InfoHub Logo

قازىرگى زامانعى اقپاراتتىق تەحنولوگيالار تالاپتارىنا سايكەس وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە ءبىلىم الۋ باعىتى مەيلىنشە جەتىلدىرىلۋى ءتيىس.

اقپاراتتىق وقىتۋ تەحنولوگيالارى نەگىزىنەن وقۋشىنىڭ  جەكە ءوز بەتىنشە وقىپ، ءبىلىم الۋىنا ارنالاتىن بولعاندىقتان، ونىڭ وقۋلىق قىزمەتىنە ادىستەمەلىك تۇرعىدا دا مۇمكىندىگىنشە جاقسى  جاعداي جاسالعانى دۇرىس بولار ەدى. ماتەماتيكا عىلىمى بارلىق عىلىمداردىڭ اراسىندا ەرەكشە ورىن الادى. «ماتەماتيكا اقىل-ويدىڭ گيمناستيكاسى» دەگەن ءسوز بەكەر ايتىلماعان. ادامزات ءىس - ارەكەتىنىڭ بارلىق سالاسىندا كەڭىنەن قولدانىلىپ جۇرگەن ماتەماتيكا امبەباپ بولىپ تابىلادى. قازىرگى كەزەڭدە ونىڭ ءرولى عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋىمەن كۇرت ءوسىپ وتىر. بۇل بارلىق كەلەشەك مامانداردىڭ، ماتەماتيكالىق دايارلىقتارىن جاقسارتۋدى تالاپ ەتەدى. ءاربىر كەلەشەك مامان ءوز ىس-ارەكەتى دايارلىعى ۇردىسىندە بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ماتەماتيكا ىلىمىمەن قارۋلانۋى ءتيىس. ويتكەنى، ادام تۇلعاسىن دامىتۋدا، ونىڭ دۇنيەتانىمدىق كوزقاراسى مەن ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋدا، ويلاۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋدە ماتەماتيكانىڭ الار ورنى ەرەكشە.

تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى: ماتەماتيكادا ءتۇرلى تاپسىرمالاردى شەشۋى ءۇشىن ونىڭ ەرەجەلەرىن قولدانىپ، ءىس-قيمىلىن كورسەتۋ بولىپ تابىلادى. مىسالى، بولشەك ساندارىن ءبولۋ ەرەجەسى، كۆادراتتىڭ شەشۋىن تۇزەتۋ. كوبىنە ءاربىر ەرەجە جانە ينسترۋكسيالار ىس-ارەكەتتىڭ نىشانىن كورسەتەدى. تاپسىرمانى شەشۋدە بىرىنشىدەن نە بەرىلگەنىن، نەنى الۋىن جانە قانداي ىس-ارەكەت كەزەكتەسىپ جاتقانىن ءبىلۋ كەرەك.الگوريتم – الدىن الا كورسەتىلگەن تۇسىنىكتى جانە ناقتى تۇسىنىك، ول ارقىلى قاجەتتى ەسەپتەردى شىعارۋعا بولادى.

جۇمىستىڭ كوكەيتەستىلىگى: ماتەماتيكانى وقىپ ۇيرەنۋدەگى وقۋشىلاردىڭ ىس-ارەكەتتەرىندە الگوريتمدەردىڭ ماڭىزدىلىعىمەن، الگوريتمدەردى پايدالانۋ نەگىزىندە ساباق جۇرگىزۋدى جەتىلدىرۋدىڭ قاجەتتىگىمەن انىقتالادى.

زەرتتەۋ ماسەلەسى نەگىزگى مەكتەپتە ماتەماتيكانى وقىتۋدىڭ الگوريتمدىك باعىتتالعاندىعىن ءتيىمدى تۇردە جۇزەگە اسىرۋ جانە سونىڭ نەگىزىندە وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن، بىلىگىن جانە داعدىسىن بەرىك قالىپتاستىرۋ.

زەرتتەۋ ءپانى – وقۋشىلاردا ءبىلىمدى، بىلىكتى، داعدىنى جانە الگوريتمدىك مادەنيەتتىڭ ەلەمەنتتەرىن ءتيىمدى قالىپتاستىرۋعا جاعداي جاسايتىنداي نەگىزگى مەكتەپتە ماتەماتيكانى وقىتۋداعى الگوريتمدىك ءتاسىل.

زەرتتەۋ وبەكتىسى – نەگىزگى مەكتەپتە ماتەماتيكانى وقىتۋ پروسەسى.

زەرتتەۋ ماقساتى:

• جالپى ورتا مەكتەپتەگى ماتەماتيكا ساباقتارىندا الگوريتمدىك ءتاسىلدى قولدانا وتىرىپ وقۋشىنىڭ ماتەماتيكالىق بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ جانە دامىتۋ.
• وقۋشىلاردىڭ بويىندا جەكە ءوز بەتىنشە شىعارماشىلىق تۇرعىدا جۇمىس ىستەۋ، ىزدەنۋ، ويلانا ءبىلۋ، تالداۋشىلىق، شەشىم قابىلداۋ، وقۋلىق ماتەريالدى سانالى تۇسىنۋگە تىرىسۋ قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ.

زەرتتەپ وتىرىلعان ماسەلەگە بايلانىستى عىلىمي ادەبيەتتەرگە تالداۋ جاساپ جانە وزات مۇعالىمدەردىڭ ىس-تاجىربيەسىنە سۇيەنە وتىرىپ مىناداي بولجام جاساۋعا بولادى. ەگەر ماتەماتيكا ساباقتارىندا جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ جانە ەسەپ شىعارتۋ بارىسىندا الگوريتمدىك ءتاسىلدى پايدالانا وتىرىپ ساباق جۇرگىزسەك، ەسەپتەر شىعارۋدا پايدالانساق، وقۋشىلاردا بەلگىلى ءبىر ماتەماتيكالىق ءبىلىمدى، بىلىكتى جانە داعدىنى قالىپتاستىرا الامىز.

مىندەتتەرى:

• ماتەماتيكانى وقىتۋداعى الگوريتمدىك باعىتتالعاندىقتىڭ ماعىناسىن ايقىنداۋ جانە سونىڭ نەگىزىندە الگوريتمدەندىرۋدى نەگىزگى مەكتەپتە ماتەماتيكانى وقىپ ۇيرەنۋدە قولدانۋ؛
• ماتەماتيكانى وقىتۋدا ەۆريستيكالىق (ويلان-تاپقىشتىق) جانە الگوريتمدىك ادىستەردى ۇيلەستىرە قولدانۋ مۇمكىندىگىن نەگىزدەۋ؛
• شەشۋىندە الگوريتمدەندىرۋدىڭ قۇرالدارىمەن تاسىلدەرىن پايدالانۋ مۇمكىندىگى بار بولاتىنداي جاتتىعۋلار مەن تاپسىرمالارعا تالداۋ جاساۋ؛
• ءوز بەتىنشە ءبىلىم العىسى كەلەتىن وقۋشىعا ادىستەمەلىك تۇرعىسىنان كومەكتەسۋ.

بۇل  مىندەتتەردى شەشۋ ءۇشىن مىنا تومەندەگىدەي جۇمىستار جاسالدى:

1.  زەرتتەۋ تاقىرىبى بويىنشا پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق جانە ادىستەمەلىك ادەبيەتتەرمەن تانىسىپ، ولارعا عىلىمي-ادىستەمەلىك تۇرعىدان تالداۋ جاسالدى؛
2.  زەرتتەۋ بويىنشا مەكتەپتەگى ماتەماتيكا ءپانى مۇعالىمدەرىنىڭ وزىق ىس-تاجىريبەلەرىمەن تانىسىلدى.

الگوريتمدىك ءتاسىلدىڭ باستى ەرەكشەلىگى – ونىڭ ناتيجەلىگىندە. وقىتۋ الگوريتمدەرىنىڭ قادامدار تىزبەگى دۇرىس انىقتالعان جاعدايدا (الگوريتم تالابى، قاسيەتى بويىنشا سولاي بولۋى ءتيىس)، ول مىندەتتى تۇردە وڭ ساپالى بىلىمدىك ناتيجەگە جەتكىزەدى. سوندىقتان، بۇل ءتاسىل بويىنشا وقىپ-ۇيرەنۋگە جانە تەوريالىق ءبىلىمدى بەكىتۋگە ارنالعان وقۋلىق ماتەريالداردى ءپان ءمۇعالىمىنىڭ ءوزى دايىنداعانى جانە ۇسىنعانى ءجون. ويتكەنى، ول ءوزى وقىتىپ وتىرعان سىنىپتاعى وقۋشىلاردى  جاقسى بىلەدى (ءبىلۋى ءتيىس).

الگوريتم دەگەنىمىز نە؟ ءبىر ءتيپتى ماسەلەلەر، ايتالىق كوپ تاڭبالى ەكى ساندى قوسۋ، كوشەدەن ءوتۋ، كەسىندىنىڭ ۇزىندىعىن ولشەۋ جانە ت.ب. ءجيى كەزدەسەدى. بەرىلگەن تيپتەس (ءبىر ءتيپتى) ماسەلەلەردى (ەسەپتەردىڭ) كەز كەلگەن ءتۇرىن شەشۋدە پايدانالۋعا بولاتىن «جەتكىلىكتى جالپى ءتاسىل بار ما؟» دەگەن سۇراقتىڭ تۋۋى زاڭدى. ەگەر مۇنداي جالپى ءتاسىل بار بولسا، وندا ونى بەرىلگەن ماسەلە (ەسەپ) ءتۇرىنىڭ الگوريتمى دەيدى. ەسەپتەردىڭ ءارقايسىسىنىڭ وزىنە سايكەس الگوريتمى بولادى. مىسالى، كوپ تاڭبالى ەكى ساندى قوسۋ ەسەبىنە قاتىستى العاندا كوپ تاڭبالى كەز-كەلگەن ساندى قوسۋعا جارايتىن، ياعني تيپتەس ەسەپتەردىڭ ىشىنەن ونىڭ كەز-كەلگەن دەربەس ءتۇرىن شەشۋدىڭ «باعانمەن» قوسۋ ءتاسىلى بەلگىلى.

جالپى العاندا، «الگوريتم دەپ قانداي دا ءبىر باستاپقى دەرەكتەردەن (ۇسىنىلىپ وتىرعان الگوريتم باستاپقى دەرەكتەر بولاتىن مۇمكىن جيىنتىقتان الىناتىن) باستالاتىن جانە وسى دەرەكتەر بويىنشا تولىق انىقتالاتىن ناتيجەنى الۋعا باعىتتالعان ەسەپتەۋ جۇرگىزۋ پروسەسىن كورسەتىپ بەرەتىن ناقتى جانە ءدال جارلىقتى تۇسىنەدى» [2].

ەلباسىمىزدىڭ ن. نازاربايەۆتىڭ «قازاقستان - ءبىلىم قوعامى جولىندا» اتتى جاستار الدىنداعى دارىسىندە سويلەگەن سوزىندە: «ىقىلىم زامانداردان قالعان «بىلەكتى ءبىردى جىعادى، ءبىلىمدى مىڭدى جىعادى» دەگەن ءسوز بار. بۇل زامان - بىلەككە سەنەتىن ەمەس، بىلىمگە سەنەتىن زامان. زاماناۋي الەمدە ەلدىڭ قۋاتى، ەڭ الدىمەن، ءبىلىم مەن عىلىمدا بولاتىن ۋاقىتقا كەلدىك. سول ءبىلىمدى قاجەتكە جاراتىپ، قوعام يگىلىگىنە پايدالانا ءبىلۋىمىز كەرەك. ينەمەن قۇدىق قازعانداي قيىن دا كۇردەلى، وراسان قاجىر قايرات پەن ەرىك-جىگەردى تالاپ ەتەتىن ءبىلىمىسىز ءومىر - تۇل. تەرەڭ ءبىلىم -تاۋەلسىزدىگىمىزىدىڭ  تىرەگى، اقىل - وي – ازاتتىعىمىزدىڭ الداسپانى» - دەپ ايتىلعان. [6]

جاس ۇرپاققا جان-جاقتى ءبىلىم بەرۋ - ءار ۇستازدىڭ باستى مىندەتى. بۇل شەشۋشى مىندەتتى جۇزەگە اسىرۋ ۇستازدىڭ شەبەرلىگىنە تاۋەلدى. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدىڭ بارلىق عىلىم مەن ءبىلىم سالاسىندا قايتا قۇرۋ ياعني تەحنولوگيالاندىرۋ ءۇردىسى ءجۇرىپ جاتىر. مۇنىڭ ءوزى وقۋشىلىرعا ساپالى ءبىلىم بەرۋ قاجەتتىلىگىنەن تۋىنداۋدا. بۇل ورايدا وقۋشىلاردىڭ ماتەماتيكا پانىنەن بىلىمدەرىن، بەلسەندىلىگىن، بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن كوپتەگەن ءادىس - تاسىلدەر بار.

قازاقستاننىڭ تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە قالىپتاسۋى بارىسىندا ورتا ءبىلىم بەرۋدىڭ جۇيەلى رەفورمالانۋى قوعامدىق تۇرعىدان ۇلكەن ماڭىزعا يە بولدى. ءبىلىم بەرۋدى رەفورمالاۋدى جۇزەگە اسىرۋدىڭ جانە ءبىر ماڭىزدى سيپاتى قازىرگى ۋاقىتتاعى وقىتۋ پروسەسىن تەحنولوگيالاندىرۋدىڭ قاجەتتىگىنەن تۋىپ وتىر. وسىعان وراي، سوڭعى كەزدە وقىتۋدىڭ ءار ءتۇرلى پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالارى جاسالىپ مەكتەپ پراكتيكاسىنا ەنگىزىلۋدە. اتاپ ايتقاندا، ۆ.م. موناحوۆتىڭ [7] وقىتۋ تەحنولوگياسى؛ دياچەنكونىڭ [8] جۇمىستارىندا ايتىلاتىن وقىتۋدىڭ ۇجىمدىق ءتاسىلى.

پروفەسسور قارايەۆتىڭ جۇمىستارىندا [9،10،11] ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن مەكتەپتەرىندە قولدانىلىپ جۇرگەن:

• وقىتۋدى دەربەستەندىرۋ مەن دەڭگەيلىك ديففەرەنسيالداۋ؛
• ءبىلىم بەرۋدى دەموكراتيالاندىرۋ مەن ىزگىلەندىرۋ پرينسيپتەرىنە نەگىزدەلگەن جاڭا پەداگوگيكالىق كوميۋتەرلىك تەحنولوگيا العاش رەت زەرتتەلگەن. ەگەر وسى جۇمىستاردا قاراستىرىلعان وقىتۋدىڭ پەداگوگيكالىق تەحنولوگياسىن وقۋ-تاربيە پروسەسسىنە، وقىتۋدىڭ جاڭارتىلعان جۇيەسىنىڭ جوباسى رەتىندە ەنگىزەتىن بولساق، وندا:
• وقىتۋ ساپاسىن ارتتىرۋعا،
• باسقارۋ تيىمدىلىگىن جەتىلدىرۋگە،
• وقۋشىلاردىڭ دامۋىنا باقىلاۋ جاساۋعا،
• وعان سايكەس باعالاۋعا بولاتىنى دالەلدەنىپ وتىر.

وقۋشىلاردىڭ ماتەماتيكالىق  بىلىكتىلىگىن دامىتۋ جانە تەرەڭدەتۋدىڭ ادىس-تاسىلدەرى

ج.ا.قارايەۆتىڭ دەڭگەيلەپ وقىتۋ تەحنولوگياسى.

ءبىرىنشى دەڭگەي – مىندەتتى، رەپرودۋكتيۆتى، وقۋشىلىق دەڭگەي؛

ەكىنشى دەڭگەي - الگوريتمدىك دەڭگەي؛

ءۇشىنشى دەڭگەي - ەۆريستيكالىق دەڭگەي؛

ءتورتىنشى دەڭگەي – شىعارماشىلىق دەڭگەي؛

دەڭگەيلەپ-سارالاپ وقىتۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرى:

• تالانتتىلار ءوز قابىلەتتەرى مەن يكەمدىلىگىن ودان ءارى بەكىتە تۇسەدى؛
• وقۋشىنى ءوز قابىلەتىنە، بولاشاعىنا سەنۋگە داعدىلاندىرادى؛
• وقۋشىنى ىنتالاندىرۋعا ۇيرەتەدى؛
• وقۋشى مەن وقىتۋشىنىڭ ىنتىماقتاستىق قارىم-قاتىناس دوستىعى پايدا بولادى؛
• وقۋشىنىڭ بىلىكتىلىگى ارتادى؛
• وقۋشى ءوز ءبىلىمىن ءوزى باعالاي بىلۋىنە داعدىلانادى؛
• باعا ءادىل قويىلادى.

الگوريتمدىك وقىتۋ ءتاسىلى نەگىزىنەن وقۋشىلاردىڭ سايكەس تاقىرىپتار بويىنشا بىلىمدەرىن ءوز بەتتەرىنشە بەكىتۋگە جانە پراكتيكالىق تۇرعىدا ماشىقتانۋعا، بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋعا ارنالعان.

بۇل ءتاسىلدى نەگىزىنەن ناقتى تاقىرىپتى وقىپ- ۇيرەنۋدىڭ باستاپقى كەزەنىندە ءتيىمدى پايدالانۋعا بولادى. وقۋشىلاردى قوسىمشا دايىندىقتان وتكىزۋدە رەپەتيتورلىق قۇرال ءرولىن دە تولىق اتقارا الادى.

وقۋشىلار  بەلگىلى سەبەپتەرمەن ساباقتارىن كوپ جىبەرىپ العان جاعدايلاردا دا الگوريتمدىك وقىتۋ ءتاسىلى ولار ءۇشىن ءوز بەتىنشە سايكەس تاقىرىپتاردى وقىپ-ۇيرەنۋدە ءتيىمدى قۇرال بولا الاتىندىعىن كەلتىرىلگەن مىسالدار دالەلدەي الادى. جۇرگىزىلگەن ەكسپەريمەنتتىڭ ناتيجەسىنەن الگوريتمدىك ءتاسىلدى ماتەماتيكا ساباقتارىندا قولدانۋ وقۋشىلاردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەتىنىن كورسەتەدى.

شىعارماشىلىق تۇرعىدا پايدالانا بىلسە، بۇل ءتاسىلدى كەز كەلگەن ءپاندى وقىتۋدا جانە وقىپ ۇيرەنۋدە ءتيىمدى پايدالانۋعا بولادى. سوندىقتان بۇل ءتاسىلدى كەز كەلگەن ءپان ءمۇعالىمى ءوزىنىڭ ناقتى كومەكشىسىنە اينالدىرا الادى.

ال ناقتى تاقىرىپتى، تاراۋدى وقىپ-ۇيرەنۋدىڭ باستاپقى كەزەڭدەرىندە ءۇي تاپسىرمالارىن جانە وزىندىك جۇمىستاردى وقۋشىلاردىڭ ءپان وقىتۋشىسى كورسەتكەن ۇلگىلەر بويىنشا ورىنداعاندارى ءتيىمدى بولادى. سوندا عانا ولار تەوريالىق ماتەريالداردى جەتىك مەڭگەرەتىن بولادى، ولاردى سانالى تۇسىنۋگە قول جەتكىزەدى، ءبىلىمىن دە جانە بىلىكتىلىگىن دە ءوز بەتىنشە سەنىمدى تۇردە بەكىتە باستايدى، جەتكىلىكتى دەڭگەيدە ماشىقتانۋعا مۇمكىندىگى بولادى، كەلەشەكتە ءبىلىمىن ءوز بەتىنشە تەرەڭدەتۋگە، دامىتۋعا مۇمكىندىك الادى.

سونىمەن، ءبىز ۇسىنىپ وتىرعان الگوريتمدىك وقىتۋ ءتاسىلى مىنا جاعدايلاردا ءتيىمدى قوسىمشا ادىستەمەلىك قۇرال بولا الادى:

• جەكە  ءوز بەتىنشە ماتەماتيكالىق ءبىلىم العىسى كەلەتىندەرگە؛
• اسىرەسە، قابىلەتى ورتاشا وقۋشىلاردىڭ وزىندىك جۇمىسىن قولداۋعا؛
• تاقىرىپتى وقىپ-ۇيرەنۋدىڭ جانە بەكىتۋدىڭ باستاپقى كەزەڭىندە؛
• رەپەتيتورلىقتى تولىق قولداۋدا؛
• ساباقتى ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن كوپ جىبەرىپ العان وقۋشىلار، بىلىمگەرلەر ءۇشىن؛
• وقۋلىق ماتەريالدى قايتالاۋدا؛
• وقۋشى ءبىلىمىن جانە بىلىكتىلىگىن تولىقتىرۋدا، تەرەڭدەتۋدە جانە دامىتۋدا.

تاعى دا اتاپ كەتۋگە بولادى، بۇل وقىتۋ ءتاسىلىن كەز كەلگەن ءپاندى وقىتۋدا ءتيىمدى قوسىمشا ادىستەمەلىك قۇرال رەتىندە پايدالانۋعا بولادى. ول ءۇشىن ءپان ءمۇعالىمىنىڭ ءوزى وقىتاتىن ءپانىن، ناقتى تاراۋدى تاقىرىپتى جەتكىلىكتى تەوريالىق جانە ادىستەمەلىك دەڭگەيدە ءتۇسىنۋى، ءبىلۋى ءتيىس. سوندا عانا بۇل ءتاسىلدى ءپان ءمۇعالىمى ءوزىنىڭ اقىلدى كومەكشىسىنە اينالدىرا الادى.

---