ورىس جۇمىسشىلارىنىڭ قازاق كەدەيلەرىنە حاتى
1914 جىلى ەدى. سوعىس باستالدى. كورشىلەس ورىس شارۋالارىنان ارميا قاتارىنا الىنعان ورىس جىگىتتەرى كۇن سايىن توپ-توبىمەن سوعىسقا كەتىپ جاتتى. كوپ كەشىكپەي-اق ورىس سەلولارىندا كەمپىر-شال، ايەل، بالا-شاعا عانا قالدى. سول جىلى بىتىك شىققان ەگىن دە جينالماي جايقالىپ قالا بەردى.
سوعىس قازاق حالقىنا دا سالماعىن سالا، اۋىرتپالىعىن ارتا كەلگەن. قالىڭ قارا بۇقارانىڭ باسىنا ۇلكەن اۋىرتپالىق ءتۇستى. قازاقتىڭ مالىن «سالىق» دەپ ءبىر الدى، «ازىق ءۇشىن» دەپ ەكى الدى، «كومەك ءۇشىن» دەپ تاعى دا الدى، «ارمياعا كەرەك» دەپ جاقسى اتتارىن دا سىپىرىپ الدى.
سوعىس تۋرالى ەلدە ءارالۋان داقپىرت، لاقاپ بار ەدى.
— گەرمان پاتشاسى روسسيانى وزىنە قاراتىپ الماق ەكەن — دەستى بىرەۋلەر.
— ورىس پاتشاسى ستامبۋلدى الىپ، «ايا سوفيا» مەشىتىنىڭ مۇناراسىنىڭ باسىنا كرەست قوندىرماقشى ەكەن. ءبىراق گەرمان پاتشاسى ستامبۋلدى روسسيادان قىزعانىپ، ورىس پاتشاسىنا قارسى سوعىس اشىپتى، — دەستى بىرەۋلەر.
ورىس تىلىندە شىعاتىن رەسمي گازەتتەر بۇل سوعىستى «وتان قورعاۋ سوعىسى» دەپ داۋرىقتى. ال «قازاق» گازەتى بىردەن-اق لەپىرىپ، سوعىستى جاقتاپ شىقتى. گازەت ءتىپتى بۇل سوعىس — «ادىلەتتى سوعىس» دەپ كوكىدى.
كۇزدىڭ كۇنى ەدى. مەن فەدوروۆكادا وقىتۋشى ەدىم. وقۋ باستالعانىنا دا ءبىراز بولىپ قالعان-دى. ءبىر كۇنى وسى پوسەلكەدەگى ءبىر قاراپايىم قازاق جىگىتى ماعان تاسقا باسىلعان ەكى-ۇش قاعازدى اكەلىپ بەردى. وقىپ قاراسام: «ورىس جۇمىسشىلارىنىڭ قازاق كەدەيلەرىنە حاتى» دەگەن ليستوۆكا ەكەن. حاتتىڭ اياعىنا ەشكىم قول قويماپتى. مەن ونى تۇگەل وقىپ شىقتىم. ليستوۆكادا: «...بۇل سوعىس — پومەششيكتەر مەن كاپيتاليستەردىڭ پايداسىنا بولا جۇرگىزىلىپ جاتقان سوعىس. بۇل سوعىستىڭ كوزدەيتىنى — باسقا ەلدىڭ جەرىن جاۋلاپ تارتىپ الۋ، باسقا ەلدەردىڭ حالىقتارىن قۇلدانۋ، تالاۋ. بۇل جيھانگەرلەر سوعىسى. بۇعان ءبىز، ورىس جۇمىسشىلارى، قارسىمىز. قازاق كەدەيلەرى، سىزدەر دە بۇل سوعىسقا قارسى بولىڭدار، ەشبىر كومەك كورسەتپەڭدەر!» دەپ جازىلعان ەكەن.
— مۇنى كىم بەردى؟ — دەپ سۇرادىم جىگىتتەن.
— ەشكىم دە بەرگەن جوق، تاۋىپ الدىم، — دەدى جىگىت.
— قايدان؟
— كوشەدەن. نەمەنە ەكەن ەزى؟ نە جازىپتى؟ — دەپ سۇرادى جىگىت.
مەن جىگىتكە سەنەر-سەنبەسىمدى بىلمەدىم، ايتسەدە مۇنى باسقالار دا وقىسىن دەگەن ويمەن:
— مۇندا نە جازىلعانىن كەيىن ايتارمىن. سەن ەڭ الدىمەن ەشكىمگە كورسەتپەي، مىنا قاعازداردى قاي جەردەن الساڭ، سول جەرگە اپارىپ تاستا، ويتكەنى يەسى بار شىعار، — دەدىم.
— جىرتىپ تاستاسام قايتەدى؟ — دەدى جىگىت.
— جوق، جىرتپا، قايدان بىلەسىڭ، يەسى بار شىعار؟ ىزدەپ ءجۇرۋى مۇمكىن العان جەرىڭە اپارىپ تاستا.
— جارايدى، اپارىپ تاستايىڭ — دەدى جىگىت.
— ءيا، ءسۇيت، اپارىپ تاستا.
— مۇنىڭ ءوزى گازەت پە، نەمەنە؟ — دەدى جىگىت تاعى دا.
— كەيىن ايتام دەدىم عوي، ەڭ، الدىمەن تاۋىپ العان جەرىڭە اپارىپ تاستاشى.
— جاقسى، — دەدى دە جىگىت شىعىپ كەتتى. ءبىراق وسىدان كەيىن ول قايتا ورالمادى.
مەن ول ليستوۆكانىڭ تاريحىن ريەۆوليۋسيادان كەيىن عانا ءبىلدىم. مۇنى جازعان ترويسكىدەگى بولشيەۆيكتەردىڭ استىرتىن ۇيىمى ەكەن. اۆتورى دم. ودينسيەۆ بولسا كەرەك. ءبىراق ليستوۆكانىڭ فەدوروۆكاعا كىم ارقىلى كەلگەنى ماعان كۇنى بۇگىنگە دەيىن بەلگىسىز. بىلەتىن ادامدار بۇل ليستوۆكالار فەدوروۆكاعا (مۇندا ەكى كلاستى ورىسشا — قازاقشا مەكتەپ بولعاندىقتان) ادەيى جىبەرىلگەن ادام ارقىلى جەتكەن بولۋى كەرەك دەپ جورىدى.
سوعىستىڭ ءمانىن تۇسىندىرگەن تىڭ پىكىر ايتقان سوعىس تۋرالى مەنىڭ كوزقاراسىمدى وزگەرتكەن وسى ليستوۆكا بولدى.
You Might Also Like
-
مەن اۋرۋ بولسام دا، جازۋشىلىق جۇمىسىمدى تاستاي المادىم. 1913 جىلى 21 فيەۆرال كۇنى ورىس پاتشاسى رومانوۆتار ۇرپاعىنىڭ پاتشا بولىپ تاققا وتىرعانىنا ءۇش ءجۇز جىل تولۋىنا بايلانىستى فەدوروۆكادا پوپ، كۋلاك...
-
مەنىڭ جولداستارىم مەنەن: «جازۋدى نەگە قويىپ كەتتىڭىز؟» — دەپ كوپ سۇرايدى. ورىندى سۇراۋ. ءبىراق مەن جازۋدى وزدىگىمنەن «وسىنى قويايىنشى» دەپ قويىپ كەتكەن ادام ەمەسپىن.
