InfoHub Logo

«ون سان ورتا جۇزگە ۇران بولعان ولجاباي» دەسەدى. بۇل سوزگە دالەل بولارلىق اڭگىمە ايتادى.

بۇرىنعى قازاقتىڭ جورىقشىل، جورتۋىلشى بولىپ جۇرگەن كۇندەرىندە ءبىرىن-بىرى تانىمايتۇعىن ەكى جاۋ تۇزدە كەزدەسسە، قاي بۇرىن «ولجابايلاپ» شاپقانى جويىپ، جەڭىپ الىپ كەتە بەرەدى ەكەن. بىرىنەن ءبىرى ەستىپ، قۇلاعى ەسىتكەن (ەستىگەن) قازاق جاۋعا شاپسا: «ولجاباي، ولجاباي!» — دەپ شاباتۇعىن بولىپتى.

قازاق ورىسقا قاراماعان كۇندە ايدابول ىشىندە قۇلنياز، بابىر اتالعان ەكى رۋ ەلدىڭ جىلقىلارىن جاۋ الىپتى. قاراپ وتىرا الا ما، تايلى-تاياعىنا شەيىن قالماي، قۋىپتى. سوندا جاۋعا شاپقاندا: «قۇلبولدى! قۇلبولدىلاپ» شاۋىپتى. جەتكەندەرىن «قىزىل كوتەن» قىلىپ ءتۇسىرىپ، قيراتىپ بارادى دەيدى. قۋعىنشىلاردىڭ ىشىندە قۇلنياز ۇرپاعى، قۇندى بالاسى بايدالى بار ەكەن.

اتى جۇيرىك بولماعاندىقتان، جىگەرى قۇم بولىپ، كەيىنگى قۋعىنشىلاردىڭ ىشىندە كەلەدى ەكەن.

— «قۇلبولدى جولى قىزىل-جوسىل قان بولادى!» — دەيتۇعىن، «ولجاباي، ولجاباي!» — دەپ، شابا كورىڭدەر! دەگەن سوڭ:

— ولجاباي! ولجاباي! — دەسىپ شۋلاسىپتى.

سويتسە، بابىر ىشىندە تۇبى-تەگى سارت ءبىر بيەشى بيە ساۋىپ جۇرگەن ءبىر قۇلىندى بيەگە جايداق مىنە سالىپ، شاپقان ەكەن.

«ولجاباي! ولجابايلاپ» بارىپ، جاۋدى جايراتىپ، قالعانى تىرىم-تىراقاي قاشىپ، جۇرت جىلقىسىن امان ايىرىپ الىپ قالىپتى.

— جاۋدى تۇسىرگەن كىم؟ كىم؟ — دەگەندە:

— ءبىر بيەشى، — دەلىنگەننەن: «بيەشى» اتانىپ، وسى كۇندە سونىڭ ۇرپاعى: «بيەشى بالالارىمىز!» — دەسەدى. «توعايدا اپايبەرى قازانعاپ اۋىلىندا تورتتى-بەستى ءۇي بارمىز!» — دەيدى.

قازاق ورىسقا قاراماعان كۇندەردە ەرتىستىڭ ارعى ءجۇزى «قاراعاي»، «جاقسىلىق» — دەگەنمەن، جالپاق سۇيىندىك جىلقىسىن سولاي ايدادى دەيدى. جىلقىشىلاردىڭ ىشىندە شوڭ، تورايعىردىڭ كەنجە ءىنىسى قوسداۋلەت بار، سارى دەگەن تاپتان بوتباي بار، قارجاس، تالاستان «ءتورتقارا» اتانعاننىڭ ءبىر قاراسى جامانقارا بار. وزگە ەلدىڭ جىلقىسى ەرتىستەن ءارى ءوتىپ، قىزىلتاۋ-قوزعانىنىڭ جىلقىلارى ەرتىستىڭ بەر جاعىندا جاتىپ قالىپتى. قوزعان جىلقىلارىن ءتۇپ كوتەرە جاۋ الىپتى. قوستارىندا ارقانداۋلى تۇرعان اتتارىن مىنە سالا جىلقىشىلار قۋدى دەيدى. سوندا ىشىندە قۋ ساقال ءبىر قىرقىلجىڭ:

— بالالار، «ولجاباي! ولجاباي!» — دەپ، شابا كورىڭدەر! — دەپتى. «ولجابايلاسىپ»، شۋلاسقان سوڭ، جاۋدان كىسى توپىرلاپ تۇسە باستاپتى، جىلقىلارىن دا امان ايىرىپ الىپتى. قولعا تۇسكەن جاۋ كىسىسىن اتقا جايداق مىنگىزىپ، ەكى اياعىن اتتىڭ باۋىرىنا قوسا بايلاپ، جىلقىمەن بىرگە ايداسىپ قايتىپتى. سوندا قولعا تۇسكەن جاۋ كىسىسى:

— سەندەردىڭ مانا ءبىزدى قۋعان كوپ كىسىلەرىڭ قايدا؟! — دەپ قويمايدى دەيدى.

— وسى شىركىن نە بىلشىلداپ وتىر؟ قوس باسىنا بەستى- التىلى جىلقىشىمىز. ەل جوق، كۇن جوق، كوپ كىسى بىزگە قايدان كەلۋشى ەدى؟! — دەسىپتى، — ەندەشە مانا ءبىزدىڭ كوزىمىزگە كۇننىڭ كوزى، جەردىڭ ءجۇزى كىسىگە تولىپ كەتتى. ءبىزدىڭ باتىر-باسىمىز ناماناي، مەندەكە باتىر ەدى. ول «ءوزىنىڭ ءوز بولعالى، كويلەگى ءبوز بولعالى» بەتىن بۇرىپ، تايسالىپ، جاۋدان قاشقانى-اق وسى شىعار! ول قاشقان سوڭ، وزگەمىزدە نە ۇرەي قالسىن؟! جان ءتاتتى عوي! قايسىڭ ۇرىپ جىعىپ، مەنى بايلاپ الدىڭدار؟ «ەتىمىزگە ءناپىز ەتپەسىن (يتمەسىن)!» — دەپ، ءوزىمىز اتتان قۇلاپ، توپىلداپ تۇسە بەردىك. مىنا وتىرعان سەندەرگە بۇل جىلقىدان ءبىر تال قىل دا بۇيىرمايتىن ەدى! — دەپتى.

وسى سوزدەر سول زامانداعى تالايدىڭ اۋزىندا اڭگىمە بولىپ جۇرگەن ءسوز عوي. كوكتەن ماعان جەبىرەيىل كەلىپ ايتىپ وتىر دەيسىڭدەر مە؟! «قۇلاعىنىڭ تەسىگى بار، قەۋدەسىنىڭ ەسىگى بار» قۇما قۇلاق شالدار سويلەپ، سونان بىردەن بىرگە قالىپ، اڭگىمە بولىپ، جەتى اتاعا كەلگەن. مىنە، مەن سويلەپ وتىرمىن. «ون سان ورتا جۇزگە ۇران بولعان ولجاباي» باتىردىڭ نەمەرەسى ارىستانباي جىگىت كۇنىندە قاسىندا ەكى جولداسى بار جوعارعى قاراكەسەك: قارسۇن-كەرنەي، قويانشى-تاعاي جاعىندا جورىقتا جۇرسە، ەلسىزدە ءبىر بەس كىسى جاۋ جولىعىپتى. سوندا بۇل ارىستانبايلار «ولجابايلاپ» شاۋىپتى. انا بەسەۋى دە «ولجابايلاپ» شاۋىپتى. ەرتەڭنەن كەشكە دەيىن سوعىسىپ، ءبىرىن-بىرى الا الماي، اتتارى بولدىرعان سوڭ، تيتىعى قۇرىپ، اتتارىنان ءتۇسىپ: «بىر-بىرىمىزگە قاستىق ويلاماسقا!» — دەپ، قورجىندارىنان الىپ، مالتا تاس ءتۇسىرىپتى. ولاي قىلعانىي ەلدەسكەندىگىنە سەنىمدى ۋادەلەرى ەكەن.

— تانىسىپ، بىلىسەيىك! — دەسىپ ءجون سۇراسىپتى.

— ءبىز — ايدابول، كۇلىكتىڭ ايدابولى. اكەمنىڭ اتى — دۋلات، ءوز اتىم — ارىستانباي، دۋلات اكەسى — باتىر ولجاباي. مەن بابامنىڭ ارۋاعىن شاقىردىم. سەندەردىكى نە؟ سەن نەگە «ولجابايلادىڭ؟» — دەپتى. وندا ول ايتىپتى:

— جا[س]تىقتا سول ءوزىڭ ايتىپ وتىرعان باتىر ولجاباي ءبىر جورىققا بارا جاتىپ، ءبىزدىڭ شور ۇلىتاۋدىكىنە قونادى. ۇلىتاۋ ءوزى ۇلىتاۋ، كىشىتاۋدىڭ ۇلىتاۋىندا تۋىپ، اتىن «ۇلىتاۋ» قويعان ەكەن. ءوز زامانىندا ءوزى ۇلىتاۋ قانداي بولسا، سونداي جان بولىپتى. دۇنيەنىڭ جۇزىندە جالعىز-اق كەمشىلىگى — پەرزەنتسىز بولىپتى. العان قاتىنى دا ءوز تۇسىنداعى ايەلدىڭ «قۇلان قاراۋىل العارى — قيعاشى» اتانىپتى، پۇشپاعى قاناماپتى. ولجاباي باتىرعا قوس تىگىپ بەرىپ، ماندىق كورپە جاۋىپ، قاتىنى ءبىر شاپاندى باس جاعىنا ءىلىپتى:

— مىناۋ ءارۋاعىڭا بايلاعان اقتىعىم. «ەرتەڭ كيىپ [كەتسە]، كوزى بولا ما؟! ءتيىپ كەتسە، ءسوزى بولا ما؟» دەپ، ولجاباي باتىردىڭ قوينىنا كىرىپ بارىپتى. — مەن بوربايىمنان سۋىم سورعالاپ جۇرگەن جالاڭ بۇت قۋ ەمەسپىن. ابىسىن-اجىننىڭ: «پۇشپاعى قاناماعان، قۇداي قالاماعان!» — دەگەن ءسوزىن نە قىلايىن؟! «ۇرىسپاس ۇل، كەرىسپەس كەلىن» بولا ما؟ اۋزىنا ءالى جەتپەگەن جامانداردىڭ: «قۋباس، شىركىن!» — دەپ، بايىمدى مۇڭايتا بەرگەندىگىنەن، تارىعىپ، زارىعىپ: «مەرگەننەن — سيراق (سىراعى)، باتىردان — ساۋعا» دەۋشى ەدى عوي! اتىڭ شىققان ەر ەدىڭ: «ءبىر اتىم وعىن اياماس!» — دەپ، ءارۋاعىڭنان دامەتىپ كەلدىم، — دەپتى.

— اتىم ولجاباي بولىپ، ات ارقاسىنا مىنگەلى ارام ەتەككە ەتەگىمدى اشىپ كورگەن جان ەمەس ەدىم. «بولاتىمدى بوققا سۋارماسپىن!» دەگەن انتىم بار ەدى. «جولىما جوبالعى بولار!» دەپ، جولاماۋشى ەدىم. مەندە بار بولسا، سەن ءبىر ۇل تاباسىڭ. اتىن «ولجاباي» قوي! — دەپ، كىندىگىنەن جۇندىگىنە شەيىن ءبىر سيپاپ جۇرە بەرىپتى.

قاتىن ەرتەڭىندە قايتا تۇرا كەلىپتى:

— قو...عىمەن س.ءىپ بەرگەن جوق، قولىمەن تىعىپ بەرگەن جوق.
ءبىر بالا بەرىپ كەتتى! — دەپ، بوزقاسقا سويىپ تارقاتىپتى.
سونان كىدىرمەي بۋاز بولىپ، ەر ۇل تاۋىپ، اتىن: «ولجاباي» قويىپ، سول ولجابايدان تۋعان حانكەلدى — مىنا مەن! مەن دە سول ولجابايدىڭ لەپەس بالاسى ولجابايدان تۋعام. سوندىقتان ءبىز دە ولجابايدى ۇران قىلىپ العانبىز! — دەپتى.

مىنە، بۇرىنعىنىڭ اۋليە ەكەندىگى — وسى، ءوز زامانىنداعىلار «ولجاباي!» دەپ جۇرگەن، ءجۇرىپ، قىلىپ جۇرگەن قىلىعى.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

سۇيىندىك ولجاباي باتىر ەرتەگىسى

وتەگەننىڭ قىز بەرۋى

وتەگەننىڭ قارىزىن قايتارۋى

---