InfoHub Logo

ەرتەدە ءبىر قويشى قويىن جايىپ كەلە جاتىپ قۋ مەديەن دالادان قاي مەزگىل ەكەنى بەلگىسىز قۋارىپ قالعان ادام باس سۇيەگىن تاۋىپ الادى. بۇل باس سۇيەكتىڭ ادەتتەگى ادامنىڭ باسىنان ءارى ۇلكەن، ءارى وزگەشە ەكەنىن بايقاپ، قولىنداعى قۇرىعىمەن ارى-بەرى اۋناتىپ قارايدى دا وندا عاجايىپ جازۋلاردىڭ بار ەكەنىن كورەدى.

باستىڭ سول شەكەسىنە «اۋىزبەن تاتساڭ اۋىزدان تۋىلامىن»، ماڭدايىنا «ۇلى جوققا ۇل بولامىن»، وڭ شەكەسىنە «قىرىق ەكى ادامنىڭ باسىن الىپ حان بولامىن» دەپ جازىلىپتى. قويشىعا وي ءتۇسىپ، مۇنىڭ ءۇش ءتۇرلى اۋليەلىگىن كورەيىن دەيدى دە قۋارعان باستى ورتەپ، كۇلىن بەلىندەگى كىسەسىنە وراپ سالىپ الادى. ەشكىمگە بىلدىرمەيدى. ءبىر كۇنى قويشى كۇل سالىنعان كىسەسىن الدىنا قويىپ «اۋزىمەن تاتقانعا اۋزىمەن تۋىلعانىڭ قانە؟ ۇلى جوققا ۇل بولعانىڭ قانە؟ ءتاجى كيىپ، تاققا وتىرىپ، حان بولعانىڭ قانە؟» دەپ وزىنە-وزى سويلەپ وتىرادى. مۇنى قاسىنا كەلگەن ون بەس جاسار قىزى ەستىپ:

— اكە، ءوزىڭىز جالعىزدان-جالعىز كۇبىرلەپ وتىرسىز عوي، كىسەڭىزدەگى بۇل نە زات؟ — دەپ سۇرايدى.

— بالام، بۇل ءبىر ۋلى زات. ءدامىن تاتىپ كورۋشى بولما! — دەيدى اكەسى. ەرتەڭىندە قىز: «مەن اكەمنىڭ جالعىزى بولسام دا سىرىن مەنەن جاسىرادى، مۇنىڭ قانداي قۇپيالىعى بار ەكەن، نە بولسام دا كىسەسىندەگى كۇلدەن اۋىز ءتيىپ كورەيىن»، — دەگەن ويمەن تۇيىنشەكتەۋلى كۇلدى شەشىپ، سۇق ساۋساعىن باتىرىپ، ءدامىن تاتىپ كورەدى. وسى كەزدە قىزدىڭ ونە بويى شىمىرلاپ، جۇيە-جۇيەسى بوساپ، قايتا-قايتا تۇشكىرىپ، رۋحىندا ءلاززات سەزىم پايدا بولىپ، تۇڭعىش رەت ماحابباتتىڭ جان راحاتىنا كەنەلەدى. از ۋاقىتتان كەيىن كوكىرەك ءشولى باسىلعانداي جان دۇنيەسى تويات تابادى. كوپ وتپەي قىزدىڭ دەنەسى اۋىرلاپ، دەل-سال كۇيگە تۇسەدى دە جۇكتى بولعاندىعىنىڭ بەينەسى بايقالادى. قىزدىڭ شەشەسى مۇنى سەزىپ، «بۇل قالاي بولعانى؟» دەپ ءبىر وڭاشادا بۇل سىرىن ەرىنە ايتادى. قىزدىڭ اكەسى ويلانىپ وتىرىپ ايەلىنە :

— مەنىڭ كىسەمدە عاجايىپ ءبىر سۇيەكتىڭ ك ۇلى بار ەدى. قايسى كۇنى «بۇل نە نارسە؟» دەپ قىزىم سۇراعاندا ناق سىردى ايتپاعان ەدىم، ءاسىلى سول كۇلدەن تاتىپ قويدى ما ەكەن، قىزىمنان سول سىردى سۇراپ، ۇعىسشى؟! — دەيدى. شەشەسى قىزىنان سۇراعاندا ءدال اكەسىنىڭ ويلاعانىنداي بولىپ شىعادى. قىز كىسەدەگى كۇلدەن ءبىراز ۇرلاپ تاتىپ كورگەنىن، سونان كەيىن وسىنداي جاعدايعا تاپ بولعانىن ۇرەيلەنە تۇرىپ ايتادى. قىزدىڭ شەشەسى جاعداي ناق ءوزىنىڭ بولعانىنداي ەكەنىن ەرىنە مالىمدەيدى. ناق سىردى ءوزى عانا بىلەتىن قويشى ءبىر كەدەيدىڭ ءسالىم دەگەن بالاسىن شاقىرتىپ الادى دا، بىلاي دەيدى:

— شىراعىم، سەن ماعان بالا بول! قىزىمدى ساعان قالىڭسىز بەرەيىن. ءبىراق ءبىر شارتىم بار. بولاشاق نارەستە اۋىزدان تۋادى. تۋعان بالانى ءوزىم الامىن. ەكەۋىڭە ەلۋ باس ءىرى قارا، بەس ءجۇز باس قوي، باسىڭا وتاۋ كوتەرەمىن. بۇل قۇپيالىقتى باسقا جان بالاسى بىلمەيتىن بولسىن! — دەيدى. وسى شارت بويىنشا قىز سالىمگە نەكەلەنەدى. اي-كۇنى تولىپ ۋاقىتى جەتكەندە قىز بوسانادى، ۇل تابادى. نارەستەنى ايەلىنىڭ باۋىرىنا سالعان قويشى «بايبىشەم بوساندى!» دەپ جوعارعى ەلگە كوك بيە، تومەنگى ەلگە توبەل بيە، اينالاسىنداعى ەلگە الا بيە سويىپ، وتىز كۇن شىلدەحانا جاساپ، توي-دۋمان كورسەتەدى. بالا كۇن سايىن تولىپ، اي سايىن وسەدى. سىمباتتى بولىپ تولىسا بەرەدى. جەتى جاسقا كەلگەندە قويشى بالاسىن موللاعا وقۋعا بەرەدى. ون بەس جاسقا كەلگەنشە قىرىق موللادان وقىپ، ولاردىڭ بارىنەن بىلگىر، دانىشپان بولىپ شىعادى. بالا وقۋىن ءبىتىرىپ، ۇيىنە قايتىپ كەلەدى. اكەسىنە سەرىك بولىپ، كۇندەلىكتى شارۋاشىلىعىمەن شۇعىلدانادى. ءبىر كۇنى قوي باعىپ كەلۋگە، اكەسىنەن رۇقسات العان بالا قويىن ايداپ كەلە جاتسا، قارسى الدىنان ۇرەيى قاشقان ءبىر ايەل كەزىگەدى. ەكى قولىنا ۇستاعان ەكى قازى بار ەكەن.

— شەشەي، قايدا باراسىز؟ نەگە مۇنشا ساسقالاقتاپ كەلەسىز؟ — دەپ ءجون سۇرايدى. ايەل:

— بالام، تۇندە ءبىر جامان ءتۇس كوردىم. تۇسىمدە ءۇيىمنىڭ وڭ جاق بوساعاسى ورتەنىپ جاتىر ەكەن، سودان شوشىنىپ ۇيدەن شىقتىم دا وسى حاندىقتاعى قىرىق موللاعا بارىپ ءتۇسىمدى جورىتايىن، ءتۇس ساداقاسىنا مىنا ەكى قازدى بەرەيىن دەپ بارامىن، — دەيدى.

— شەشەي، قايتارىڭىزدا ءتۇسىڭىزدىڭ جورۋىن ماعان ايتا كەتىڭىز، — دەيدى بالا. ايەل موللالارعا بارىپ ءتۇسىن جورىتسا، موللالار:

— وتىرعان ۇيىڭنەن قاش، ايتپەسە پالەگە دۋشار بولاسىڭ، — دەپتى. قايتقان جولىندا ايەل ءتۇسىنىڭ جورۋىن بالاعا ايتادى. بالا الگى ايەلگە كومەكتەسىپ، ءۇيىن باسقا جاققا كوشىرىسەدى. ارتىنان قايتا كەلىپ، ايەلدىڭ كوشكەن جۇرتىنداعى بوساعاسىن قازىپ، ات باسىنداي التىندى تاۋىپ الادى دا، ورنىنا تاس سالىپ كومىپ تاستايدى. التىندى ەشكىمگە بىلدىرمەي اكەسىنە اكەلىپ بەرەدى دە:

— اكە مەنى تاعى وقىتامىز، — دەپ قىرىق موللا ادام جىبەرەدى. ءسىز بەرمەيمىن دەسەڭىز دە تارتىپ اكەتەدى، — دەيدى بالا. ايتقانداي-اق ءبىر كەزدە ءبىر نەشە موللا كەلەدى دە، قويشىعا «بالاڭ جالعاستى وقىپ، تاربيەلەنسىن» دەپ قولقا سالادى. سول كەزدە قويشى:

— بۇل بالا جالعىزىم ەدى. ەندى وقىتا المايمىن، — دەيدى. ءبىراق موللالار قويشىنىڭ ەركى الدىنا قويماي بالانى تارتىپ اكەتەدى. قىرىق موللا بالانى جان-جاققا سۇراققا تارتىپ «التىندى تاباسىڭ!» دەپ القىمعا الادى. بالا «كورمەدىم، المادىم» — دەپ مويىندامايدى. موللالار «التىندى تاپپاساڭ ولتىرەمىز» دەپ تاقىمىنا بۇراۋ سالىپ، شەكەسىنە اسىق قىزدىرىپ باسادى، بالا سوندا دا شىن سىرىن ايتپايدى. بالا وسىنداي قيناۋ كورىپ جاتقاندا سول ەلدىڭ حانى ءبىر ءتۇس كورەدى. حان تۇسىندە ءبىر وزەننەن وتەيىن دەپ بارسا، قىرىق شاباق بالىق اتىنىڭ اياعىنا جارماسىپ، تىستەلەپ، اتى ۇركىپ، جىعىپ كەتە جازدايدى. حان وزەننىڭ ورتاسىنا بارعاندا ءبىر قارا جىلان، ءبىر سارى جىلان الدىنان شىعىپ، حاندى شاعۋعا ۇمتىلادى. ولاردان دا زورعا قۇتىلىپ، وزەننەن ءوتىپ، جاعاداعى جاسىل شالعىن، ميۋالى باۋ-باقشاعا كەزىگىپ، سايران قۇرىپ جۇرەدى. ۇيقىدان ويانعان حان بۇل نەندەي ءتۇس ەكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن شاھارىنداعى قىرىق موللانى شاقىرتىپ، جورىتادى. ءبىراق موللالار ءتۇستى قالاي جورۋدىڭ بابىن تاپپاي، وتىرىپ قالادى. سوندا حان اشۋلانىپ:

— ءۇش كۇننىڭ ىشىندە ءتۇستىڭ جورۋىن ايتاسىڭدار. ايتا الماساڭدار باستارىڭدى الامىن! — دەپ ءامىر ەتەدى. ساسقالاقتاعان موللالار كىتاپتارىن قانشا وقىسا دا، ءتۇستىڭ جورۋىن تابا الماي، ءوزارا اقىل قۇرىپ، «بالاعا جورىتىپ، سونان سوڭ ولتىرەيىك» دەگەن بايلامعا كەلەدى. ءتۇستى بالاعا ايتىپ:

— سەنى وسىنىڭ جورۋىن ايتساڭ قويا بەرەمىز، — دەيدى. بالا:

— ءتۇستىڭ جورۋىن حاننىڭ الدىنا بارىپ ءبىراق ايتامىن، — دەيدى. ءتۇستىڭ جورۋى تابىلسا، حاننان مول سىيلىق الامىز دەپ دامەلەنگەن موللالار بالانى حاننىڭ الدىنا اپارىپ:

— الديار، حانەكە، مىنا بالا ءبىزدىڭ بارىمىزدەن وقىعان ەدى. ءبىزدىڭ بىلەتىنىمىزدەن دە مولىراق بىلەدى. ءبىز جوري المادىق، جانىمىزدى قيا كورىڭىز؟! — دەپ قۇلدىق ۇرا جالىنادى.

— ال، قانەكەي، ءتۇسىمدى جورى! — دەيدى حان بالاعا.

— مىنا وتىرعان قىرىق موللادان باسقا حانىمىڭىزبەن سارى قۇلىڭىزدى دا وسى اراعا شاقىرىڭىز. ءتۇستىڭ جورۋىن ونان سوڭ ءبىراق ايتامىن، — دەيدى. حان حانىمى مەن سارى قۇلىن دەرەۋ شاقىرتىپ الادى. وسىدان كەيىن بالا ءتۇستى بىلايشا جوريدى:

— تاقسىر، حانەكە، ءسىز سۋعا العاش بارعانداعى قىرىق شاباق بالىق — مىنا وتىرعان قىرىق موللا، بۇلار ءسىز تەز ولسە كوپتەگەن قايىر-ساقابات الىپ، قازاڭىزدان يگىلىكتەنسەك دەپ، اراندارىن اش قاسقىرداي اشىپ ءجۇر ەكەن. ال، سۋ ورتاسىنا بارعانىڭىزدا ءسىزدى شاعۋعا ۇمتىلعان سارى جىلان مەن قارا جىلان اناۋ حانىمىڭىزبەن قۇلىڭىز. ولار ءوزارا كوڭىل قوسىپتى. تاقسىر، سىزگە قاستاندىق جاساپ ءولتىرىپ، انا قۇل حانىمىڭىزدى الىپ، حان بولماقشى ەكەن.

بالانىڭ جورۋىن ەستىگەن حان قاھارىن توگە: «مىنانىڭ ايتقانى راس پا؟»، — دەپ وتىرعانداردان سۇرايدى. حاننىڭ قاھارىنا شىداماعان حانىم، سارى قۇل، قىرىق موللا «پەندەشىلىك ىستەپ، كۇناعا باتتىق. قىلمىسىمىزدى كەشىرە كورىڭىز!» دەپ ۇلارداي شۋلايدى. بۇل سۇمدىققا جانى توزبەگەن حان دەرەۋ بۇيرىق بەرىپ، حانىم مەن قۇلدىڭ، قىرىق موللانىڭ باسىن تۇگەل الدىرىپ تاستايدى. حان تاعىن بالاعا بەرەدى دە ءوزى ءۋازىر بولادى. بالا تاپقىرلىعىمەن وسىلايشا مۇراتىنا جەتەدى.

---