حالىق ىسىنە لايىق بولايىق
سوۆەت وكىمەتى ورناسىمەن، سوسياليستىك ريەۆوليۋسيا ۇلى ىستەردى جۇزەگە اسىرعان العاشقى جىلداردا ءبىزدىڭ ماڭگىلىككە ۇمىتىلماس، تۋىسقان يليچ كلارا سەتكينمەن اڭگىمەلەسكەندە «بۇقارانىڭ جالپى مادەني دارەجەسىنىڭ كوتەرىلۋى كوركەم-ونەردى، عىلىمدى جانە تەحنيكانى دامىتۋ ءۇشىن قاجەتتى كۇش-قۋات وسەتىن بەرىك تە تازا قىرتىس-توپىراق جاراتادى» دەگەن ەدى.
لەنيننىڭ كورەگەندىكپەن ايتقان بۇل پىكىرى جۇزەگە استى. «بۇكىل دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرگەن ون كۇننەن» بەرى نە ءبارى قىرىق بەس جىل ءوتتى. وسى تاريحي قىسقا مەرزىم ىشىندە جەر بەتىندە ەڭبەكشىلەردىڭ تۇڭعىش سوسياليستىك مەملەكەتى ورنىقتى، نىعايدى. لەنين وسيەتتەرى، لەنين يدەيالارى قالاي ورىندالىپ جاتقانىن، سوسياليستىك ۇلتتاردىڭ ىنتىماعى قالاي ءوسىپ، نىعايعانىن ءقازىر بۇكىل دۇنيەجۇزى ايقىن كورىپ وتىر.
رۋحاني بايلىعى، مورالدىق تازالىعى مەن كۇش-قۋات كەمەلدىگى ءوز بويىنان تۇگەل تابىلاتىن كوممۋنيزم ادامىن تاربيەلەپ ءوسىرۋ XXII سەزدە قابىلدانعان پارتيا پروگرامماسىنىڭ جارقىن دا ايقىن سيپاتتامالارىندا تۇبەگەيلى ورىن الدى. رۋحاني بايلىق تەك ادامنىڭ عىلىمي بىلىمدەرمەن قارۋلانۋمەن عانا شەكتەلمەيدى. بايىپتى قاراپ، وي جىبەرسەك، ادام جۇرەگى مەن ميىنىڭ تەك كوركەمونەر عانا جول تاۋىپ بارا الاتىن تۇكپىرلەرى بار. ەڭبەكشىلەرگە كوممۋنيستىك تاربيە بەرۋدەگى ادەبيەت پەن كوركەمونەردىڭ اتقاراتىن قىزمەتى XXII سەزد قارارلارىندا سونشالىق اسقان كۇشتى قالىپتا اتالىپ كورسەتىلۋىنىڭ ءمانىسى دە وسىدان بولسا كەرەك. سوندىقتان دا پارتيا ءبىزدى، — ادەبيەت پەن كوركەمونەر قىزمەتكەرلەرىن ءوزىنىڭ سەنىمدى كومەكشىلەرى دەپ اتايدى، قۇرمەتتى مىندەتتەردى مۇلتىكسىز اتقارادى دەپ بىزگە سەنەدى.
كەيىنگى جىلداردا پارتيا مەن ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ جازۋشىلارمەن، كومپوزيتورلارمەن، سۋرەتشىلەرمەن، تەاتر جانە كينو قىزمەتكەرلەرىمەن كەزدەسۋى يگى دە جەمىستى داستۇرگە اينالدى.
پارتيانىڭ ورتالىق كوميتەتى مەن سوۆەت ۇكىمەتى باسشىلارىنىڭ دەكابر ايىنداعى كەزدەسۋىنە قازاقستاننىڭ ءبىر توپ ادەبيەت جانە كوركەمونەر قايراتكەرلەرىمەن بىرگە مەن دە قاتىناستىم. بۇل كەزدەسۋ ءومىر بويى ەسىمنەن كەتپەيتىن عاجاپ اسەر قالدىردى. پارتيا مەن ۇكىمەت باسشىلارى بىزدەرمەن كادىمگى دارەجەسى تەڭ، قاتار جۇرگەن جولداستارىنداي ەمىن-ەركىن سويلەستى. كەيبىر ماسەلەلەر جونىنەن بىزدەر ءوزارا پىكىر تالاستىردىق ەشبىر شەك قويىلماعان، توسقاۋىل تارتىلماعان ەركىن اڭگىمەدە نەبىر كۇردەلى دە ءتۇيىندى ماسەلەلەردى انىقتاپ، بەتىن اشىپ الدىق.
پارتيا، ۇكىمەت باسشىلارىمەن كەزدەسۋلەر شىن مانىسىندە سوۆەت مادەنيەتىنىڭ مەرەكەسى بولدى. بۇل كەزدەسۋلەر ءبىزدىڭ كوركەمونەرىمىزدىڭ جاڭا بەلەسكە كوتەرىلۋىنە سەبىن تيگىزەدى، سوسياليستىك رەاليزم ادەبيەتى مەن كوركەمونەرىنىڭ كەلەشەكتە دە دامي بەرۋىنىڭ جولىن بەلگىلەيدى.
سوۆەت جازۋشىلارىنىڭ بۇگىن تاڭداعى مىندەتتەرى ايقىن. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ، وتانىمىزدىڭ بولاشاعى قانداي ساۋلەتتى، قانداي نۇرلى بولسا، ءبىزدىڭ بۇل مىندەتتەرىمىز دە سونداي ايقىن، سونداي جارقىن. بىزدەر، كوركەم مادەنيەت ينتەلليگەنتتەرى، ءوز زامانىمىزدىڭ تالاپ-تىلەگىنە لايىق شىعارما جازۋدى، پارتيانىڭ، ۇرانىنا ءۇنىمىزدى قوسىپ، كوممۋنيستىك قوعامنىڭ جاڭا ادامىن تاربيەلەۋ، ونىڭ يدەيالىق نانىمىن، ادامگەرشىلىك، ەستەتيكالىق مۇراتتارىن قالىپتاستىرۋ سىقىلدى اسا قاسيەتتى ىستە پارتياعا بارىنشا كومەكتەسۋدى وزىمىزگە زور باقىت، اسقان ابىروي سانايمىز. ادەبيەت پەن كوركەمونەردىڭ كوممۋنيستىك پارتيالىلىعى ءۇشىن، حالىقتىعى ءۇشىن ۇزدىكسىز قاتال كۇرەس جۇرگىزۋمەن قوسا ءبىز، — پارتيا مەن حالىقتىق «تولىق حۇقىقتى وكىلدەرى» — مەششاندىق تالعامسىزدىقتىڭ، فورماليستىك جالعان جاڭاشىلدىقتىڭ، ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىزدىڭ دامۋ جولىنان اۋىتقىعان تايعاناقتىقتىڭ قاندايىن بولماسىن، — ءبارىن دە اياۋسىز سوققىلاۋىمىز كەرەك. ءارقاشان حالىقپەن بىرگە بولۋ، حالىق ءۇشىن ەڭبەك ەتۋ — كوممۋنيزم قۇرىلىسشىلارى — سۋرەتكەرلەردىڭ ەڭ باستى يگى مىندەتى.
كوركەمونەر شىعارماسىنىڭ پايدالى اسەرىنىڭ ەسەپتى مولشەرى — ونى حالىقتىڭ قالاي قابىلداۋىمەن، ونىمەن قالاي «قارۋلانۋمەن» ولشەنەدى. كوركەم شىعارمانىڭ ءبىزدىڭ كۇرەسىمىزگە قانشالىق پايدالى بولعانىنا تورەلىك ايتاتىن ەڭ جوعارعى ءادىل قازى — حالىق. حالىق ءارى قازى، ءارى قاتال سىنشى. ول ءوزىنىڭ بيىك مارتەبەلى، ءمىنسىز ادامگەرشىلىك تۇنىق سەزىمىن جابىرلەنگەن، كىر جاققان سۋرەتكەرگە استە كەشىرىم جاسامايدى.
ءبىز ءوز ەڭبەگىمىزگە، ءوز جولداستارىمىزدىڭ ەڭبەگىنە ىلتيپاتپەن قاراۋىمىز كەرەك. سىننان قورىقپايىق. جەكە ادامعا تابىنۋ داۋىرىندە — ءوزارا ايتىسۋ، پىكىر تالاستىرۋ دەگەن بۇتىندەي قويىلعان كەزدە الدە ءبىر «اتاقتى» شىعارمانى سىناۋ سوسياليستىك رەاليزمنىڭ بۇكىل نەگىزدەرىنە قارسى شابۋىل دەپ سانالاتىن بولعان. سول كەزدىڭ وزىندە دە ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىز بەن كوركەمونەرىمىزدىڭ سوسياليستىك تابيعاتى وزگەرگەن جوق. م. شولوحوۆتىڭ «تىنىق دونى»، ۆاسيليەۆتەردىڭ «چاپايەۆى»، د. شوستاكوۆيچتىڭ تۇڭعىش سيمفونيالارى، — الەمدىك كوركەم مادەنيەت قازىناسىن بايىتقان باسقا دا ادەبيەت تۋىندىلارى، كينوفيلمدەر، مۋزىكا سول قيىن داۋىردە تۋعان جوق پا؟
پارتيانىڭ XX جانە XXII تاريحي سەزدەرىنەن كەيىن شىن پەيىلمەن ءوزارا سەنىم، بۇكپەسىز اشىق پىكىرلەسۋ، جاناشىرلىقپەن كەمشىلىگىن كورسەتىپ، جەتىستىكتى ماقتان تۇتۋ ەلىمىزدە داعدىلى قالپىنا كەلدى. وسى جاڭا جاعدايدا ادەبيەت پەن كوركەمونەردە دە جاڭا بەتالىس، تۆورچەستۆولىق پىكىر تالاسى، ايتىس ءورىس الدى. پارتيا مەن ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ كەزدەسۋى دە ءدال وسىنداي دەموكراتيالىق ديسكۋسسيانىڭ ناعىز پايدالى دا جەمىستى ءتۇرى بولدى.
دۇنيە جۇزىندەگى ەكى لاگەردىڭ — كاپيتاليزم لاگەرى مەن سوسياليزم لاگەرىنىڭ بىتىسپەيتىن، ىمىرالاسپايتىن سۇراپىل كۇرەسى ءجۇرىپ جاتىر. كاپيتاليزم دۇنيەسى ءوزىنىڭ ءومىرىن ۇزارتۋ ءۇشىن، سوعان سەبى تيەتىن — قولىنا ىلىككەننىڭ ءبارىن قارمايدى. سوسياليزم جاڭا بالعىن كۇشپەن تولىعا باستاسا بولدى، بۋرجۋازيا باتىستاعى «تۆورچەستۆو ەركىندىگى» دەيتىندى جامىلىپ الادى دا، بىزگە قارسى يدەولوگيالىق قاستاندىقتى — ديۆەرسيانى كۇشەيتەدى.
تينگلي دەگەن بىرەۋ بۇدان ەكى جىل بۇرىن پاريجدا ءوزىنىڭ ابستراكسيالىق ەڭبەكتەرىن كورسەتىپتى. ول ەڭبەكتەرىنىڭ «كومپوزيسياسى» ۇرلەگەن اۋە شارلارى، بوس شولمەكتەر، ۆاننا استاۋلارى مەن ۆەلوسيپەد دوڭعالاقتارى... سوسىن، ول جارعىش دارىلەر مەن جانار مايدىڭ كومەگىمەن الگى بۇكىل كومپوزيسياسىن جارىپتى، ەڭبەكتەرى جارتى ساعات بويىنا جالىنداپ جانىپتى، شارلار مەن شولمەكتەر شارتىلداپ جارىلىپتى. تينگليدىڭ بۇعان دا كوڭىلى كونشىمەپتى. وسى تۆورچەستۆولىق ءادىستى بۇدان بىلاي دا دامىتا بەرەمىن، ول ءۇشىن تاعى دا يادرولىق قارۋ كەرەك دەپتى تينگلي. وسى ساندىراق، ساندالبايدى «جاڭا دانىشپان» «ءوزىن ءوزى ورايتىن يسكۋسستۆو» دەپ اتاپتى.
«ءوزىن ءوزى ورايتىن يسكۋسستۆو». تاۋىپ قويىلعان ات! زاتىنا اتى ساي كەلگەن. بىزدەر، بولاشاق ۇلى قوعامنىڭ سۋرەتكەرلەرى، مۇنداي ەسالاڭدارمەن بىرگە جول-ساپارعا شىعا المايمىز، ولارمەن ءدام-تۇزدارىمىز جاراسپايدى.
پارتيا، ۇكىمەت باسشىلارىمەن كەزدەسۋ كەزىندە سۋرەتشىلەر تۆورچەستۆوسىمەن قوسا، ادەبيەتشىلەر تۋرالى، جاستار تۆورچەستۆوسى جايىندا، الدىڭعى بۋىن اعا جازۋشىلار جونىندە دە ءسوز بولدى. ءبىزدىڭ يدەولوگيامىزدىڭ جەڭىسى جولىنداعى كۇرەستە، جاڭا ادام تاربيەلەۋدە پارتيانىڭ كومەكشىسى بولىپ وتىرعان كوپ ۇلتتى سوۆەت ادەبيەتىنىڭ الدىندا تۇرعان مىندەتتەر تۋرالى تولىپ جاتقان ماڭىزدى پىكىرلەر ايتىلدى. بىزدەر، رەاليست جازۋشىلار فورماليستىك شاتپاقتاردى، «جاڭا فورما ىزدەۋشىلەردىڭ» سۋبەكتيۆتىك جۇگەنسىزدىكتەرىڭ، حالىقتىقپەن، پارتيالىقپەن ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن، ۇرىستاردا سىننان وتكەن كوممۋنيزم پارتياسىنىڭ پروگرامماسىنا قايشى كەلەتىن جالعان جاڭالىقتاردى سول قالپىمەن لاقتىرىپ تاستايمىز.
قازاقستان تۆورچەستۆولىق قىزمەتكەرلەرىنىڭ شىعارمالارىن ءتىنتىپ، فورماليستىك اعىم ىزدەيىن دەگەن ويدان اۋلاقپىن. الايدا ءبىزدىڭ «پروستور» جۋرنالىنىڭ بەتتەرىندەگى فورماليستىك «تاپقىشتىقتى»، جەكەلەگەن زاستاۆكالار مەن سىزىق سۋرەتتەردى كورگەندە شىداي المايسىڭ. جۋرنال بەتتەرىندە وسىنداي جۇمباق سىزىقتار كوبەيىپ كەتتى. ب. اگافونوۆ دەگەن «جازۋشىنى» قازاقستاندا ەشكىم بىلمەيتىن. ال، جۋرنال رەداكسياسى وسىنىڭ «قازاقتىڭ جۇماقتاعى ازاپتى ساپارى» دەيتىن الاڭعاسار، انگۇدىك بىردەڭەسىنە قوناعارداي كەڭ ورىن بەردى. «پروستور» جۋرنالىنىڭ ورتالىق باسپا ءسوز بەتىندە قاتال سىنالۋى دا وسىدان.
جاقىندا الماتىدا قازاقستان سۋرەتشىلەرى كارتينالارىنىڭ كورمەسى اشىلدى. الماتى سۋرەتشىسى ە. سيدوركين ءوزىنىڭ «يزۆەستيا» گازەتىنىڭ رەداكسياسىنا جازعان حاتىندا: «كورۋشىلەر كورمەدەن نازىرقانىپ كەتەدى»، — دەيدى. كورمەنىڭ حالىق كوڭىلىنەن شىقپاۋ سەبەبى — سۇرەڭسىز، سۇرقاي كارتينالاردىڭ كوبەيۋىندە، ەڭبەك تاقىرىبىنا جازىلعان سۋرەتتەر دارەجەسىنىڭ تومەندىگىندە. ب. بەلتيۋكوۆتىڭ «تىڭ يگەرۋشىلەر» اتتى كولەمدى پولوتنوسىندا مەحانيزاتورلار بۋالدىر، بۇلىڭعىر فوندا الدە ءبىر جەڭىلتەك، جەلەڭ پىشىندە كورسەتىلگەنىن ە. سيدوركين ءوزىنىڭ الگى حاتىندا قىنجىلىپ ايتىپتى.
جەرگىلىكتى سۋرەتشىلەرىمىزدىڭ سالدىر-سالاقتىعى، شالاعايلىعى كىتاپتاردى كوركەمدەۋگە دە تەرىس اسەرىن تيگىزدى. ءبىرسىپىرا كىتاپتاردىڭ مۇقاباسى ادام تانىعىسىز شيماي-شاتپاق بولىپ شىعادى. ادام بەينەسى نوباي سىزىققا اينالادى، تابيعات سۋرەتتەرى جاپىراقسىز، بۇتاقسىز، سيديعان قۋ اعاش سياقتى بولادى. ايتەۋىر ىلعي دا ءبىر قيىن جۇمباق، «ەندىگىسىن ايتپايمىن، اقىلىڭ جەتسە ءوزىڭ تاپ» دەپ تۇرعان قيالي بىردەڭەلەر...
قازاقستان جازۋشىلار وداعى مەن كينوماتوگرافيا قىزمەتكەرلەرى وداعىنىڭ جاقىندا بىرىگىپ وتكىزگەن پلەنۋمى «قازاق فيلم» كينوستۋدياسىن ادىلەتتى قاتال سىنعا الدى. پلەنۋم كەيىنگى ەكى-ۇش جىلدا جاسالعان سايدا سانى، قۇمدا ءىزى جوق، تەبىرەنتەر تەرەڭ ويى، جارق ەتكەن ادام حاراكتەر!، قيان-كەسكى تالاس-تارتىسى جوق، سەلت ەتكىزەر باتىل جاڭالىقتان جۇرداي ارزانقول، سۇرقاي فيلمدەردى سىنادى. مەنىمشە دۇرىس سىنادى. كينو ەكراندارىنان ءبىز زامانداستارىمىزدىڭ قۋانىشىن دا، قايعىسىن دا شىنايى كورسەتەتىن فيلمدەردىڭ ورنىنا كوبىنەسە باياعىدا جاۋىر بولعان، ابدەن ءدامى كەتىپ، ءدانى سولعان دايار سحەمانى — «جاڭاشىل مەن كونسەرۆاتوردى» كورەمىز.
البەتتە، ءبىزدىڭ فيلمدەرىمىزدىڭ كوركەمدىك ساپاسىنىڭ تومەن بولۋى ەڭ الدىمەن قۇنسىز، ناشار سەنارييلەرگە بايلانىستى. ءبىزدىڭ دراماتۋرگتارىمىز قوعامداعى تۋىنداپ جاتقان كۇردەلى قۇبىلىستارعا، پروسەستەرگە تەرەڭ بويلاي بەرمەيدى، ادامدار اراسىنداعى كۇردەلى قارىم-قاتىناستاردى، ءىرى ادام حاراكتەرلەرىن تەرەڭ اشا بەرمەيدى.
سونىمەن قابات، جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ءبىر قوماقتى بولەگى كينو قىزمەتكەرلەرىنىڭ موينىندا. ولار كەيدە كينو ونەرىن اناۋ-مىناۋ ادامنىڭ قولىنان كەلمەيتىن، قادام باستىرمايتىن «ەرەكشە زاڭدارى» بار قۇپيا اۆتونومياعا اينالدىرادى، تاجىريبەسى از جاسان، ادەبيەتشىلەردى شوشىتادى.
قازاق سوۆەت ادەبيەتى — سوۆەت وكىمەتىنىڭ بەل بالاسى. ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىز تۋعان كۇننەن باستاپ-اق ۇلى ورىس ادەبيەتىنىڭ جانە باسقا تۋىسقان ادەبيەتتەردىڭ تالىم-تاربيەسىن الىپ، قامقورلىعىنا بولەنىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ سوسياليستىك شىندىقتى دۇرىس سۋرەتتەپ كورسەتۋدى ءبىز سولاردان ۇيرەندىك. بۇگىنگى زاماننىڭ ناعىز وزەكتى، ورەلى تاقىرىبىنا جازىلعان كەڭ تىنىستى، مول كولەمدى شىعارمالاردىڭ قازاق ادەبيەتىندە ءالى كۇنگە شەيىن بولماي كەلۋى ءبىزدى تەبىرەنتەدى، الاڭداتادى. ءبىزدىڭ كەيبىر كورنەكتى جازۋشىلارىمىز كوبىنەسە ماڭىزى شامالى تاقىرىپتارعا بوي ۇرىپ ءجۇر. ارينە مۇنداي تاقىرىپقا شىعارما جازبا دەمەيمىز. ءبىراق XXII پارتيا سەزىنىڭ تاريحي شەشىمدەرىن جۇزەگە اسىرۋعا حالقىمىز جاپپاي كىرىسكەن شاقتا شاعىن-شاعىن تاقىرىپتاردىڭ اينالاسىنان كۇيبەڭدەپ شىقپاعان جازۋشى — ءوز موينىنداعى مىندەتىن اتقارا المايدى. ءبىزدىڭ «جۇلدىز» جۋرنالىنا بيىلعى جىلدا جەتىجىلدىق وزاتتارىنىڭ قاھارماندىق ىستەرى جايىندا بىردە-بىر رومانعا ياكي پوۆەستكە زاياۆكا تۇسپەۋىن ەنجارلىعى دەمەي، نە دەيمىز. وتكەن جىلى قازاق جازۋشىلارىنىڭ بىردە-بىر پروزالىق شىعارماسى، پوەزيا كىتابى، دراماتۋرگياسى لەنيندىك سىيلىققا ۇسىنىلۋعا جاراماعانىن ادەبيەتىمىزدىڭ بوساڭدىعىنان بولدى دەمەي، نە دەيمىز؟
قاراپايىم مالشىنىڭ رۋحاني دۇنيەسىن، سوۆەت شىندىعى جاساعان ناعىز ريەۆوليۋسيانى كورسەتەتىن ءىرى شىعارمالار العاشقى بەسجىلدىقتار قۇرىلىسشىلارى جايىندا كولەمدى تۋىندىلار ءبىزدىڭ، قازاق ادەبيەتىندە وتە از. ءبىزدىڭ ۇلان-بايتاق دالامىزدى مولشىلىق، بايلىق ولكەسىنە اينالدىرعان تىڭ يگەرۋشىلەردىڭ ادەبيەتتەگى وبرازدارى قايدا؟ سۋرەتكەر ەرەسەن ۇلكەن وزگەرىستىڭ قوڭىر سالقىن سامالى جەلپىندىرگەن، جانى پاك، ار-ۇجدانى تازا، تەپسە تەمىر ۇزەتىن قاھارمان زامانداستارىنا الدىمەن نازار اۋدارۋعا ءتيىس.
كوپ جىلدار بويىندا ءبىزدىڭ كىتاپ دۇكەندەرىندە سۇرەڭسىز، سۇرقاي كىتاپتار قاپتاپ كەتتى. مۇنىڭ ەڭ باستى كۇناكارى، ايىپكەرى — ادەبيەت مۇددەلەرىنەن الدەقايدا اۋلاق ادامدار — سويتە تۇرا باسپالاردىڭ تىزگىنىن ءوز قولدارىنا العان كاسىپكەر سۋماقايلار. كىتاپ شىعارۋ ىسىندەگى قىرسىزدىقتى، پرينسيپسىزدىكتى، ەپتىلىكتى باتىل تۇردە جوياتىن مەزگىل جەتتى.
ءبىز ءوز ءىسىمىزدى تاعى دا اۋدارا قاراپ، اقتارا تەكسەرۋىمىز كەرەك. ءوز جولداستارىمىزدىڭ ەڭبەگىنە، ادەبيەتىمىزگە جاناشىرلىقپەن قاراپ، بىر-بىرىمىزگە ادال قامقورشى، ءادىل سىنشى بولساق قانا وركەندەيمىز، ىلگەرى باسامىز. ەگەردە ءبىز تالاي سىننان وتكەن سوسياليستىك رەاليزم تۋىنىڭ استىنا بەرىك توپتاسساق، ءبىزدى ەشقانداي يدەولوگيالىق ديۆەرسيا، قاستاندىق زيانداي المايدى، ءحاۋىپ تۋعىزا المايدى. نەگە دەسەڭىز، حالىقتىڭ بۇكىل يگى داستۇرلەرىن، وتكەن زامانداعى رەاليستەردىڭ ادەبي مۇراتتارىن ءوز بويىنا سىڭىرگەن، دارىتقان ءبىزدىڭ تۆورچەستۆولىق ءادىسىمىز ءبىزدىڭ الۋان ءتۇستى مودەرنيستەردىڭ، فورماليزم جارشىلارىنىڭ، پەسسيميزم، ميستيكا اتاۋلىنىڭ، تولىپ جاتقان دوگماتيكتەر مەن ريەۆيزيونيستەردىڭ سوراقى ىقپالىنان ءبىزدى قورعايدى.
ادەبيەت پەن كوركەمونەردەگى قانداي عانا جاڭاشىلدىق بولماسىن، ەگەر ول حالىقتىق بولسا عانا، حالىقپەن بىتە قايناسىپ، ارالاسىپ كەتسە عانا ناعىز شىنايى جاڭالىق، بولماق. مۇنى ءاردايىم جادىمىزدا ساقتاۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ ۇستازىمىز اباي ۇلى جاڭاشىل بولدى. نەگە دەسەڭىز، ول حالىقپەن ءوز تىلىندە شەبەر سويلەستى، ءوز حالقىنىڭ مۇڭ-مۇددەسىن جىرلادى .ماياكوۆسكيي «ساتىلاپ» ولەڭ جازعاندىعىنان كوركەمونەردە ۇلى رەفورماتور بولعان جوق، ونىڭ تۆورچەستۆوسى ريەۆوليۋسيا داۋىلىمەن، زامانىنىڭ الەۋمەتتىك وزگەرىستەرىمەن بىتە قايناستى، ميداي ارالاستى. حالىقتىق سالتقا، حالىقتىق سيپاتقا بارىنشا ادال بولايىق، بارىنشا بەرىك بولايىق. سوندا ءبىزدىڭ ىرگەمىزدى ەشكىم شايقاي المايدى، ءبىزدىڭ قاتارىمىزدى ەشكىم ىدىراتا المايدى.
جازۋشىنىڭ تۆورچەستۆوسى پارتيالىق باعىتتا بولعاندا عانا سان سالالى، الۋان قىرلى ءومىرىمىزدى تەرەڭ دە تولىق كورسەتە الاتىنىن ءبىز جاقسى بىلەمىز. جازۋشىنىڭ پارتيالىعى، ونىڭ ازاماتتىق باعدار-باعىتى، سۋرەتكەردىڭ ءومىر قۇبىلىستارىنا كوزقاراسى، شىعارماسىنا تاڭداپ الاتىن ماتەريالداردىڭ ءتۇر-تۇلعاسىن ايقىنداپ بەرەدى، ول ماتەريالداردى تۆورچەستۆودا جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى وي-پىكىرلەرىڭ قيالىن ايقىنداپ بەرەدى.
الدىمىزداعى مىندەتتەردى ويداعىداي ورىنداپ شىعۋىمىزعا قاجەتتى جاعدايدىڭ ءبارى دە بار بىزدە. كەيىنگى جىلدار ىشىندە ءبىزدىڭ كوركەمسوز ينتەلليگەنتتەرىنىڭ قاتارىنا ءبىر پارا دارىندى جاستار كەلىپ قوسىلدى. ولارعا ءبىز اكەلىك قامقورلىق جاساپ، دۇرىس باعىت سىلتەۋىمىز كەرەك. قازاقستاننىڭ دارىندى جاس ادەبيەتشىلەرى دەگەندە مەن ەڭ الدىمەن اقىندار ت. مولداعالييەۆ، س. جيەنبايەۆ، و. سۇلەيمەنوۆ، ق. مىرزالييەۆ، ج. ناجىمەدەنوۆ، ءا. ءابايدىلدانوۆ، ءو. نۇرعالييەۆ، ن. لۋشنيكوۆالاردى، پروزايكتەر ك،. ىسقاقوۆ، س. مۇراتبەكوۆ، ءا. ءالىمجانوۆ، ر. توقتاروۆتاردى، سىنشىلار — ءا. كەكىلبايەۆتى، 3. سەرىكقالييەۆ، ا. سۇلەيمەنوۆتاردى ايتامىن. سۇيسىنەرلىك ءبىر جاعداي — بۇل اتالعان ادەبيەتشىلەردىڭ قاي-قايسىسىندا دا جاڭاشىلدىق نىشانى بار. وتانعا، كوممۋنيستىك پارتياعا دەگەن جالىندى ماحاببات بار، زامان شىندىعىن تەرەڭ ۇعىنۋ بار.
الايدا زامانىمىزدىڭ ءىرى دە ماڭىزدى تاقىرىپتارى، تاريحي-ريەۆوليۋسيالىق تاقىرىپتار جاستار تۆورچەستۆوسىنان سىرت قالىپ كەلەدى. بۇل جاعداي مەنى تولعاندىرادى، مازالايدى. جاس اقىندار مەن جازۋشىلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى كىلەڭ وت باسى، وشاق قاسى، ەرلى-زايىپتىلاردىڭ اراسىنداعى ننتيمدىك قارىم-قاتىناس جايىندا جازاتىنىنا قالاي كۇيىنبەيسىڭ، قالاي قىنجىلمايسىڭ؟ ەڭبەك ادامدارى جايىندا، ءبىزدىڭ تاماشا عالىمدارىمىز بەن كوسموناۆتار جايىندا، يگەرىلگەن ۇلان-بايتاق تىڭ جايىندا، ءبىزدىڭ گاگاريندەر مەن گاگانوۆالار جايىندا جاستارىمىز وتە از، سارابدال جازادى. ولاردان گورى وزدەرىنىڭ سۇيگەن قىزدارىن، تۋعان اۋىلدارىن سۋرەتتەۋدى ارتىق كورەدى.
ەندى ءبىر قىنجىلارلىق، كۇيىنەرلىك ءجايت — كەيبىر جاستار ءوزى ءالى جازۋشى بولىپ قالىپتاسىپ، بۋىنى بەكىمەي، بۇعاناسى قاتپاي تۇرىپ، وزگەلەرگە اقىل ايتادى، ۇستازدىق ەتكىسى كەلەدى، ءوزىنىڭ جالعان جاڭاشىلدىق تەورياسىن ەلدىڭ الدىنا تارتادى.
جاس ادامنىڭ لىپىلداق بولاتىنى، جاڭا اتاۋلىنى جاڭالىق دەپ قابىلدايتىنى بەلگىلى. بۇل تابيعي نارسە. سوندىقتان دا ءبىزدىڭ تۆورچەستۆولىق جاستارىمىز ەرەكشە اكەلىك قامقورلىققا، تالىم-تاربيەگە دىلگەر. جاستاردى دەر كەزىندە تۇزەپ، قاجەت بولعاندا تىزگىندەپ تەجەپ ۇستاۋ كەرەك. سىننان قورىقپايىق. «كىم دە كىم ادامداردىڭ ءبارىن بىردەي كورگەنسىپ، سىلاپ-سيپاپ ارقاعا قاقسا، — دەيدى ن. گ. چەرنىشيەۆسكيي، — ول وزىنەن باسقا ەشكىمدى دە، ەشتەڭەنى دە سۇيمەيدى؛ جۇرتىڭ بارىنە بىردەي جاققان ادام ەشكىمگە ەشقانداي ىزگىلىك ىستەي المايدى، نەگە دەسەڭىز، زۇلىماتتى، جابىرلەمەيىنشە ىزگىلىك ىستەۋ مۇمكىن ەمەس. سوسياليستىك مادەنيەتتىڭ جاس ورەندەرىن تاربيەلەۋ جايىن ءسوز ەتكەندە، ادەبيەتىمىز بەن كوركەمونەرىمىزدىڭ تاعدىرى تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا وسى دانا پىكىردى ەستەن شىعارمايىق.
1963
You Might Also Like
-
مەن اۋىل بالاسى ەدىم. سوۆەت وكىمەتى ءبىزدىڭ جەرگە كەلگەندە ون جەتى جاستامىن. قولىما قالام العاندا كوڭىلىمدە تەك اۋىل تۇراتىن. بالا شاقتا كوڭىلگە مىقتى ورناعان اۋىل بەينەسى، جىگىت شاعىمدا ىلعي وزگەرى...
-
بيىلعى جىلدىڭ ادەبي كوكتەمى شات-شادىمان وقيعالارمەن ەستە قالارلىقتاي بولدى. ول پارتيا جانە ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ، سوۆەتتىك كوركەمونەر ينتەلليگەنسياسىمەن كەزدەسۋلەرىنىڭ جارقىن نۇرىنا بولەندى. بىزدەر، ...
