م. راۆەلدىڭ شىعارماشىلىعى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «م. راۆەلدىڭ شىعارماشىلىعى»
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىگى: «يمپرەسسيونيزم» اعىمىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە جانە يمپرەسسيونيزم كوركەم سۋرەتپەن مۋزىكادا ەرەكشەلىكتەرىن قاراستىرۋ، م. راۆەلدىڭ شىعارماشىلىعىن يمپرەسسيونيزم اعىمىندا قاراستىرۋ.
ءا) تاربيەلىلىگى: ەۋروپا كومپوزيتورلارىنىڭ شىعارماشىلىعى ارقىلى مۋزىكاعا باۋلۋ، يمپرەسسيونيزم اعىمىنا قىزىعۋشىلىق ارتتىرۋ.
ب) دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ سوزدىك قورىن بايىتۋ، اناليتيكالىق قابىلەتتەرىن جانە قيسىندى ويلاۋدى دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ەمەس
ساباقتىڭ ءتيپى: ءبىلىمدى بەكىتۋ
ساباقتىڭ ءادىسى:
1. ستو – «ميعا شابۋىل».
2. «بولجاۋ»، «توپتاستىرۋ» ستراتەگيالارى.
3. ءداستۇرلى ءتۇسىندىرۋ ءادىسى.
4. بەينە ماتەريال.
5. «اۋىستىرماق» ويىنى.
6. ۆيكتورينا.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، مۋزىكا تەورياسى، شەتەل تاريحى، بەينەلەۋ ونەرى، ورىس ءتىلى.
كورنەكىلىك قۇرالدار: بەينە ماتەريال، مۋلتيمەديالىق پرەزەنتاسيا، نوتالىق تاقتا، نوۋتبۋك، مۋلتيمەديا پروەكتور.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
2. 2 وتكەن تاقىرىپتى بەكىتۋ بارىسىندا: ستو – «ميعا شابۋىل»، يمپرەسسيونيزم اعىمىنا «بولجاۋ»، «توپتاستىرۋ» ستراتەگيالارىن كەلتىرۋ.
3. جاڭا ءبىلىم حابارلاۋ.
3. 3 م. راۆەلدىڭ ءومىر جولى مەن شىعارماشىلىعىنا شولۋ. ستو – «كينوستۋديا» بەينە ماتەريال كورسەتۋ.
4. جاڭا ءبىلىمدى بەكىتۋ.
4. 4 م. راۆەلدىڭ شىعارماشىلىعى جونىندە تۇسىنىك الۋ.
«اۋىستىرماق» ويىنىن جۇرگىزۋ. مۋزىكالىق ۆيكتورينا – قويىلعان ۇزىندىلەردى جىلدام انىقتاۋ.
5. باعالاۋ.
5. 5 وقۋشىلاردىڭ ساباق بارىسىنداعى جەكە جانە توپتىق جۇمىستارىن تەكسەرۋ جانە باعالاۋ.
6. ءۇي تاپسىرماسى.
7. رەفلەكسيا.
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارىپ، دايىندىعىن انىقتاۋ، ءتىزىم بويىنشا تۇگەندەۋ.
2. ۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ. وتكەن تاقىرىپتى بەكىتۋ بارىسىندا: ستو – «ميعا شابۋىل»، «بولجاۋ»، «توپتاستىرۋ» ستراتەگياسى.
ف. شوپەننىڭ نوكتيۋرن №4 (F - dur). ور. 15/1 شىعارماسىن تىڭداۋ.
ۇ: - بۇگىن ساباعىمىزدى قاي كومپوزيتوردىڭ شىعارماسىمەن اشتىق؟ بۇل كومپوزيتور قاي عاسىردا جانە قاي اعىمدا ءومىر ءسۇردى؟
و: - فرەدەريك شوپەن.
ۇ: - وسى ف. شوپەننىڭ ەسىمى قاي قالالارمەن بايلانىستى؟
و: - ول پولشادا تۋىلعانىمەن، ءومىرىنىڭ ەكىنشى جارتى جىلدىعى فرانسيادا ءوتتى جانە سوندا ومىردەن وزدى.
ۇ: - يا، سول فرانسيا ەلىنە مەن سىزدەرمەن بۇگىن نازار اۋدارۋىڭىزدى سۇرايمىن. ساباق بارىسىندا ءبىز XIX ع سوڭىنا اۋىسايىق جانە دە ءبىز بىلەتىندەي بۇل فرانسيا الەمگە كوپتەگەن مادەنيەت قايراتكەرلەرىن، سونىمەن قاتار، ءوزىنىڭ ەرەكشە ونەرىنىڭ اسەرىن اشتى. (سلايد №1).
فرانسيا ەلىنەن شىققان قاي كومپوزيتورلاردى تانيمىز؟
و: - شارل گۋنو، جورج بيزە، گەكتور بەرليوز، فريدەريك شوپەن.
ۇ: - بارلىق سۋرەتشىلەر XIX ع دەيىن جانە XIX ع ءبىرىنشى جارتى جىلدىعىندا، ءار ءتۇرلى مەكتەپتەردىڭ تۇلەكتەرى بولعانىمەن، ءبارىنىڭ ءبىر ورتاق ەرەكشەلىكتەرى بار ەدى؛ ولار ءوز سۇرەتتەرىن شەبەرحانانىڭ ىشىنەن شىقپاي، بەيتاراپتى جارىقتا، سۇر - قوڭىر ءتۇستى كەڭىنەن قولداناتىن ەدى. (سلايد 2 - 7).
ۇ: - 60 - شى جىلدارى عىلىمي جولدارىنىڭ ارقاسىندا، فوتواپپارات، سىقپالى مايلى بوياۋلار شىعارىلا باستادى. وسىنىڭ ارقاسىندا جاس سۋرەتشىلەردىڭ (كلود مونە، ۆينسەنت ۆان گوگ، پابلو پيكاسسو، ەدۋارد مانە جانە باسقالارى) جاڭا توبى پايدا بولدى. ولار شەبەرحانانىڭ ىشىندە ەمەس، پلەنەردە، ياعني اشىق اۋادا جۇمىس جاساۋدى ۇيعاردى. پلەنەريزم سۋرەتشىلەردىڭ نەگىزگى ەستەتيكاسى بوپ سانالدى، ولارعا جارىق پەن اۋا قىزىعۋشىلىق تانىتتى. (سلايد 8).
1874 ج سۋرەتشىلەر وزدەرىنىڭ العاشقى توپتىق كورمەدە، ولاردىڭ مۇنداي سالعان سۋرەتتەرى باسقالارعا ەرسىز جات بوپ كورىندى. اسىرەسە، مۇندا كلود مونەنىڭ «اسەر. كۇننىڭ شىعۋى» اتتى سۋرەتىنە قاراپ، ال «اسەر» فرانسۋز سوزىنەن اۋدارعاندا «impression» دەگەن ماعىنادان، سىنشى لۋي لەرۋا ازىلدەپ سولاي اتاعانىمەن، مۇنى سۋرەتشىلەردىڭ وزدەرى شىن تۇردە قابىلدادى.
ال، ەندى بالالار الدارىندا تۇرعان قاعازعا قاراساق ەكى جولعا بولىنگەنىن كورەمىز. بىرەۋىندە «ك»، ەكىنشىسىندە «ي» جازىلعان بايقادىڭدار. ءقازىر سلايدپەن مەن سۋرەتتەردى كورسەتەمىن، ال سەندەر قاي اعىمىنىڭ سۋرەتى ەكەنىن انىقتاپ «ي» نەمەسە «ك» جازىپ وتىرىڭىزدار. سوڭىندا بارلىعىمىز تەكسەرەمىز بىرگە. (سلايد 9 - 12).
يمپرەسسيونيزم كلاسسيكالىق
1. ي 2. ك
3. ي 4. ك
6. ي 5. ك
7. ي 8. ك
ۇ: - مىندا قاراپ وتىرىپ يمرەسسيونيست – سۋرەتشىلەردىڭ، كلاسسيك سۋرەتشىلەردەن سۋرەت سالۋ مانەرىن قاتتى ايرىلىساتىنىن بايقاۋعا بولادى. سۋرەتشىلەر قالاي ادامداردى، زات، بۇيىمداردى بەينەلەيدى؟
و: - بۇلدىرلاعان، انىق ءپىشىنسىز.
ۇ: - وسىنداي جاڭا باعىت، العاشىندا كوركەم سۋرەتتە پايدا بولىپ، كەيىن پوەزياعا جانە مۋزىكاعا اسەرىن تيگىزدى. مۋزىكالىق يمپرەسسيونيزم تولىعىمەن ك. دەبيۋسسي مەن م. راۆەلدىڭ شىعارماشىلىعىندا ىسكە اسىرىلدى. (سلايد 13 - 14).
ولاردىڭ دا العاشقى شىعارماشىلىق تاجريبەلەرىنە پاريج كونسەرۆاتورياسى، ونەر اكادەمياسى قارسى شىققان. دەبيۋسسي مەن راۆەلدىڭ شىعارماشىلىق جولدارى ىزدەنىستەرگە تولى، جاڭا تاقىرىپتارمەن سيۋجەت تاۋىپ، مۋزىكالىق جانر مەن مۋزىكالىق تاسىلدەرمەن تولدى. مۋزىكالىق يمپرەسسيونيزم ۇلتتىق ءداستۇرلى فرانسۋز ونەردىڭ نەگىزىندە قالاندى. ادەبي مەن كوركەم سۋرەت، باعدارلامالى اسپاپتىق مۋزىكا جانە كونە مادەنيەتكە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، مۋزىكالىق يمپرەسسيونيزم ولارمەن تىعىز بايلانىستا ەدى. سونىمەن، قاتار مۋزىكالىق يمپرەسسيونيزمدى قالاعان جانە دايىنداعان قازىرگى زامانعى فرانسۋز پوەزياسى ەدى (اسىرەسە، يمپرەسسيونيستەرگە اقىن پول ۆەرلەن جاقىن ەدى). ەگەردە پوەزيانىڭ اسەرى دەبيۋسسي مەن راۆەلدىڭ العاشقى شىعارمالارىندا بايقاساق، ال كوركەم سۋرەت يمپرەسسيونيزمنىڭ اسەرى دەبيۋسسيدىڭ شىعارمالارىندا كەڭ ورىن الدى.
ريتميكالىق يمپروۆيزاسيا
ۇ: - ءقازىر ءبىز ءبىر بىرلەپ تۇرىپ، ءبىرىنشى ساۋلە مەنىمەن سلايدتاعى ريتمگە قاراپ بىرگە جۇرەيىك. ءبىز ەكەۋىمىز دەمالىس ورنىندا كەلە جاتىرمىز، ياعني ساياباقتا (شيرەكتىك ىرعاقپەن كەلە جاتىرمىز). (سلايد 15).
ال ەندى مەن التىنايمەن ساياباقتا كەلە جاتىرمىن. التىناي ىرعاق قانداي؟
و: - سەگىزدىك.
ۇ: - ەلەستەتەمىز ۇساق جامبىر جاۋىپ جاتىرعانىن.
ەندى مەن ەلميرامەن كەلە جاتىرمىن، ءبىزدىڭ ىرعاعىمىز قانداي؟
و: - ون التىلىق.
ۇ: - سەبەبى ءبىز قاتتى جاۋعان جاڭبىردان قاشىپ بارا جاتىرمىز.
ال، ەندى ايتىڭدارشى قانداي اسەر الدىڭدار بۇل سەرۋەننەن؟ سەندەر بايقادىڭدار ما، ءبىزدىڭ جۇرگەن قادامدارىڭىز، مۋزىكا سياقتى دىبىستالادى. سوندىقتاندا مۋزىكالىق يمپرەسسيونيزمدە – كوڭىل كۇيدىڭ كورسەتۋى ەڭ ماڭىزدى ەدى. وعان قيال، كونە ولەڭ، تەمبرلىك جانە گارمونيالىق بوياۋلار ءتارىزدى. سونىمەن قاتار، ىرعاقتىڭ اۋىسىپ وتىرۋى دا ماڭىزدى ەدى. ءوز شىعارمالارىنىڭ شىعۋىنا كورگەن تابيعات سۋرەتتەرى مۋزىكا تىلىمەن ادامنىڭ ىشكى جان دۇنيەسىن وياتادى. «مۋزىكا - تابيعاتقا ەڭ جاقىن ونەر، تەك مۋزىكانتتار ءتۇن مەن كۇننىڭ، جەر مەن اسپاننىڭ پوەزياسىن سەزىپ، اتموسفەرانى جاڭعىرتىپ ونىڭ ىرعاقتىق تىنىسىن كورسەتە الادى» - دەپ دەبيۋسسي ايتقان ەكەن. وسىنداي كوركەم سۋرەتتىڭ اسەرى كومپوزيتور دەبيۋسسيگە قاتتى وتكەندىكتەن، بەينەلەۋ ونەرىمەن ول ءوز شىعارمالارىن بايلانىستىرعان. مىسالى: «ەستامپى»، «ەسكيزى»، «وستروۆا رادوستي»، «رازگوۆور ۆەترا س مورەم» جانە ت. ب.
3. جاڭا ءبىلىم حابارلاۋ.
3. 1 ستو - «كينوستۋديا». م. راۆەلدىڭ ءومىر جولى مەن شىعارماشىلىعىن وقۋشىلارعا بەينە ماتەريالدى مۋلتيمەديا پروەكتورى ارقىلى كورسەتۋ.
ۇ: - جوزەف موريس راۆەل (1875 - 1937جج) فرانسۋز كومپوزيتورى – يمپرەسسيونيست، ديريجەر، XXع رەفورماتوردىڭ ءبىرى. دەبيۋسسي سياقتى، راۆەل – يمپرەسسيونيزم اعىمىنىڭ وكىلى، ءبىراق دەبيۋسسيعا قاراعاندا ونىڭ كلاسسيكالىق ستيلگە ۇمتىلعانىن بايقاۋعا بولادى (گايدننىڭ ستيلىندەگى مەنۋەت، موسارتتىڭ رۋحىنداعى اتتى فورتەپيانولىق كونسەرت، بورودين ستيلىندە جازىلعان «كۋپەرەننىڭ كۇمبەزىندە» اتتى شىعارماسى («گروبنيسا كۋپەرەنا»)). ونىڭ شىعارماشىلىعىنىڭ سيپاتتارى – فولكلور نەگىزىنە ءالسىن-السىن كوڭىل ءبولۋى، اسىرەسە يسپانيا مۋزىكاسىنا، سونىمەن قاتار، شىعارمالارىندا فورمالارىنىڭ اياقتالۋى، بي ىرعاعىنىڭ تارتىلىسى بار ەكەنىن بايقاۋعا بولادى.
ۇ: - ءقازىر كورگەن بەينەروليكتە شەشەسى تۋرالى ءسوز ايتىلعانىن بايقادىق. باسك – دەگەنىمىز vasco («باسك») لاتىن سوزىنەن شىقتى. Vasco (كوپشىلىكتىڭ سانى - Vascones) ۆاسكونوۆ ەسكى حالقىنىڭ ريمگە دەيىن جانە ريمدىك كەزدە باسكتىڭ يسپاندىق ەلىندە تۇرعان اتاۋى. اكەسى فرانسۋز، ينجەنەر ءوزى مۋزىكا جانە ادەبيەتتى سۇيەتىن، راۆەلدى 7 جاسىنان مۋزىكاعا باۋلاعان. 12 جاسىندا فورتەپيانو اسپابىندا شەبەر وينايتىن. 1889ج ول پاريج كونسەرۆاتورياسىنا تۇسەدى. فورتەپيانودان ۇستازى شارل بەريو – ءىرى فرانسۋز پيانيست، راۆەلدى يسپانيانىڭ مۋزىكالىق فولكلورىنا قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزعان. ونىڭ شىعارماشىلىعى يمپرەسسيونيزمنىڭ دامىعان كەزدە باستالدى، كەيىن 1 - ءشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالىپ، يمپرەسسيونيزم اعىمى ءوزىن - ءوزى تاۋىستى، جاڭا كوركەم اعىستارعا ورىن بەردى. سوعىس راۆەلدىڭ شىعارماشىلىق جولىن ەكى كەزەڭگە ءبولدى.
I – كەزەڭ: 1895 – 1917 جج («ەسكى مەنۋەت»، ءبىرىنشى جاريالانعان شىعارماسى بوپ تابىلدى).
II – كەزەڭ: 1917 – 1932 جج («دون كيحوتتىڭ 3 ءانى»، سازگەردىڭ سوڭعى تۋىندىسى).
ۇ: - ۆەبەر، شوپەن، ءليستىڭ مۋزىكالارىنا اۋەس بولعان كومپوزيتور، كەيىن ەريك ساتي مەن ەممانۋەل شابريەنىڭ مۋزىكاسىنا قىزىعۋشىلىق تانىتتى. 1897 ج راۆەل گابريەلدىڭ كومپوزيسياسىنىڭ كلاسسىنا قابىلداندى، ال كونتراپۋنكتپەن اندرە جەدالجەمەن شۇعىلداندى. فورا راۆەلدىڭ دارىنىنىڭ سىرشىل جاعىنىڭ اشىلۋىنا تۇرتكى بولدى، ونى جۇمىسقا ۇلكەن جانرلارمەن ىنتالاندىردى. ول ءوزىنىڭ وقۋشىسىن كوركەم سالوندارعا دە سان - مارسو كىرگىزدى جانە دە پولينياك ءوزى مارتەبەلى قوناق بولعان جەردە، راۆەلدىڭ شىعارمالارىن ورىنداۋعا كونسەرتتىك ۇيىمداردا ۇسىندى. 1900 ج راۆەل «اپاشي» اتتى جاس كوركەم زيالىلاردىڭ جاڭا ءبىلىمدى ۇيىرمەسىنە كىرەدى. اپاش – ءتىپتى قانعىباس، قاراقشى، زاڭمەن جۇعىسپايتىن ادام. ايقىن، تاپ وسى ءسوزدىڭ سوڭعى ماعىناسى ارادا كورىنىستە ءوزىنىڭ ۇرانىنا قاتىپ قالعان ەستەتيكالىق كانونداردىڭ كۇرەسكەن ۇيىرمە ەدى. ۇيىرمەگە سازگەر (ف. شميتت، ا. كاپلدا، م. دەلياج، كەشىرەك – م. دە فاليا جانە ي. ستراۆينسكيي)، پيانيستەر، مۋزىكالىق سىنشىلار كىردى. ۇيىرمەنىڭ جينالىستارىندا مۋزىكالىق پرەمەرا، كوركەم ءومىردىڭ جاڭالىقتارى تالداناتىن.
ۇ: - راۆەلدىڭ I – كەزەڭدە شىققان شىعارمالارى:
- فورتەپيانولىق شىعارمالار: «پاۆانا نا سمەرت ينفانتى»، «يگرا ۆودى»، سوناتينا، سيكلدەر «وتراجەنيا»، «نوچنوي گاسپار»، «مويا ماتۋشكا گۋسىنيا».
- ۆوكالدىق سيكلدەر: «شەحەرەزادا»، «ەستەتستۆەننىە يستوريي»، اقىن – سيمۆوليستەردىڭ سوزىنە جازىلعان رومانستارى مەن پوەمالارى.
- وپەرا «يسپانسكيي چاس».
- بالەت «دافنيس ي حلويا».
- «يسپانسكايا راپسوديا».
ۇ: - وسى تۋىندىلاردا تابيعات، حالىق تۇرمىسىنىڭ سۋرەتتەرى، وزىنە جاقىن يسپانيا بەينەلەرى ەڭدى. سازگەر بيگە، ەرتەگىگە، كونە موتيۆتەرگە كوڭىل اۋدارادى. راۆەلدىڭ اۋەندەرى كىرىسپە توننان قاشىقتايدى («پاۆانى» تاقىرىبى)، وندا ءجيى سەكۋندا - كۆارتالىق، پەنتاتوندىق اينالىستار كەزدەسەدى، ىرعاقتار وتە بەلسەندى، پوليريتميكالىق ارەكەت، اكسەنتتىك جىلجۋلارى، كۇردەلى ولشەمدى مىنەزدەرگە تولى. سونىمەن قاتار، ارحايكالىق، يسپان مۋزىكا لادتارىن كەڭىنەن پايدالانىلادى.
ۇ: - 1 - ءشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسى راۆەلدى تەرەڭ قىلجىتادى. ازاتتىققا جاۋىنگەرلىك قىزمەتكە ول ەركىن كىرگەنىمەن، كەيىن اۋىر جاراقاتتان كەيىن 1917 بوساتىلادى. ول ءوزىنىڭ سوڭعى فورتەپيانو سيكلىن – «كۋپەرەننىڭ كۇمبەزى» اتتى سيۋيتاسىن تەك كۋپەرەنگە ەمەس XVIII ع «بارلىق فرانسۋز مۋزىكاسىنا جانە سوعىستا قازا تاپقان دوستارعا تاۋەلدەدى». «كۋپەرەننىڭ كۇمبەزى» راۆەلدىڭ ەكىنشى شىعارماشىلىعىن اشتى. 45 جاسىنان كومپوزيتوردىڭ مەكەن جايى تۇراقسىز بولدى. دەگەنمەن، ول پاريجگە ءجيى كەلىپ مۋزىكا جانە مادەنيەت ءومىردىڭ بارلىق جاڭالىقتاردا بولاتىن. ەڭ باستىسى – ول شىعارما جازۋدان باس تارتقان ەمەس. 1922 جىلى، اتاقتى ورىس ديريجەر س. كۋسيەۆيسكييدىڭ تاپسىرىسى بويىنشا راۆەل «كورمەدەگى سۋرەتتەر» مۋسورگسكييدىڭ شىعارماسىنا وركەستروۆكاسىن جاسايدى. 1928 ج ول كوپتەگەن قالالارعا ديريجەر رەتىندە كونسەرتتىك گاسترولگە شىعادى.
4. جاڭا ءبىلىمدى بەكىتۋ.
4. 1. م. راۆەلدىڭ شىعارماشىلىعى جونىندە تۇسىنىك الۋ. «اۋىستىرماق» ويىنىن جۇرگىزۋ. مۋزىكالىق ۆيكتورينا – قويىلعان ۇزىندىلەردى جىلدام انىقتاۋ.
ۇ: 1928 جىلدىڭ 22 قاراشاسىندا پاريجدەگى گراند - وپەرا ساحناسىندا «بولەرو» اتى پرەمەراسى قويىلدى. بالەتتىڭ شىعۋىنا ىقپال ەتكەن اتاقتى ءبيشى يدا رۋبينشتەيىننىڭ تاپسىرىسى ەدى. رۋبينشتەيىن راۆەلگە يسااك البەنيستىڭ «يبەريا» اتتى فورتەپيانولىق سيكلدىڭ وركەستروۆكاسىن جاساۋعا ۇسىندى. الايدا، سازگەر ەرەكشە تاقىرىپتى سيمفونيالىق شىعارماعا اينالدىردى. ءقازىر ءبىز وسى شىعارمانى تىڭدايىق.
ۇ: - راۆەل ۇلكەن ءبيدىڭ، حالىقتىڭ قاتىسۋىمەن اشىق اۋادا سۋرەتىن كورگەن. مۋزىكادا، مۋزىكالىق اسپاپتار «pianissimo» دىبىسىندا ءبىر بىرلەپ قوسىلعانىن بايقايمىز. ەكى تاقىرىپتىڭ قايتالانىپ وتىرۋىنىڭ ارقاسىندا «مەحانيكالىق» جىلجۋدا بۇقارالىق بي - سالتاناتتى بەينەسى اشىلادى.
ۇ: - بولەرونىڭ نەگىزىندە يسپان مانەرىندە جازىلعان ەكى كەڭ اۋەن جاتىر. اۋەن نەشە رەت قايتالانىپ وتىرادى؟
و: - 5 رەت.
ۇ: - ال ەندى بايقاپ كورەيىك، مۋزىكادا نە وزگەرەدى جانە نە وزگەرمەيدى؟ (وقىتۋشى الدىن-الا تاقتاعا جازىپ قويادى).
1. تاقىرىپ. 2. ىرعاق. 3. تەمپ. 4. ديناميكا. 5. اسپاپتاردىڭ سانى. 6. مودۋلياسيا
و: - 1. تاقىرىپ وزگەرەدى. 2. ديناميكا. 3. اسپاپتاردىڭ سانى. 4. مودۋلياسيا.
ۇ: - اسپاپتاردىڭ قۇرامىن بايقاپ كورەيىك. العاشىندا اعاش ۇرمەلىلەر – فلەيتا، گوبوي، كلارنەت، فاگوت ورىندايدى. ولارعا تاعى قانداي اسپاپ قوسىلادى؟
و: - مىس ۇرمەلىلەر – ترۋبا سۋردينامەن، ساكسافون، ۆالتورنا، چەلەستا، سولو ترومبون، ترۋبا. سوڭىندا ۇرمالى - ۇلكەن بارابان، تام - تام، ترومبوندار.
ۇ: - بولەرودان باسقا II كەزەڭدە شىققان شىعارمالار:
فورتەپيانولىق – سيكل «كۋپەرەننىڭ كۇمبەزى»، ەكى فورتەپيانولىق كونسەرت.
ۆوكالدىق – «ماداگاسكار اندەرى»، «دون كيحوتتىڭ 3 ءانى».
سيمفونيالىق شىعارمالار – حورەوگرافيالىق، پوەما «ۆالس»، «بولەرو».
كامەرالىق – سكريپكا مەن ۆيولونچەلگە ارنالعان سوناتا؛ سكريپكا مەن ف - عا ارنالعان سوناتا؛ وپەرا - بالەت «بالا مەن سيقىر».
4. 2 «اۋىستىرماق» ويىنى.
ۇ: - ال ەندى ءبىزدىڭ ءوزىمىز يمپرەسسيونيست سۋرەتشى بولىپ كورەيىك. مىنا تەرمينولوگيالىق سوزدەرگە نازار اۋدارىڭىزدار؛ بوياۋ، ءتۇس، تونالدىك، گامما، پاليترا، ىرعاق، ەلەگيا، سيمفونيا، لەيتموتيۆ، پوەما، نوتا، نوكتيۋرن، سوناتا، اۋەن، ەتيۋد، ەسكيز نەمەسە نۇسقا. (سلايد 17).
تەرمينولوگيالىق سوزدەر
بوياۋ، ءتۇس، تونالدىك، گامما،
پاليترا، ىرعاق، ەلەگيا، سيمفونيا،
لەيتموتيۆ، پوەما، نوتا، نوكتيۋرن، اۋەن
سوناتا، ەتيۋد، ەسكيز نەمەسە نۇسقا.
ۇ: وسى سوزدەرگە قاراپ، كوركەم سۋرەتتەن، ادەبيەتتەن، مۋزىكادىن ءسوز تىركەسىن قۇراستىرايىق. مىسالى: بوياۋلاردىڭ اككوردتارى.
و: - دىبىستاردىڭ پاليتراسى، بوياۋلاردىڭ سيمفونياسى، دىبىستالعان ءتۇس، سۋرەتتەلگەن دىبىستار، شاتتانعان بوياۋلار، ءتۇرلى ءتۇستى مۋزىكا.
ۇ: - يا، ال ەندى دەبيۋسسي مەن راۆەلدىڭ مۋزىكالىق شىعارمالارىنىڭ اتاۋلارى سلايدتا كورىنەدى. سەندەر سول شىعارمالاردىڭ اتاۋىن تاۋىپ ءبىر بىرىمەن قۇراستىرىڭدار. شىعارمالاردىڭ اتاۋلارى: («وستروۆا رادوستي»، «رازگوۆور ۆەترا س مورەم»، «پرەرۆاننايا سەرەنادا»، «يسپانسكيي چاس»، «ماداگاسكارسكيە پەسني»، «يگرا ۆودى»). (سلايد 18).
رادوستي وستروۆا يگرا
سەرەنادا يسپانسكيي ماداگارسكيە ۆودى ۆەترا چاس پەسني
س مورە پرەرۆاننايا
ۇ: - كوركەم سۋرەت ارقىلى كومپوزيتور وركەسترمەن قالاي سۋرەتتەيتىنىن تىڭداپ كورەيىك. دەبيۋسسيگە بۇل سالا ورىس كومپوزيتورى ن. ا. ريمسكيي - كورساكوۆتان كەلدى. ءقازىر ءبىز مۋزىكادان ءۇش كورىنىستى تاماشالايىق: ءبىرىنشىسى – ك. دەبيۋسسيدىڭ «جەل مەن تەڭىزدىڭ سۇحباتى»، م. راۆەلدىڭ «تەڭىزدەگى قايىق» جانە ەكىنشىسى ن. ريمسكيي - كورساكوۆتىڭ «سادكو» وپەراسىنان كىرىسپە – كوك مۇحيت – تەڭىزى. (سلايدتا ك. دەبيۋسسيدىڭ «جەل مەن تەڭىزدىڭ سۇحباتى» بەينەروليك كورسەتىلەدى).
ءبىرىنشى مۋزىكا مۋزىكا تىڭدالعاننان كەيىن:
ۇ: - كومپوزيتور قانداي ادىستەرمەن تەڭىزدەن قالعان اسەرىن كورسەتەدى؟ ال وزدەرىڭ بۇل مۋزىكادان العان اسەرلەرىن؟
«وسىنداي ءتىرى تابيعاتتى دىبىستاپ كورسەتە بىلگەن سۋرەتكەر، شىنايى سۋرەتكەر ەمەس پە؟» - دەپ ك. دەبيۋسسي تۋرالى XX ع باسىندا ورىس كومپوزيتورى ن. يا. مياسكوۆسكيي ايتقان ەكەن. (سلايدتا م. راۆەلدىڭ «تەڭىزدەگى قايىق» بەينەروليك كورسەتىلەدى جانە ن. ريمسكيي - كورساكوۆتىڭ «سادكو» وپەراسىنىڭ كىرىسپەسىنەن كورسەتىلەدى).
ءۇشىنشى مۋزىكا تىڭدالعاننان كەيىن:
ۇ: - وسى ەكى كورىنىستى سالىستىرىپ كورەيىك. قاي مۋزىكادا تەڭىزدىڭ اپاتى جارقىن كورسەتىلگەن، ال قاي مۋزىكا تەڭىزدىڭ اسەرى بەرىلگەن؟ سۋرەتشىلەر مەن كومپوزيتورلاردىڭ – يمپرەسسيونيستىك تۋىس تاقىرىبى بار ەكەنى انىقتالادى: بەينەلىك جانرلىق ساحنالار، سۋرەتتىك بەت الپەت جانە تابيعات كورىنىسى.
ۇ: - كومپوزيتورلار يمپرەسسيونيستەر مۋزىكانىڭ گارمونياسىن، كۇردەلى اككوردتارمەن، سەكىرپەلى ىرعاقتارمەن، ءار دىبىسقا، اككوردقا كوڭىل ءبولۋى، لادتى مۇمكىندىگىنشە كەڭىنەن قولدانۋى مۋزىكانى بايىتا ءتۇسىردى. يمپرەسسيونيستەر مۋزىكاعا تاعى ءبىر قوسقان ۇلەسى، ولار بي جانرىنا كوپ نازار اۋدارعانىن كورۋگە بولادى. مىسالى: شىعىس، يسپانيا، نەگريتياندىق بي جانرىنا.
ۇ: - دەبيۋسسي ءوز شىعارماشىلىعىندا كلاسسيكالىق فورتەپيانولىق مۋزىكاعا دجازدىڭ ىرعاقتارىن قولدانعان العاشقى كومپوزيتور بوپ سانالادى. «دەتسكيي ۋگولوك» شىعارماسىنىڭ فينالىندا «كۋكولنىي كەيك - ۋوك» - امەريكان نەگرلارىنىڭ ءبيى جۇرەدى. كەيك - ۋوك دەگەنىمىز «پيروگپەن سالتاناتتى شەرۋى» (ەڭ جاقسى بيلەگەن بيشىگە سىيلىق). راۆەلدە دجاز مانەرىندە جازىلعان شىعارمالارى دا بار.
ۇ: - سونىمەن قاتار، يمپرەسسيونيستەر ءوز شىعارمالارىندا – گارمونيالىق كەشەندەردى – نوناككوردتاردى، تابيعي پەنتاتوندىق دىبىستاردى، 1 توندىق گاممالاردى قولدانا ءبىلدى. دەبيۋسسي مەن راۆەلدەن يمپرەسسيونيستىك داستۇرلەرىن، باسقادا كومپوزيتورلىق مەكتەپتەر جالعاستىرا ءبىلدى. ولار م. دە فاليا ۆ يسپانيي، ا. كازەللا ي و. رەسپيگي ۆ يتاليي، س. سكوتت ي ف. ديليۋس ۆ انگليي، ك. شيمانوۆسكيي ۆ پولشە. ورىستىڭ كومپوزيتورلاردا ا. ن. سكريابين، ف. ستراۆينسكيي يمرەسسيونيستىك مانەرىن جالعاستىرا ءبىلدى. يمپرەسسيونيستىك مۋزىكا كونە اۋەندەرى، ەرتەگىلەرى جانە قيالدى ەلەمەنتتەرىن ءسىڭىرىپ الدى. بۇل اعىم XXع ءبىرىنشى 10 جىلدىعىنا دەيىن ءومىر ءسۇردى.
3. 3 مۋزىكالىق ۆيكتورينا – قويىلعان ۇزىندىلەردى جىلدام انىقتاۋ.
1. ك. دەبيۋسسي «ديەۆۋشكا س ۆولوسامي سۆەتا لنا».
2. ك. دەبيۋسسي «كۋكولنىي كەكۋوك».
3. ك. دەبيۋسسي «پوسلەپولۋدەننىي وتدىح فاۆنا».
4. ك. دەبيۋسسي «بەرگامسكايا سيۋيتا» 1 پەرليۋديا.
5. ك. دەبيۋسسي «پو بەلىم ي چەرنىم» سيۋيتا دليا 2 - ح ف - نو، 3 چاست. سكەرسو.
6. ك. دەبيۋسسي «نوكتيۋرنى» تريپتيح دليا جەنسكوگو حورا ي وركەسترا. 3 چاست.
سيرەنى.
7. ك. دەبيۋسسي «لۋننىي سۆەت» 3 چاست.
8. م. راۆەل «بولەرو».
مۋزىكالىق ۆيكتورينا وقۋشىنىڭ وقۋ بارىسىندا مۋزىكالىق قابىلەتىن انىقتاۋ. وقۋشىلاردىڭ جازعان ۆيكتورينالاردىڭ ناتيجەسىن قاراپ، باعا قويىلادى.
5. باعالاۋ. وقۋشىلاردىڭ ساباق بارىسىنداعى جەكە، توپتىق جۇمىستارىن تەكسەرۋ جانە باعالاۋ.
6. ءۇي تاپسىرماسى.
پرەزەنتاسياسىن جۇكتەۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىگى: «يمپرەسسيونيزم» اعىمىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە جانە يمپرەسسيونيزم كوركەم سۋرەتپەن مۋزىكادا ەرەكشەلىكتەرىن قاراستىرۋ، م. راۆەلدىڭ شىعارماشىلىعىن يمپرەسسيونيزم اعىمىندا قاراستىرۋ.
ءا) تاربيەلىلىگى: ەۋروپا كومپوزيتورلارىنىڭ شىعارماشىلىعى ارقىلى مۋزىكاعا باۋلۋ، يمپرەسسيونيزم اعىمىنا قىزىعۋشىلىق ارتتىرۋ.
ب) دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ سوزدىك قورىن بايىتۋ، اناليتيكالىق قابىلەتتەرىن جانە قيسىندى ويلاۋدى دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ەمەس
ساباقتىڭ ءتيپى: ءبىلىمدى بەكىتۋ
ساباقتىڭ ءادىسى:
1. ستو – «ميعا شابۋىل».
2. «بولجاۋ»، «توپتاستىرۋ» ستراتەگيالارى.
3. ءداستۇرلى ءتۇسىندىرۋ ءادىسى.
4. بەينە ماتەريال.
5. «اۋىستىرماق» ويىنى.
6. ۆيكتورينا.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، مۋزىكا تەورياسى، شەتەل تاريحى، بەينەلەۋ ونەرى، ورىس ءتىلى.
كورنەكىلىك قۇرالدار: بەينە ماتەريال، مۋلتيمەديالىق پرەزەنتاسيا، نوتالىق تاقتا، نوۋتبۋك، مۋلتيمەديا پروەكتور.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
2. 2 وتكەن تاقىرىپتى بەكىتۋ بارىسىندا: ستو – «ميعا شابۋىل»، يمپرەسسيونيزم اعىمىنا «بولجاۋ»، «توپتاستىرۋ» ستراتەگيالارىن كەلتىرۋ.
3. جاڭا ءبىلىم حابارلاۋ.
3. 3 م. راۆەلدىڭ ءومىر جولى مەن شىعارماشىلىعىنا شولۋ. ستو – «كينوستۋديا» بەينە ماتەريال كورسەتۋ.
4. جاڭا ءبىلىمدى بەكىتۋ.
4. 4 م. راۆەلدىڭ شىعارماشىلىعى جونىندە تۇسىنىك الۋ.
«اۋىستىرماق» ويىنىن جۇرگىزۋ. مۋزىكالىق ۆيكتورينا – قويىلعان ۇزىندىلەردى جىلدام انىقتاۋ.
5. باعالاۋ.
5. 5 وقۋشىلاردىڭ ساباق بارىسىنداعى جەكە جانە توپتىق جۇمىستارىن تەكسەرۋ جانە باعالاۋ.
6. ءۇي تاپسىرماسى.
7. رەفلەكسيا.
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارىپ، دايىندىعىن انىقتاۋ، ءتىزىم بويىنشا تۇگەندەۋ.
2. ۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ. وتكەن تاقىرىپتى بەكىتۋ بارىسىندا: ستو – «ميعا شابۋىل»، «بولجاۋ»، «توپتاستىرۋ» ستراتەگياسى.
ف. شوپەننىڭ نوكتيۋرن №4 (F - dur). ور. 15/1 شىعارماسىن تىڭداۋ.
ۇ: - بۇگىن ساباعىمىزدى قاي كومپوزيتوردىڭ شىعارماسىمەن اشتىق؟ بۇل كومپوزيتور قاي عاسىردا جانە قاي اعىمدا ءومىر ءسۇردى؟
و: - فرەدەريك شوپەن.
ۇ: - وسى ف. شوپەننىڭ ەسىمى قاي قالالارمەن بايلانىستى؟
و: - ول پولشادا تۋىلعانىمەن، ءومىرىنىڭ ەكىنشى جارتى جىلدىعى فرانسيادا ءوتتى جانە سوندا ومىردەن وزدى.
ۇ: - يا، سول فرانسيا ەلىنە مەن سىزدەرمەن بۇگىن نازار اۋدارۋىڭىزدى سۇرايمىن. ساباق بارىسىندا ءبىز XIX ع سوڭىنا اۋىسايىق جانە دە ءبىز بىلەتىندەي بۇل فرانسيا الەمگە كوپتەگەن مادەنيەت قايراتكەرلەرىن، سونىمەن قاتار، ءوزىنىڭ ەرەكشە ونەرىنىڭ اسەرىن اشتى. (سلايد №1).
فرانسيا ەلىنەن شىققان قاي كومپوزيتورلاردى تانيمىز؟
و: - شارل گۋنو، جورج بيزە، گەكتور بەرليوز، فريدەريك شوپەن.
ۇ: - بارلىق سۋرەتشىلەر XIX ع دەيىن جانە XIX ع ءبىرىنشى جارتى جىلدىعىندا، ءار ءتۇرلى مەكتەپتەردىڭ تۇلەكتەرى بولعانىمەن، ءبارىنىڭ ءبىر ورتاق ەرەكشەلىكتەرى بار ەدى؛ ولار ءوز سۇرەتتەرىن شەبەرحانانىڭ ىشىنەن شىقپاي، بەيتاراپتى جارىقتا، سۇر - قوڭىر ءتۇستى كەڭىنەن قولداناتىن ەدى. (سلايد 2 - 7).
ۇ: - 60 - شى جىلدارى عىلىمي جولدارىنىڭ ارقاسىندا، فوتواپپارات، سىقپالى مايلى بوياۋلار شىعارىلا باستادى. وسىنىڭ ارقاسىندا جاس سۋرەتشىلەردىڭ (كلود مونە، ۆينسەنت ۆان گوگ، پابلو پيكاسسو، ەدۋارد مانە جانە باسقالارى) جاڭا توبى پايدا بولدى. ولار شەبەرحانانىڭ ىشىندە ەمەس، پلەنەردە، ياعني اشىق اۋادا جۇمىس جاساۋدى ۇيعاردى. پلەنەريزم سۋرەتشىلەردىڭ نەگىزگى ەستەتيكاسى بوپ سانالدى، ولارعا جارىق پەن اۋا قىزىعۋشىلىق تانىتتى. (سلايد 8).
1874 ج سۋرەتشىلەر وزدەرىنىڭ العاشقى توپتىق كورمەدە، ولاردىڭ مۇنداي سالعان سۋرەتتەرى باسقالارعا ەرسىز جات بوپ كورىندى. اسىرەسە، مۇندا كلود مونەنىڭ «اسەر. كۇننىڭ شىعۋى» اتتى سۋرەتىنە قاراپ، ال «اسەر» فرانسۋز سوزىنەن اۋدارعاندا «impression» دەگەن ماعىنادان، سىنشى لۋي لەرۋا ازىلدەپ سولاي اتاعانىمەن، مۇنى سۋرەتشىلەردىڭ وزدەرى شىن تۇردە قابىلدادى.
ال، ەندى بالالار الدارىندا تۇرعان قاعازعا قاراساق ەكى جولعا بولىنگەنىن كورەمىز. بىرەۋىندە «ك»، ەكىنشىسىندە «ي» جازىلعان بايقادىڭدار. ءقازىر سلايدپەن مەن سۋرەتتەردى كورسەتەمىن، ال سەندەر قاي اعىمىنىڭ سۋرەتى ەكەنىن انىقتاپ «ي» نەمەسە «ك» جازىپ وتىرىڭىزدار. سوڭىندا بارلىعىمىز تەكسەرەمىز بىرگە. (سلايد 9 - 12).
يمپرەسسيونيزم كلاسسيكالىق
1. ي 2. ك
3. ي 4. ك
6. ي 5. ك
7. ي 8. ك
ۇ: - مىندا قاراپ وتىرىپ يمرەسسيونيست – سۋرەتشىلەردىڭ، كلاسسيك سۋرەتشىلەردەن سۋرەت سالۋ مانەرىن قاتتى ايرىلىساتىنىن بايقاۋعا بولادى. سۋرەتشىلەر قالاي ادامداردى، زات، بۇيىمداردى بەينەلەيدى؟
و: - بۇلدىرلاعان، انىق ءپىشىنسىز.
ۇ: - وسىنداي جاڭا باعىت، العاشىندا كوركەم سۋرەتتە پايدا بولىپ، كەيىن پوەزياعا جانە مۋزىكاعا اسەرىن تيگىزدى. مۋزىكالىق يمپرەسسيونيزم تولىعىمەن ك. دەبيۋسسي مەن م. راۆەلدىڭ شىعارماشىلىعىندا ىسكە اسىرىلدى. (سلايد 13 - 14).
ولاردىڭ دا العاشقى شىعارماشىلىق تاجريبەلەرىنە پاريج كونسەرۆاتورياسى، ونەر اكادەمياسى قارسى شىققان. دەبيۋسسي مەن راۆەلدىڭ شىعارماشىلىق جولدارى ىزدەنىستەرگە تولى، جاڭا تاقىرىپتارمەن سيۋجەت تاۋىپ، مۋزىكالىق جانر مەن مۋزىكالىق تاسىلدەرمەن تولدى. مۋزىكالىق يمپرەسسيونيزم ۇلتتىق ءداستۇرلى فرانسۋز ونەردىڭ نەگىزىندە قالاندى. ادەبي مەن كوركەم سۋرەت، باعدارلامالى اسپاپتىق مۋزىكا جانە كونە مادەنيەتكە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، مۋزىكالىق يمپرەسسيونيزم ولارمەن تىعىز بايلانىستا ەدى. سونىمەن، قاتار مۋزىكالىق يمپرەسسيونيزمدى قالاعان جانە دايىنداعان قازىرگى زامانعى فرانسۋز پوەزياسى ەدى (اسىرەسە، يمپرەسسيونيستەرگە اقىن پول ۆەرلەن جاقىن ەدى). ەگەردە پوەزيانىڭ اسەرى دەبيۋسسي مەن راۆەلدىڭ العاشقى شىعارمالارىندا بايقاساق، ال كوركەم سۋرەت يمپرەسسيونيزمنىڭ اسەرى دەبيۋسسيدىڭ شىعارمالارىندا كەڭ ورىن الدى.
ريتميكالىق يمپروۆيزاسيا
ۇ: - ءقازىر ءبىز ءبىر بىرلەپ تۇرىپ، ءبىرىنشى ساۋلە مەنىمەن سلايدتاعى ريتمگە قاراپ بىرگە جۇرەيىك. ءبىز ەكەۋىمىز دەمالىس ورنىندا كەلە جاتىرمىز، ياعني ساياباقتا (شيرەكتىك ىرعاقپەن كەلە جاتىرمىز). (سلايد 15).
ال ەندى مەن التىنايمەن ساياباقتا كەلە جاتىرمىن. التىناي ىرعاق قانداي؟
و: - سەگىزدىك.
ۇ: - ەلەستەتەمىز ۇساق جامبىر جاۋىپ جاتىرعانىن.
ەندى مەن ەلميرامەن كەلە جاتىرمىن، ءبىزدىڭ ىرعاعىمىز قانداي؟
و: - ون التىلىق.
ۇ: - سەبەبى ءبىز قاتتى جاۋعان جاڭبىردان قاشىپ بارا جاتىرمىز.
ال، ەندى ايتىڭدارشى قانداي اسەر الدىڭدار بۇل سەرۋەننەن؟ سەندەر بايقادىڭدار ما، ءبىزدىڭ جۇرگەن قادامدارىڭىز، مۋزىكا سياقتى دىبىستالادى. سوندىقتاندا مۋزىكالىق يمپرەسسيونيزمدە – كوڭىل كۇيدىڭ كورسەتۋى ەڭ ماڭىزدى ەدى. وعان قيال، كونە ولەڭ، تەمبرلىك جانە گارمونيالىق بوياۋلار ءتارىزدى. سونىمەن قاتار، ىرعاقتىڭ اۋىسىپ وتىرۋى دا ماڭىزدى ەدى. ءوز شىعارمالارىنىڭ شىعۋىنا كورگەن تابيعات سۋرەتتەرى مۋزىكا تىلىمەن ادامنىڭ ىشكى جان دۇنيەسىن وياتادى. «مۋزىكا - تابيعاتقا ەڭ جاقىن ونەر، تەك مۋزىكانتتار ءتۇن مەن كۇننىڭ، جەر مەن اسپاننىڭ پوەزياسىن سەزىپ، اتموسفەرانى جاڭعىرتىپ ونىڭ ىرعاقتىق تىنىسىن كورسەتە الادى» - دەپ دەبيۋسسي ايتقان ەكەن. وسىنداي كوركەم سۋرەتتىڭ اسەرى كومپوزيتور دەبيۋسسيگە قاتتى وتكەندىكتەن، بەينەلەۋ ونەرىمەن ول ءوز شىعارمالارىن بايلانىستىرعان. مىسالى: «ەستامپى»، «ەسكيزى»، «وستروۆا رادوستي»، «رازگوۆور ۆەترا س مورەم» جانە ت. ب.
3. جاڭا ءبىلىم حابارلاۋ.
3. 1 ستو - «كينوستۋديا». م. راۆەلدىڭ ءومىر جولى مەن شىعارماشىلىعىن وقۋشىلارعا بەينە ماتەريالدى مۋلتيمەديا پروەكتورى ارقىلى كورسەتۋ.
ۇ: - جوزەف موريس راۆەل (1875 - 1937جج) فرانسۋز كومپوزيتورى – يمپرەسسيونيست، ديريجەر، XXع رەفورماتوردىڭ ءبىرى. دەبيۋسسي سياقتى، راۆەل – يمپرەسسيونيزم اعىمىنىڭ وكىلى، ءبىراق دەبيۋسسيعا قاراعاندا ونىڭ كلاسسيكالىق ستيلگە ۇمتىلعانىن بايقاۋعا بولادى (گايدننىڭ ستيلىندەگى مەنۋەت، موسارتتىڭ رۋحىنداعى اتتى فورتەپيانولىق كونسەرت، بورودين ستيلىندە جازىلعان «كۋپەرەننىڭ كۇمبەزىندە» اتتى شىعارماسى («گروبنيسا كۋپەرەنا»)). ونىڭ شىعارماشىلىعىنىڭ سيپاتتارى – فولكلور نەگىزىنە ءالسىن-السىن كوڭىل ءبولۋى، اسىرەسە يسپانيا مۋزىكاسىنا، سونىمەن قاتار، شىعارمالارىندا فورمالارىنىڭ اياقتالۋى، بي ىرعاعىنىڭ تارتىلىسى بار ەكەنىن بايقاۋعا بولادى.
ۇ: - ءقازىر كورگەن بەينەروليكتە شەشەسى تۋرالى ءسوز ايتىلعانىن بايقادىق. باسك – دەگەنىمىز vasco («باسك») لاتىن سوزىنەن شىقتى. Vasco (كوپشىلىكتىڭ سانى - Vascones) ۆاسكونوۆ ەسكى حالقىنىڭ ريمگە دەيىن جانە ريمدىك كەزدە باسكتىڭ يسپاندىق ەلىندە تۇرعان اتاۋى. اكەسى فرانسۋز، ينجەنەر ءوزى مۋزىكا جانە ادەبيەتتى سۇيەتىن، راۆەلدى 7 جاسىنان مۋزىكاعا باۋلاعان. 12 جاسىندا فورتەپيانو اسپابىندا شەبەر وينايتىن. 1889ج ول پاريج كونسەرۆاتورياسىنا تۇسەدى. فورتەپيانودان ۇستازى شارل بەريو – ءىرى فرانسۋز پيانيست، راۆەلدى يسپانيانىڭ مۋزىكالىق فولكلورىنا قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزعان. ونىڭ شىعارماشىلىعى يمپرەسسيونيزمنىڭ دامىعان كەزدە باستالدى، كەيىن 1 - ءشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالىپ، يمپرەسسيونيزم اعىمى ءوزىن - ءوزى تاۋىستى، جاڭا كوركەم اعىستارعا ورىن بەردى. سوعىس راۆەلدىڭ شىعارماشىلىق جولىن ەكى كەزەڭگە ءبولدى.
I – كەزەڭ: 1895 – 1917 جج («ەسكى مەنۋەت»، ءبىرىنشى جاريالانعان شىعارماسى بوپ تابىلدى).
II – كەزەڭ: 1917 – 1932 جج («دون كيحوتتىڭ 3 ءانى»، سازگەردىڭ سوڭعى تۋىندىسى).
ۇ: - ۆەبەر، شوپەن، ءليستىڭ مۋزىكالارىنا اۋەس بولعان كومپوزيتور، كەيىن ەريك ساتي مەن ەممانۋەل شابريەنىڭ مۋزىكاسىنا قىزىعۋشىلىق تانىتتى. 1897 ج راۆەل گابريەلدىڭ كومپوزيسياسىنىڭ كلاسسىنا قابىلداندى، ال كونتراپۋنكتپەن اندرە جەدالجەمەن شۇعىلداندى. فورا راۆەلدىڭ دارىنىنىڭ سىرشىل جاعىنىڭ اشىلۋىنا تۇرتكى بولدى، ونى جۇمىسقا ۇلكەن جانرلارمەن ىنتالاندىردى. ول ءوزىنىڭ وقۋشىسىن كوركەم سالوندارعا دە سان - مارسو كىرگىزدى جانە دە پولينياك ءوزى مارتەبەلى قوناق بولعان جەردە، راۆەلدىڭ شىعارمالارىن ورىنداۋعا كونسەرتتىك ۇيىمداردا ۇسىندى. 1900 ج راۆەل «اپاشي» اتتى جاس كوركەم زيالىلاردىڭ جاڭا ءبىلىمدى ۇيىرمەسىنە كىرەدى. اپاش – ءتىپتى قانعىباس، قاراقشى، زاڭمەن جۇعىسپايتىن ادام. ايقىن، تاپ وسى ءسوزدىڭ سوڭعى ماعىناسى ارادا كورىنىستە ءوزىنىڭ ۇرانىنا قاتىپ قالعان ەستەتيكالىق كانونداردىڭ كۇرەسكەن ۇيىرمە ەدى. ۇيىرمەگە سازگەر (ف. شميتت، ا. كاپلدا، م. دەلياج، كەشىرەك – م. دە فاليا جانە ي. ستراۆينسكيي)، پيانيستەر، مۋزىكالىق سىنشىلار كىردى. ۇيىرمەنىڭ جينالىستارىندا مۋزىكالىق پرەمەرا، كوركەم ءومىردىڭ جاڭالىقتارى تالداناتىن.
ۇ: - راۆەلدىڭ I – كەزەڭدە شىققان شىعارمالارى:
- فورتەپيانولىق شىعارمالار: «پاۆانا نا سمەرت ينفانتى»، «يگرا ۆودى»، سوناتينا، سيكلدەر «وتراجەنيا»، «نوچنوي گاسپار»، «مويا ماتۋشكا گۋسىنيا».
- ۆوكالدىق سيكلدەر: «شەحەرەزادا»، «ەستەتستۆەننىە يستوريي»، اقىن – سيمۆوليستەردىڭ سوزىنە جازىلعان رومانستارى مەن پوەمالارى.
- وپەرا «يسپانسكيي چاس».
- بالەت «دافنيس ي حلويا».
- «يسپانسكايا راپسوديا».
ۇ: - وسى تۋىندىلاردا تابيعات، حالىق تۇرمىسىنىڭ سۋرەتتەرى، وزىنە جاقىن يسپانيا بەينەلەرى ەڭدى. سازگەر بيگە، ەرتەگىگە، كونە موتيۆتەرگە كوڭىل اۋدارادى. راۆەلدىڭ اۋەندەرى كىرىسپە توننان قاشىقتايدى («پاۆانى» تاقىرىبى)، وندا ءجيى سەكۋندا - كۆارتالىق، پەنتاتوندىق اينالىستار كەزدەسەدى، ىرعاقتار وتە بەلسەندى، پوليريتميكالىق ارەكەت، اكسەنتتىك جىلجۋلارى، كۇردەلى ولشەمدى مىنەزدەرگە تولى. سونىمەن قاتار، ارحايكالىق، يسپان مۋزىكا لادتارىن كەڭىنەن پايدالانىلادى.
ۇ: - 1 - ءشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسى راۆەلدى تەرەڭ قىلجىتادى. ازاتتىققا جاۋىنگەرلىك قىزمەتكە ول ەركىن كىرگەنىمەن، كەيىن اۋىر جاراقاتتان كەيىن 1917 بوساتىلادى. ول ءوزىنىڭ سوڭعى فورتەپيانو سيكلىن – «كۋپەرەننىڭ كۇمبەزى» اتتى سيۋيتاسىن تەك كۋپەرەنگە ەمەس XVIII ع «بارلىق فرانسۋز مۋزىكاسىنا جانە سوعىستا قازا تاپقان دوستارعا تاۋەلدەدى». «كۋپەرەننىڭ كۇمبەزى» راۆەلدىڭ ەكىنشى شىعارماشىلىعىن اشتى. 45 جاسىنان كومپوزيتوردىڭ مەكەن جايى تۇراقسىز بولدى. دەگەنمەن، ول پاريجگە ءجيى كەلىپ مۋزىكا جانە مادەنيەت ءومىردىڭ بارلىق جاڭالىقتاردا بولاتىن. ەڭ باستىسى – ول شىعارما جازۋدان باس تارتقان ەمەس. 1922 جىلى، اتاقتى ورىس ديريجەر س. كۋسيەۆيسكييدىڭ تاپسىرىسى بويىنشا راۆەل «كورمەدەگى سۋرەتتەر» مۋسورگسكييدىڭ شىعارماسىنا وركەستروۆكاسىن جاسايدى. 1928 ج ول كوپتەگەن قالالارعا ديريجەر رەتىندە كونسەرتتىك گاسترولگە شىعادى.
4. جاڭا ءبىلىمدى بەكىتۋ.
4. 1. م. راۆەلدىڭ شىعارماشىلىعى جونىندە تۇسىنىك الۋ. «اۋىستىرماق» ويىنىن جۇرگىزۋ. مۋزىكالىق ۆيكتورينا – قويىلعان ۇزىندىلەردى جىلدام انىقتاۋ.
ۇ: 1928 جىلدىڭ 22 قاراشاسىندا پاريجدەگى گراند - وپەرا ساحناسىندا «بولەرو» اتى پرەمەراسى قويىلدى. بالەتتىڭ شىعۋىنا ىقپال ەتكەن اتاقتى ءبيشى يدا رۋبينشتەيىننىڭ تاپسىرىسى ەدى. رۋبينشتەيىن راۆەلگە يسااك البەنيستىڭ «يبەريا» اتتى فورتەپيانولىق سيكلدىڭ وركەستروۆكاسىن جاساۋعا ۇسىندى. الايدا، سازگەر ەرەكشە تاقىرىپتى سيمفونيالىق شىعارماعا اينالدىردى. ءقازىر ءبىز وسى شىعارمانى تىڭدايىق.
ۇ: - راۆەل ۇلكەن ءبيدىڭ، حالىقتىڭ قاتىسۋىمەن اشىق اۋادا سۋرەتىن كورگەن. مۋزىكادا، مۋزىكالىق اسپاپتار «pianissimo» دىبىسىندا ءبىر بىرلەپ قوسىلعانىن بايقايمىز. ەكى تاقىرىپتىڭ قايتالانىپ وتىرۋىنىڭ ارقاسىندا «مەحانيكالىق» جىلجۋدا بۇقارالىق بي - سالتاناتتى بەينەسى اشىلادى.
ۇ: - بولەرونىڭ نەگىزىندە يسپان مانەرىندە جازىلعان ەكى كەڭ اۋەن جاتىر. اۋەن نەشە رەت قايتالانىپ وتىرادى؟
و: - 5 رەت.
ۇ: - ال ەندى بايقاپ كورەيىك، مۋزىكادا نە وزگەرەدى جانە نە وزگەرمەيدى؟ (وقىتۋشى الدىن-الا تاقتاعا جازىپ قويادى).
1. تاقىرىپ. 2. ىرعاق. 3. تەمپ. 4. ديناميكا. 5. اسپاپتاردىڭ سانى. 6. مودۋلياسيا
و: - 1. تاقىرىپ وزگەرەدى. 2. ديناميكا. 3. اسپاپتاردىڭ سانى. 4. مودۋلياسيا.
ۇ: - اسپاپتاردىڭ قۇرامىن بايقاپ كورەيىك. العاشىندا اعاش ۇرمەلىلەر – فلەيتا، گوبوي، كلارنەت، فاگوت ورىندايدى. ولارعا تاعى قانداي اسپاپ قوسىلادى؟
و: - مىس ۇرمەلىلەر – ترۋبا سۋردينامەن، ساكسافون، ۆالتورنا، چەلەستا، سولو ترومبون، ترۋبا. سوڭىندا ۇرمالى - ۇلكەن بارابان، تام - تام، ترومبوندار.
ۇ: - بولەرودان باسقا II كەزەڭدە شىققان شىعارمالار:
فورتەپيانولىق – سيكل «كۋپەرەننىڭ كۇمبەزى»، ەكى فورتەپيانولىق كونسەرت.
ۆوكالدىق – «ماداگاسكار اندەرى»، «دون كيحوتتىڭ 3 ءانى».
سيمفونيالىق شىعارمالار – حورەوگرافيالىق، پوەما «ۆالس»، «بولەرو».
كامەرالىق – سكريپكا مەن ۆيولونچەلگە ارنالعان سوناتا؛ سكريپكا مەن ف - عا ارنالعان سوناتا؛ وپەرا - بالەت «بالا مەن سيقىر».
4. 2 «اۋىستىرماق» ويىنى.
ۇ: - ال ەندى ءبىزدىڭ ءوزىمىز يمپرەسسيونيست سۋرەتشى بولىپ كورەيىك. مىنا تەرمينولوگيالىق سوزدەرگە نازار اۋدارىڭىزدار؛ بوياۋ، ءتۇس، تونالدىك، گامما، پاليترا، ىرعاق، ەلەگيا، سيمفونيا، لەيتموتيۆ، پوەما، نوتا، نوكتيۋرن، سوناتا، اۋەن، ەتيۋد، ەسكيز نەمەسە نۇسقا. (سلايد 17).
تەرمينولوگيالىق سوزدەر
بوياۋ، ءتۇس، تونالدىك، گامما،
پاليترا، ىرعاق، ەلەگيا، سيمفونيا،
لەيتموتيۆ، پوەما، نوتا، نوكتيۋرن، اۋەن
سوناتا، ەتيۋد، ەسكيز نەمەسە نۇسقا.
ۇ: وسى سوزدەرگە قاراپ، كوركەم سۋرەتتەن، ادەبيەتتەن، مۋزىكادىن ءسوز تىركەسىن قۇراستىرايىق. مىسالى: بوياۋلاردىڭ اككوردتارى.
و: - دىبىستاردىڭ پاليتراسى، بوياۋلاردىڭ سيمفونياسى، دىبىستالعان ءتۇس، سۋرەتتەلگەن دىبىستار، شاتتانعان بوياۋلار، ءتۇرلى ءتۇستى مۋزىكا.
ۇ: - يا، ال ەندى دەبيۋسسي مەن راۆەلدىڭ مۋزىكالىق شىعارمالارىنىڭ اتاۋلارى سلايدتا كورىنەدى. سەندەر سول شىعارمالاردىڭ اتاۋىن تاۋىپ ءبىر بىرىمەن قۇراستىرىڭدار. شىعارمالاردىڭ اتاۋلارى: («وستروۆا رادوستي»، «رازگوۆور ۆەترا س مورەم»، «پرەرۆاننايا سەرەنادا»، «يسپانسكيي چاس»، «ماداگاسكارسكيە پەسني»، «يگرا ۆودى»). (سلايد 18).
رادوستي وستروۆا يگرا
سەرەنادا يسپانسكيي ماداگارسكيە ۆودى ۆەترا چاس پەسني
س مورە پرەرۆاننايا
ۇ: - كوركەم سۋرەت ارقىلى كومپوزيتور وركەسترمەن قالاي سۋرەتتەيتىنىن تىڭداپ كورەيىك. دەبيۋسسيگە بۇل سالا ورىس كومپوزيتورى ن. ا. ريمسكيي - كورساكوۆتان كەلدى. ءقازىر ءبىز مۋزىكادان ءۇش كورىنىستى تاماشالايىق: ءبىرىنشىسى – ك. دەبيۋسسيدىڭ «جەل مەن تەڭىزدىڭ سۇحباتى»، م. راۆەلدىڭ «تەڭىزدەگى قايىق» جانە ەكىنشىسى ن. ريمسكيي - كورساكوۆتىڭ «سادكو» وپەراسىنان كىرىسپە – كوك مۇحيت – تەڭىزى. (سلايدتا ك. دەبيۋسسيدىڭ «جەل مەن تەڭىزدىڭ سۇحباتى» بەينەروليك كورسەتىلەدى).
ءبىرىنشى مۋزىكا مۋزىكا تىڭدالعاننان كەيىن:
ۇ: - كومپوزيتور قانداي ادىستەرمەن تەڭىزدەن قالعان اسەرىن كورسەتەدى؟ ال وزدەرىڭ بۇل مۋزىكادان العان اسەرلەرىن؟
«وسىنداي ءتىرى تابيعاتتى دىبىستاپ كورسەتە بىلگەن سۋرەتكەر، شىنايى سۋرەتكەر ەمەس پە؟» - دەپ ك. دەبيۋسسي تۋرالى XX ع باسىندا ورىس كومپوزيتورى ن. يا. مياسكوۆسكيي ايتقان ەكەن. (سلايدتا م. راۆەلدىڭ «تەڭىزدەگى قايىق» بەينەروليك كورسەتىلەدى جانە ن. ريمسكيي - كورساكوۆتىڭ «سادكو» وپەراسىنىڭ كىرىسپەسىنەن كورسەتىلەدى).
ءۇشىنشى مۋزىكا تىڭدالعاننان كەيىن:
ۇ: - وسى ەكى كورىنىستى سالىستىرىپ كورەيىك. قاي مۋزىكادا تەڭىزدىڭ اپاتى جارقىن كورسەتىلگەن، ال قاي مۋزىكا تەڭىزدىڭ اسەرى بەرىلگەن؟ سۋرەتشىلەر مەن كومپوزيتورلاردىڭ – يمپرەسسيونيستىك تۋىس تاقىرىبى بار ەكەنى انىقتالادى: بەينەلىك جانرلىق ساحنالار، سۋرەتتىك بەت الپەت جانە تابيعات كورىنىسى.
ۇ: - كومپوزيتورلار يمپرەسسيونيستەر مۋزىكانىڭ گارمونياسىن، كۇردەلى اككوردتارمەن، سەكىرپەلى ىرعاقتارمەن، ءار دىبىسقا، اككوردقا كوڭىل ءبولۋى، لادتى مۇمكىندىگىنشە كەڭىنەن قولدانۋى مۋزىكانى بايىتا ءتۇسىردى. يمپرەسسيونيستەر مۋزىكاعا تاعى ءبىر قوسقان ۇلەسى، ولار بي جانرىنا كوپ نازار اۋدارعانىن كورۋگە بولادى. مىسالى: شىعىس، يسپانيا، نەگريتياندىق بي جانرىنا.
ۇ: - دەبيۋسسي ءوز شىعارماشىلىعىندا كلاسسيكالىق فورتەپيانولىق مۋزىكاعا دجازدىڭ ىرعاقتارىن قولدانعان العاشقى كومپوزيتور بوپ سانالادى. «دەتسكيي ۋگولوك» شىعارماسىنىڭ فينالىندا «كۋكولنىي كەيك - ۋوك» - امەريكان نەگرلارىنىڭ ءبيى جۇرەدى. كەيك - ۋوك دەگەنىمىز «پيروگپەن سالتاناتتى شەرۋى» (ەڭ جاقسى بيلەگەن بيشىگە سىيلىق). راۆەلدە دجاز مانەرىندە جازىلعان شىعارمالارى دا بار.
ۇ: - سونىمەن قاتار، يمپرەسسيونيستەر ءوز شىعارمالارىندا – گارمونيالىق كەشەندەردى – نوناككوردتاردى، تابيعي پەنتاتوندىق دىبىستاردى، 1 توندىق گاممالاردى قولدانا ءبىلدى. دەبيۋسسي مەن راۆەلدەن يمپرەسسيونيستىك داستۇرلەرىن، باسقادا كومپوزيتورلىق مەكتەپتەر جالعاستىرا ءبىلدى. ولار م. دە فاليا ۆ يسپانيي، ا. كازەللا ي و. رەسپيگي ۆ يتاليي، س. سكوتت ي ف. ديليۋس ۆ انگليي، ك. شيمانوۆسكيي ۆ پولشە. ورىستىڭ كومپوزيتورلاردا ا. ن. سكريابين، ف. ستراۆينسكيي يمرەسسيونيستىك مانەرىن جالعاستىرا ءبىلدى. يمپرەسسيونيستىك مۋزىكا كونە اۋەندەرى، ەرتەگىلەرى جانە قيالدى ەلەمەنتتەرىن ءسىڭىرىپ الدى. بۇل اعىم XXع ءبىرىنشى 10 جىلدىعىنا دەيىن ءومىر ءسۇردى.
3. 3 مۋزىكالىق ۆيكتورينا – قويىلعان ۇزىندىلەردى جىلدام انىقتاۋ.
1. ك. دەبيۋسسي «ديەۆۋشكا س ۆولوسامي سۆەتا لنا».
2. ك. دەبيۋسسي «كۋكولنىي كەكۋوك».
3. ك. دەبيۋسسي «پوسلەپولۋدەننىي وتدىح فاۆنا».
4. ك. دەبيۋسسي «بەرگامسكايا سيۋيتا» 1 پەرليۋديا.
5. ك. دەبيۋسسي «پو بەلىم ي چەرنىم» سيۋيتا دليا 2 - ح ف - نو، 3 چاست. سكەرسو.
6. ك. دەبيۋسسي «نوكتيۋرنى» تريپتيح دليا جەنسكوگو حورا ي وركەسترا. 3 چاست.
سيرەنى.
7. ك. دەبيۋسسي «لۋننىي سۆەت» 3 چاست.
8. م. راۆەل «بولەرو».
مۋزىكالىق ۆيكتورينا وقۋشىنىڭ وقۋ بارىسىندا مۋزىكالىق قابىلەتىن انىقتاۋ. وقۋشىلاردىڭ جازعان ۆيكتورينالاردىڭ ناتيجەسىن قاراپ، باعا قويىلادى.
5. باعالاۋ. وقۋشىلاردىڭ ساباق بارىسىنداعى جەكە، توپتىق جۇمىستارىن تەكسەرۋ جانە باعالاۋ.
6. ءۇي تاپسىرماسى.
پرەزەنتاسياسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
