مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالانى ەڭبەككە باۋلۋ
قىزىلوردا وبلىسى،
قازالى اۋدانى، ايتەكە بي كەنتى، №7 "بالدىرعان" بالاباقشاسى
كۋشيكبايەۆا گۇلبانۋ
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالانى ەڭبەككە باۋلۋ ارقىلى رۋحاني-ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
ءى. كىرىسپە
ءىى. بالالاردىڭ ەڭبەگى تۋرالى جالپى ماعلۇمات بەرۋ.
ءىىى. بالاباقشاداعى بالالاردىڭ ەڭبەگى.
«ادامدى - ادام ەتكەن ەڭبەك». جالپى ادام بالاسى ومىرگە كەلگەن كۇننەن باستاپ ەڭبەكپەن تىعىز بايلانىستا بولادى. سەبەبى، شىر ەتىپ ءومىر ەسىگىن اشقان ساتتەن باستاپ انا ءسۇتىن ەمۋدىڭ ءوزى ەڭبەككە جاتادى.
ەڭبەك دەگەنىمىز بويىمىزداعى ەنەرگيا ياعني كۇشىمىز، وسى كۇشتى پايدالانۋدىڭ ءوزى ەڭبەك. ادامدار ەڭبەك ەتۋ ارقىلى كوپتەگەن جەتىستىكتەرگە جەتەدى. كۇندەلىكتى ىشىپ-جەيتىن تاماعىنىڭ كيەتىن كيىمىنىڭ ءوزى ەڭبەكپەن كەلەدى.
مىسالى: «ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي»- دەگەندەي جەرگە ءدان سەۋىپ، ونى كۇتىپ باپتاپ وسىرەدى. بازارعا اپارىپ ساتىپ، اقشاسىنا تاماق، كيىم الادى.
ءىى. بالالاردىڭ ەڭبەگى تۋرالى ايتاتىن بولساق، كۇندەلىكتى ومىردە كەزدەسەتىن كوزگە كورىنە بەرمەيتىن، ءوزىمىز ءمان بەرمەيتىن قاراپايىم ەڭبەك تۇرلەرى وتە كوپ.
مىسالى: 2 – 3 جاستاعى بالانىڭ وزدىگىنەن تاماعىن ىشىپ-جەۋى، ويىنشىعىن، كيىمىن جيناۋىنىڭ ءوزى ولار ءۇشىن ۇلكەن ەڭبەك. بالانىڭ وز-وزىنە قىزمەت قىلا ءبىلۋىنىڭ ءوزى ەڭبەككە جاتادى.
ەڭبەككە باۋلۋ ارقىلى بالانىڭ ەستە ساقتاۋ، كورۋ، سەزىنۋ قابىلەتتەرى ارتا تۇسەدى.
مىسالى: شۇلىعىن، قولعابىن، باس كيىمىن، كويلەگىن كيەتىن كەزدە ونى قاي جەرگە كيەتىنىن، ويلاۋ، كورۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرى ارقىلى جاسالادى.
بالانىڭ ءار جاساعان ەڭبەگىن، قىلىعىن ماقتاپ وتىرۋ قاجەت.
مىسالى: وي، جارايسىڭ، بارەكەلدى، وتە جاقسى، كەرەمەت دەگەن سوزدەر بالانى ەڭبەك ەتۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتادى.
بالانى ويىن ارقىلى دا ەڭبەككە باۋلۋعا بولادى. بالانىڭ ويىنىنا اسا ءمان بەرۋ كەرەك.
ۇلى پەداگوگ، ا. س. ماكارەنكو ايتقانداي بالا ويىن كەزىندە قانداي بولسا، كەيىن ەسەيگەندە جۇمىس ورنىندا دا سونداي بولادى. سوندىقتان بالا كەزىندە ويناعان كەزدە بالانى قاداعالاپ، ويىنىنا ءمان بەرۋ كەرەك. ەگەر دۇرىس ەمەس ەكەنىنە كوز جەتكىزسەڭىز، دۇرىس جولعا باعىتتاۋ كەرەك. بالا ويىن ويناعاندا ۇلكەندەردەن نەمەسە تەلەديداردان كورگەندەرىن قايتالايدى. ويتكەنى ويىن كەزىندەگى ىس-ارەكەتى قيمىل قوزعالىسى ءبارى ءوز وتباسىندا كورگەن بىلگەندەرىنىڭ ايقىن دالەلى. بالانىڭ ويىنى ارقىلى وتباسىنداعى بەرىپ جاتقان تاربيەنىڭ قانداي ەكەنىن اڭعارۋعا بولادى جانە قانداي ماماندىق يەسى ەكەنىن بىلۋگە بولادى. سوندىقتان بالانىڭ كوزىنشە ارتىق ءسوز، ارتىق قيمىل جاساۋدىڭ قاجەتى جوق. بالاعا اتا-انا جاقسى جاعىنان كورىنۋى قاجەت. سونداي-اق بالانى ەڭبەككە باۋلۋ ارقىلى ادامگەرشىلىككە، مەيىرىمدىلىككە تاربيەلەۋ بولىپ ەسەپتەلەدى.
مىسالى: جەردە جاتقان ناندى الىپ قويۋى، كيىمىن كۇتىپ كيۋى ءبارى ادامگەرشىلىككە، ۇلكەندەردىڭ ەڭبەگىن سىيلاعانى بولىپ ەسەپتەلەدى.
ءىىى. بالاباقشاداعى بالالاردىڭ ەڭبەگى.
بالالاردىڭ ەڭبەككە دەگەن دۇرىس كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ، وز-وزدەرىنە قىزمەت ەتۋگە ۇيرەتۋ، بىر-بىرىنە كەدەرگى جاساماي ەڭبەك ەتۋگە ۇيرەتۋ. ويناپ بولعان سوڭ ويىنشىقتارىن ورىن-ورنىنا جيناۋعا تاربيەلەۋ. بالالاردى بالاباقشاداعى ەڭبەك جۇمىستارىنا ارالاستىرۋ ويىن بۇرىشىنداعى كەزەكشىلىكتى اتقارۋعا ۇيرەتۋ. ۇلكەندەردىڭ كومەگىمەن گۇلدەردى سۋارۋ، اعاشتارعا سۋ قۇيۋ، وقۋ قۇرالدارىن تاراتۋ، اس ءىشۋ كەزىندە تارەلكا، قاسىقتاردى قويىپ شىعۋ سياقتى جۇمىستاردى ۇيرەتۋ. ۇلكەندەردىڭ ەڭبەگىنىڭ جانە ەڭبەكتىڭ قاجەتتىلىگى جونىندە تۇسىنىك بەرۋ. بالالاردى الدىنا ماقسات قويا بىلۋگە، وعان جەتۋگە ۇيرەتۋ جۇمىس ىستەۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ.
ارنايى جابدىقتاردى دۇرىس پايدالانۋ، قادىرلەۋ، قايتا ورنىنا قويۋ، بىر-بىرىنە كومەك كورسەتۋگە تاربيەلەۋ. بالالاردى جۇمىستى باستاپ ونى اياعىنا دەيىن جەتكىزۋگە تاربيەلەۋ. بالاباقشاداعى ەڭبەك جۇمىستارىنا قاتىسۋ، ۇجىمدىق ەڭبەككە ۇيرەتۋ. ەرتەگى، اڭگىمەلەردى كەيىپكەرلەر ارقىلى «ەڭبەك ءتۇبى - زەينەت» ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ. ۇلكەندەر ەڭبەگىن قۇرمەتتەۋگە باۋلۋ. مىسالى: «ءبىر ۋىس ماقتا»، «بۇزاۋ باقتىم»، «كويلەكتى ماعان كىم بەردى؟»، «قايدان كەلدىڭ، باۋىرساق؟» دەگەن اڭگىمەلەر ارقىلى بارلىق زاتتاردىڭ ەڭبەكپەن كەلەتىندىگىن ءتۇسىندىرۋ.
بالالاردى ەڭبەك تۇرلەرىمەن جانە كاسىپتەرمەن تانىستىرۋ. ۇجىمدىق ەڭبەكتى تاتۋلىقپەن ۇيىمداستىرىپ اتقارۋعا ۇيرەتۋ. ەڭبەكتىڭ ءار تۇرىنە بالانىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، ۇجىمدا ەڭبەك ەتۋدە بەلسەندىلىك، ىنتا ىقىلاسىن كورسەتۋدى قولداۋ. ءوز قولىمەن جاساعان ەڭبەگىنە قۋانىش، ماقتانىش سەزىمىن تۋدىرۋ. ەڭبەككە قىزىعۋشىلىعىن تاربيەلەپ جاعىمدى كوزقاراس تۋدىرۋ. وز-وزىنە قىزمەت ەتۋى بالاباقشادا جانە وتباسىندا ەڭبەككە ارالاسۋ، ياعني ۇلكەندەرگە كومەكتەسۋ.
ەڭبەك ەتۋگە جات قىلىقتار: ەرىنشەكتىك، جالقاۋلىق، شالاعايلىق، ۇقىپسىزدىققا جيرەنۋگە باۋلۋ، ياعني جول بەرمەۋگە تاربيەلەۋ. باقىت ادامعا ەڭبەك ارقىلى كەلەتىنىن ۇعىندىرۋ.
گۇل وسىرسەڭ تەرلەپ،
بۇنىڭ اتى – ەڭبەك.
كەستە تىكسەڭ زەرلەپ،
بۇنىڭ اتى - ەڭبەك.
قيىندىقتىڭ ءبارىن
ەڭبەك قانا جەڭبەك، دەگەن ولەڭ جولدارىن ايتا وتىرىپ بولاشاق ءبىزدىڭ ءىزباسارلارىمىز جاس جەتكىنشەكتەرگە «ەڭبەك ءتۇبى – بەرەكە»، «ەڭبەك ەر اتاندىرادى»، «ەڭبەكتىڭ نانى ءتاتتى، جالقاۋدىڭ جانى ءتاتتى» ەكەنىن ايتقىم كەلەدى.
قازالى اۋدانى، ايتەكە بي كەنتى، №7 "بالدىرعان" بالاباقشاسى
كۋشيكبايەۆا گۇلبانۋ
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالانى ەڭبەككە باۋلۋ ارقىلى رۋحاني-ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
ءى. كىرىسپە
ءىى. بالالاردىڭ ەڭبەگى تۋرالى جالپى ماعلۇمات بەرۋ.
ءىىى. بالاباقشاداعى بالالاردىڭ ەڭبەگى.
«ادامدى - ادام ەتكەن ەڭبەك». جالپى ادام بالاسى ومىرگە كەلگەن كۇننەن باستاپ ەڭبەكپەن تىعىز بايلانىستا بولادى. سەبەبى، شىر ەتىپ ءومىر ەسىگىن اشقان ساتتەن باستاپ انا ءسۇتىن ەمۋدىڭ ءوزى ەڭبەككە جاتادى.
ەڭبەك دەگەنىمىز بويىمىزداعى ەنەرگيا ياعني كۇشىمىز، وسى كۇشتى پايدالانۋدىڭ ءوزى ەڭبەك. ادامدار ەڭبەك ەتۋ ارقىلى كوپتەگەن جەتىستىكتەرگە جەتەدى. كۇندەلىكتى ىشىپ-جەيتىن تاماعىنىڭ كيەتىن كيىمىنىڭ ءوزى ەڭبەكپەن كەلەدى.
مىسالى: «ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي»- دەگەندەي جەرگە ءدان سەۋىپ، ونى كۇتىپ باپتاپ وسىرەدى. بازارعا اپارىپ ساتىپ، اقشاسىنا تاماق، كيىم الادى.
ءىى. بالالاردىڭ ەڭبەگى تۋرالى ايتاتىن بولساق، كۇندەلىكتى ومىردە كەزدەسەتىن كوزگە كورىنە بەرمەيتىن، ءوزىمىز ءمان بەرمەيتىن قاراپايىم ەڭبەك تۇرلەرى وتە كوپ.
مىسالى: 2 – 3 جاستاعى بالانىڭ وزدىگىنەن تاماعىن ىشىپ-جەۋى، ويىنشىعىن، كيىمىن جيناۋىنىڭ ءوزى ولار ءۇشىن ۇلكەن ەڭبەك. بالانىڭ وز-وزىنە قىزمەت قىلا ءبىلۋىنىڭ ءوزى ەڭبەككە جاتادى.
ەڭبەككە باۋلۋ ارقىلى بالانىڭ ەستە ساقتاۋ، كورۋ، سەزىنۋ قابىلەتتەرى ارتا تۇسەدى.
مىسالى: شۇلىعىن، قولعابىن، باس كيىمىن، كويلەگىن كيەتىن كەزدە ونى قاي جەرگە كيەتىنىن، ويلاۋ، كورۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرى ارقىلى جاسالادى.
بالانىڭ ءار جاساعان ەڭبەگىن، قىلىعىن ماقتاپ وتىرۋ قاجەت.
مىسالى: وي، جارايسىڭ، بارەكەلدى، وتە جاقسى، كەرەمەت دەگەن سوزدەر بالانى ەڭبەك ەتۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتادى.
بالانى ويىن ارقىلى دا ەڭبەككە باۋلۋعا بولادى. بالانىڭ ويىنىنا اسا ءمان بەرۋ كەرەك.
ۇلى پەداگوگ، ا. س. ماكارەنكو ايتقانداي بالا ويىن كەزىندە قانداي بولسا، كەيىن ەسەيگەندە جۇمىس ورنىندا دا سونداي بولادى. سوندىقتان بالا كەزىندە ويناعان كەزدە بالانى قاداعالاپ، ويىنىنا ءمان بەرۋ كەرەك. ەگەر دۇرىس ەمەس ەكەنىنە كوز جەتكىزسەڭىز، دۇرىس جولعا باعىتتاۋ كەرەك. بالا ويىن ويناعاندا ۇلكەندەردەن نەمەسە تەلەديداردان كورگەندەرىن قايتالايدى. ويتكەنى ويىن كەزىندەگى ىس-ارەكەتى قيمىل قوزعالىسى ءبارى ءوز وتباسىندا كورگەن بىلگەندەرىنىڭ ايقىن دالەلى. بالانىڭ ويىنى ارقىلى وتباسىنداعى بەرىپ جاتقان تاربيەنىڭ قانداي ەكەنىن اڭعارۋعا بولادى جانە قانداي ماماندىق يەسى ەكەنىن بىلۋگە بولادى. سوندىقتان بالانىڭ كوزىنشە ارتىق ءسوز، ارتىق قيمىل جاساۋدىڭ قاجەتى جوق. بالاعا اتا-انا جاقسى جاعىنان كورىنۋى قاجەت. سونداي-اق بالانى ەڭبەككە باۋلۋ ارقىلى ادامگەرشىلىككە، مەيىرىمدىلىككە تاربيەلەۋ بولىپ ەسەپتەلەدى.
مىسالى: جەردە جاتقان ناندى الىپ قويۋى، كيىمىن كۇتىپ كيۋى ءبارى ادامگەرشىلىككە، ۇلكەندەردىڭ ەڭبەگىن سىيلاعانى بولىپ ەسەپتەلەدى.
ءىىى. بالاباقشاداعى بالالاردىڭ ەڭبەگى.
بالالاردىڭ ەڭبەككە دەگەن دۇرىس كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ، وز-وزدەرىنە قىزمەت ەتۋگە ۇيرەتۋ، بىر-بىرىنە كەدەرگى جاساماي ەڭبەك ەتۋگە ۇيرەتۋ. ويناپ بولعان سوڭ ويىنشىقتارىن ورىن-ورنىنا جيناۋعا تاربيەلەۋ. بالالاردى بالاباقشاداعى ەڭبەك جۇمىستارىنا ارالاستىرۋ ويىن بۇرىشىنداعى كەزەكشىلىكتى اتقارۋعا ۇيرەتۋ. ۇلكەندەردىڭ كومەگىمەن گۇلدەردى سۋارۋ، اعاشتارعا سۋ قۇيۋ، وقۋ قۇرالدارىن تاراتۋ، اس ءىشۋ كەزىندە تارەلكا، قاسىقتاردى قويىپ شىعۋ سياقتى جۇمىستاردى ۇيرەتۋ. ۇلكەندەردىڭ ەڭبەگىنىڭ جانە ەڭبەكتىڭ قاجەتتىلىگى جونىندە تۇسىنىك بەرۋ. بالالاردى الدىنا ماقسات قويا بىلۋگە، وعان جەتۋگە ۇيرەتۋ جۇمىس ىستەۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ.
ارنايى جابدىقتاردى دۇرىس پايدالانۋ، قادىرلەۋ، قايتا ورنىنا قويۋ، بىر-بىرىنە كومەك كورسەتۋگە تاربيەلەۋ. بالالاردى جۇمىستى باستاپ ونى اياعىنا دەيىن جەتكىزۋگە تاربيەلەۋ. بالاباقشاداعى ەڭبەك جۇمىستارىنا قاتىسۋ، ۇجىمدىق ەڭبەككە ۇيرەتۋ. ەرتەگى، اڭگىمەلەردى كەيىپكەرلەر ارقىلى «ەڭبەك ءتۇبى - زەينەت» ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ. ۇلكەندەر ەڭبەگىن قۇرمەتتەۋگە باۋلۋ. مىسالى: «ءبىر ۋىس ماقتا»، «بۇزاۋ باقتىم»، «كويلەكتى ماعان كىم بەردى؟»، «قايدان كەلدىڭ، باۋىرساق؟» دەگەن اڭگىمەلەر ارقىلى بارلىق زاتتاردىڭ ەڭبەكپەن كەلەتىندىگىن ءتۇسىندىرۋ.
بالالاردى ەڭبەك تۇرلەرىمەن جانە كاسىپتەرمەن تانىستىرۋ. ۇجىمدىق ەڭبەكتى تاتۋلىقپەن ۇيىمداستىرىپ اتقارۋعا ۇيرەتۋ. ەڭبەكتىڭ ءار تۇرىنە بالانىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، ۇجىمدا ەڭبەك ەتۋدە بەلسەندىلىك، ىنتا ىقىلاسىن كورسەتۋدى قولداۋ. ءوز قولىمەن جاساعان ەڭبەگىنە قۋانىش، ماقتانىش سەزىمىن تۋدىرۋ. ەڭبەككە قىزىعۋشىلىعىن تاربيەلەپ جاعىمدى كوزقاراس تۋدىرۋ. وز-وزىنە قىزمەت ەتۋى بالاباقشادا جانە وتباسىندا ەڭبەككە ارالاسۋ، ياعني ۇلكەندەرگە كومەكتەسۋ.
ەڭبەك ەتۋگە جات قىلىقتار: ەرىنشەكتىك، جالقاۋلىق، شالاعايلىق، ۇقىپسىزدىققا جيرەنۋگە باۋلۋ، ياعني جول بەرمەۋگە تاربيەلەۋ. باقىت ادامعا ەڭبەك ارقىلى كەلەتىنىن ۇعىندىرۋ.
گۇل وسىرسەڭ تەرلەپ،
بۇنىڭ اتى – ەڭبەك.
كەستە تىكسەڭ زەرلەپ،
بۇنىڭ اتى - ەڭبەك.
قيىندىقتىڭ ءبارىن
ەڭبەك قانا جەڭبەك، دەگەن ولەڭ جولدارىن ايتا وتىرىپ بولاشاق ءبىزدىڭ ءىزباسارلارىمىز جاس جەتكىنشەكتەرگە «ەڭبەك ءتۇبى – بەرەكە»، «ەڭبەك ەر اتاندىرادى»، «ەڭبەكتىڭ نانى ءتاتتى، جالقاۋدىڭ جانى ءتاتتى» ەكەنىن ايتقىم كەلەدى.
You Might Also Like
