ناداندىق قۇربانى
وسى ۇزاق ساپارىمدا مەنىڭ اتقوسشىدان جولىم بولدى. الگى اۋىلدان ەرگەن اتشى دا ءبىر كەزدە بولىسقا شابارمان بولعان ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، «ات ارقاسىنا ەرتە مىنگەن تالاي جەردى شارلاپ، دۇنيە كورگەن» ادام ەكەن.
ءوزى اڭگىمەشىل دە كىسى ەكەن. اۋىلدان شىعا بەرە-اق ءاتى-جونىمىزدى سۇراسىپ بىلىسكەن سوڭ، ءوز جايىن ايتا كەلىپ، ماعان:
— الگى قونىپ شىققان بايدىڭ كىم ەكەنىن جاقسى بىلمەيتىن شىعارسىز؟ — دەدى.
— بىلمەيمىن — دەدىم مەن.
— ول ءبىزدىڭ ءبىر جاماعايىنىمىز بولادى، — دەدى اتشى، — قوساق دەگەن كىسى. بيىل جەتپىستىڭ جەتەۋىندە عوي دەيمىن. ءوزىنىڭ بۇرىن ءۇش ايەلى بار ەدى، بيىل ون توعىز جاستاعى ءبىر قىزدى العان بولاتىن. ەرتەڭ كەشكە سول قىز اۋلىنىڭ توڭىرەگىندە بولساق كەرەك. قىرۋار مال بەرىپ الىپ ەدى... ءسىز، قارا باقسىنىڭ حيكاياسىن ەستىگەن شىعارسىز؟
— ءيا، شەت جاعاسىن ەستىگەن ەم، — دەدىم.
— ەستىسەڭىز، قىزدى الىپ قاشىپ كەتكەن عاشىق جىگىتى بوپ شىقتى.
— بالكىم، باسقا بىرەۋلەر شىعار؟ — دەدىم مەن.
— باسقا بىرەۋلەر ەمەس، عاشىق جارى. نە كەرەك قىز دا، جىگىت تە بايدى تاقىرعا وتىرعىزىپ كەتتى. ءبىزدىڭ بايدىڭ وزىنە سول كەرەك! ءۇش قاتىن جەتپەگەندەي... ەسى بار، دەنى دۇرىس ادام جەتپىس جەتىگە كەلگەندە ون توعىز جاستاعى قىزدى الار ما؟ بار ايتاتىن سىلتاۋى «بالام جوق» دەيدى. قۇدايدىڭ بەرمەگەن بالاسىن تارتىپ الماقشى ما ەكەن؟ وزبىرلىق، اسقاقتىق نە ىستەتكىزبەيدى؟
— ەسۋاستىق! — دەدىم مەن.
— ونىڭ ءالى قىزىعى بار، — دەدى اتشى، — ءوزى قاراپايىم قىز بولسا ەكەن-اۋ، وقىعان قىز!
— وقىعان دەيمىسىز؟
— ءيا، وقىعان دا، كادۋىلگى ىرعىزدا ورىسشا وقىعان. ال عاشىق جىگىتى، سىزدەن نەسىن جاسىرايىن ءبىزدىڭ جيەنىمىز بولادى. اقتى، قارانى ايىرا بىلەتىن ازداپ بولسا دا، ازداپ تازا بىلەتىن جىگىت. وسىنداي كوزى اشىق جاستارعا جارماسقان كىم دەسەڭىزشى؟ الجىعان قۋ باس. تەك باياعى مالعا سەنگەن ءبىر توڭ مويىن نادان.
— ياپىر-اي، وقىعان قىز بولسا، اۋەلدە وعان قالاي كوندى ەكەن؟ — دەدىم مەن.
— ءاي، شىراعىم-اي، — دەدى اتشى، — زامان مىقتىنىكى عوي. قىز بارمايمىن-اق دەگەن شىعار، جىلاعان شىعار... ءبىراق اعايىنى ىرىق بەرمەگەن سوڭ، قىزدىڭ قولىنان نە كەلسىن؟ ايتسە دە، شىركىن وقىعانعا نە جەتسىن!.. شالدىڭ قاسىنا ءبىر كۇن تۇنەمەي-اق كەتتى. ويبوي، ءبىزدىڭ باي وعان نە كورسەتكەن جوق؟ قىزدى كوكالا قويداي قىلىپ سابادى دا، قۇدىققا دا سالدى، «شۇناق كۇڭ» دەپ وتىنىمەن كىرگىزىپ، كۇلىمەن شىعارىپ، كۇندە سىلەپ كوندىرمەك بولدى دا... ءبىراق جەڭە السىنشى! «تەڭ تەڭىمەن تەزەك قابىمەن» دەگەن بار ەمەس پە؟ اقىر اياعى قىز تەڭىن تاۋىپ قاشىپ كەتتى.
نەتكەن تاعىلىق. سەكسەنگە كەلىپ قالعان شال ون سەگىز جاستاعى قىزدى قالىڭ مال بەرىپ ساتىپ الادى. ول قىز قاۋساعان شالدان تاياق جەپ، قورلىق-زورلىق كورىپ، اۋرۋعا شالدىعادى، ونى تۇك بىلمەيتىن نادان باقسى «ەمدەيدى». «نە دەگەن سۇمدىق؟ نە دەگەن قاراڭعىلىق؟! بۇل قاراڭعىلىقتان حالىق قاشان جارىققا شىعادى؟ بۇل عۇرىپ پەن سالت قاشان جويىلادى»، — دەپ ويلاپ كەلەمىن. «اتتەڭ، وسى تۋرالى جۇرت، كوپ وقيتىن رومان حيكايا، اڭگىمەلەر جازار ما ەدى! سول روماندى ەل ىشىندە تاراتار ما ەدى! ءبىراق سول اڭگىمە، حيكايا، رومانداردى جازاتىن جازۋشىلار قايدا؟ ونى باستىرىپ شىعاراتىن باسپا ورىندارى قايدا؟ ونى وقيتىن ساۋاتتى ادامدار قانشا؟» — دەگەن دە ءبىر وي كەلدى.
تۇستە ءبىر اۋىلعا تۇستەنىپ اتتانعان سوڭ، كەشتەتە كەلىپ ءبىر اۋىلعا قوندىق. ءۇيدىڭ يەسى قىرىق، قىرىق بەس شاماسىنداعى مومىن عانا شارۋا ەكەن. قارالى ءۇي ەكەن. بايبىشەسى كەشە عانا بالادان قايتىپتى. بىلمەي ءتۇسىپپىز.
ءۇي يەسى، شاعىن عانا داۋلەتى بار، وراز دەگەن مومىن ادام، ءبىز جايلاسىپ وتىرعاننان كەيىن ايەلىنىڭ قالاي قايتىس بولعان جايىن ايتتى. ايەلىنىڭ بالاسى تەرىس كەلە مە، قالاي، ءبىر تاۋلىك تولعاتىپ بوسانا الماي قينالادى. كومەك كورسەتەتىن دارىگەر اتاۋلى جوق كەز. ۇرەيلەنگەن وراز باقسىعا شابادى. باقسى ايەلدىڭ تامىرىن ۇستاپ قارايدى دا: «الباستى يەكتەپ جاتىر ەكەن... وتقا ماي قۇيىڭدار، ءتۇز سالىڭدار...» دەپ، ونسىز دا ءحالى ءبىتىپ، ەلىم ۇستىندە جاتقان ايەلدى قامشىمەن ۇرادى. ايەل ءبىر ۋاقىتتا كەزىن اشىپ: «ورازاي، ءولتىردى عوي مىناۋ!» دەۋگە عانا ءتىلى كەلىپتى. وسىدان كەيىن تالىپ كەتىپ، ءتۇن ورتاسى شاماسىندا قايتىس بولىپتى. شارۋا وتەلمەس قايعىسىن ەكى كوزىنەن ەگىلگەن جاسى، ءمولت-مولت ەتىپ، بەتىنە سورعالاپ وتىرىپ ايتتى.
— ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى ءۇش بالا قالدى بيشارادان — دەدى شارۋا داۋسى بۇزىلىپ. — ۇلكەن بالام — التىدا، ورتانشىسى — تورتتە، ەڭ كىشىسى — ەكىدە. جاستايىنان جەتىم قالدى بالاپاندارىم. قايتەرمىن؟ — دەپ كۇڭىرەنىپ اۋىر كۇرسىندى.
جايلاپ وتىرىپ كوڭىل ايتقاننان باسقا قولدان كەلەر ەشنارسە جوق. تەك كوكىرەگىم قاق ايىرىلىپ، ىشىمنەن عانا: «نەتكەن باقىتسىز، نەتكەن سورلى حالىق ەدىك. الدە قور بولىپ، قۇرۋعا بەت العان حالىق پا ەدىك»، — دەپ قىنجىلىپ وتىرىپ، ءبىرازدان كەيىن سىرتقا شىقتىم. اتشى دا ەرە شىقتى. ول مەنىڭ قىنجىلعانىمدى بايقاپ قالسا كەرەك ماعان قاراپ:
— شىراعىم، قىنجىلما! بۇل ەلدىڭ كورگەن كۇنى وسى عوي. مۇنىڭ ءالى تالايىن كورەسىڭ، بۇدان دا سوراقىسىن كورەرسىڭ. سورلى بولعان حالىق ەمەس پە، قايتەرسىڭ،؟ وزدەرىڭ سياقتى كەزى اشىق، وقىعان جاستار ەلدى وگىزدەي ورگە سۇيرەمەسە، قۇلدىراپ بارا جاتقان ەل عوي بۇل، — دەدى.
ساۋاتسىز، قاراپايىم ادامنىڭ ءسوزى مەنى قايران قالدىردى. حالىق ءوز ءحالىنىڭ مۇشكىل ەكەندىگىن سەزە باستاعان ەكەن دەگەن ويعا كەلدىم. ەل ساناسىنىڭ ويانا باستاعان جايى مەنى ءارى قۋاندىردى، ءارى ماعان قۋات بەرگەندەي بولدى. ءتىپتى ەڭسەم كوتەرىلىپ، كوڭىلىم ءوسىپ قالدى. ءوزىم كەلە جاتقان كىشىقۇمداعى ەلدىڭ دە وسىنداي تالاي ەستى ادامدارى بار بولار، كوزى قاراڭعى بولسا دا، كوڭىل سايراعان ويشىل ادامدارى، ءتىپتى بىرەن-ساران ەمەس، كەپ تە بولۋ كەرەك. جۇمىسىمدا سولارعا ارقا سۇيەۋىمە بولادى ەكەن دەگەن وي، مەنى ءبىر سەرگىتىپ تاستادى.
شارۋانىڭ ۇيىندە قونىپ شىعىپ، ەرتەڭىنە كۇن كوتەرىلە ىلگەرى قاراي ءجۇرىپ كەتتىك. كەپ كەشىكپەي-اق كىشىقۇمعا دا كىردىك. ۇزىن ساپارىمدا جۇمباق بولىپ كەلە جاتقان كىشىقۇم، سىرىنىڭ شەت جاعاسى اشىلىپ، «بارعا ءمازىر ەت» دەگەندەي شاڭىتىپ جاتتى.
You Might Also Like
-
اۋىلدىق مەكتەپ ىبىراي دەگەن باي ءۇيىنىڭ ماڭىنان اشىلعان ەكەن. سوندىقتان سول بايدىڭ ۇيىنە كەلىپ تۇستىك. بايدىڭ ۇيىندە بىزدەن بۇرىن كەلگەن ەكى-ۇش قوناق وتىر ەكەن.
