مەن - جاۋىنگەر ساق تايپاسىنىڭ قىزىمىن...
راۋشان ءارىپ، اقتاۋ قالاسىندا 1986 جىلى 15 ساۋىردە دۇنيەگە كەلگەن، №13 قازاق گيمنازياسىندا وقىپ، ونى 2003 جىلى قىزىل اتتەستاتپەن ءبىتىردى. الماتىداعى ق.ساتبايەۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى مۇناي-گاز ينستيتۋتىنىڭ 4-كۋرس ستۋدەنتى. ۇزدىك وقۋىنا بايلانىستى «ادجيپ» قكو كومپانياسىنىڭ شاكىرتاقىسىن جەڭىپ العان.
ءبىزدىڭ ەرتەگىمىز
...سوناۋ الىس عاسىرلار، جىلدار تۇكپىرىندە، ماڭعىستاۋدىڭ بوزاشى دەگەن تۇبەگىندە بولعان وقيعا ەكەن بۇل... ۇلى دالاداعى ساق ەلىندە ءوزى سۇلۋ، ءوزى باتىر، تۇمار پاديشا ءومىر ءسۇرىپتى. تالاي ەلدى جاۋلاپ، حالقىن قان قاقساتقان پارسىلىق كير پاتشا تۇمار سۇلۋعا عاشىق بولىپ، ونىڭ وزىنە قوسىلعانىن قالايدى. ءبىراق ەشكىمگە باس يمەيتىن تاكاپپار ساق قىزى تۇمار حانىم كيردىڭ ءسوزىن جەردە قالدىرادى. وعان ىزالانعان كير پاتشا ساقتاردىڭ وتانىنا سوعىس اشىپ، جەرىن باسىن الۋدى ماقسات ەتەدى. ءبىراق قانعا بوككەن قىزىل مايداندا تۇمار حانىم كير پاتشانىڭ باسىن شاۋىپ الادى دا، «ال، قانشا ىشەسىڭ، ەندى كەرەڭنەن شىققانشا ءىش!» دەپ قانعا تولتىرىلعان مەسكە كيردىڭ باسىن سالىپ قويادى...
دالا اڭىزى وسىلاي دەيدى. سول ساق حانشايىمى امان الىپ قالعان، ول باسقارعان ۇلى دالادا، بىزدەر بۇگىن ەمىن-ەركىن، ارقا-جارقا ءومىر سۇرۋدەمىز. بۇل ەرتەگىنى ويلاماعان جەردەن فيلمگە ءتۇسىپ، «ساق قىزىنىڭ» ءرولىن ويناعان راۋشاننىڭ دا ەستىپ، سول اۋەنگە قۇلاعىن توسىپ وسكەنىنە كۇمانىم جوق. سەبەبى، ونىڭ ءوزى دە سول توپىراقتان جاراتىلعان، توميريس سۇلۋدىڭ ناعىز ءسىڭلىسى... ازىرگە، ەرتەگىمىزدى وسى جەردەن ۇزە تۇرالىق.
1. وسكەن ورتا
...ءار بالانىڭ كىشكەنتاي كەزىنەن ءبىر نارسەگە ىنتا-زەيىنى ارتىقتاۋ بولاتىنى ءسوزسىز. سونى تەك اتا-انا دەر مەزگىلىندە بايقاپ، سول ىسكە قىزىقتىرا بىلسە، قۇبا-قۇپ. راۋشاننىڭ دا تۋا بىتكەن قاراپايىم مىنەز-قۇلقى مەن قارىم-قابىلەتى «ارجاق تۇبىندە» جاتىر. اكەسى عالىم-جۋرناليست، اقىن. اناسى-بيبىگۇل دارىگەر. ءبىرى - تۇششىقۇدىقتا، ءبىرى بەينەۋدە ءتۋىپ-وسىپ، ارمان قۋىپ الماتىعا بارعاندا تانىسقان. بۇلاردىڭ ءوزى 80ء-نشى جىلداردىڭ جاڭاشىل ۇرپاق، جاس بۋىن وكىلدەرى. ولاي بولسا، زيالى قاۋىمعا جاتاتىن ولاردىڭ بالالارى دا زيالى بولىپ وسىپ-وركەندەۋى ورىندى دەر ەدىك. كوپ اتا-انا وزدەرىن زيالى ساناعانمەن ۇرپاق تاربيەسىندە سول جولدى قاتتى ۇستاۋعا ءمان بەرمەيدى. سودان سوڭ «قيعاش بالا» قايدان شىقتى دەپ تاڭدانامىز. بۇل جەردە ءبىز كوپشىلىككە بالا تاربيەسى تۋرالى ءفالسافا ايتقالى وتىرعان جوقپىز. ءبىراق بالانىڭ ءتۇزۋ ءوسىپ، ءتۇزۋ ءجۇرىپ، ءوزىنىڭ بويىنا قۇداي دارىتقان دارىن، تالانتىن، كىشكەنە بولسا دا ونەرىن كورسەتۋگە، وسكەن ورتا، وتباسى، اتا-انا ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزەتىنى داۋسىز.
راۋشان دا بالا كەزىنەن ساباقتان بوس كەزدەرىندە ادەبي كىتاپتاردى كوپ وقىدى، ونەردىڭ سان الۋان جانرىندا اۋەستىكپەن باعىن سىنادى، باستاعان ءىسىن تىندىرۋعا اسىقتى. بەسىنشى سىنىپتا جۇرگەندە العاش رەت اباي سارايىندا ۇلكەن ساحناعا شىعىپ، جەرگىلىكتى سازگەردىڭ «تىرنالار» انىمەن تانىلدى. مەكتەپتەگى قوعامدىق جۇمىستارعا بەلسەنە ارالاسىپ، «قىز سىنى»، «التىن كۇز» بايقاۋلارىنىڭ جۇلدەگەرى بولدى. وسىلاي بويىنا جاس كۇنىنەن سىڭىرگەن ءار ىسكە تىنىمسىز كوزقاراسى جانە سونى ارى قاراي بىلسەم دەگەن ۇمتىلىسى، ءوز ويىن ەركىن جەتكىزە ءبىلۋى، باستاعان ءىسىن تەز مەڭگەرۋى، بەيىمدىلىگى، بىلىمدىلىگى جانە ءار نارسەگە «تاۋەكەل» ەتە بىلەتىن باتىلدىعى جوعارى وقۋ ورنىندا ستۋدەنت اتانعان كەزىندە، ونى ۇلكەن ورتاعا الىپ شىقتى. ادام قاشاندا ءبىر ءىستى باستاردا سوعان نيەت ەتىپ، بەلىن بۋادى دا، كەيدە ءسال توقىراسا، تاستاپ كەتەتىنى بار. ونداي جاعداي جاس ادام تۇگىلى، ۇلكەندەردىڭ دە بويىنان ءجيى كەزدەسەدى. ءبىراق راۋشان العان بەتىنەن تايسالمايتىن، نامىسقوي، ءبىر ءسوزدى جاس. اپ-اسەم، بيازى دا، سۇيكىمدى جاسپەن سويلەسىپ قاراساڭىز، كوپ جاعدايعا قانىعاسىز. جيىرما جاستان ەندى عانا اسقان راۋشاننىڭ باسىنان كەشكەن وقيعالارىنا ءوزىنىڭ قاتار-قۇربىلارى، دوستارى قىزىعىپ قارايتىنى ءسوزسىز. ولاي بولسا، اڭگىمەنى كەيىپكەرىمىزدىڭ ءوز اۋزىنان ەستيىك.
2. «ول - جاۋىنگەر ساق قىزى!»
— راۋشان، سەنى رەداكسياعا الدىمەن «انا ءتىلى ارۋى-2007» بايقاۋىنىڭ باس جۇلدەگەرى رەتىندە ماڭعىستاۋلىقتار اتىنان قۇتتىقتاعالى جانە ءوزىڭدى جەرلەستەرىڭە ەتەنە تانىستىرعالى شاقىردىم. ارينە، مەن سەنى بوزاشىنىڭ بوز جۋسانىن يىسكەپ، سۋسىلداعان قۇمىندا ويناپ وسكەن، «ناعىز ماڭعىستاۋدىڭ قىزى» دەپ ەسەپتەۋىم مۇمكىن. ال، قايسى بىرەۋلەر ءۇشىن سەن «قالا بويجەتكەنىسىڭ». سوسىن... ءبارىن باسىنان باستاپ ايتىپ بەرشى، وسى «انا ءتىلى ارۋى» بايقاۋىنا قالاي قاتىستىڭ؟
— سۇراعىڭىزعا جۇيەلى جاۋاپ بەرەيىن. بىرىنشىدەن، قالادا تۋعانمەن، ءوزىڭىز ايتقان بوزاشىنىڭ بوز دالاسىندا جۋسانىن يىسكەپ، اۋناپ-قۋناپ وسكەن بالامىن. ەكىنشىدەن، وتباسىمدا قازاقي ءداستۇردى بەرىك ۇستايمىز. ال، جارىسقا كەلسەم، العاش رەت 2005 جىلى ناۋرىزدا ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتە «ناۋرىز ارۋى-2005» اتتى بايقاۋ وتكەن، سوندا 1ء-شى ورىندى جەڭىپ الدىم. ودان سوڭ «حابار» تەلەارناسىنا كاستينگكە شاقىردى، ول جەردە «ايبىن» دەگەن جاس ۇلاندارعا ارنالعان اسكەري باعدارلامانى جۇرگىزۋشىلەرگە بايقاۋ جۇرەدى ەكەن. جانە كوبىنە ستۋدەنتتەردى شاقىراتىن بولىپ شىقتى. جارىسقا ءقازمۇۋ-دىڭ فيلولوگيا، جۋرناليستيكا، جالپى گۋمانيتارلىق فاكۋلتەت جاعىنان قىزدار كوپ كەلەتىنىن بايقادىم. تەحنيكالىق ۆۋز-دان جالعىز ءوزىم. «نەدە بولسا قاتىسايىن» دەپ شەشتىم. الدىمەن بەينەتاسپاعا ءتۇسىرىپ الىپ كەتەدى دە، سوسىن ونى باسشىلارىنا كورسەتەدى. ءبىز وقۋ ورىندارىمىزعا قايتىپ كەتتىك. ءبىر كۇنى ماعان «سەن ءوتتىڭ، ەندى ەفيرگە شىعاتىن حابارىڭدى دايىندا»، دەپ شاقىرۋ كەلىپ تۇر. ءسويتىپ، مەن رەسپۋبليكالىق «حابار» ارناسىنان جاس ساربازداردىڭ ومىرىنە ارنالعان «ايبىن» دەگەن باعدارلامانىڭ جۇرگىزۋشىسى بولدىم. ءبىراق تا بىرنەشە ايدان سوڭ، ماماندىعىما بايلانىستى اقتاۋدان وندىرىستىك پراكتيكادان ءوتۋىم كەرەك بولدى دا، «ايبىندى» قالدىرىپ كەتتىم.
(البەتتە، «انا ءتىلى ارۋى» اتالىپ، رەسپۋبليكا كولەمىنە كەڭىنەن تانىمال بولا تۇسكەن راۋشانعا «ايبىندىقتار» قايتادان قولقا سالىپ، باعدارلامانى تۇراقتى تۇردە جۇرگىزۋگە شاقىرىپتى. «حابار» تەلەارناسىنان بيىلعى جاڭا جىلدىق ونەر كەشىن جۇرگىزگەن ول، الدا «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسىنان جاڭا جوبالار بويىنشا جۇرەتىن باعدارلامالارعا كونكۋرس ارقىلى قاتىسپاق. سونىمەن قاتار ول كۇز ايىندا تۇڭعىش رەت وتەتىن «انا ءتىلى سۇلتانى» سايىسىندا قازىلار القاسىنىڭ قۇرامىنا دا ەنگىزىلگەن).
— جۋرناليستىك قىزمەتتىڭ العاشقى ساتىسىنان ءوتىپسىڭ، جۇمىس ۇنادى ما؟
— ۇنادى، ۇلكەن اسەردە ءجۇردىم. جۋرناليستىك جۇمىستىڭ قىر-سىرىن از دا بولسا ۇعىنىپ قالعانىما قۋانامىن.ول جەردە ۇجىمداسىپ جاسايسىز، رەجيسسەر دە، وپەراتور دا، تەحنيكالىق قىزمەتكەرلەر دە بىر-بىرىمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا. ساباقتارىمدى الدىن-الا «وتە جاقسى» دەگەن باعاعا تاپسىرىپ تاستايمىن دا، ستۋدياعا حابارىمدى جۇرگىزۋگە بارامىن.
— «ۇلى دالا» دەگەن دەرەكتى فيلمگە دە ءتۇسىپسىڭ؟
— ءيا، ءتۇستىم. ول دا اياق استىنان بولدى. ستۋدياداعى جۇمىسىمنان شىعىپ كەلە جاتىر ەدىم. الدىمنان جولىققان ءبىر اعاي: «قاسىڭ جاساندى ەمەس پە، وزىڭدىكى مە؟» دەپ سۇرادى. «جاساندى ەمەس» دەدىم. «بىزگە وسىنداي تابيعي سۇلۋلىق كەرەك، ەرتەڭ كينوعا تۇسۋگە كەلەسىڭ»، - دەدى. تاڭەرتەڭ ەرتەمەن قالادان شىعىپ كەتتىك تە، «وجەت» دەگەن جەرگە كەلدىك. جان-جاعى تاۋلى، تابيعاتى اسەم، كورىكتى مەكەن ەكەن. سول جەردە كينو ءتۇسىرىلدى. ولاردىڭ اسىققان سەبەبى، فيلم ءساۋىر ايىندا وتەتىن 5ء-شى ەۆرازيا مەديا-فورۋمىنىڭ الدىندا ەكراننان كورسەتىلۋى كەرەك بولعان.
— كىمنىڭ رولىندە وينايتىنىڭدى ايتتى ما؟
— ءيا، ايتتى. باتىر قىزدىڭ بەينەسىن جاسايسىڭ، - دەدى. باسىما كيەتىن دۋلىعا اكەلدى، شاشىمدى سونىڭ ىشىنە جيناپ قويدى. ۇستىمە اپ-اۋىر ساۋىت-سايمان، قولىما قورعاناتىن قالقان، اتاتىن ساداق، جەبە بەردى دە، بەتىمە قارا كۇيە جاقتى. سوسىن اتقا وتىردىم. «اناۋ جەرگە دەيىن شاۋىپ كەتەسىڭ»، «قاتتى شاباسىڭ، قۇلاساڭ دا شاباسىڭ!» - دەدى. سولاي ەتتىم.
— قورىقتىڭ با؟
— قورىقسام دا، قايتا-قايتا شاۋىپ ۇيرەنىپ كەتتىم. ءرولدى سولاي ويناپ شىقتىم، ءبارى ريزا بولدى.
— سوندا قانداي كورىنىس ول؟
— مازمۇنى بىلاي: مەن - جاۋىنگەر ساق قىزىمىن. جاۋ جاقتان ءبىر ادامدى جارالاپ كەتەمىن. اتپەن قۇيعىتىپ بارا جاتقان مەنى دۇشپان جىگىت جەبەمەن اتادى، سوندا باس كيىمىم ۇشىپ تۇسەدى دە، مەنىڭ ساق قىزى ەكەنىمدى ءبىلىپ قالادى. ول جاۋىزعا قاھارلانىپ، سۇستى كەيىپپەن قارايمىن.ۇلى دالا ۇلاندارى ۇرىستا جەڭىلمەيدى، بەرىسپەيتىن بەكەم باھادۇرلەر...سونداي ادەمى كورىنىستەر... جانىمدا جانە م.اۋەزوۆ اتىنداعى دراما تەاترىنىڭ اكتەرلەرى دە ءتۇستى. لەنتانى پرەزيدەنت مۇراجايىنىڭ ارحيۆىنە قويعان جانە ەلباسىنىڭ قولداۋىمەن ارنايى تۇسىرىلگەن.
— بولاشاقتا تاعى كينوعا تۇسكىڭ كەلمەي مە؟
— شاقىرسا، تۇسەتىن شىعارمىن، ازىرشە ماماندىعىمدى مەڭگەرىپ الايىن.
— ال، ەندى «انا ءتىلى» ارۋىنا كەلەيىك...
— «انا ءتىلى» ارۋى بايقاۋى وتەتىنىن گازەتتەن وقىپ ءبىلدىم دە سۋرەتىمدى الىپ، كورسەتىلگەن مەكەنجاي، اباي-گاگارين كوشەسىندەگى «باسپالار ۇيىنە» باردىم. بارسام، ءبىر كىسى وتىر ەكەن. ول وقۋ ورنىمدى، ءومىربايانىمدى سۇراپ الىپ قالدى. اۋەلگىدە 200-دەي قىز قاتىسقان، ىرىكتەۋ سىنىندا 34-35ء-ى قالدى، ال ەڭ سوڭعى تۋردا 12 قىز شىقتىق. قىزدار اتىراۋ، ورال، ماسكەۋ، پاۆلودار، اياكوز، استانا، الماتى قالالارىنان كەلگەن، ەڭ جاسى كىشىسى 9-سىنىپتا وقيدى. جارىستىڭ تالاپتارى ءتىپتى دە جەڭىل بولعان جوق.
2. سايىستىڭ اتى سايىس
وسىلاي، راۋشان الىس قالادا ءجۇرىپ، تانيتىن كوپ جانكۇيەرى بولماي، قوبالجىسا دا سايىسقا تۇسۋگە جىگەرىن جانىپ، كىرىسىپ كەتتى. ارينە، الدىمەن اۋىلداعى اتا-اناسىمەن اقىلداستى. ارۋلار جارىسى بولعاننان كەيىن كيەتىن كيىم، تاعاتىن اسىل تاستار، ايتىلاتىن سوزدەردىڭ تۇپ-توركىنى قانداي بولۋ كەرەكتىگىن پىسىقتادى. جارىس الدىندا ءبىر قىزدار: «مۇنداي سايىستاردا ورىن الدىن-الا تاعايىندالىپ قويىلادى، قاتىسىپ قاجەتى جوق، كىمدەر الاتىنى الدەقاشان بەلگىلى» دەگەن بولاتىن...
بايقاۋ 7 نوميناسيا بويىنشا ءوتتى. ايتار اۋىزعا وڭاي بولعانمەن، ءارقايسىسىنىڭ جۇگى اۋىر، مازمۇنى دا تەرەڭ، سۇراقتار دا كۇردەلى. ءوزىن تانىستىرۋدان باستاپ، تۋعان جەرىڭ، وقۋ ورنىن، العا قويعان ماقساتىن جۇيەلەپ، كورەرمەننىڭ جۇرەگىنە جول تاۋىپ، اسەرلى ەتىپ ايتاسىڭ. راۋشان ونىڭ ءبارىن ولەڭمەن ۇعىمدى دا، ۇتىمدى ەتىپ ورنەكتەدى. «تەك، رۋىڭدى ايتتىرمايدى ەكەن»، - دەپ كۇلەدى راۋشان. ءبىراقتا، ءسوز ىڭعايىن پايدالانىپ، الىس ماڭعىستاۋدان ەكەنىن كىرىستىرىپ كەتتى.تۋعان جەرى، قازاقستان وتانى تۋرالى ءوز ويلارىن كوركەم ءتىل، ناقتى دەرەكتەرمەن، مازمۇندى ەتىپ جەتكىزدى. ۇلتتىق ءسالت-داستۇر، ءتىلدى، تاريحتى، مادەنيەتتى، ءدىندى، ءدىلدى، ونەردى بىلۋدەگى قويىلعان تالاپتىڭ ءبارىن مۇلتىكسىز ورىنداپ، ءوزىنىڭ ءوي-ورىسىنىڭ كەڭدىگىن پاش ەتتى. «انا ءتىلىڭ - قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرىنا قالاي قارايسىڭ؟» دەگەن توتەننەن قويىلعان سۇراقتارعا، انا ءتىلىمىزدىڭ بۇگىنگى جايىن قىسقاشا ايتا كەلە، اتا-بابامىزدىڭ قاسيەتتى دە، كيەلى ءتىلىن قاستەرلەيىك،
«كەڭ دالامدى قىزىل گۇلدەر كومكەرسىن،
ارۋ قىزدار ۇلى ومىرگە ءوڭ بەرسىن.
تاۋەلسىزدىك كوك بايراعى سەكىلدى،
انا ءتىلىم، سامعاپ بيىك تورگە ەنسىن!» -
دەپ لەزدە ولەڭمەن جاۋاپ بەرىپ، قازىلاردى ريزا ەتتى. ءوزىنىڭ سۇيىكتى كەيىپكەرى ساق زامانىنداعى توميريس-پاتشا قىزدان باستاپ، قازاقتىڭ ارۋلارى مەن اياۋلى انالارى: دومالاق انا، شوقاننىڭ، ۇلى ابايدىڭ انالارى، ماڭعىستاۋداعى قالامقاس ارۋ تۋرالى ايتا كەلىپ، بۇ زاماننىڭ ارداقتىلارى بولعان ءسابيرا مايقانوۆا، ءامينا ءومىرزاقوۆا، بيكەن ريموۆالارمەن اياقتاپ، 1986 جىلعى جەلتوقساندا قىرشىن كەتكەن جاستاردىڭ ەرلىگىنە توقتالۋى، «اتانىڭ ۇلى – ۇلتىن ساقتار، انانىڭ قىزى – جۇرتىن ساقتار» دەگەن حالىق ماقالىن كەلتىرۋى، سامساپ وتىرعان قازىلاردىڭ كوڭىلىن پىرلەتسە كەرەك.
سالت-داستۇرلەردى ناسيحاتتاۋ بولىمىندە راۋشان «بەسىككە سالۋ» ءداستۇرىن اسپەتتەپ، «تورىڭدە بەسىك تۇرسا، تورە دە باس يەدى» دەگەن حالىق ماتەلىن كەلتىرىپ، ادەمى اۋەنمەن «انا ءالديىن» ايتقان. الماتىدان، ءبىر ۇيدەن بەسىكتى ارەڭ سۇراپ الىپ، بايقاۋ بىتكەنشە، ءاربىر رەپيتيسياعا بارعان سايىن كولىكتەن-كولىككە ارقالاپ ءجۇرىپتى. سايىستىڭ سوڭعى بولىمىندەگى ءسالت-داستۇردىڭ مازمۇندى ساتتەرى، ءسان ۇلگىلەرى مەن ونەر جارىسى ءبولىمىن كورگەن دە ارماندا، كورمەگەن دە ارماندا. بويجەتكەندەر بۇل جەردە دە يبالى، ادەپتى، مىنەز-قۇلىقتارى مەن تانىم-تۇيسىكتەرىن ساراپقا سالعاندا راۋشاننىڭ شوقتىعى بيىك كورىندى. باسىنا كيگەن ساۋكەلە-بوركى، ويۋلى ناقىشپەن اسەم ورنەكتەلگەن، ۇزىن ۇلتتىق كيىمى، مويىنعا تاققان سوم كۇمىس القالار ءوز سانىمەن كورىك بەرىپ تۇردى.
3. سۇلۋلىق ءتاجى – راۋشاندا
ءتورت مىڭ ادامدىق رەسپۋبليكا سارايى سول كۇنى كورەرمەنگە لىق تولعان. بايقاۋ بىتۋگە تاقالىپ، قورىتىندىسى جاريالانعاندا، ءدۇيىم جۇرتتىڭ الدىندا ماڭعىستاۋدىڭ راۋشانى، «انا ءتىلى ارۋى-2007» بايقاۋىنىڭ باس جۇلدەسى مەن ديپلومىنا يە بولىپ، سۇلۋلىق ءتاجىن باسىنا كيدى. ول وزىمەن بىرگە سايىسقا تۇسكەن قىزداردىڭ دا وسال ەمەس ەكەنىن بىلەتىن. ءبىرى اتاقتى قوبىزشى، ءبىرى بەلگىلى ءبيشى، ءبىرى بۇرىن سايىستارعا قاتىسقان تاجىريبەسى مول قىزدار ەدى. ءبىراق مىنا تاڭعاجايىپقا سەنەرىن دە، سەنبەسىن دە بىلمەي تاڭ. تەك ىشتەي عانا تاۋبە ەتتى. قازىلار القاسىنىڭ تەڭ ءتوراعاسى، جەنپي-دىڭ پرورەكتورى ءلاززات ماقايەۆا: -بايقاۋعا تۇسكەن بارشا بويجەتكەندەر دە قۇر ەمەس، ءبارىنىڭ وزىندىك ەرەكشە قاسيەتتەرى بار دەي كەلە، اڭىزداعى ساق پاتشايىمى توميريستەن اۋمايتىن ونىڭ ءسىڭلىسى راۋشانعا، «ساعان ءبىر كورگەننەن ءسۇيسىنىپ قارادىم. سەنىڭ بويىڭنان قازاق قىزىنا ءتان يناباتتىلىق، بيازىلىقتىڭ لەبى ەسىپ تۇر. بايقاۋ شارتىن ورىنداۋدا قىلىعىڭ مەن ءجۇرىس-تۇرىسىڭنان قانداي دا ءبىر جاساندىلىقتىڭ ۇشقىنى سەزىلمەدى. ءوزىڭدى حانشايىمداي ەركىن ۇستاپ، سوزدەرىڭدى تارتىمدى ەتىپ ايتتىڭ، ەش مۇدىرمەدىڭ، اينالايىن! جىل سايىن جەنپي-دىڭ قىزدارى باس جۇلدەنى ەشكىمگە بەرمەيتىن. بيىل دا ونى ءوز قىزدارىما الىپ بەرۋگە بولاتىن-دى. ءبىراق سەن شىن ارۋسىڭ، تۇلا بويىڭداعى تۇنعان قاسيەتىڭ، قۇداي جاراتقان كەلبەتىڭمەن سوعان لايىقتىسىڭ. سوندىقتان ساعان داۋىسىمدى بەردىم»، - دەپ اعىنان اقتارىلۋى، كوپشىلىكتىڭ ويىمەن ءدوپ كەلگەندەي. بۇل شەشىمدى 10-15 ادامنان قۇرالعان قازىلار القاسى دا ءبىراۋىزدان ماقۇلداعان. ءسويتىپ، راۋشان قىزىمىز ءوزىنىڭ تالايدى تامساندىرعان اقىل-كوركى، ادەپتى قىلىعى، حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق داستۇرىنە قۇرمەتپەن قارايتىن سەزىمتال جۇرەگىنىڭ لۇپىلىمەن جەڭىپ شىقتى.
ءبىز ويلادىق، تەك ماڭعىستاۋدا ەمەس، بۇكىل قازاعىمىزدا ءسالت-داستۇرىمىزدى قادىرلەيتىن، ءتىلىمىزدىڭ سۇلۋلىعىنا تەرەڭنەن كوز جىبەرەتىن راۋشانداي جاستار كوپ بولسا دەپ. ونىڭ نازىك ءجىبىن ۇزبەي قاستەرلەپ، العا اپاراتىن وسى راۋشانداي ونەگەلى قىزدارىمىز ەمەس پە؟!. ەندەشە الدىڭنان جارىلقاسىن، ساق تايپاسىنىڭ ءسارۋار قىزى، اق راۋشان! بۇل «انا ءتىلىنىڭ ارۋى» بايقاۋى - تەك ونەرلى جاستاردىڭ سايىسى عانا ەمەس، ونىڭ ارعى تۇبىندە ۇلتتىڭ كوكەيتەستى ماسەلەسى جاتىر. ۇققان ادام، «تۇيسىگىنە بىردەڭە جامايدى دا، ۇقپاعانى سۇلۋلارعا ارنالعان سايىس قوي بۇل» دەي سالار. ءبىراق، راۋشان قىزىمىز، ونى ومىرلىك ءمانى بار، ۇلتتىڭ مەرەيىن تاسىتاتىن، ۇلتتىڭ ەرەكشەلىگىن دارىپتەيتىن قۇبىلىس دەپ ويلاعاندىقتان عانا ءوز ۇلەسىن قوسۋدى پارىزى سانادى. «بۇل اۋدان، قالا كولەمىندەگى جارىس ەمەس، رەسپۋبليكالىق كولەمدەگى ۇلكەن مادەني شارا عوي. سايىستا دىتتەگەن ماقساتتارىما جەتۋىم دە، كيەلى ماڭعىستاۋ - تۋعان جەرىمدەگى اتا-بابا-ارۋاقتاردىڭ قولداۋىنان بولار. ماعان تىلەكتەس بولعان اتا-اناما، دوستارىما، تۋىستارىما العىسىم مول. جۇرەكسىنسەم دە انا ءتىلىمنىڭ نامىسى ءۇشىن ءوزىمدى قايراپ، سايىسقا ءتۇستىم. «سونشا كۇش-جىگەر جۇمساپ، ۋاقىتىڭدى ءبولىپ جۇرگەنىڭدە، ارتتا قالىپ قويساڭ، نەتكەن وكىنىش» دەپ تە ويلايسىڭ. ءبىراق، ءبارى ويداعىداي اياقتالعاندا، ارقامنان ءبىر جۇك تۇسكەندەي بولدى» ،- دەيدى راۋشان. ونىڭ قۇربىلارىنا ايتار ۇرانى: «ساباقتى جاقسى وقىپ، ءبىر ماماندىق يەسى بول! ءوز انا ءتىلىڭدى ءبىلىپ، ونى ناسيحاتتاۋدان قاشپا. سپورتپەن اينالىسىپ، دەنساۋلىعىڭدى كۇت، سۇلۋلىعىڭدى ساقتا. سودان سوڭ ارماندارىڭا جەتۋگە دايىندالا بەر، ەشقانداي كەدەرگى بولمايدى». ءبىز دە ونىڭ اق تىلەگى وزىندەي بارشا قۇربىلارىنا جۇعىستى بولسىن دەدىك. راۋشان الداعى ۋاقىتتا ەلىمىزدى شەتەل جۇرتشىلىعىنا پاش ەتۋدى كوزدەيتىن، ۇلتتىق ۇردىستەردى ناسيحاتتايتىن باعدارلامالارعا وراي ماسكەۋ، تۇركيا، جۇڭگو مەملەكەتتەرىنە اتتانباق. وڭ ساپار، قاسيەتتى تۋعان جەرىنىڭ ارلى دا، قايسار جاس تۇلەگى!
4. ەپيلوگ
...با-يا-ع-ى-دا ...الماتىدا، اكەم تەاتردا «توميريس» سپەكتاكلىن كورىپ وتىرعانمىن. «توميريس قىز تۋرالى كينو تۇسىرىلسە، ول ءرولدى ماڭعىستاۋدىڭ ءبىر قىزى وينايتىن بولسا. جال-قۇيرىعى توگىلگەن جۇيرىك تۇلپارلار شاپقاندا، ماڭعىستاۋدىڭ ماڭ دالاسىنا ابدەن جاراسىپ كەتەدى. كينونى تۇسىرۋگە ءۇستىرتتىڭ ءۇستى الدە وي جاقسى ما...»،- دەپ وز-وزىمنەن قيالعا بەرىلگەنمىن...». قىزىق! ارادا بىرنەشە جىلدار وتكەندە كوزىمدى اشىپ وتىرىپ كورگەن سول ءتۇسىم اۋماي كەلگەنى مە؟! «ۇلى دالا» فيلمىندە ماڭعىستاۋدىڭ ءوز قىزى راۋشان، ءتوميريستىڭ ءرولىن ويناپ تۇرعان جوق پا؟! بىرەۋگە ايتسام، سەنبەۋى مۇمكىن، ءوزىم دە سەنبەي تۇرمىن. ءتۇسىم شىنىمەن كەلدى...
گۇلنار ناۋىرشا، «ماڭعىستاۋ». 31 شىلدە، 2007 جىل
You Might Also Like
-
جارقىلداعان، جالتىلداعان التىندى، الماستى ءبىر كورگەننەن تانيسىڭ. سول سياقتى كوكىرەگى كومبە، جان سارايى جاقۇتقا، نەشەبىر اسىل سىر مەن اعىل-تەگىل جىرعا تولعان، بۇلاقتاي تۇنبا، دالاداي شالقار پەيىلدى ...
-
كىشى قىزىم ءشاربانۋ اياعىن قاز باسقاننان كىتاپقا اۋەس. سۋرەتىن قارايدى، «وقىپ بەرشى» دەيدى. بەس جاسىنان باستاپ ءوزى وقي باستادى، تەك كىتاپ الىپ بەرگەندى جاقسى كورەدى، جاتپاي-تۇرماي وقيدى. ...
