مەكەرلىك
العاشقى تانىسۋ ەكى جاقتان بىردەي بولعانىمەن، تانىسىپ العاننان كەيىنگىنى ميمان ءوزى ءىلىپ اكەتتى. ءتىپتى موكەننىڭ ۋاقىتى بولماعان كۇندەرى ميماننىڭ ءوزى-اق ۋنيۆەرسيتەتكە جۇگىرىپ كەلىپ تۇراتىن بولدى. ارينە، ول كەزدە موكەنمەن ساباقتاس جىگىتتەردىڭ ءبىرازى-اق بۇلارعا قىزىعا دا، قىزعانا دا قاراۋشى ەدى. قاراماعاندا شە؟ كەڭ بالاق شالبارىڭدى سالپىلداتىپ، كوكتەمگى لايدى شالپىلداتىپ قىزدار ينستيتۋتىنىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا سولبىرەيىپ تۇرۋ قانداي! نەمەسە قىز قاسقيىپ جىگىتتەر جاتاقحاناسىنا سالىپ جەتىپ كەلىپ تۇرعان قانداي! ارينە، قىلمىڭ قاعىپ قىز ءوزى ىزدەپ تۇرسا، جىگىت باسىنا بۇدان ارتىق باقىت، بۇدان ارتىق قۇرمەت بولادى دەرمىسىز.
بۇل جەلپەڭى جوق جىگىتتى جەلىكتىرىپ ىزدەپ كەلىپ تۇراتىن ميمان قىزدار ينستيتۋتىنىڭ ستۋدەنتى ەدى.
بارعان سايىن مۇندا ميماننىڭ كەلۋى جيىلەي بەردى. ەكى كوشەلىك جەرگە ەكى كۇندە زورعا كەلەتىن قىزدىڭ جازعان حاتتارىنان قوسىلعانشا شىداماي بارا جاتقان، كۇڭىرەنگەن قايعىنىڭ ءيىسى مۇڭكىپ تۇردى. موكەن ميماننان قارىس جەردە وتىرىپ، قات-قات حات الىپ جاتتى. ءولىپ بارامىن، ورتەنىپ بارامىن، ارىپ بارامىن، ازىپ بارامىن دەگەن سوزدەردىڭ سان الۋانى وسى حاتتاردا قايىڭنان اققان شىرىنداي سوزىلاتىن. ونىڭ ۇستىنە الماتىداعى كومسومول مەن گوگول كوشەلەرىنىڭ اراسى دا الىس ەمەس، ميمان كۇنىنە ەكى، قالاسا ءۇش رەت كەلىپ تۋرادى. ءتىپتى موكەن جولداستارىمەن ءبىر جاققا بارا جاتقاندا دا، ميمان كوكپارعا توتە قوسىلعان شاباندوزداي وكپە تۇستان، كۇتپەگەن جەردەن ساپ ەتە تۇسەتىن بولدى. جاتاقحانالار مەن كينو-تەاترلاردىڭ اراسىندا تالاي ءىز قالدى. اعاشتاردىڭ تۇبىندە تۇرىپ ايتقان تالاي ءسوز قالدى، تالاي كۇز قالدى، تالاي جاز قالدى،
عاشىقتىڭ ارمانى، قايعى-قاسىرەتى ءبارى دە ايتىلدى. قىز جىبەك — تولەگەن، انارحان — حامرا تەكتەس عاشىقتىق اڭىزدارى سۋداي ساپىرىلىپ. مونشاقتاي ءتىزىلدى. عاشىقتاردىڭ اراسىن تاس جارعانداي ايىرار بەكەجان، سۇلتانباي سياقتى سۇمپايىلار دا تۇرماستاي بولىپ تالاي سىنالىپ ءوتتى. وبالى نەشىك، اڭگىمە اراسىندا، بۇلارعا كوبىرەك كىجىنىپ، كوبىرەك قارعاپ، تاۋىقشا جۇلعىسى كەلەتىن دە ميمان ەدى. عاشىقتىڭ كىرشىكسىز كوڭىلىنە قالاي قاياۋ سالادى ەكەن دەپ تاڭداناتىن دا، تاڭىرقايتىن دا سول بولاتىن. بۇدان كەيىن اقپەيىل موكەن اق جارىلادى.
ءسويتىپ جۇرگەندە موكەن ءتورتىنشى كۋرستى ءبىتىرىپ. شىمكەنتكە وندىرىستىك پراكتيكاعا اتتاندى. ميمان قۇشاق-قۇشاق گۇلمەن ونى ءى-شى الماتى ستانسياسىنا شىعارىپ سالدى. بولاشاق جارى ەلجىرەپ تۇرعاندا جىگىت تە جۇمسارىپ، ايرانداي ۇيىپ قالدى. ميمان قايتا-قايتا حات جازىپ، ءوزىنىڭ ءار قىرىنان تۇسىرگەن كەسكىنىن جىبەرىپ تۇردى. بىردە قىرىن، بىردە قيسايا قاراپ تۇسكەن سۋرەتتەردىڭ سىرتىندا: «سۇيسەڭ مەنشە ءسۇي. ميمان» دەگەن سوزدەر الىستاعى اڭساپ جۇرگەن جىگىتتىڭ كوزىنە وتتاي باسىلدى.
ءبىر كۇنى ميماننان حات كەلدى. سۇيگەنىم، كۇيگەنىم دەگەن سياقتى ءبىرسىپىرا كۇيرەۋىك سوزدەر ايتىلىپ بولعان سوڭ، ول جاقىندا شىعىستىڭ اتاقتى ادەبي مۇراسى «مىڭ ءبىر ءتۇننىڭ» ءبىرىنشى تومىن وقىپ شىققانىن بايانداپتى: اپىر-اي. ادام دا وسىنشا ارسىزدىق ىستەيدى ەكەن-اۋ، «مىڭ ءبىر تۇندەگى» ايەلدەردىڭ پيعىلى قانداي جامان، ولار ماعان تىپتەن ۇنامايدى. بەتسىزدەر-اي، كۇيەۋلەرىن قالاي تۇلكىشە الداپ، تيىنشە بۇلتاقتايدى. جۇرگەن-تۇرعاندارىنىڭ ءبارى مەكەرلىك پەن سايقالدىق...
تاعى دا حات، تاعى دا كەلدى. ميمان بۇل جولى «جانىم» دەپ باستاپ، جالىنىپ، جالبارىنىپ اياقتاپتى. «ۋادەلى كۇنىمىز جەتتى، مەن ساعىنىپ، سارعايىپ ءجۇرمىن. ينستيتۋتتى بىتىرگەلى تۇرمىن. اسپيرانتۋراعا قالدىرىپ ەدى، سەن جوق جەردە ونىسى ادىرا قالسىن، ارمانىم ءوزىڭ...» دەگەن سوزدەر بار. بۇل ماحاببات قىلىن شەرتكەن نازىك سوزدەر موكەننىڭ كوڭىلىن كول-دارياداي ەتتى. ول پراكتيكادان بولاشاق جارىنا الىس بولسا دا ارنايى بىرنەشە كەلدى. مۇنى، كورگەندەر دە، ەستىگەندەر دە «ماحابباتتىڭ ورىنى باسقا عوي!» دەستى.
سونىمەن ميماننىڭ ينستيتۋت بىتىرگەن كەشى دە بولدى. كەشتە كەلەشەك جولداسى رەتىندە ونىڭ قاسىندا موكەن وتىردى. تالاي جاقسى لەبىزدەر ەستىلىپ، لەپىرمە سوزدەر ايتىلدى. سودان ءۇش-تورت كۇن وتكەن سوڭ ميمان ءسوزدى ءوزى باستادى.
— موكەن، ءومىردى بەكەر وتكىزبەلىك. انارحان حامرانى قانداي جاقسى كورسە، مەن سەنى سونداي سۇيەمىن. ەرتەڭ زاگس-كە بارايىق.
موكەننىڭ كوكتەن تىلەگەنى جەردەن تابىلدى. قارسى بولعان جوق. نەكەلەسكەننەن كەيىن «ەمگەك» كولحوزىندا، ميماننىڭ ۇيىندە ەكەۋىنە ارنالعان ۇلكەن توي بولدى. بۇعان كۇمپيگەن مانتىلار ءپىسىرىلىپ، ءسابىزدى شاشپا پالاۋلار باسىلدى، قايماق قۇيعان ەككەن شايلار قايناتىلدى. لاعماننىڭ بىرنەشە ءتۇرى: دا گۇنگۋرمان، دي ءتانمان، دا ءشيمان ءپىسىرىلدى. دۋتاردىڭ سىڭعىرلاعان، تامبۋردىڭ داڭعىرلاعان داۋسى ەستىلدى. كوشەنى كۇي كەرنەپ، ءسانام ءبيى بيلەندى، يلاحۋن ءانى شىرقالدى. «سەن گۋللەۋللا، مەن گۋللاۋللا، گۋللاۋللا!» اي دا، شىركىن!..
موكەننىڭ ءالى دە ءبىر جىل وقۋى بار. جازعى دەمالىسىنىڭ ازدىعىنا بايلانىستى جولداسىمەن ەلگە جۇرۋگە تىلەك ءبىلدىردى. ءسويتىپ، ءيۋلدىڭ ورتاسىندا ول كەلىنشەگىمەن شولاققورعان سەلوسىندا تۇراتىن سەمياسىنا كەلدى. موكەننىڭ تۋعان-تۋىسقاندارى، اكە-شەشەسى ونىڭ وقىعان قىزعا ۇيلەنگەنىنە شەكسىز قۋاندى. ميمان ءوز تىلەگى بويىنشا وسىنداعى ورتا مەكتەپكە ءمۇعالىم بولىپ ورنالاستى دا، موكەن از كۇن ايالداعاننان كەيىن وقۋىن ءبىتىرىپ كەلۋ ءۇشىن الماتىعا ءجۇرىپ كەتتى.
ەندىگى حاتتى موكەن جازاتىن بولدى. ءبىراق ءبىر جامان جەرى سول، قانشا حات جازىپ، قانشا تەلەگرامما بەرسە دە، ايەلى اۋزىن بۋعانداي، جاۋاپ بەرمەدى. ءسوز جوق، جانپوز جىگىتتىڭ جانى قىسىلدى.
ايەلىنەن حابار بولماعان سوڭ موكەن جاقىن جەردەگى ەنەسىنە كەلدى. ول ونىڭ قولىنا ءبىر حات ۇستاتا سالدى. وندا: «جاقسىلىقتى جەتكىزۋگە اسىعامىن، يانۆاردىڭ ورتاسىندا ۇيگە بارامىن، جالعىز ەمەسپىن، ومىرلىك جولداسىم بار» دەپ جازىلىپتى. حات اياعىنداعى ادرەس تە باسقا. بۇل حابار موكەننىڭ توبەسىنەن جاي تۇسكەندەي ەتتى. انىعىن بىلە الماعان، الدانعان جۇرەك تار كەۋدەگە سىيمادى. مۇمكىن كورە الماعان بىرەۋ حاتتى سىرتىنان جازعان شىعار.
كەشە عانا «مىڭ ءبىر ءتۇن» اڭگىمەلەرىنىڭ كەيىپكەرلەرىن جامانداپ جۇرگەن ميمان ناق سولارداي مەكەرلىكپەن سادانباي دەگەن بىرەۋمەن كوڭىل قوسىپ، جاڭالاپ توپى كيىپ ەكىنشى تويدى دا جاساپ جىبەرىپتى. بارىنەن دە ءوتىپ كەتكەنى سول بولىپتى: وقۋداعى موكەنگە جىبەرەمىن دەپ ۇيىنەن ەكى مىڭ سوم اقشا الىپ. تويىنىڭ اۋىرتپالىعىن كوتەرتىپتى، مەكتەپتىڭ مۇعالىمدەرى دە ءبىراز اقشاسىنان اڭقيىپ قالىپتى.
ميمان موكەن الماتىعا كەتە سالىسىمەن-اق تەرىس جولعا ءتۇسىپ ءبىر كۇن ۇيدە وتىرماي، «كۇشىك كۇيەۋ» ىزدەۋمەن بولىپتى. ويتكەنى موكەننىڭ قارت اكە-شەشەسى وعان ۇناي قويماپتى. ءسويتىپ «جۇرگەنگە جورگەم ىلىنەر» دەگەندەي سالت باستى، ساباۋ قامشىلى، بىرەۋ تۇس بولا كەتىپ الماتىعا سۇمەڭدەپ ەرىپ ءجۇرىپ بەرىپتى. ءسويتىپ تالاق حات الماي تارتىپ كەتىپتى. كەشەگى قۋانىش تا، جۇبانىش جايىندا قالا بەرىپتى. وسكەن ورتا، تاربيەلەنگەن ينستيتۋت ەسىنە قويماپتى. ال، ولار بۇل جاعدايدى ەستىگەندە ءبىراۋىزدان: «مۇنىڭ اتى مەكەرلىك» دەپ شۋ ەتە ءتۇسىپ، بۇعان زاڭ ورىندارى ارالاسۋى كەرەك دەسىپتى. ال، ءقازىر ميمان «كۇشىك كۇيەۋىن» ەرتىپ توركىنىن جاعالاپ ءجۇر دەسەدى.
1955
You Might Also Like
-
كۇن بولسا ىستىق. ۇستىڭىزدەگى كامزولىڭىزدى شەشىپ قولىڭىزعا الاسىز. تەرىڭىزدى ءبىر ءسۇرتىپ قويىپ، ماگازينگە تارتىپ كەتەسىز. ونداعى ويىڭىز، جاز كۇنى جايدارى، جاۋراماسىڭىزدى بىلگەن سوڭ، «جاز جازىل،...
-
قارىس جەردى اياعىمەن باسپاي، جەكە مەنشىك «موسكۆيچىنەن» تۇسپەيتىن پاۆەل پەتروۆيچ كالماكوۆ بۋما قاپ بىردەمەنى ارقاسىنا كوتەرىپ، شورتاندىنىڭ ورتا كوشەسىن جارىپ ءوتتى. مۇنداعى جۇرت تەگىس بىلە...
