ءمۇعالىم-ۇيىمداستىرۋشىنىڭ جۇمىسى
شىعىس قازاقستان وبلىسى تارباعاتاي اۋدانى اقجار اۋىلى
بالالار ونەر مەكتەبى كمم
عىلىمي جوبانىڭ اۆتورى: كۋساينوۆا گ
ۇيىمداستىرۋشى-پەداگوگ
تاقىرىبى: “بالالار بىرلەستىكتەرى” “ءمۇعالىم-ۇيىمداستىرۋشىنىڭ جۇمىسى ”
مازمۇنى:
كىرىسپە
1. ءمۇعالىمنىڭ ۇيىمداستىرۋشى قىزمەتىنىڭ تەوريالىق نەگىزدەرى.
1.1. پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشىنىڭ ۇيىمدىق قىزمەتىنىڭ ءمانى، فۋنكسيالارى مەن مىندەتتەرى
1.2 .ۇيىمداستىرۋشى ءمۇعالىمنىڭ ىس-ارەكەتىندەگى جوسپارلاۋ
2. بالالار بىرلەستىكتەرى
2.1. بالالار بىرلەستىكتەرى، تۇسىنىگى جانە قىزمەتتەرى
2.2. بالالار ۇيىمدارىنىڭ تۇرلەرى
3. پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشىنىڭ بالالار بىرلەستىكتەرىندەگى قىزمەتى
3.1. بالالاردىڭ قوعامدىق بىرلەستىكتەرىندەگى پەداگوگيكالىق قىزمەت تۇرلەرى
3.2. بالالار بىرلەستىكتەرىنىڭ تاربيەلىك الەۋەتىن دامىتۋدىڭ پەداگوگيكالىق شارتتارى
3.3. بالالار بىرلەستىگىندەگى پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشىنىڭ تاربيە جۇمىسى
قورىتىندى
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى
كىرىسپە
بالالار قوزعالىسى بالالاردىڭ الەۋمەتتىك باعىتتالعان ۇيىمداستىرىلعان كوركەمونەرپازدىق ارەكەتىنىڭ كورىنىسى بولا وتىرىپ، ۇلكەن الەۋمەتتىك جانە تاربيەلىك الەۋەتكە يە. بالالار ۇيىمدارى مەن بىرلەستىكتەرى بالالار قوزعالىسىنىڭ ەڭ تۇراقتى جانە قۇرىلىمدىق بولىگى بولىپ تابىلادى، ەرەكشە الەۋمەتتىك ءبىلىم بەرۋ ينستيتۋتىن بىلدىرەدى.
سونىمەن قاتار، جاستار مەن بالالار قوعامداستىعىندا عىلىمي قامتاماسىز ەتۋدى ءوز بەتىنشە ۇيىمداستىرۋعا، اعىمداعى جاعدايدى تۇسىنۋگە جانە ونىڭ وزگەرۋىنە اسەر ەتۋگە جەتكىلىكتى رەسۋرستارى جوق. ادەتتە، مەكتەپتەردە بالالار قۇرىلىمدارىن قۇرۋدىڭ باستاماشىلارى ەرەسەكتەر – مۇعالىمدەر، جەتەكشىلەر، سيرەك – بالالاردىڭ وزدەرى، ولاردىڭ اتا-انالارى بولىپ تابىلادى. پەداگوگ-باستاماشىلار جانە ەرىكتى تۇردە كۋراتورلار، جەتەكشىلەر، بالالار بىرلەستىكتەرىنىڭ جەتەكشىلەرى، ولاردىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىلارى بولادى.ءدال وسى جان شاقىرۋىمەن ەرىكتى قوعامداستىقتارعا بىرىككەن مۇعالىمدەر مەن بالالار بەلسەندىلەرىنىڭ توبى ءجيى جاڭا يدەيالاردىڭ گەنەراتورى رەتىندە ارەكەت ەتەدى، ولاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋدىڭ باستاپقى كەزەڭى نەمەسە يمپۋلس بولۋى مۇمكىن. ونىڭ دامۋى. مەكتەپتىڭ وقۋ-تاربيە جۇيەسىنە بالالار بىرلەستىكتەرىنىڭ مۇنداي ىقپالى سوڭعى جىلدارى تاجىريبەدە بايقالۋدا.
جاستاردى تاربيەلەۋدىڭ جالپى ستراتەگياسىن جاساۋ، ازاماتتى، كاسىبي ماماندى دايىنداۋدىڭ الەۋمەتتىك تاپسىرىسىن ورىنداۋ قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ – بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر ۇيىمدارىنىڭ جەتەكشىلەرىنىڭ كادرلارىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتتى. بۇل تاڭدالعان تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگىن نەگىزدەيدى: «ءمۇعالىم – ۇيىمداستىرۋشىنىڭ بالالار بىرلەستىكتەرىمەن جۇمىسى».
زەرتتەۋ وبەكتىسى – پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشىنىڭ بالالار بىرلەستىكتەرىمەن پەداگوگيكالىق قىزمەتى.
تاقىرىبى: پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشىنىڭ بالالار بىرلەستىكتەرىمەن جۇمىسىنىڭ ادىستەمەسى.
زەرتتەۋ ماقساتى: پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشىنىڭ بالالار بىرلەستىكتەرىمەن تاربيە جۇمىسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەۋ.
زەرتتەۋ ماقساتتارى:
زەرتتەۋ ماسەلەسى بويىنشا الەۋمەتتىك-پەداگوگيكالىق ادەبيەتتەردى وقۋ.
قازىرگى جاعدايداعى بالالار بىرلەستىكتەرىنىڭ ماسەلەلەرى مەن ەرەكشەلىكتەرىن انىقتاۋ.
بالالار بىرلەستىكتەرىندەگى پەداگوگيكالىق قىزمەت تۇرلەرىن انىقتاڭىز.
بالالار بىرلەستىگىندەگى پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشىنىڭ تاربيە جۇمىسىن زەردەلەۋ.
جۇمىستا قولدانىلاتىن ادىستەر: زەرتتەۋ ماسەلەسى بويىنشا الەۋمەتتىك-پەداگوگيكالىق ادەبيەتتەردى تەوريالىق تالداۋ جانە جالپىلاۋ.
1. پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشى ىس-ارەكەتىنىڭ تەوريالىق نەگىزدەرى.
1.1. پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشىنىڭ ۇيىمدىق قىزمەتىنىڭ ءمانى، فۋنكسيالارى مەن مىندەتتەرى.
پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشىنىڭ ىس-ارەكەتىنىڭ تاربيەلىك ءمانى مەن كاسىبي ميسسياسى وقۋشىلاردىڭ ءوزىن بارىنشا كورسەتۋى، ولاردىڭ الەۋمەتتىك قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋ، ىشكى رەسۋرستاردى ءوزىن-وزى جۇزەگە اسىرۋ، باستامانى قولداۋ، ىنتالاندىرۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ ارقىلى وقۋ-تاربيە پروسەسىن رەتتەۋ بولىپ تابىلادى. ءوزىن-وزى تاربيەلەۋ، بوس ۋاقىتىن ۇيىمداستىرۋ، سىنىپتان تىس ءىس-شارالار، سونداي-اق كامەلەتكە تولماعاندار اراسىنداعى قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الۋ جانە الدىن الۋ ءۇشىن.
پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشىنىڭ جەتەكشى فۋنكسيالارى: تاربيەلىك، قورعاۋشىلىق، ۇيىمداستىرۋشىلىق-باسقارۋشىلىق، ادىستەمەلىك، پروفيلاكتيكالىق. ولارعا تولىعىراق توقتالايىق.
سونىمەن، پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشى جۇزەگە اسىراتىن تاربيەلىك فۋنكسيا مىنالاردى قامتاماسىز ەتەدى: بالالار مەن جاستاردىڭ تۇلعالىق دامۋىنا ماقساتتى پەداگوگيكالىق ىقپال ەتۋ؛ وقۋ قىزمەتىندە ءتيىمدى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ؛ ستۋدەنتتەردى رۋحاني-ادامگەرشىلىك جانە مادەني قۇندىلىقتارمەن تانىستىرۋ؛ قورشاعان ورتانىڭ تاربيەلىك الەۋەتىن تولىق پايدالانۋ؛ مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ءوزىن-وزى تاربيەلەۋىن، ءوزىن-وزى تاربيەلەۋىن جانە ءوزىن-وزى دامىتۋىن ىنتالاندىرۋ.
ۇيىمداستىرۋشىلىق-باسقارۋ قىزمەتى پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشىعا مۇمكىندىك بەرەدى: وقۋ قىزمەتىن مودەلدەۋ، جوبالاۋ، جوسپارلاۋ، جۇزەگە اسىرۋ جانە تالداۋدى ۇيىمداستىرۋشى بولۋ؛ وقۋ-تاربيە جۇمىسىن، سىنىپتان تىس جۇمىستاردى، وقۋشىلاردىڭ ءوزىن-وزى باسقارۋىن جانە تاربيەلىك ماقساتقا جەتۋ جولدارىن ۇيىمداستىرۋ جولدارىن انىقتاۋ؛ قاجەتتى الەۋمەتتىك ينستيتۋتتارمەن، مەكەمەلەرمەن جانە ۇيىمدارمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋ، وقۋ پروسەسىنىڭ بارلىق سۋبەكتىلەرى مەن بىلىكتى مامانداردى بىرلەسكەن ءىس-شارالارعا تارتۋ؛ بالالار بىرلەستىكتەرىن، ۇيىرمەلەرىن، سەكسيالارىن قۇرۋعا ىقپال ەتۋ جانە ولاردىڭ ماقساتتارىنا جەتۋگە كومەكتەسۋ.
ادىستەمەلىك فۋنكسيا سىنىپ جەتەكشىلەرىنە، تاربيەشىلەرگە، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ جەتەكشىلەرىنە، وقۋشىلاردىڭ ءوزىن-وزى باسقارۋ ورگاندارىنا، مەكتەپتەن تىس تاربيە توپتارى تاربيەشىلەرىنە ادىستەمەلىك كومەك كورسەتۋدى كوزدەيدى. وسى فۋنكسياعا سايكەس ۇيىمداستىرۋشى پەداگوگ بالالار ۇجىمى جەتەكشىلەرىنىڭ كاسىبي دەڭگەيىن كوتەرۋگە قامقورلىق جاساۋى، وقىتۋ مەن كەڭەس بەرۋدى ۇيىمداستىرۋى، اتا-انالارمەن تاربيە جۇمىسىن جۇرگىزۋى قاجەت.
پروفيلاكتيكالىق فۋنكسيا وقۋشىلاردىڭ دامۋىنا جاعىمسىز اسەرلەردى انىقتاۋعا ىقپال ەتەدى، مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ جاعىمسىز ارەكەتتەرىنىڭ الدىن الۋعا جانە جەڭۋگە كومەكتەسەدى، ۇيىمداستىرۋشى ءمۇعالىمدى وقۋشىلاردىڭ ىشكى الەۋەتىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋعا جانە ولاردى ءارتۇرلى ءىس-شارالارعا تارتۋعا ىنتالاندىرادى. ولاردىڭ مۇددەلەرىنە، قاجەتتىلىكتەرىنە جانە بەيىمدىلىگىنە سايكەس كەلەدى. بۇل فۋنكسيا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ناسيحاتتايتىن تاربيە جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋعادا مۇمكىندىك بەرەدى.
ءمۇعالىم-ۇيىمداستىرۋشىنىڭ بارلىق فۋنكسيالارى ونىڭ قىزمەتتىك مىندەتتەرىندە كورىنىس تاباتىنىن اتاپ وتكەن ءجون. وسىعان سايكەس پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشى:
— تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا مەكتەپتەردە، مەكتەپ-ينتەرناتتاردا، گيمنازيالاردا، ليسەيلەردە، مەكتەپتەن تىس تاربيە مەن وقىتۋ مەكەمەلەرىندە، كلۋبتاردا بالالارمەن جانە جاسوسپىرىمدەرمەن سىنىپتان جانە مەكتەپتەن تىس جۇمىستاردى ۇيىمداستىرادى؛
— بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر قوعامدىق بىرلەستىكتەرىنىڭ قىزمەتىن ۇيلەستىرەدى؛
— بالالار مەن جاستاردىڭ قوعامدىق بىرلەستىكتەرىن قۇرۋعا، ولاردىڭ جارعىلارىندا كوزدەلگەن ماقساتتار مەن مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋعا جاردەمدەسەدى؛
— وقۋشىلاردىڭ دارىنىن، قابىلەتىن اشۋعا، بوس ۋاقىتىن قىزىقتى دا ءماندى وتكىزۋگە جاعداي تۋعىزادى؛
— وقۋشىلاردىڭ جالپى مادەنيەتىن قالىپتاستىرادى؛
— بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ جەكە ەرەكشەلىكتەرىن، قىزىعۋشىلىقتارى مەن بەيىمدىلىكتەرىن زەرتتەيدى، تالداۋ نەگىزىندە وقۋ ورىندارىنىڭ جانە باسقا دا الەۋمەتتىك مەكەمەلەردىڭ قىزمەتكەرلەرىمەن بىرلەسىپ قوعامدىق پايدالى جانە بوس ۋاقىتىن ۇيىمداستىرۋدى جۇزەگە اسىرادى؛
— ۇيىرمەلەر، سەكسيالار، كلۋبتار، كوركەمونەرپازدار بىرلەستىكتەرى جەلىسىن قۇرادى جانە دامىتادى؛
— مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ جازعى دەمالىسىن ۇيىمداستىرادى؛
— كامەلەتكە تولماعاندار اراسىنداعى قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الۋعا ىقپال ەتەدى؛
— پەداگوگيكالىق قاراۋسىز قالعان بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرمەن جەكە جۇمىس جۇرگىزەدى؛
— بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ دەنساۋلىعى مەن قاۋىپسىزدىگى تۋرالى قامقورلىق جاسايدى؛
— مەكتەپتەن تىس توپتار تاربيەشىلەرىنىڭ، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر قوعامدىق بىرلەستىكتەرى جەتەكشىلەرىنىڭ، ستۋدەنتتەردىڭ ءوزىن-وزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتىن قاداعالايدى؛
— ءوزىنىڭ كاسىبي جانە ادىستەمەلىك دەڭگەيىن جوعارىلاتادى. پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشى مەكتەپتە ءبىرقاتار پەداگوگيكالىق جۇمىستاردى جۇرگىزەدى:
— ستۋدەنتتەرگە ازاماتتىق-پاتريوتتىق جانە يدەيالىق-ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋ؛
— بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر قوعامدىق بىرلەستىكتەرىنىڭ قىزمەتىن ۇيلەستىرۋ؛
— مەكتەپ (وقۋشى) دەپ اتالاتىن ءوزىن-وزى باسقارۋدى جانە وقۋشىلاردىڭ بوس ۋاقىتىن ۇيىمداستىرۋ؛
— سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ؛
— وقۋشىلاردىڭ زاڭسىز مىنەز-قۇلقىنىڭ الدىن الۋ.
ۇيىمداستىرۋشى پەداگوگ قىزمەتىنىڭ ماڭىزدى ەرەكشەلىگى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە ولاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارى مەن بەيىمدىلىكتەرىنە سايكەس كەلەتىن ءارتۇرلى ىس-ارەكەتتەرگە قاتىسۋ مۇمكىندىگىن بەرۋ، سونداي-اق ولاردىڭ بەيىمدىلىكتەرىن دامىتۋعا الەۋمەتتىك جانە مورالدىق كەپىلدىكتەر بەرۋ بولىپ تابىلادى.
پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشى جۇمىسىنداعى بىردەي ماڭىزدى ناقتى باعىت – وقۋشىلاردىڭ جەكە قۇندىلىعى مەن قادىر-قاسيەتىن قورعاۋ، ولاردى اۆتوريتاريزمنەن، قورلاۋدان جانە قورلاۋدان قورعاۋ. ول مەكەمەدە بالاعا قولايلى جانە جايلى جاعداي جاسايدى، بالالاردىڭ قۇقىقتارىنىڭ مىندەتتەرىنە، ال ستۋدەنتتىڭ پراكتيكالىق ءرولى ونىڭ مارتەبەسىنە سايكەس كەلۋىن قاداعالايدى.
تاربيە كۇشتەرىنىڭ قوعامعا بىرىگۋى دە پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشى قىزمەتىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى بولىپ تابىلادى.
ول وتباسىنىڭ، وقۋ ورىندارىنىڭ، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ جانە باسقا دا الەۋمەتتىك ينستيتۋتتاردىڭ كۇش-جىگەرىنىڭ بىرلىگىن نىعايتادى، جوسپارلاۋدى جەتىلدىرەدى، العا قويىلعان تاربيە ماقساتتارىنا جەتۋ ءۇشىن بارلىق تاربيە قۇرالدارىنىڭ جۇمىسىن ۇيلەستىرەدى.
پروفيلاكتيكالىق فۋنكسيا وقۋشىلاردىڭ دامۋىنا جاعىمسىز اسەرلەردى انىقتاۋعا ىقپال ەتەدى، مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ جاعىمسىز ارەكەتتەرىنىڭ الدىن الۋعا جانە جەڭۋگە كومەكتەسەدى، ۇيىمداستىرۋشى ءمۇعالىمدى وقۋشىلاردىڭ ىشكى الەۋەتىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋعا جانە ولاردى ءارتۇرلى ءىس-شارالارعا تارتۋعا ىنتالاندىرادى. ولاردىڭ مۇددەلەرىنە، قاجەتتىلىكتەرىنە جانە بەيىمدىلىگىنە سايكەس كەلەدى. بۇل فۋنكسيا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ناسيحاتتايتىن تاربيە جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋعا دا مۇمكىندىك بەرەدى.
ءمۇعالىم-ۇيىمداستىرۋشىنىڭ بارلىق فۋنكسيالارى ونىڭ قىزمەتتىك مىندەتتەرىندە كورىنىس تاباتىنىن اتاپ وتكەن ءجون. وسىعان سايكەس پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشى:
— تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا مەكتەپتەردە، مەكتەپ-ينتەرناتتاردا، گيمنازيالاردا، ليسەيلەردە، مەكتەپتەن تىس تاربيە مەن وقىتۋ مەكەمەلەرىندە، كلۋبتاردا بالالارمەن جانە جاسوسپىرىمدەرمەن سىنىپتان جانە مەكتەپتەن تىس جۇمىستاردى ۇيىمداستىرادى؛
— بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر قوعامدىق بىرلەستىكتەرىنىڭ قىزمەتىن ۇيلەستىرەدى؛
— بالالار مەن جاستاردىڭ قوعامدىق بىرلەستىكتەرىن قۇرۋعا، ولاردىڭ جارعىلارىندا كوزدەلگەن ماقساتتار مەن مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋعا جاردەمدەسەدى؛
— بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ قوعامدىق بىرلەستىكتەرى مۇشەلەرىنىڭ مۇددەلەرى مەن قاجەتتىلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ جانە بالالار مەن جاس ستۋدەنتتەردىڭ باستاماسى مەن باستاماسىنا سۇيەنە وتىرىپ، ىنتىماقتاستىق، ادامگەرشىلىك، دەموكراتيالىق قاعيداتتار نەگىزىندە جۇمىستى قۇرادى؛
— وقۋشىلاردىڭ دارىنىن، قابىلەتىن اشۋعا، بوس ۋاقىتىن قىزىقتى دا ءماندى وتكىزۋگە جاعداي تۋعىزادى؛
— وقۋشىلاردىڭ جالپى مادەنيەتىن قالىپتاستىرادى؛
— بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ جەكە ەرەكشەلىكتەرىن، قىزىعۋشىلىقتارى مەن بەيىمدىلىكتەرىن زەرتتەيدى، تالداۋ نەگىزىندە وقۋ ورىندارىنىڭ جانە باسقا دا الەۋمەتتىك مەكەمەلەردىڭ قىزمەتكەرلەرىمەن بىرلەسىپ قوعامدىق پايدالى جانە بوس ۋاقىتىن ۇيىمداستىرۋدى جۇزەگە اسىرادى؛
— ۇيىرمەلەر، سەكسيالار، كلۋبتار، كوركەمونەرپازدار بىرلەستىكتەرى جەلىسىن قۇرادى جانە دامىتادى؛
— مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ جازعى دەمالىسىن ۇيىمداستىرادى؛
— كامەلەتكە تولماعاندار اراسىنداعى قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الۋعا ىقپال ەتەدى؛
— پەداگوگيكالىق قاراۋسىز قالعان بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرمەن جەكە جۇمىس جۇرگىزەدى؛
— بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ دەنساۋلىعى مەن قاۋىپسىزدىگى تۋرالى قامقورلىق جاسايدى؛
— مەكتەپتەن تىس توپتار تاربيەشىلەرىنىڭ، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر قوعامدىق بىرلەستىكتەرى جەتەكشىلەرىنىڭ، ستۋدەنتتەردىڭ ءوزىن-وزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتىن قاداعالايدى؛
— ءوزىنىڭ كاسىبي جانە ادىستەمەلىك دەڭگەيىن جوعارىلاتادى. پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشى مەكتەپتە ءبىرقاتار پەداگوگيكالىق جۇمىستاردى جۇرگىزەدى:
— ستۋدەنتتەرگە ازاماتتىق-پاتريوتتىق جانە يدەيالىق-ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋ؛
— بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر قوعامدىق بىرلەستىكتەرىنىڭ قىزمەتىن ۇيلەستىرۋ؛
— مەكتەپ (وقۋشى) دەپ اتالاتىن ءوزىن-وزى باسقارۋدى جانە وقۋشىلاردىڭ بوس ۋاقىتىن ۇيىمداستىرۋ؛
— سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ؛
— وقۋشىلاردىڭ زاڭسىز مىنەز-قۇلقىنىڭ الدىن الۋ.
ۇيىمداستىرۋشى پەداگوگ قىزمەتىنىڭ ماڭىزدى ەرەكشەلىگى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە ولاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارى مەن بەيىمدىلىكتەرىنە سايكەس كەلەتىن ءارتۇرلى ىس-ارەكەتتەرگە قاتىسۋ مۇمكىندىگىن بەرۋ، سونداي-اق ولاردىڭ بەيىمدىلىكتەرىن دامىتۋعا الەۋمەتتىك جانە مورالدىق كەپىلدىكتەر بەرۋ بولىپ تابىلادى.
پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشى جۇمىسىنداعى بىردەي ماڭىزدى ناقتى باعىت – وقۋشىلاردىڭ جەكە قۇندىلىعى مەن قادىر-قاسيەتىن قورعاۋ، ولاردى اۆتوريتاريزمنەن، قورلاۋدان جانە قورلاۋدان قورعاۋ. ول مەكەمەدە بالاعا قولايلى جانە جايلى جاعداي جاسايدى، بالالاردىڭ قۇقىقتارىنىڭ مىندەتتەرىنە، ال ستۋدەنتتىڭ پراكتيكالىق ءرولى ونىڭ مارتەبەسىنە سايكەس كەلۋىن قاداعالايدى.
تاربيە كۇشتەرىنىڭ قوعامعا بىرىگۋى دە پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشى قىزمەتىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى بولىپ تابىلادى.
ول وتباسىنىڭ، وقۋ ورىندارىنىڭ، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ جانە باسقا دا الەۋمەتتىك ينستيتۋتتاردىڭ كۇش-جىگەرىنىڭ بىرلىگىن نىعايتادى، جوسپارلاۋدى جەتىلدىرەدى، العا قويىلعان تاربيە ماقساتتارىنا جەتۋ ءۇشىن بارلىق تاربيە قۇرالدارىنىڭ جۇمىسىن ۇيلەستىرەدى.
1.2 ۇيىمداستىرۋشى ءمۇعالىمنىڭ ىس-ارەكەتىندەگى جوسپارلاۋ.
قازىرگى جاعدايدا پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشى بالالارمەن تاربيەلىك ىس-ارەكەتتى ساۋاتتى جوبالاۋ، مودەلدەۋ، بولجاۋ جانە جوسپارلاۋ، ءوز جۇمىسىندا قورشاعان ورتانىڭ تاربيەلىك مۇمكىندىكتەرىن ەسەپكە الۋ، ءار ءتۇرلى الەۋمەتتىك ينستيتۋتتارمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋ جولدارىن ءوز بەتىنشە ىزدەستىرۋ، بالالاردى ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋگە تارتا ءبىلۋى كەرەك. وسكەلەڭ ۇرپاقتى تاربيەلەۋدىڭ ءتيىمدى ناتيجەلەرىنە قىزىعۋشىلىق تانىتاتىن ادامداردىڭ كەڭ اۋقىمى ، تاربيەلىك ىقپالداردى الەۋمەتتىك جۇيەگە بىرىكتىرۋ، سونداي-اق وقۋ قىزمەتىنىڭ ناتيجەلەرىن بارابار باعالاۋ جانە تالداۋ.
ۇيىمداستىرۋشى مۇعالىمدەردىڭ قۇجاتتاماسىن تالداۋ ولاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ، اسىرەسە ەڭبەك جولىن جاڭادان باستاعانداردىڭ جۇمىسىن جوسپارلاۋدا قيىندىقتارعا تاپ بولاتىنىن كورسەتتى. ماقساتى، وتكىزۋ فورمالارى، قاتىسۋشىلاردىڭ جاسى كورسەتىلمەگەن بۇقارالىق ءىس-شارالاردىڭ قاراپايىم ءتىزىمى ۇيىمداستىرۋشى ءمۇعالىمنىڭ جۇمىس جوسپارى رەتىندە ۇسىنىلۋى ءجيى كەزدەسەدى.
جوسپارلاۋ كەزىندە پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشى جوسپارلارعا كەلەسى جالپى پەداگوگيكالىق تالاپتاردى ەسكەرۋى قاجەت:
— عىلىمي نەگىزدىلىگى؛
— ورىندىلىعى؛
— الەۋمەتتىك باعىتتىلىق؛
— وزەكتىلىگى؛
— ورىندالۋ شىندىعى؛
— جاريالىلىق
ۇيىمداستىرۋشى ءمۇعالىم تاربيە ءۇردىسىنىڭ تولىققاندى سۋبەكتىسى رەتىندە مەكتەپتىڭ بالالار ۇجىمىمەن بىرلەسە وتىرىپ، الەۋمەتتىك داعدىلار مەن قابىلەتتەردى، وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىن، ولاردىڭ ۇنەمى ءوسىپ كەلە جاتقان قاجەتتىلىكتەرىن، وزگەرەتىن قىزىعۋشىلىقتارىن، تىلەكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، جوسپارلايدى جانە جۇزەگە اسىرادى. ءوزىن-وزى راستاۋ جانە ءوزىن-وزى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن.
ءمۇعالىمنىڭ ۇيىمداستىرۋشىسىنىڭ جوسپارلاۋ پروسەسى بەلگىلى ءبىر رەتتىلىككە يە جانە ءوزارا بايلانىستى بىرنەشە كەزەڭدەردەن تۇرادى.
ءبىرىنشى كەزەڭ. جوسپارلاۋدى باستاعان كەزدە ۇيىمداستىرۋشى ءمۇعالىم مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ (نەمەسە ءبولىم مەڭگەرۋشىسىنىڭ/ءبىلىم ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسىنىڭ) ونى جۇمىسقا قابىلداۋ تۋرالى بۇيرىعىندا كورسەتىلگەن ونىڭ مىندەتتەرىنىڭ تىزبەسىن ناقتىلاۋى كەرەك.
ەكىنشى كەزەڭ. ءبىلىم بەرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ نەگىزگى، زاڭنامالىق جانە نورماتيۆتىك اكتىلەرىن، جاستار ساياساتى سالاسىنداعى فەدەرالدى، ايماقتىق جانە جەرگىلىكتى زاڭنامانى، ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ نۇسقاۋلىق-ادىستەمەلىك حاتتارى مەن ادىستەمەلىك ۇسىنىمدارىن، وبلىستىق، اۋداندىق ءبىلىم بولىمدەرىنىڭ، كوميتەتتەردىڭ، بالالار مەن جاستار قوعامدىق بىرلەستىكتەرىنىڭ كەڭەستەرىنىڭ جانە ت.ب. نورماتيۆتىك قۇجاتتارىن زەردەلەۋ.
نەگىزگى نورماتيۆتىك قۇجاتتاردى زەردەلەۋ تاربيە قىزمەتىنىڭ ماقساتتارىن، مىندەتتەرىن، جوسپارلانعان ناتيجەلەرىن (ارالىق جانە تۇپكىلىكتى) دۇرىس انىقتاۋعا كومەكتەسەدى.
ءۇشىنشى كەزەڭ. وتكەن وقۋ جىلىنداعى جۇمىس قورىتىندىلارىمەن جانە مەكتەپتىڭ جاڭا وقۋ جىلىنا ارنالعان وقۋ-تاربيە جۇمىسىنىڭ جوسپارىمەن (دامۋ باعدارلاماسىمەن) تانىسۋ.
ءتورتىنشى كەزەڭ. وقۋشىلاردىڭ بوس ۋاقىتىن، قىزىعۋشىلىقتارىن دياگنوستيكالاۋ، سونداي-اق ولاردى ءارتۇرلى قىزىقتى، پايدالى ىستەردى جوسپارلاۋعا قاتىسۋعا تارتۋ ماقساتىندا ساۋالناما، اڭگىمەلەسۋ، ىسكەرلىك، ۇيىمداستىرۋ-ارەكەت ويىندارىن وتكىزۋ.
بەسىنشى كەزەڭ. مەملەكەتتىك، حالىقتىق مەرەكەلەر كۇنتىزبەسىن، مەكتەپ، قالا (اۋىل)، وبلىس، رەسپۋبليكا ومىرىندەگى ماڭىزدى وقيعالاردى، حالىقارالىق ماڭىزى بار وقيعالاردى، سونداي-اق اۋداندىق، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق كونكۋرستاردى، بايقاۋلاردى، كورمەلەردى، فەستيۆالدەردى، باسقا دا بۇقارالىق ءىس-شارالاردى وتكىزۋ جوسپارلارىن، كەستەلەرىن زەردەلەۋ جانە پايدالانۋ، بۇل وقۋشىلاردىڭ الەۋمەتتىك ماڭىزى بار، قوعامدىق قىزمەتكە قاتىسۋ نىساندارىن، مەرزىمدەرىن انىقتاۋعا كومەكتەسەدى.
پەرسپەكتيۆالى جىلدىق جوسپار تىم ۇلكەن بولماۋى ءۇشىن ءسىز وعان قوسىمشا رەتىندە ءوتىنىش بەرە الاسىز:
ا) كۇنتىزبەلىك جوسپارلار تۇرىندەگى، سونداي-اق وتكىزىلۋ ماقساتىن، نىسانىن، ۇيىمداستىرۋشىلاردى، قاتىسۋشىلاردى جانە ولاردىڭ جاسىن كورسەتە وتىرىپ، بۇقارالىق ءىس-شارالاردىڭ تىزبەسى؛
ب) بالالار ۇيىمدارىنىڭ، ۇيىرمەلەردىڭ، كلۋبتاردىڭ، سىنىپتاردىڭ تاڭداۋلى اكتيۆىن وقىتۋدىڭ پەرسپەكتيۆالىق جوسپارلارى؛
ۆ) كۇزگى، قىسقى، كوكتەمگى كانيكۋل كەزەڭىندە ءىس-شارالاردى وتكىزۋ جوسپارلارى.
ۇيىمداستىرۋشى ءمۇعالىمنىڭ جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى ونىڭ ىس-ارەكەتىنىڭ ىسكە اسىرىلعان ماقساتتارىندا كورىنەدى جانە وقۋ پروسەسىنىڭ تيىمدىلىك دارەجەسىن كورسەتەدى. ادەتتە، بۇل ناتيجەلەر كورسەتىلەدى:
— ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسىندە تۇلعاعا باعىتتالعان تاربيە جۇيەسىنىڭ بولۋى؛
— وقۋشىلاردىڭ ءوزىن-وزى تاربيەلەۋ، ءوزىن-وزى تاربيەلەۋ، ءوزىن-وزى باسقارۋ قاجەتتىلىكتەرى؛
— بالالاردىڭ ادامگەرشىلىك تاڭداۋ جاساۋ، ولاردىڭ مىنەز-قۇلقى مەن ىس-ارەكەتتەرىن رەتتەۋ، ولاردىڭ ىس-ارەكەتتەرىن تالداۋ، باعالاۋ جانە باقىلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋدا؛
— وقۋشىلاردىڭ جەكە باسىنىڭ قادىر-قاسيەتىن، ءوزىن-وزى باعالاۋىن، ءومىردى جوعارى قۇندىلىق، وپتيميستىك دۇنيەتانىم، ماقسات قويۋ جانە ولارعا جەتۋ قابىلەتى، ءوز ءومىرىنىڭ ءمانىن انىقتاۋعا، ونى رۋحاني-ادامگەرشىلىك مۇراتتارمەن سالىستىرۋعا دەگەن دامىعان ۇمتىلىسى رەتىندە تۇسىنۋىندە؛
— تاربيەلەنۋشىلەردىڭ ەتيكالىق مىنەز-قۇلىق ۇلگىلەرىن، مادەنيەت ەلەمەنتتەرىن مەڭگەرۋىندە، الەۋمەتتىك رولدەردى مەڭگەرۋدە، سونداي-اق قۇقىق بۇزۋشىلىق بولماعاندا؛
— بالالاردىڭ تاربيەلىك اسەرگە بارابار ەموسيونالدى جاۋاپتارىندا.
ۇيىمداستىرۋشى ءمۇعالىم بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردى الەۋمەتتىك پايدالى قىزمەت تۇرلەرىن ءوز بەتىنشە تاڭداۋعا، تاپسىرمالاردى ساپالى ورىنداۋعا، كىمگە كومەك قاجەت ەكەنىن كورۋگە، ناقتى ىستەرگە قاتىسۋ ناتيجەلەرىن باعالاۋعا ۇيرەتۋى كەرەك. سوندىقتان پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشىنىڭ كومەكشىلەرى، وقۋشىلار، پەداگوگتار، اتا-انالار، قوعامدىق بىرلەستىكتەر وكىلدەرى اراسىندا پىكىرلەستەرى نەعۇرلىم كوپ بولسا، تيىسىنشە تاربيە جۇمىسىنىڭ ناتيجەلەرى دە سوعۇرلىم جاقسى بولادى.
2. بالالار بىرلەستىكتەرى.
2.1. بالالار بىرلەستىكتەرى، تۇسىنىگى جانە فۋنكسيالارى
تاربيە تەورياسى مەن ادىستەمەسىندە بالالاردى بىرىكتىرەتىن بالالار قوزعالىسى (بۇۇ— نىڭ بالا قۇقىقتارى تۋرالى كونۆەنسياعا سايكەس، بۇل 7 جاستان 18 جاسقا دەيىن) تۇلعانى دامىتۋدىڭ، ونىڭ الەۋمەتتەنۋىنىڭ ماڭىزدى فاكتورى دەگەن يدەيا بۇرىننان بار جانە بار، ويتكەنى ول قازىرگى زامانعى قوزعالىستاردىڭ ناقتى ءتۇرى بولا وتىرىپ، بۇكىل الەمدە دەموكراتيانىڭ باستاپقى كەزەڭى، ازاماتتىقتىڭ قاينار كوزى، قوعامداعى شىعارماشىلىق الەۋەتتى دامىتۋ. الايدا، ءبىزدىڭ ەلدە پيونەر جانە كومسومول ۇيىمدارى ىدىراعاننان كەيىن ءبىراز ۋاقىت بويى بالالار قوزعالىسى قۇلدىراپ كەتتى. بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ تىنىشتىعى، وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، بالالار ورتاسىنداعى جاعىمسىز قۇبىلىستارعا، مەكتەپتىڭ تاربيە جۇمىسى جۇيەسىندەگى قۇلدىراۋعا اكەلدى.
ءبىراق قازىرگى ۋاقىتتا جاعداي وزگەرۋدە. ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن وڭىرلەرىندە بالالار قوزعالىسى مازمۇنى مەن ادىستەمەسى بويىنشا ءارتۇرلى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر ۇيىمدارىنىڭ نىساندارىن الا وتىرىپ، كۇش الۋدا. بۇل ۇيىمدار ءبىلىم بەرۋدە جاقسى كومەك بولادى. بالالار مەن جاستار ۇيىمدارى تۋرالى زاڭدار مەن قاۋلىلار قابىلداندى . بالالار بىرلەستىكتەرى قازىرگى جاعدايدا تۇبەگەيلى ايىرماشىلىققا يە: ولار الەۋمەتتىك سيپاتتا. مەملەكەت قۇقىقتىق قورعاۋدى، ماتەريالدىق، قارجىلىق قولداۋدى قامتاماسىز ەتەدى، ءبىراق قۇرىلتايشى ەمەس جانە ولاردىڭ قىزمەتىن رەتتەمەيدى. ولار تاۋەلسىز الەۋمەتتىك مارتەبەگە يە بولادى. مەملەكەت كوممەرسيالىق، ءدىني بىرلەستىكتەردى قولدامايدى، تىركەۋدەن باس تارتۋ، قىزمەتى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسىنا، قوعامدىق بىرلەستىكتەر تۋرالى زاڭعا قايشى كەلەتىن بىرلەستىكتەرگە تىيىم سالۋ قۇقىعىن وزىنە قالدىرادى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى.
1. كارگينا، ز.ا. قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ بالالار بىرلەستىگىنىڭ جاپپاي تاربيە جۇمىسىنىڭ فورمالارى [ءماتىن] / ز.ا. كارگينا // ۆنەشكولنيك. بالالارعا قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ، قوعامدىق، ەڭبەك جانە كوركەمدىك تاربيە بەرۋ. - 2006. - No 7 - 8. - س. 41–44.
2. ءمۇعالىم-ۇيىمداستىرۋشىعا كومەكتەسۋ. - من.: رەد. «كراسيكو-پرينت» ج ش س، 2004 ج.
3. ازاماتتى تاربيەلەۋ / قۇراست. ت.ە.زاۆودوۆا، يۋ.ا.لەجنيەۆا. - مينسك: كراسيكو-پرينت، 2006 ج.
4. بالالار قوزعالىسى. - من.: رەد. «كراسيكو-پرينت» ج ش س، 2004 ج.
5. رۋحاني-ادامگەرشىلىك تاربيە / قۇراست. س.ا.تيتوۆا. - مينسك: كراسيكو-پرينت، 2006 ج.
6. ليزينسكيي، ۆ.م. ءبىلىم بەرۋدەگى قابىلداۋلار مەن فورمالار. - م .: «پەداگوگيكالىق ىزدەنىس» ورتالىعى، 2004 ج.
7. سميرنوۆ، ن.ك. دەنساۋلىقتى ساقتايتىن ءبىلىم بەرۋ تەحنولوگيالارى جانە مەكتەپتەگى دەنساۋلىق پسيحولوگياسى. – م.: ارقتي، 2005 ج.
You Might Also Like
-
ول قولى جەتىپ مينيسترلىككە جۇمىسقا ورنالاسىپ ەدى. العاشقىدا بارلىعى قىزىق كورىنگەن. بۇكىل ەلدىك شارۋالاردىڭ باستاۋى وسى جەر دەپ ويلاعان. مينيسترلىكتىڭ ەسىگىنەن كىرگەن كىسىگە بىردەن كوزگە تۇسەتىن سۋ...
-
ويلاپ وتىرسام، وتىز جىلعا جۋىق ۋاقىت بويىندا الماتىدا، كوپتەگەن وبلىس ورتالىقتارىندا جاس اقىن-جازۋشىلار كەڭەستەرى كەزىندە سەمينار جۇمىسىن ءبىرسىپىرا جۇرگىزگەن ەكەم. سولاردىڭ بارىندە قىز اقىنداردان ا...
