مولدانىڭ ىستەگەنىن ىستەمە
ۇلتانبايەۆتىڭ قىزىل ءيتى قىڭارت كەتكەنى ناق وسى جولى — الماتىدان سەلينوگرادقا قازاقستان قازيى جاكەننىڭ كەلگەن كەزى بولدى. ءتىپتى وسى جولى دا ول بوي بەرمەس پە ەدى، قايتەر ەدى، الگى سەلينوگراد مەشىتىن سىرلاتقان كۇنى قاراداۋىل تۇرىپ، باسىنا پالە بولىپ جابىستى ەمەس پە؟ سىردى توپىراقپەن ارالاستىرىپ، باتتاستىرىپ تاستاپ مىسىن قاراداي قۇرتتى ەمەس پە!؟ ونىڭ ۇستىنە ءوزىنىڭ دە ارانى تىم اشىلىپ كەتىپ مەشىتتى مەستەگى ايرانداي سورىپ، داندەپ العانىن كورسەتىپ قويدى عوي. وڭاشادا ول، «وزىمە دە وبال جوق، تەسپەي سورۋىم كەرەك ەدى» — دەپ ماڭدايىنا قويىپ-قويىپ قالادى.
كەشە عانا وسى جەردە جۇرگەن جاكەن استاناعا بارىپ قازي بولىپ، قازديىپ وتىرىپ العان سوڭ ەندى وسىندا ياعني، قاراوتكەلگە كەلە قالۋى ءدىندار ادامدارعا «اسپاننان يسا ءتۇسىپ، جەردەن ءمادى شىققاننان» كەم بولعان جوق. ءتايىرى جاكەڭ جانىندا يساڭ نە، ول اتى بار دا زاتى جوق، ەل اۋزىنداعى ەبەلەك ءسوز ەمەس پە؟ ال جاكەڭ بولسا، قازاقستانداعى ءدىن ادامدارىن تاس اياقتاي قاعىستىرىپ، ءبىرىن الىپ، ءبىرىن سالىپ، ۇيپالاقتاپ جىبەرەدى عوي. ءبارى دە شالا ءبۇلىنىپ، شاڭىراققا ءىلىنىپ، جاتىپ جاستىق، جايىلىپ توسەك بولىپ قالدى. و نە دەگەنىڭىز، كادىمگى جەتى قات كوكتەگى ماعاراجداعى قۇدايەكەڭە قازاقستانداعى كوزى-قۇلاعى وعان ودان جاقىن، ودان بەيىم ادام بار ما؟ وسى كەزدە قۇدايعا ۇسىنسا قولى، سويلەسە ءتىلى جەتەتىن وسى جاكەڭدى ول قۇداي ەكەڭنىڭ قازاق جەرىندەگى كوز-قۇلاعى نەمەسە بىردەن ءبىر وكىلى دەمەسكە ولار شىداي الار ما؟ ەندەشە ونى وسىلاي قارسى الماي كورسىنشى! قۇدايەكەڭ ولاردى قوس قولداپ تۇرىپ داق توبەسىنەن ۇرسىن. جان الۋعا دايىندالىپ، جالماڭداپ تۇرعان ازىرەيىل پەرىشتەسى تاعى بار.
دۇنيە دەگەنىڭىز وسىلاي. «جەردەن جىك شىقتى، ەكى قۇلاعى تىك شىقتى» دەگەندەي كەشە وسى جەردە وزىڭمەن بىرگە جۇرگەن شالاپ ءىشىپ، شارق ۇرىپ جاكەڭ بۇگىن قوقاڭ ەتىپ قۇداي جانىنان شىعىپ وتىرسا، بۇدان ارتىق قانداي ۇلكەندىك، بۇدان ۇلكەن قانداي قۇدايلىق كەرەك. ياپىر-اي، دەسەڭىزشى. انشەيىندە سويلەۋگە ەرنىنىڭ ەبى كەلمەي ەرىنەتىن كاكەڭ، جاكەڭ كەلەدى دەگەندە ماي بولىپ ەرىپ، جىبەك بولىپ ەسىلىپ، ەرەكشە كۇيگە تۇسكەنى وسى بولماعان ەدى. ول الدىمەن ماسقاروۆتى شاقىرىپ الىپ تۇرىپ قۇدايىنا ءجۇز مارتە قۇلشىلىق ەتىپ، جالبارىنا تەكە ساقالىن سيپالاپ، بىلاي دەدى:
— قويىندى سوي، قولىڭدى قۋسىر. ارعىسى قۋاندىق، بەرگىسى تەمەش بولىپ كەتپەي جەلەپ-جەبەپ جىبەرسە وسى جولى مەشىت باسشىلىعىن ءبىرجولا قولىڭا قۇس قىلىپ قوندىراسىڭ، ءبارىمىز الدىندا بايەك بولىپ مۇلگىپ تۇراتىن بولامىز.
مولدانىڭ ءتىلىن مولدا بىلەدى. ماسقاروۆ كاكەڭ ءسوزىن ەمەۋرىنىنەن-اق تاني كەتتى. ءتىپتى ەكى ايتقىزعان جوق. بەس ايدان بەرى بايلاۋدا تۇرعان بوز قاسقا تۇساقتى الىپ ۇردى. الىستان كەلگەن قازي بوزقاسقانىڭ جۇمساق، مايلى قۇيقاسىن تىسىنە باسا وتىرىپ، وزىنە العاش ىقىلاس بىلدىرگەن ماسقاروۆتى ەرەكشە ەسەپكە الدى. قازي دا قازىداي ەرىپ، ءجىبىپ كەتىپ ءبىر ءسوز دەدى:
— اكەڭ ساتان مارقۇممەن كوپ دامدەس-تۇزداس بولىپ، تالاي ءبولىسىپ، داستارقاندا تالاي كورىسىپ ەدىم، اجەدەن ۇل تۋسا يگى، اكە جولىن قۋسا يگى» دەگەن وسى ەكەن، قاراعىم. اكەڭنىڭ جولىن قۋىپ دىنگە كەلىپسىڭ. ول دا تالايدىڭ كورىن قازىپ، تالايدىڭ قازاسىن ازالاپ ەدى. ەندى بۇدان بىلاي ءبىر بۇيىرىمدە جاتاسىڭ.
ناق وسى ءبىر ساتتە بۇلارعا ىلەسە جۇرگەن ءۇش ءمۇتاۋاليدىڭ ءبىرى ۇلتانبايەۆتىڭ ۇلتابارىنىڭ اۋرۋى ۇستاپ، دالاعا اسىعىس جونەلدى. شاماسى مايعا وراپ كوبىرەك اساعان باۋىردان بولۋى كەرەك، «قايدان جەدىم باۋىردى، ءىشىم جامان اۋىردا» دەگەندەي بولدى. ۇلتانبايەۆتىڭ ءىشىنىڭ اۋىرعانى قالعاندارىنىڭ ەركىن سويلەۋىنە مۇرساتا بەردى:
— راس، جاكە، اللا ءناسىپ ايلاسا، بۇكىل قازاقستانداعى ءدىن قولىمىزدا دەپ قۋانىپ ءجۇرمىز. اعا بالاسى ارعىننىڭ الاتىنىن ءسىز سوندا بارعاندا-اق بىلگەن ەدىك، وسىلاي بولۋعا ءتيىستى ەدى،— دەگەندى قىستىرىپ ۇلگىردى. «ارعىن اعا بالاسى» دەپ ماسقاروۆتى كاكەڭنىڭ سالماقتاي ءتۇسۋى، رۋ قيتىعى ىشىندە جاتقان جاكەڭنىڭ ءىشىن جىلىتىپ سالا بەردى. وسىندايدا «اقجول. اقجول»— دەپ ايعاي سالسا، ونىڭ اتىپ تۇرارى سەزسىز ەدى.
ەرتەڭىنە جاكەندى كاكەڭ شاقىردى. ءبىر اق قويدى بۇل دا اقتارىپ تاستادى. سول كۇنى-اق اس ۇستىندە كاكەڭ ۇلتانبايەۆقا دا سىبىر ەتە قالدى:
— جاكەڭ ارعىن، ەكەۋمىز قىپشاق بولعانمەن بوتەنىمىز جوق. ىرگەمىز اجىراماعان ەلمىز، جاكەڭ ءوز اعاڭ، قوي سوي، قولىڭدى قۋسىر، — دەدى. ءۇشىنشى كۇنى جاكەڭ ۇلتانبايەۆتىڭ ۇيىنە دە سوعىپ، سويىلعان بۇل قويدىڭ دا كەۋدەسىنە كىرىپ، باسىن مۇجىپ، جامباسىن جەپ، جاس سورپاسىن ۇرتتاپ، ءبىر جاساپ شىقتى.
وسىلاي ەتتى «سەن جە، مەن جەمەن» ءۇش كۇن ءوتىپ، ءتورتىنشى كۇن بولعاندا ءدىن باسىلاردىڭ مەشىتكە جينالاتىن ۋاقىتى دا بولىپ ەدى.
ەكى جاعىنان ەكى ادام سۇيەگەن جاكەڭ شاپانىن جەلبەگەي جامىلىپ، مەشىتتىڭ تورىنە كەلىپ وتىردى. وتىردى دا، بەتىن سيپاپ، تەكە ساقالىن سالالاپ شىقتى. ۇپتەۋگە ۇيگە تۇسكەن ۇرىلارشا ءۇي ءىشىن تەگىس ءبىر شولىپ الدى. سونان سوڭ ساقالى ءبىر جاققا قاشىپ كەتەتىندەي، ونى تۇتامداي ۇستاپ وتىرىپ سويلەدى. قازي ەشكىمگە كوز تاستاماي بۇرىشقا قاراپ ايتتى:
— سەن مۇتاۋاليلىگىڭدى ماسقاروۆقا بەر. سەنىڭ دە ەڭبەگىڭ بار. سەنى بۇل جەردەن قۋماسپىز. مەشىتتىڭ تورىندە بولماعانمەن، بوساعاسىندا بولارسىڭ...
مەشىت ىشىندە ۇشقان شىبىننىڭ ىزىڭى ەستىلەتىن تىنىشتىق ورنادى. سەكۋندىنا قاناتىمدى ءجۇز وتىز رەت قاعاتىن مەنىڭ جىلدامدىعىمنىڭ داۋىسىن ەستىڭدەر دەگەندەي، ءۇيدىڭ جىلىلىعىنان بولسا دا شىبىن ىزىڭداپ تىنىش تاپپاي كەتتى. ناق وسىنداي تىنىشسىزدىق ۇلتانبايەۆتى دا بيلەپ الىپ، ءىشى ۋداي اشىپ بارا جاتقانىن ءبىلدى. ويتپەگەندە قايتسىن، وڭاي دەيسىڭ بە، كورىنە كوزگە قولدان كەتىپ بارا جاتقان جۇمساق كۇلشەنى قيا المادى، ونىڭ ۇستىنە كەشە عانا قوي سويىپ بوسقا شىعىنداعانى اناۋ. قايتا قۇسىپ جىبەرمەگەنىنە قۇدايعا شۇكىر. ۇلتانبايەۆ تا بەكەر جان بەرە قويمايتىنىن كورسەتتى. ورنىن قولدان بەرە المايتىنىن ايتتى.
قازيدىڭ اشۋى قاتتى كەلدى. ول مەشىتتەن قالشىلداعان كۇيىندە شىعىپ ەدى، اياعى جامان بولدى. ەرتەنىنە-اق قازيدىڭ كۇيەۋ بالاسى باستاعان كوميسسيا مەشىتكە ساۋ ەتە ءتۇستى. قاشاڭدا ۇرىلاردىڭ قۋىستاناتىن ادەتى، بۇلار دا قاتتى قىسىلعان جايى بار ەدى. اقىرى از كۇن ىشىندە قازيدىڭ كۇيەۋ بالاسى ءىمجانوۆ مەشىتتى تەكسەرىپ، ۇلتانبايەۆتىڭ موينىنا 500 سوم جازدى. ءىس پروكۋروراتۋراعا بەرىلدى. ءبىراق اياعى سيىر قۇيىمشاقتاپ جوق بولدى. ناق وسى فاكتى ۇلتانبايەۆتى بوساتۋعا تۋرا سايدى. بىرەۋ ونى وسى مۇتاۋاليلىكتە قالدىرايىق بىرەۋ جوق باسقا بىرەۋدى سايلايىق دەپ مەشىت ءىشى ىزىڭ-شۋ بولىپ ءبىراز تۇردى. وسى ءبىر شاقتا مۇتاۋليلىككە ماسقاروۆ اتالىپ ەدى، مەشىتتەگىلەر ەكى جارىلىپ كەتتى.
— ماسقاروۆ بولمايدى، — دەپ ۇلتانبايەۆتىڭ ايتۋى مۇڭ ەكەن:
— تەمەش! تەمەش! — دەپ بىرەۋ ايعاي سالدى. ونىڭ ۇران شاقىرۋى تەگىن بولمادى، تۇرا جۇگىرىپ بىرەۋ ۇلتانبايەۆتىڭ ساقالىنا جارماستى. اقىمجان ەكەن. ەندى ءبىر جاقتان بىرەۋدىڭ بارلىعىنىڭ باسىنان اسىرا ايقايلاعان داۋىسى مەشىت ءىشىن ءوتتى:
— ول مەشىت باسقارۋشىنىڭ ءبىرى، مەشىتتى جەپ ءۇي سالعان، سودان بايىپ ءۇش ايەل الىپ وتىر، — دەپ جاڭاعى باقىراۋىقتى باسىپ كەتتى. سول ساتتە اقىمجان قولىنداعى اقشا ەسەپتەپ وتىرعان سچەتتى قارۋعا اينالدىرىپ، سونىمەن ۇلتانبايەۆتىڭ باسىنا ۇردى. ەندى جالعىز «تەمەش!» ەمەس، ءار جەردەن-اق اتالارىنىڭ اتىن اتاپ توبەلەس توبىرىنا جۇگىرۋشىلەر كوبەيدى. ۇلتانبايەۆ جاقتاستارى دا قاراپ قالمادى، «قىپشاق!» «قىپشاق!» — دەپ ولار دا جۇگىرىستى. الگىدە عانا اۋزىندا اللا، قولىندا قۇران، باسىندا سالدە، ءتاسپىسىن تاپتىشتەپ ساناعان، مۇلگىگەن مولدا بىتكەن زىكىر سالعان باقسىداي قىران توپان بولدى. كىم كىمدى ۇرىپ جاتقانى بەلگىسىز. مەشىت ءىشى قىپ-قىزىل توبەلەس، ساپ-سارى جاعالاس... ءبارىنىڭ اراسىنا اراشاعا ءۇي سىپىرۋشى اسانوۆا مەن كۇزەتشى قاسىموۆ ءتۇستى. مولداكەڭدەر كۇشتى بولىپ شىقتى. كۇزەتشى مەن ءۇي سىپىرۋشىعا ولار بوي بەرە قويمادى. اقىرى ميليسيا قىزمەتكەرلەرى كەلدى.
سونىمەن مولدالار سايلاۋى ءۇش كۇننەن كەيىن بولدى. ءبىرى باسىن، ءبىرى قاسىن تاڭعان مولداكەڭدەر بەتتەرى، كوزدەرى كوگەرىپ كەلەدى-اۋ، ايتەۋىر. داۋىس بەرۋگە ءتيىستى جيىرما ادامنىڭ جارتىسىنان كوبى قاتىسپاسا دا ماسقاروۆ ءمۇتاۋالي بولىپ سايلانا سالدى. «قۇداي دا قىزىق، كورمەيتىنىن كورمەي قويا سالادى ەكەن، كەشە عانا تەرى جيناۋشى اگەنت بولىپ ىستەپ، قولىمەن شوشقا تەرىسىن تاراقتاپ وتىراتىن ماسقاروۆ مۇلگىگەن مولدا، ءدىن باسى بولىپ شىعا بەردى»، — دەپ كۇلىستى جۇرت. مۇنى ەستىگەن سەلينوگرادتاعى دىنگە سەنەتىن ءبىردى-جارىمدى كەمپىرلەر بەتتەرىن شىمشىلاسىپ، قۇدايلارىنا تەرىس اينالىپ كەتپەسكە امالى قالمادى. ال ارازداسقان، توبەلەسكەن، تايتالاسقان ەكى جاق ءبىرىن-بىرى سوتقا بەرىسىپ ەدى، ءدىننىڭ ارتىن جاپقىسى كەلدى مە، الدە قۇدايدان قورىقتى ما، حالىق سوتى سۇڭقاروۆ ايتەۋىر ءۇنسىز كەتتى...
مەشىتتەگى توبەلەستىڭ قيىن جاعى كەيىن بولدى. ەكى ورتادا ەتكە تويىپ الىپ تىنىش كەتە بەرمەي جاكەڭ قىلمىسىن اشىپ الدى. ۇلەسكە يە بولماعاندار اشىنىپ كەتتى. ءدىن وقۋىن وقىپ جاتقاندارعا دەپ جاكەڭ العان مىڭ سومنىڭ بەتى جۇقا توپىراقپەن جابىلعان ۇراداي ايقىندالىپ قالدى. مەشىتتىڭ مول اقشاسىنا ساتىلىپ الىنىپ ايەلى ءاميلانىڭ اتىنا جازدىرتىپ قويعان 9700 سومنىڭ قىزىل ءۇيى، «زيم» اۆتوماشيناسى ارىزداردان سوپاڭ-سوپاڭ ەتىپ كورىنە بەردى. ول ول ما، ۇلتانبايەۆتىڭ قولىندا 21 كىلەمنىڭ جاكەڭ بەرگەن قولقاتى تاعى شىعا كەلدى. ءبارىن دە جاكەڭ جەكە باسىنا جىمقىرىپ كەتىپتى. تاعى ءبىرازىن عايىپ يران، قىرىق شىلتەن كوتەرىپ كەتكەندەي اتىمەن جوق. ءبىر كۇنى ون ءبىر كىلەمدى ءتورت مىڭ سومعا باعالاپ سەيىت دەگەننىڭ موينىنا جازىپ ەدى، ونىڭ دا «عايىپتان» قولداۋشىسى بار ەكەن (ونىڭ ءوز قۇدايى بولسا كەرەك)، از كۇندە-اق ءوشىرىلىپ قالدى. «ون ءبىر كىلەمنىڭ ءبىرازى ءاميلانىڭ تۇسىندا تۇتۋلى،» — دەپ وسى كەزدە مەشىتتەگىلەر گۋ-گۋ ەتەدى. ەستىگەن قۇلاقتا جازىق جوق. وتىرىك بولسا قۋناسىن وزدەرى تارتادى دا. ءيا، ايتقانداي بۋرابايعا جاكەڭ دەم الۋعا بارعاندا كاكەن ءبىر بۋدا اقشانى قولتىعىنا قىستىرىپ جىبەردى دەگەن قاۋەسەت تاعى باسىن قىلتيتىپ كەلەدى. ونى كورگەن دە مەشىت جاعالاعانداردىڭ ءبىرى. قۇداي ەكەن اقىرىن بەرسىن دەڭىز...
ءيا، كاكەن دەمەكشى ەتكەن ءبىر جىلدا ول توقسان ادامنىڭ جانازاسىن شىعاردى. ءوز باسىڭا كورىنگىر، تىلەۋى قانداي جامان! توقسان ۇيدە ءۇش كۇننەن بولعاندا ەكى ءجۇز جەتپىس كۇن جۇرت ۇيىنەن اۋىز جىلىتىپ، جىلى-جۇمساعىن جەپ، ءپىدياسىن الىپ، زەكەت قۇشىرىن جيناي كەتىپتى. ءدىن ادامدارى قۇران تىلىمەن سويلەگەندى ۇناتادى دەسەدى. وندا «ۋالا تاستارۋ بە اياتي سامانيان كاليلان» (قۇراندى ساتۋعا بولمايدى) دەگەن ايات بار. ال كاكەڭ ونى ۇمىتىپ قالعان با، توقسان ءۇيدىڭ ءبارىن قاتىمداپ، بۋىنشاق-تۇيىنشەگىن قىمتىپ كەتكەن. ياپىر-اي دەسەڭىزشى، جالعىز كاكەڭ بە، ونى مولدەكەڭدەردىڭ ءبارى دە ۇمىتقان بولسا كەرەك-تى. ال ەگەر بىلە تۇرىپ ىستەسە جانىڭ جاھاننامعا بارسىن! — دەمەسكە بولا ما!؟
قايتەسىز، حالىق دۇرىس ايتقان: «مولدانىڭ ىستەگەنىن ىستەمە!»
You Might Also Like
-
ورتاسىندا ءۇشقاتتان عانا جاسالعان بولار بولماس شىركەۋى بار ەسىكتەس ەكى بولمەنىڭ اياداي بىرىندە جيىرما ەكى جىل بويى تاپجىلماي ءبىر مەكەمەدە ادال قىزمەت اتقارعان، وت باسى جاندى-جاقتى كىسى، اينابەكوۆ تۇر...
-
بۇلكىباي مايداننان ءبىر قولىنان ايرىلىپ قايتتى. ونىڭ شىنتاعىنان جوق قولىنا پروتەز جاسالدى. ال ەكىنشى قولىنىڭ دا ەكى ساۋساعى وققا ۇشقان ەدى. قولىنان ايىرىلىپ قايتقان ەرى ساليحاعا بۇرىنعىداي سۇيكىمدى ...
