InfoHub Logo

فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتىنىڭ پروفەسسورى، دوسەنت  جاناتايەۆ دانات جاناتاي ۇلى
قاراساي ءنۇربيبى  ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيسترانتى

ماتەماتيكا – عىلىمداردىڭ پاتشاسى دەپ بەكەر ايتىلماعان. بارشا عىلىممەن استاسىپ جاتاتىن ماتەماتيكا اقيقات دۇنيەنىڭ ساندىق قاتىناستارىع كەڭىستىكتەگى ءتۇرلى پىشىندەر حاقىنداعى ءىلىم. ونىڭ دامۋىن شارتتى تۇردە 4 كەزەڭگە بولۋگە بولادى. 1.ءبىلىم داعدىلارىن قولدانۋ، جيناقتاۋ ءداۋىرى. ول سوناۋ ەركە كەزدەن ب.ز.ب. 7-6 عاسىرلارعا دەيىن سوزىلادى. اتالمىش كەزەڭدە ادامزاتتىڭ ءومىر تاجىريبەسىمەن تىعىز بايلانىستى بولىپ، سولاردىڭ جاساعان تاجىريبەسىنە تاۋەلدى بولدى، جاساعان قورىتىندىلارىنان شىققان ەرەجەلەرگە سۇيەندى. 2-كەزەڭ ماتەماتيكانىڭ وزىنشە بولەك ەنشى الىپ، جەكە عىلىم رەتىندە قالىپتاسۋ كەزەڭى. مۇندا كوبىنەسە، ساندار، سكاميارلىق شامالار جانە قاراپايىم گەومەتريالىق فيگۋرالار قاراستىرىلدى. ماتەماتيكانىڭ زەرتتەيتىن شامالارى تۇراقتى (ۇزىندىق، كولەم، اۋدان) تۇراقتى بولدى.  وسى كەزەڭدە اريفمەتيكا، گورمەتريا، تريگونومەتريا، الگەبرا جانە ماتەماتيكالىق ءاناليزدىڭ كەيبىر ەلەمەنتتەرى پايدا بولىپ، ايرىقشا تەوريا ءپان رەتىندە قالىپتاستى.

ماتەماتيكا كۇندەلىكتى ومىردە، ساۋدا سالاسىندا، جەر ولشەۋدە، ارحيتەكتۋرادا، استرونوميادا قولدانىلا باستادى. بۇل ءداۋىردى ەلەمەنتتەر ماتەماتيكاسى، تۇراقتى شامالار ماتەماتيكاسى دەپ تە اتادى. ول 12 000 جىلعا جۋىق سوزىلىپ، شامامەن 17 عاسىردا اياقتالدى. 3-كەزەڭ جوعارعى ماتەماتيكانىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭى. ماتەماتيكا، اناليز، گوەمەتريانىڭ پايدا بولعان كەزەڭى. حVءىى- حVءىىى عاسىرداعى جاراتىلىستانۋ مەن تەحنيكانىڭ جىلدام دامي باستاۋى ماتەماتيكاعا قوزعالىس پەن تۇراقسىزدىق يدەيالارىن اينىمالى شامالار جانە ولردىڭ اراسىنداعى فۋنكسيونالدىق تاۋەلدىك تۇردە ەنگىزۋ قاجەتتىلىگىن تۋعىزدى. ناتيجەسىندە ماتەماتيكانىڭ اناليتيكالىق گەومەتريا، ديفەرەنسيالدىق جانە ينتەگريسيالدىق ەسەپتەۋلەر، ت.ب. سالالارى پايدا بولىپ ديفەرەنسيالدىق تەڭدەۋلەر تەورياسى مەن ديفەرەنسيالدىق گەومەتريا دامي باستادى. بۇل حVءىى عاسىردا باستالىپ ءحىح عاسىردىڭ 2 جارتىسىنا دەيىن سوزىلدى.  ءحىح-حح عاسىردا كادىمگى شامالار مەن قازىرگى  الگەبرادا زەرتتەلەتىن نىسانداردىڭ  تەك دەربەس مىسالدارى بولىپ قالدى. گەومەتريا ەۆكليد كەڭىستىگى دەربەس  ءتۇرى بولاتىن «كەڭىستىكتەردى» زەرتتەۋگە كوشتى. ن.ي.لوباچيەۆسكييدىڭ ەۆكليد ەمەس گەومەتريا جۇيەسىن اشۋى -  بۇل باعىتتاعى العاشقى قادام بولىپ سانالدى. ناقتى جانە جورامال ساندى فۋنكسيالار، جيىندار، ىقتيمالدىقتار  جانە توپتار  تەوريالارى، پروەكتيۆتىك  جانە ەۆكليدتىك ەمەس گەومەتريا، ماتەماتيكا، لوگيكا، ۆەكتورلىق اناليز، فۋنكسيونالدىق اناليز، ت.ب.

ماتەماتيكانىڭ بۇرىن بولماعان جاڭا سالالارى دامي باستادى. ماتەماتيكانىڭ كەلەسى دامۋ ساتىسى – قازىرگى كەزەڭ. ەسەپتەردىڭ جاۋاپتارىن ساندىق تۇردە بەرۋ ءۇشىن 19-20 عاسىردا ساندىق ادىستەر نەگىزىندە ماتەماتيكانىڭ جەكە تاراۋى - ەسەپتەۋ ماتەماتيكاسى پايدا بولدى. كوپتەگەن ەسەپتەردىڭ كۇردەلى ساندىق شەشىمدەرىن ىقشامداۋ جانە تەزدەتىپ شىعارۋ ءۇشىن  ەلەكتروندىق ەسەپتەۋ ماشينالارى، كومپيۋتەرلەر جاسالىنا باستادى. ماتەماتيكا كەز قۇلاش جايا باستادى. ەسەپتەۋ تەحنيكاسىنىڭ كەڭ قولدانىلۋىنا بايلانىستى باعدارلامالاۋ تەورياسى پايدا بولدى. 20 عاسىردىڭ  50-جىلدارىنان باستاپ ماتەماتيكا  عىلىمىنىڭ اۆتوماتتار جانە ءتيىمدى باسقارۋ  تەورياسى، ويىندار تەورياسى، الگەبرا، گەومەرتيا، اقپاراتتار تەورياس، ماتەماتيكالىق ەكونوميكا، ت.ب. كوپتەگەن جاڭا سالالارى پايدا بولدى.

---