وجەت ويلى اقىن
قازاق حالقى قاشان دا اقىننان كەندە بولماعان. قاھارلى حانعا دا، باتىر مەن بيگە دە ءسوزىن تاڭداتقان اقىندى حالقىمىز، باس بايگە بەرۋگە قۇدىرەتى جەتپەسە دە، باسىنا كوتەرگەن.
قازىرگى زاماندا دا قازاقتا اقىن اتانىپ جۇرگەندەر كوپ. ولاردى كوپ دەپ جازعىرۋعا دا بولمايدى. ويتكەنى قازاقتىڭ ءسوز ونەرىن قاستەرلەپ، قاسيەت تۇتاتىندار ءدال وسىنداي انا ءتىل مەن اتالىق بولمىستىڭ زاماننىڭ الاساپىراندى جولايىرىعىندا تۇرعان شاعىندا كوپتىك ەتپەيدى. مۇمكىن ولاردىڭ ءبارى بىردەي تالعامپاز تاريح پەن كىنامشىل ۇرپاقتاردىڭ كوڭىلىنەن شىعا بەرمەس. ۋاقىتتىڭ ەلەگىنەن وتكەن ساناۋلىلار عانا ساپ تۇزەپ حالىقتىق قازىنادان ورىن الار. ەلدىك بولمىستى بويىنا ءسىڭىرىپ، دالانىڭ تەرەڭ جاتقان دىمقىلىنان ءنار العاندار عانا مەزگىلمەن بىرگە جاسار.
قاعىلەزدەۋ قارشاداي كۇنىنەن قولىنا قالام الىپ، ەلدىك پەن ادامدىق، ازاماتتىق مۇراتتى جىرىنا وزەك ەتكەن ءىنىمىز ءسابيت بايمولدين — بۇل كۇندە قازاق جىر وتاۋىنىڭ اتا-بابادان قالعان قاسيەتتى شاڭىراعىن كوتەرىسىپ جۇرگەن اقىن.
ءسابيت اقىننىڭ ولەڭدەرى وزگە جۇرتقا ۇقسمايدى، ول ۇيقاس قۋالاپ، ءار جولىن شىڭىراۋداي شەگەندەمەيدى. ءسابيت ولەڭدى ويعا قۇرادى. ويسىز ولەڭ قۇمنان يلەگەن شىمداي وپىرىلعىش.
وسى سەبەپتەن كەي جۇرت ءسابيت ولەڭدەرىنە وسقىرىنا قاراۋى دا مۇمكىن. ويتكەنى ول ءار شۋماعىنىڭ باس-اياعىن جىلان جالاعانداي ەتىپ تىقىلدامايدى. كەيدە جىر جولدارىنىڭ ىرعاقتارىن ادەيى بۇرمالاپ، وزىنشە ورنەك جاسايدى، وزىنشە وي تۇيىندەيدى. «ەسكى كوزدەر ازايىپ»، اقساقالدار سيرەپ جاتقان وسىناۋ زاماندا ءىرى كۇيىندە وتكەن اتا-بابا رۋحىنىڭ بيىكتىگى مەن كەڭدىگىن ىزدەيدى، ويسىزدىق تۇبىنە جەتىپ، كىسىلىكتىڭ ولشەمى وزگەرگەن زاماندا «ويدان جۇدەيدى» جانە سول جۇدەۋلىگىنە شۇكىرشىلىك ەتەدى. بەينەتتى حالقىنىڭ تاۋقىمەتتى تاعدىرىن ويلايدى. «يىعىندا جەڭىس قۇسى وتىرعان بەينەتتىڭ» ارباسىن كەرزى ەتىك كيىپ تارتقان حالقى ءۇشىن شارق ۇرىپ شىندىق ىزدەيدى شامىرقانادى، شارت سىنادى. ءبىز، وزگە اقىندار، «ۇلى حالىق جاساسىن» دەپ ۇران ولەڭ جازىپ جار سالىپ جۇرگەندە، ءسابيت:
سانى از حالىق بولادى،
جەر ايتادى ول جايلى.
جامان حالىق جوق ءالى،
كىشى حالىق بولمايدى.
ازدىعى ەمەس كىشىلىك،
كىشىلىك ەمەس مازمۇنى.
سان حالىققا تۇسىنىك:
تاعدىرى شىعار ازدىعى.
ويلانا جۇرەم ءار كۇنى،
سالەمدى بەرىپ سان كۇيگە.
سورلىلىقتىڭ بارلىعى
ادىلەتسىزدىكتە، ارينە.
ۇلت ءۇشىن دە ءبىل ۇعىپ،
مىناۋ شىن ءسوز-زاماندىق:
كىسى بولا ءبىلۋ — ۇلىلىق،
ۇلىقسىنۋ — ناداندىق،
— دەپ جازعان ەدى.
ءسابيت اقىن ءوز ويىن وسىلاي ايتادى. قورىقپاي، بىرەۋلەرگە جاقپاي قالارمىن دەپ جالتاقتامايدى. تارىسى ءپىسىپ جۇرگەندەرگە جۇگىرمەيدى دە جۇگىنبەيدى. ءوز بيىگىنەن ءوز پاراساتىمەن سويلەيدى.
ءسابيت تۆورچەستۆوسىنىڭ التىن وزەگى — اتامەكەن، تۋعان حالقى.
اتامەكەن. كەۋدەمدەگى جىرىم بۇل،
ايتىلاتىن ءانىم دە بۇل، سىرىم بۇل.
قانىم دا بۇل شۋلاپ اققان بوي قۋىپ، —
اتامەكەن تاڭدايداعى ءتىلىم بۇل.
اقىن اتا جۇرتىنىڭ ارى مەن نامىسى ءۇشىن وجەت ويلى جىرلارىن جاۋىنگەر ەتىپ، ءجالاڭتوس ءباھادۇر باباسىنداي جورىققا شىعادى. ونىڭ جىرى مەن ەلىنەن باسقا جەبەۋشىسى دە، دەمەۋشىسى دە جوق. جەبەۋشىسى جوقتار جولدا قالىپ جاتقان زاماندا عۇمىر كەشسە دە، تولارساقتان ساز كەشكەن اقىن ءومىرىنىڭ ازاپتى تىرلىگىن كولدەنەڭ تارتىپ بۇلدانىپ-زىلدەنبەيدى.
حالقىم مەنىڭ — باقىتىم، بايلىعىم دا،
جانىم مەنىڭ — ارىمنىڭ ساداعاسى.
شىنشىل سوزدەر اۋزىمنان اۋنايدى كەپ —
حالقىمنىڭ ارقاسىنداعى ساداقتايىن.
شىن اقىن — سۋرەتشى. ونىڭ بوياۋى — ءسوز. پولوتنوسى — تابيعات. ءسابيت تۆورچەستۆوسىندا دا وسىنداي قانىق بوياۋلى سۋرەتتەر بارشىلىق.
اي جاتىر قورا-قورا بۇلت ىشىندە،
قارا بۇلتتار ىلعي ءبىر ۇرتى ىسىنگەن.
كوك اسپان — ات اۋناتقان كوك مۇزدايىن،
التىن اي ءتۇسىپ قالعان تاعاسىنداي.
قىزىل اي- قاراعاندا قانىمىزداي،
نەمەسە جاسىرۋلى جانىمىزداي.
ديحاننىڭ ىلە سالعان وراعىنداي
نەمەسە كوككە قويعان نانىمىزداي.
«ءبىز دەگەن — تاحاۋيدىڭ ءىنىسىمىز» دەپ كۇنى كەشە اقتوبەدە اندەتىپ جۇرەتىن ءسابيت اقىن دا ەلۋگە كەلىپ قالىپتى. جىلداردىڭ جۇيرىگى-اي دەسەڭشى! قارتايدىم دەپ قايعىرۋعا بولماس.
اۋمالى-توكپەلى الماعايىپ زاماننىڭ قاي تۇسىندا دا يىعىنان تاۋقىمەت تۇسپەگەن حالقىنىڭ قاسىرەت سالماعىن ارقالاسىپ، قارىن قامى مەن باس باقىتىن تۆورچەستۆونىڭ ۇلى ءلاززاتىنا الماستىرعان اقىن پەرزەنتتىڭ سۇيەنەر تىرەگى دە، سۇيسىنەر بيىگى دە — تۋعان ەل، اتا جۇرت.
ءجون بىلەر، جول سىلتەر، ەلدىكتىڭ تۋىن ۇستار ۇرپاققا ايتقانى زاڭ اقساقالدار جىل قۇسىنداي سيرەگەن زاماندا، سوڭىنان ايتپاي ۇعىپ، ايتقىزباي ءىس قىلاتىن ءىنى-باۋىرلار كەلە جاتقانىن كورگەندە، ماڭداي تەرىڭدى ءبىر سىپىرىپ تاستاپ، كەۋدەڭدى تولتىرا دەمالاسىڭ.
اقىننىڭ تاعدىرى سانى از حالىقتىڭ تاعدىرىنا ۇقسايدى، ۇنەمى جەل وتىندە جۇرگەن بۋىرقانعان تولقىندى تەڭىزدەگى جالعىز جەلكەندى قايىقتاي.
ەلى مەن جۇرتىنىڭ ىقىلاسى عانا اقىندى ارمان كوكجيەگىنە ۇمتىلدىرادى. تۋعان جۇرتىڭ — ءاتامىرىڭ.
ايالاۋعا تۇرار ۇل-قىزىنىڭ ءقادىرىن تىرىسىندە بىلەر، قۇردىم تىرلىكتەن قۇلاپ بارا جاتساڭ، قولىن سوزىپ، كوڭىلىن توسار ەلىڭ بولعانعا نە جەتسىن!..
1992.
You Might Also Like
-
مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ 60 جىلدىق تويىنا وراي جۋرناليست، اقىن وتەگەن ورالبايەۆتىڭ سۇراقتارىنا وراي اڭگىمە.
