InfoHub Logo

سوۆەت اقىندارى حالىقتارىمىزدىڭ ءوزارا دوستىعى مەن ءاۋىس-تۇيىس ارالاسى جايلى شابىتتانا كەپ جىرلاعاندىقتان بۇل سالادا ولاردىڭ ۇشقىر قيالى شارلاماعان وي تۇكپىرى جوق. كەيدە ءتىپتى قارماۋعا كەلمەيتىن باعزى ءبىر فانتاستيكالىق سيفرلار ويىڭا ورالاتىنى قىزىق. اسىرەسە، قاناتتاس، قاتار جاتقان رەسپۋبليكالار جايلى ويلاعانىن ىلعي سولاي شىعادى. قىرعىز، تۇركىمەن، تاجىك نە وزبەك جەرىنەن كوتەرىلگەن ىلعال-بۋدىڭ نەشە تونناسى ساعات سايىن بىزگە جەتەدى ەكەن، — دەپ تە ويلايسىڭ. جاز ايلارىندا بال اراسى ارقىلى كۇن سايىن نەشە توننا گۇل شىرىنى ءبىر رەسپۋبليكادان ەكىنشىگە تاسىمال بولىپ جاتقانىن دا بىلگىڭ كەلەدى.

توقتاۋسىز ارا-قاتىناستىڭ وسى سياقتى زاڭدىلىعىنا ۇعىم ابدەن داعدىلانعان سەبەپتى دە، ءوز رەسپۋبليكاڭ جايلى وزگە تۋىسىڭا ايتا باستاساڭ، سول ءوزى كوپ ونشا «دۇنيە اشۋ» (وتكرىتيە) بولا قويمايدى. جانە سول جاڭالىق دەگەننىڭ ءوزىن دوسىڭ سەنەن بۇرىن ءبىلىپ، سەنەن بۇرىن-اق سۇيسىنە قۇپتاپ وتىراتىنى قىزىق. قازاق ادەبيەتىنىڭ وزبەكستانداعى اپتالىعى كەزىندە جاسالىپ ماگنيتكامىز جايلى ءسوز قوزعاۋىمىز-اق مۇڭ ەكەن، زالدان الا توپى كيگەن ءبىر ينجەنەر جىگىت:

— ونىڭ ءبىرىنشى پروكاتى بىزدەگى بولات قورىتۋ زاۆودىنا كەلەسى كۇنى-اق كەلىپ جەتتى،— دەگەنى عوي. وعان ايتامىز دەپ تۇرعان جاڭا حاباردى سول جىگىتتىڭ وزىنەن قۇپ العانىمىزدى ءبىز ءبىر-اق سەزىندىك. تۇركىمەنستاندا دا ءدال وسىنداي جاعداي بولدى. گۋريەۆتەگى مۇناي وڭدەۋ زاۆودى تۋرالى ايتقالى كەلە جاتقان ءسوزىمىزدى اۋزىمىزدان قاعىپ الىپ، قاتارداعى ءبىر جۇمىسشى تۇرىكمەن:

— ءبىزدىڭ وسى بالاڭ زاۆودىمىز دال سونىڭ كۇندەلىك جەتەگىندە كەلەدى، - دەدى.

— توقتاڭىز، سولاي ما ەدى ءوزى،— دەپ اڭىرىپ تۇرۋعا عانا تۋرا كەلدى. ال، الماتىنىڭ كىلەم توقۋ ارتەلى اشحاباد فابريكاسىنىڭ ءبىر فيليالى دەسە بولعانداي ەكەن. مۇنداعىلار فابريكا تىرشىلىگىنىڭ، ءبارى-بارىن كورىپ كەلگەن بىزدەن بەتەر جەتىك بايانداپ وتىر. مۇنداي مىسالدار ۇشى-قيىرسىز. ماسەلەن، مەن بيىلعى داقىل دالاسىنىڭ جايلارىن نەمەسە ونىڭ مىڭنان ءبىر مىسالى و.قوزىبايەۆتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىندەگى امانكەلدى ءوندىرىس باسقارماسىنىڭ بيىل مەملەكەتكە 15،5 ميلليون پۇت استىق تاپسىرعانىن تاعى دا ءبىر حابار ەتىپ جازسام، ءوزى ءبىلىپ وتىرعان وسى جايعا تاعدىرلاس تاجىك دوسىم تاڭدانا قويار ما؟.. كپسس ورتالىق كوميتەتىنىڭ نويابر پلەنۋمىندا بارشاعا بەلگىلى بولعان بۇل سيپاتتى حاباردار ونىڭ دا كوكىرەگىنە ۇيالاعان-اق شىعار. سول سياقتى ەڭبەكتە نامىس تۋىن كوتەرۋشى نادەجدا، تۇرسىنويلاردىڭ الپىس ەكىنشى جىلى نەمەن اياقتالعانى ماعان دا ماعلۇم. ول ول ما، ءتىپتى بيىلعى بىزدە بولعان قۋاڭشىلىق پەن قيىن كۇرەستەن باستاپ، سۋرەتشىلەر ىسىندەگى ارا-كىدىك اقاۋلىققا قىنجىلعانىمىزعا دەيىن باۋىر-تۋىستىڭ بارشاسىنا ايان. وتكەن جىلدىڭ وندىرگەنى مەن الداعى جىلدىڭ بيۋدجەتىنە دەيىن الاقانىمىزدا. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، ءبىرىمىزدىڭ قارجى-قاراجاتىمىزدى دا ەكىنشىمىز ءبىلىپ وتىرامىز.

سوڭعى جىلدىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزدا جاپان ءتۇز ەسەبىنەن جايلى قونىس بولعان جەر قانشا دەسەڭشى!.. ايتۋعا عانا وڭاي، اڭىزدان كوركەم، اسەرلى وسىناۋ الىپ شىندىققا كۇللىمىز كۋامىز. كوممۋنيزم سالتاناتىنا باعىشتالعان بۇل وزگەرىستەردى قازاقستاندىقتار عانا ەمەس، ءبارىمىز-اق ساعات سايىن سەزىنىپ وتىردىق. ايتا بەرسەڭىز، بەيبىت دامۋدىڭ بۇل پروسەستەرىن كاريب تەڭىزى ماڭىنداعى كۇيزەلىس كۇندەرى دە ءبىر مينۋت توقتاتا العان جوق.

وزگەرىس دەمەكشى، سول وزگەرىستەردىڭ زور بىرەۋى — العاشقى ادام جايلى ايتا كەتسەم دەيمىن. بۇرىن «العاشقى ادام» دەگەن اتاۋدىڭ ءوزى جابايىلىقتى اڭعارتۋشى ەدى بايتاق قازاق جەرىنەن، بارلىق ادام اتىنان كوسموسقا شىرقاپ شىققان كەشەگى جىگىتتەر دە تاۋلىكتەر بويى پلانەتادان بولەك تۇرمىس شەككەنى ءۇشىن العاشقى ادامدار اتالدى. ءبىراق مۇنىڭ ماعىناسى باعى زاماننان بەرى قالىپتاسقان ۇعىمعا قاراما-قارسى، ياعني بۇلار ادامزات ارمانىنىڭ شىنىنان شىرقاپ اسقان العاشقى ادامدار اي، جۇلدىزعا بىزدەن گورى ءبىر تابان جاقىن جاندار. يا، XX عاسىردىڭ الپىس ەكىنشى جازى كوسموستىڭ دا ادام مەن ادامدى ءوزارا سويلەستىرگەن، ورىسشا سويلەستىرگەن، ورىسشا اسەرلى ءبىر ءان شىرقاتىپ، دۋەتكە ساحنالىق ەتكەن شاعى بولدى. سويتكەن كوسموس پەرزەنتتەرىن دە قاراعاندى دالاسى قابىل الدى. جوعارىدا ايتىلعان شىندىق حيكايالارى جايلى ان-كۇي، اسەم بي مولشىلىعى دا بارشامىزعا ورتاق ايان. كرەملدەگى سەزدەر سارايىنان سان-تاراپقا ماعلۇم بولعان، «قازاقستان داستانى» اتالعان كەشەگى ءبىر كەزەكتى كونسەرتىمىز ەستەرىڭىزدە شىعار.

قاسيەتتى موسكۆاعا، لەنيننىڭ ءوز قاسىنا بارىپ ونەر كورسەتۋ ءداستۇرى مۇنى دا ۇلكەن شەجىرەگە ەنگىزىپ الدى. سول مارتەبەلى ساحنادا سايراۋشى بۇل شاقتىڭ بۇلب ۇلى وزىنە دەيىنگى مۇڭدار زامانىنىڭ مۇڭلىعىن «ول مەنىڭ اپام ەدى دەيتىنى بار-اۋ!.. وسىناۋ تەتەلەس ەكى ۇرپاقتىڭ ارالىعىن قانداي الشاقتىقپەن تەڭەسەڭىز دە بالامى تابىلمايتىن كورىنەدى (كوتەرىلە بىلگەن كىسىگە كوسموس تا ءبىر-اق ساعات...)

وسى ماقالادا قىرىق جىل جاساعان ءسسسر-دىڭ ءبىزدىڭ اۋىلداعى ەڭ بەرگى جىلىنان ءارى قاراي ءالى شىعا الماي وتىرمىن. جانە وسىناۋ سوڭعى جىلدىڭ اسا سۇڭعاق بويىنا ۇسىنعان قولىم ماڭىپ بارىپ، جەتە الماي جاتقانداي سەزىنەمىن. ول زاڭدى دا شىعار: عاسىر ىشىنەن عاسىر باستالعان جىل عوي بۇل. ۇلى وكتيابردەن بەرگى قۇس جولىنداي سايراپ جاتقان جارقىن جولىمىز، داڭقتى جىلدارىمىز بىلتىر عانا دۇنيەگە كەلگەن كوممۋنيزم پروگرامماسىن وتان انا قۇرساعىندا جەتىلدىردى. ءبىز ول جىلداردا ۇلى سيمفونيانىڭ پرولوگىن جىرلاپپىز. ەندى حالىقتىڭ ماتەريالدىق جانە رۋحاني ازىعىن ودان بەتەر مول ءوندىرۋدىڭ دەر شاعىندا وتىرمىز. ەلىمىزدىڭ ەندىگى تۇتىنۋ قابىلەتى كوپ-كوپ وسكەندىگىن سىرداريانىڭ ءوزى دە سەزىنە باستاعانداي. ول دا بەكەرگە لەپىرمەي، بارىن بايسالدى جۇمساۋعا بەت الىپتى... مۇنداي قۇبىلىستى سەزىنە قالعان سايىن «دۇلەي تابيعات ءدۇيىم جۇرت تالابىنىڭ ق ۇلى» دەپ، مىڭ مارتەبە ايتقانىڭا جالىقپايسىڭ. الىپ كەمەگە الىس ساپار لايىق دەپ ورىس حالقى ءدال-اق ايتقان.

— سوۆەتتىك سوسياليستتىك رەسپۋبليكالار وداعىن دەرەۋ قۇرايىق. ول بىزگە قاجەت-اق

بۇل سيتاتا ەمەس، جان سارايىندا جايلى ساقتالعان لەنين ءسوزى.

سسسر. بۇل اتاۋدى ءبىرىنشى ايتقان ادام لەنين.ويتكەنى اۆتورى دا لەنين.

ەلدىك، تەڭدىك، باۋىرلاستىق، قۇلسىز، قوجاسىز قۇدىرەتتى ەڭبەك، باقىت ىرىزدىعىن تەپە-تەڭ ءبولىپ تۇتىنۋ، تۇتاس تۇلعا بولىپ، بار تامىرعا ءبىر جۇرەكتەي ورتاق ورتالىق جاساۋ — جاڭاعى ۇلى اتاۋدىڭ ىشىندە ءبارى-بارى تۇگەل بار-اۋ وسىنىڭ!

اپات، قاسىرەت دەگەنىڭىز ماڭىنان جۇرمەس الىپ تۇلعا، مەنمەندىگى جانە جوق مەملەكەت — اق تىلەۋلى جان بىتكەننىڭ ارقا سۇيەۋى، ۇستازى دا بولعان ۇلى دەرجاۆا! سەنىڭ ادرەسىڭە دە بىرەۋلەر بىردەڭە دەمەك بولادى-اۋ... بۇعان دەيىن دە ءبىزدىڭ كەرۋەن تالاي-تالاي ۇدەرە كوشىپ، بۇرالقى يتتەردىڭ قانشا ءبىرى ءۇرىپ-ۇرىپ قالا بەرگەن. سونى ۇمىتقىسى كەلگەندەرگە ءسوز دە شىعىن.

اعانىڭ استامشىلىعىن دا كورمەي، تەتەلەس ەمەس-اۋ، تەڭ وسكەن بىزدەر وزگەدەن ارتىعىراق بىلەمىز بۇل مەملەكەتتىڭ ءقادىرىن.

قازاقتا بۇرىنعى «قاندى-كويلەك» دوستار «ولمەي اجىراسپايىق!» دەيدى ەكەن. جاقسى-اق ايتىلسا دا، وسى ناقىل بۇل كۇندەردە ەسكىردى. ءبىزدىڭ ولسەك تە اجىراسپاعان ونەگەمىز بار: قارا جەردىڭ قوينىندا قۇربانىمىز دا قۇشاقتاسىپ بىرگە جاتىر.

بىزدەردى «كوممۋنيزمنىڭ قۇلدارى» دەۋشىلەرگە جاۋاپ دايار. ءبىز ولارعا «دۇنيەدە كوممۋنيزم يدەياسىنا جانىن باعىشتاعان ادامنان ارتىق، ودان باقىتتى كىم بار ءوزى — دەپ، تىكە، تىكەسىنە قارايمىز. تۋعان كۇنىنەن باستاپ ادامنىڭ ءجان-تانىن ءىرىتىپ-شىرىتىپ باستايتىن بۋرجۋازيانىڭ سالداقى ءتارتىبى ساداعام كەتسىن، دەمەس پە ەدىڭىز. جەمساۋىم تولىق كۇيدە دۇنيە سالدىم، ارمانسىزبىن دەيتىن بانكيردىڭ ءوزى قارعىس ارقالاپ ولەدى ەكەن. ال ناعىز ادام قارعالۋ، لاعىنات ارقالاپ كەتۋ ءۇشىن تۋماسا كەرەك ەدى

قولىمىزبەن قايتادان جاراتىپ جاتقان جەرىمىز — گۇل بايشەشەك دەسەك، ءبىز سونىڭ شىرىنىن مۇقيات جيناۋعا جارالعان بال اراسى بولامىز. ۇلى يدەيالىمىز — قۇنارلى جەرگە سەپكەن ءدان دەسەك، ءبىز سوعان ءنار بەرەر جەردىڭ ءمولدىر بۇلاق، كوكتەگى ىلعال بۋ بولامىز. ءسوز باسىندا ايتىلعان وسىناۋ ىلعال بۋ مەن بال اراسى سياقتى، بىزدەر ءۇشىن دە ەشقانداي شەكارا بولعان ەمەس. وتان جەرىندە ومارتا بىرەۋ-اق ءبىز ءۇشىن، ءدان-ىرىزدىعى، ءدام-سىباعا بىرەۋ-اق

بەيبىتشىلىك، ەڭبەك، بوستاندىق، تەڭدىك، باۋىرلاستىق پەن باقىت — مىنە، بۇلار قۇداي سىباعاسى دا ەمەس، قۇل سىباعاسى دا ەمەس، سوۆەت حالىقتارىنىڭ ساعات سايىن الىپ وتىرعان ۇلەسى، سوسياليستىك: سيستەمانىڭ ىرىزدىعى. اق پەيىلدى ادام بىتكەننىڭ ءبارى الاقان جايىپ، وسى ىرىزدىقتى كوكتەن كۇتكەنىن قويدى. كۇرسىنبەي بۇعاۋ بۇزىپ، كۇرەسكەر جولىنا تۇسكەن قانشا ءبىر قارا، سارى ناسىلدەر سسسر مارشرۋتىنا ماڭداي تۇزەدى.

بۇل زاماندا سسسر مەن كۇن — ەگىز. ەگەر قازىرگى قاسيەتتى دە، قاتەرلى تۇستا ەگىزدىڭ ءبىرى جوق بولسا، ەكىنشىسى بۇل پلانەتادا ءسوزسىز سونەر ەدى.

1964 جىل.

---