋلە. كوڭىلىڭىزدى باسىڭىزشى، قۇدەكە. سابىر ەتىڭىزشى.
قۇدايبەرگەن. جوعا، ءتىپتى، كىسىنى مايلىق ورامال قۇساتىپ بار عوي... جەتتى ەندى...
ساپار (ستاكانمەن سۋ ۇسىنىپ). سۋ ءىشىڭىز، قۇدەكە.
قۇدايبەرگەن. راحمەت. قولى قالتىراپ سۋ ىشەدى.) ۋھ، جەلكەمنەن ءزىل قارا تاس تۇسكەندەي بولدى عوي... (ەسىن جيىپ). سىزدەر عافۋ ەتىڭىزدەر. مەن كىشكەنە بىلاي...
رىسكەلدى. ءجۇدا، وقاسى جوق.
ساپار. ءسىز كىشكەنە ەمەس، ءىرى كەتتىڭىز، قۇدەكە.
قۇدايبەرگەن. سىزدەر ەندى... عافۋ ەتىڭىزدەر. Mەن ايتايىن دەگەنىم، الگى گيپسكە قاتىرعان قامىس بار عوي، ناعىز راقاتى سول ەكەن.
ساۋلە. ول ءجونىن سويلەسەرمىز، قۇدەكە. ءبىراق، ماسەلە باسقادا بولىپ تۇر-اۋ.
رىسكەلدى. ءسىز، ءجۇدا، رەنجىمەڭىز. ءبىز دە ەلمىز عوي. ءبىر امالىن تابارمىز.
ساۋلە. سول امالى عوي، مەنى دە قيناپ تۇرعانى. جىگەرىڭدى قۇم قىلعان جامان ەكەن. شاپقاندا بايدىڭ ۇلىسىڭ، توقتاعاندا ەسىڭە تۇسەر... مەن وسى ءىستىڭ بار اۋىرتپالىعىن ەندى سەزىپ تۇرمىن.
ساۋلە اۋىر ويمەن قورانىڭ ءتۇپ جاعىنا قاراي كەتەدى.
ساپار. رىسەكە، ءسىز سوعىستا بولدىڭىز. اسكەر جەڭىلىپ، شەگىنگەندە نە ىستەۋشى ەدى؟
رىسكەلدى. الدىمەن بىتىراپ كەتكەن سولداتتارىن جيناپ الادى.
ساپار. ەندەشە ءوزى بولىمىنەن نالىپ قويىپ، ورمان ىشىندە اداسىپ جۇرگەن ءبىر سولداتتى قوسىپ الىڭىز.
رىسكەلدى. ول كىم؟
ساپار. مەن.
رىسكەلدى. سەندەي سولداتتان، ءجۇدا، قاشپايمىز. ەندەشە بىرگە بول.
ساپار. مەن قارۋسىز قۇر قول كەلگەنىم جوق. قاشان جۇرت ءيىس-قوڭىستان قۇتىلعانىنا گازەت بەتىنەن تۇسپەيمىن. ايقاي سالامىن. ءوز ءسوزىم وتپەسە، ءسوزى وتەتىن كولحوزشىلارعا جازدىرام.
رىسكەلدى. مىنە، ءجۇدا تابىلعان اقىل. جازامىز. باسقالارى دا جازسىن.
ساپار. مەن ماقالانىڭ نۇسقاسىن جازىپ تا قويدىم. قۇدەكە، رىسەكە، وزدەرىڭىز وقىپ شىعىپ، ماقۇل دەسەڭىزدەر قول قويساڭىزدار قايتەدى؟ ۇشەۋمىزدىڭ اتىمىزدان كەتسىن. ءبىرىڭ كولحوز پرەدسەداتەلى، ءبىرىڭ مامان.
رىسكەلدى. بەت الىسىڭ دۇرىس، ساپار. Mەن، ءجۇدا، وقىماي-اق قول قويام.
قۇدايبەرگەن. مەن دە قارسى ەمەسپىن.
ساپار. ايتپاقشى، ايشا جەڭگەيگە دە قول قويعىزۋ كەرەك.
قۇدايبەرگەن. الدىمەن وزىنەن سۇراماساق...
ساپار. وسى ماقالانىڭ تۇزدىعى ايشانىڭ سوزدەرى. ونى تاستاپ كەتسەك قيانات بولادى. ەندى تەك ماقالانى توپەي بەرەم.
رىسكەلدى. ونىڭ جاقسى-اۋ، ساپار. ءبىراق رومان جازۋدى، ءجۇدا، ۇمىتىپ كەتىپ جۇرمە.
ساپار. كىسى ۇياتتى ءبىلۋ كەرەك، رىسەكە. قاعازدى بوس شيمايلاعانشا، مەنىڭ دە پايدالى جۇمىس ىستەيتىن كەزىم جەتتى. سەندەر بايقادىڭدار ما، بىلمەيمىن، مەنىڭ ءبىر اڭعارعانىم بار. سىرداق سياقتىلار ءۇشىن اكىمشىلىك دەرت ەكەن. قارا جۇمىس اۋىر بولسا ءالىم كەلمەيدى دەپ ايتادى عوي، ال باسشىلىقتا وتىرعان كەيبىرەۋلەردىڭ ءالىم كەلمەيدى دەپ ايتقانىن ەستىگەم جوق. قايتا تاس كەنەدەي جابىسىن ايرىلمايتىنىن قايتەرسىڭ. ولاردىڭ تراگەدياسى سول — وندايلار ازعانتاي مانساپ ءۇشىن كوپتىڭ ىسىنە كەدەرگى بولىپ وتىرعانىن ويلامايدى. وپ-وڭاي سىلىپ تا تاستاي المايسىڭ مۇندايلاردى. ەرىنبەي-جالىقپاي الىسۋ كەرەك.
رىسكەلدى. ءجۇدا، دۇرىس ايتاسىڭ. بالاپان باسقان تاۋىق سياقتى وتىرعان ورنىن قورعاشتاپ بولادى.
ساپار. ال، ۇيگە جۇرىڭدەر. مەنىڭ جازعانىمدى اقىلداسايىق.
ءبارى ۇيگە كىرەدى. كوشەدەن جاراس كىرەدى. ۇيگە كىرە الماي كىدىرىپ قالادى.
قورانىڭ ءتۇپ جاعىنان ساۋلە شىعادى.
ساۋلە. جاراس!..
جاراس. ساۋلەش!..
ساۋلە. توقتا... جاراس... سىرداقتىڭ ايتقانى راس پا؟
جاراس. مەن سەنىڭ جايىڭدى ويلادىم، ساۋلەش. ءبارىبىر سىرداق ساعان بوي بەرمەيدى. سەنىڭ ازاپقا تۇسكەنىڭ، جاپا شەككەنىڭ ماعان وڭاي دەيمىسىڭ! جالعىزدىق زارىن مەن دە كوپ تارتقام. ءۇمىتىمىز الدا، قىز-بوزبالا ەمەسپىز. ءوزىڭ تۋرالى، ءوز باقىتىڭ تۋرالى دا ءبىر ويلاسايشى. مەنىڭ دە ەلدەن، جۇرتتان بەزىپ، قۋ دالادا سارىلعانىم جەتتى.
ساۋلە. Heگe سارىلاسىڭ؟ سەن ۇلكەن ءىس باستادىڭ عوي. ءوز ەڭبەگىڭدى تاستاپ قايدا باراسىڭ؟ ويلاشى... اكادەميانىڭ قىزمەتى قاشپاس.
جاراس. اكادەميانىڭ قىزمەتى قاشپاس دەيسىڭ! Mەن ۇلكەندەردىڭ الدىندا قۇرداي جورعالاپ ءجۇرىپ كوتەرىلگىم كەلگەن جوق. ءوز ەڭبەگىممەن جەتكىم كەلەدى. بەس جىل دۇنيە قىزىعىنان بەزىپ، سارىلىپ كۇتتىم وسى كەزەڭدى. ءوز ەڭبەگىممەن، ماڭداي تەرىممەن جەتتىم.
ساۋلە. جاراس! سەن كەۋىپ قالعان قۋ دالاعا تىپىرشىعان تىرشىلىك اكەلىپ ەدىڭ عوي؟! ءار وسىمدىكتىڭ تامىرىندا لۇپىلدەپ اققان قانىن، تىنىسىن تىڭداعان جوق پا ەدىڭ؟ ءوزىڭنىڭ نارەستەدەي كۇتكەن ۇمىتىڭە وپاسىزدىڭ قوي بۇل. ويلاشى ءوزىڭ!
جاراس. كوپ ويلانعانمىن. مەن دە پەرىشتە ەمەس، اداممىن. ءوز مىندەتىمدى وتەدىم. سىرداق مەنىمەن ءبىر ەمەس، ەكى سويلەستى. بەت الىسى جامان. الدى-ارتىڭدى وران العان ءتۇرى بار. ەگەر قولىمىزدان كەلەتىن ءىس بولسا — كىسى توزەر ەدى. ال قالعان داۋرەنىمىزدى ناتيجەسىز تارتىس، بەكەر الەككە سالعانمەن نە تابامىز؟ ءبارىبىر سىرداق ساعان كۇن كورسەتپەيدى. ءبىزدىڭ ءوز قىزىعىمىز بار ەمەس پە؟
ساۋلە. نە دەپ تۇرسىڭ، جاراس؟ (پاۋزا.) سەن... سەن سىرداقتان قورىققاننان ساۋمىسىڭ؟.. Ah.. ينستيتۋتقا جىبەرتكىزبەيدى دەپ قورىققان ەكەنسىڭ عوي... سول شىنىڭدى بۇرىن نەگە ايتپادىڭ...
جاراس. ساۋلەش...
ساۋلە. ءبىرىڭدى ىقتىرىپ، ءبىرىڭدى بۇقتىرىپ كۇن كورەدى عوي سىرداقتار.
جاراس. ساۋلەش، جازىقسىز جازعىرىپ تۇرسىڭ عوي مەنى.
ساۋلە. جالعان ايتىپ تۇرسىڭ، جاراس. جالعان... ەر دەسەم، ازامات دەسەم... بار بولدىعىڭ وسى-اق پا ەدى.
جاراس. ساۋلە، سونشاما، كوڭىل قالار قاتتى ءسوز ايتاسىڭ... مەنىڭ بار ارمانىم، ادال نيەتىم ءوزىڭ ەمەس پە ەدىڭ؟..
ساۋلە. ارمانىڭ... ىزدەگەنىڭ ۇلكەن نارسە كورىنبەيدى. قينالما. تابارسىڭ... قوش بولىڭىز. (جاراس شىعادى. ساۋلە اۋىر ويدا.) جار تاپتىم... سەرىك تاپتىم دەپ ەدىم... اھ... باقىت اڭساعان كوڭىلىم ەكەن عوي، جوقتى بار قىلعان.
ساۋلە جالعىز. قاتتى كۇيزەلىس ۇستىندە تۇر. سىرداق سىرتتا ءوتىپ بارا جاتىپ، ساۋلەنى كورىپ ىشكە كىرەدى.
سىرداق. ىم... ھم... ويلانىپ قالىپسىز عوي. ءيا، ءيا ويلى ادامعا ويلاناتىن جاعداي بولدى. (ساۋلە مەڭ-زەڭ، سىرداققا ءبىرتۇرلى سۋلىق قارادى.) ۇنجىرعاڭىز ءتۇسىپ كەتىپتى. مۇقالىپ قالعانسىز با، قالاي؟
ساۋلە. تابالاپ تۇرسىز با؟
سىرداق. جوق. قايتا مەن سىزگە جاقسىلىق حابار ايتقالى تۇرمىن. جاڭا بيۋرودان كەيىن الماتىمەن سويلەستىم. شەشىپ ايتقان جوق، ءبىراق ءسىز كەلىسىم بەرسەڭىز ءبىر ورايى بولاتىن سياقتى. جالپى باسقا جاڭقا سۇرانعانىڭىز اقىل بولار.
ساۋلە. مەنەن قۇتىلعىڭىز كەلەدى عوي.
سىرداق. بۇل جەردە قىزمەت ىستەۋىڭىزدىڭ قيىن بولاتىنىنا ەندى كوزىڭىز جەتكەن شىعار. ەكەۋمىز ءبىر وبلىستا سىيىسىپ قىزمەت ىستەسە المايمىز.
ساۋلە. مەن بۇل جەردەن ەشقايدا كەتە المايمىن.
سىرداق. بۇل نەتكەن قيقارلىق. داۋ-تالاسىمىز تىنعان جوق پا؟
ساۋلە. جوق... تىنعان جوق. ءسىز تىندىرا المادىڭىز. ونى ءىشىڭىز ءبىلىپ تۇر. قوقان-لوقىدان باسقا دارۋىڭىز تاۋسىلىن كەلەدى. قولىڭىزدان كەلسە، اتتەڭ مەنى سىندىرىپ-اق جىبەرەر ەدىڭىز... تايسالار، جولىنان تايار دەپ ويلايسىز با؟! جوق! مەنىڭ ەندى باسقا الاڭىم دالعان جوق. ال، ءوز باسىما كوپ نارسەنىڭ كەرەگى دە جوق. ىقتىرا المايسىز، سىردەكە. ويتكەنى تالاس ەكەۋمىزدىكى عانا ەمەس. شىن كۇرەس ەندى باستالدى. ءسىز تۇرعاندا مەنىڭ بۇل جەردەن كەتۋگە حاقىم جوق.
You Might Also Like
-
قازاق پوەزياسىنا وزىندىك جاڭا لەپ اكەلگەن اقىننىڭ ءبىرى – ورازاقىن اسقار. ول جاڭا تاقىرىپپەن قاتار، كۇللى قازاق حالقىنا وي سالارلىق تاماشا تۋىندىلارىن جازدى. سونىڭ ءبىرى – «شەتتە ءجۇ...
