ءومىردىڭ ءمانى
ەرتەدە اتى جالپاق الەمگە ايگىلى تارحان دەگەن پاتشا قارتايىپ، توسەك تارتىپ جاتىپ، قاسىنا بارلىق ءۋازىرلەرىن جينايدى.
— ۋا، كەڭەسشىلەرىم، مىنا جالعان پانيدە مەن تاتار ءتۇز-دام تاۋسىلۋعا جاقىن سياقتى. ۇزاماي بۇل دۇنيەدەن دە وتەرمىن... سوندىقتان ەرتەڭ مىنا ەلگە باسشى بولاتىن ادامدى كوزىمنىڭ تىرىسىندە تاققا وتىرعىزسام دەپ ەدىم... — دەيدى ول ءوزىنىڭ توسىن شەشىمىن جاريالاپ.
بۇعان ۋازىرلەر قاتتى ابىرجىپ قالادى. باستارى سالبىراپ، نە ءۋاج ايتۋدى بىلمەي قينالعان ولاردىڭ ىشىنەن ەڭ ءبىرىنشى بولىپ باس ءۋازىر ەس جيادى.
— و-و، اسا ءقادىرلى ءامىرشىم، بۇ قاي ءسوزىڭىز، مۇنىڭىزدى قالاي تۇسىنبەكپىز؟! — دەيدى ول الىستان وراعىتىپ.
— تۇسىنگەندە سول، اڭگىمەنىڭ توقەتەرى — تاقتىڭ بولاشاق يەسىن ءوز كوزىممەن كورگىم كەلەدى! — دەيدى تارحان پاتشا ۇزىلدى-كەسىلدى.
— ەندەشە-ە... — دەيدى باس ءۋازىر قيپاقتاپ. — ءتارتىپ بويىنشا، اكە ورنىن بالا باسادى ەمەس پە؟! قۇدايعا شۇكىر، ءبىر ەمەس، ءۇش بىردەي مۇراگەرىڭىز بار عوي، قايسىسىن لايىقتى دەپ تاپساڭىز...
— ءجا، ول جاعى بەلگىلى عوي!.. — دەيدى پاتشا ءۋازىردىڭ ءسوزىن ءبولىپ. — ءبىراق مەن «اۋزى قيسىق بولسا دا بايدىڭ بالاسى سويلەسىن» دەگەن قاعيدانى بۇزعىم كەلەدى. ەلگە جۇرتتىڭ بارىنەن اقىلى اسقان جان باسشىلىق جاساۋى ءتيىس. سوندىقتان جان-جاققا تەگىس حابار جىبەرىڭدەر، كىمدە-كىم مەنىڭ سۇراعىما دۇرىس جاۋاپ بەرسە، سول پاتشا تاعىنا وتىرادى. تەك ەسكەرتەمىن، سۇراققا جاۋاپ بەرەمىن دەپ، دۇرىس جاۋاپ بەرە الماعان ادام بار قالعان ءومىرىن زىنداندا وتكىزەتىن بولادى!
— سوندا سۇراعىڭىز قانداي؟
— ادام ءومىرىنىڭ ءمانى نەدە؟
پاتشا جارلىعىنىڭ تالقىلانبايتىنى ايان. ايتىلعان ەكەن — ورىندالۋى ءتيىس. سول كۇنى-اق جان-جاققا شابارماندار جىبەرىلىپ، حابار سۋىت تاراتىلادى.
جارلىق قۇلاقتارىنا جەتكەن جۇرت اياق استىنان ابىگەرگە ءتۇسەدى. ەل اراسى گۋ-گۋ الىپ قاشتى ءسوز. قايسىبىرەۋلەر پاتشانىڭ شەشىمىن قۇپتاپ: «ءجون-اق، ەلدى اقىلى اسقاندار باسقارۋى ءتيىس»، — دەسە، ەندى بىرەۋلەرى پاتشانى اقىلىنان الجاستىعا جوريدى. «جىن-شايتاننىڭ ازعىرۋىنا ءتۇسىپ، تۇيسىكتەن ايىرىلعان شىعار» دەپ كۇدىكتەنۋشىلەر دە كەزدەسەدى.
الايدا ۋادەلى مەرزىم جەتىپ، پاتشانىڭ الدىنا جينالار كۇنى باسىن باسكە تىككەندەر دە تابىلعان ەدى. بويىن ءبىر ءۇمىت، ءبىر كۇدىك بيلەگەن بەس كىسى قولدارىن قۋسىرىپ، ەڭسەلى ساراي تابالدىرىعىن اتتاعان-دى.
ەسىكتەن يمەنە باس سۇققان بەسەۋدى التىن تاقتا وتىرعان تارحان پاتشا جىلى ۇشىراي قارسى الادى. ىزەتپەن باستارىن ءيىپ، تىزىلە قالعانداردى كوز توقتاتا شولىپ وتكەن پاتشا:
— مەنىڭ شارتىم بارىڭە تۇسىنىكتى مە؟ — دەيدى.
— تۇسىنىكتى-ى...
— تۇسىندى-ى-ك...
تۇرعاندار ۇزدىك-سوزدىق باس شۇلعىسادى.
— ەندەشە، قانە جاۋاپ بەرۋدى باستايىق. — تارحان پاتشا وڭ جاق شەتتە ءبىرىنشى تۇرعان ۇلكەن تالعاممەن ءساندى كيىنگەن سۇلۋ، مۇرتتى جىگىتكە يەك كوتەرەدى.
— و-و، اسا مارتەبەلى اق پاتشام، مەن ءسىزدىڭ ءوزىڭىزدىڭ ورنىڭىزعا ءىزباسار تاعايىنداۋ جونىندەگى بۇل شەشىمىڭىزدى ادامزات تاريحىندا بۇرىن-سوڭدى كەزدەسپەگەن ناعىز كورەگەندىك، ناعىز ادىلدىك دەپ بىلەمىن! تاققا وتىرعىزار مۇراگەرلەرىڭىز — ءوز ۇلدارىڭىز بولا تۇرا...
— ءجا، ول جاعىن قوبىراتۋدىڭ قاجەتى جوق! — دەيدى پاتشا بارىنشا اسقاقتاتا جونەلگەن كەربەز جىگىتتىڭ ءسوزىن ءبولىپ. — ودان دا «ءومىردىڭ ءمانى نەدە؟» دەگەن سۇراعىما ناقتى جاۋابىڭدى ايت!
— ا-ايتسام... — باستاپقى ەركىندىگىنەن جاڭىلىپ، ەداۋىر ابدىراپ قالعان جىگىت، ءبىراز بوگەلىپ بارىپ ءسوزىن جالعايدى. — ايتسام، مەنىڭ كاسىبىم ساۋدا-ساتتىق. سول ساۋدانىڭ ارقاسىندا بارماعان جەرىم، باسپاعان تاۋىم قالعان جوق، دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىن تۇگەل شارلادىم. قۇدايعا شۇكىر، سول ساۋدانىڭ ارقاسىندا ىشىم-جەمنەن، كيىم-كەشەكتەن ەش كەندە بولعان ەمەسپىن. دۇنيە-مۇلىك تە جەتەرلىك. بارعان جەرىمدە قايدا تۇسەمىن دەپ باس اۋىرتپايمىن، ءار شاھاردا كەڭ سارايداي ءبىر-بىر ءۇيىم بار... قالتاسىنان التىن، كۇمىستىڭ سىڭعىرى ەستىلگەن ادامعا دوس-جاراندار دا، سىي-قۇرمەت تە كوپ ەكەن. قايدا جۇرسەم دە ىستىق قاۋىشۋ مەن كول-كوسىر سىي-قۇرمەتتىڭ اياسىندامىن. جانە ءبىر بايقاعانىم، مولشىلىق بايعا دا، كەدەيگە دە مەيلىنشە ۇنايتىن سياقتى. وزەن كولگە قۇيىپ، كول ۇلكەيگەن سايىن ساۋلەلەنىپ، الىستان كوز تارتاتىنى سەكىلدى، بارشا ادامزاتتى وزىنە ىنتىقتىرىپ قويعان وسىناۋ مولشىلىق اتاۋلىنىڭ ءبىر قۇدىرەتى بولسا كەرەك. سوندىقتان، مەنىڭشە، ءومىردىڭ ءمانى — مولشىلىقتا، ال مولشىلىقتىڭ كىلتى — بايلىقتا دەر ەدىم مەن! باي ادامنىڭ الدىندا بارلىق ەسىك ايقارا اشىق. ول ءۇشىن الىنبايتىن قامال، اسپايتىن اسۋ جوق. قاي ورتادا دا، قاي زاماندا دا ونىڭ جۇلدىزى جارقىراي بەرمەك!
سويلەگەن سايىن ايدارىنان جەل ەسىپ، ۇستارانىڭ جۇزىندەي لىپىپ تۇرعان جىگىت كەنەت پاتشا سول قولىن كوتەرگەن ساتتە ءسوزىن كىلت دوعارادى. ءتىلىن تىستەگەن ول قاققان قازىقتاي مەلشيىپ قالعان ەدى.
— ءبارى تۇسىنىكتى! — دەپ سۋىق جىميعان تارحان پاتشا كەلەسى ادامعا يشارا جاسادى. — قانە، سەنى تىڭدايىق.
— و، مارتەبەلى پاتشام، مەن ءومىردىڭ ءمانى — ءوز وتباسىڭنىڭ جانعا جايلى جىلۋىندا دەر ەدىم! — جاس شاماسى ەلۋدى ەركىن القىمداپ قالعان ۇزىن بويلى، مىعىم دەنەلى، قايراتتى وتاعاسى اڭگىمەنى توتەسىنەن باستادى. — مەنىڭشە، اياۋلى جارىڭ، سۇيىكتى بالالارىڭ ءۇشىن قاجەت بولسا وتقا كۇيىپ، سۋعا باتۋ كەرەك! مەن بالىقشىمىن. كوبىنە اشىق تەڭىزدە جۇرەمىن. سونداي كەزدە دۇلەي داۋىل تۇرىپ، قايىعىمدى بىت-شىت ەتۋى دە مۇمكىن عوي. ياعني، ءبىر اياعىم جەردە، ءبىر اياعىم كوردە تۇر دەگەن ءسوز. ءبىراق مەن اجالدان قورقىپ، بالىق اۋلاۋدان باس تارتپاق ەمەسپىن. ويتكەنى مەن وتباسىم ءۇشىن بارىنە ءازىرمىن.
— تۇسىنىكتى-ى... — الدىڭعى ءسوزىن سەلقوس قايتالاعان تارحان پاتشا كەلەسى كىسىگە كەزەك بەردى. — سەنى تىڭدايىق.
ۇزىن شاشىن ارتقا قاراي سىلكي قايىرىپ تاستاعان ەلگەزەك جاس جىگىت تۇرعان جەرىنەن العا قاراي ءبىر اتتاپ:
— ۋا، مارتەبەلى پاتشام! — دەيدى ەكى قولىن كوككە جايا تەبىرەنە سويلەپ. — مەن ءانشىمىن! مەنىڭ ءانىمدى ەڭبەكتەگەن بالا دا، ەڭكەيگەن قارت تا، ءسىڭىرى شىققان كەدەي دە، شالقىپ تاسىعان باي دا ءسۇيىپ تىڭدايدى. ەسىمىم حالىق اۋزىندا. قاشاندا تامسانىپ، ءسۇيسىنىپ، ەستەرىنە الىپ وتىرعاندارى. جۇرگەن جەرىمدە قۇرمەت، قوشامەت! نەبىر اتى الەمگە ايگىلى پاتشالاردىڭ، حانداردىڭ توي-دۋماندارى مەنسىز وتكەن ەمەس. قانشاما بوگدە ەلدىڭ تالاي-تالاي يگى جاقسىلارى وزدەرىنىڭ ءدۇبىرلى جيىن-سالتاناتتارىندا ونەرىمدى تاماشالاۋ ءۇشىن ارتىمنان ارنايى ات جىبەرىپ، شاقىرتىپ جاتادى. مىنە، باقىت دەپ وسىنى ايتىڭىز! مەنىڭشە، ءومىردىڭ ءمانى دە وسىندا —
اتاق-داڭقىڭ جەر-جاھانعا تاراپ، ەل ءىلتيپاتىنا بولەنگەنگە نە جەتسىن، شىركىن!
— تۇسىنىكتى-ى... — باسىن سامارقاۋ شايقاعان تارحان پاتشا ءتورتىنشى كىسىگە يەك كوتەردى.
مانادان بەرى قاسىنداعىلارعا نەمقۇرايدى قاراپ، بىرشەكەلەي ماڭعاز تۇرعان مىرزا:
— مارتەبەلى پاتشام، ءومىردىڭ ءمانى — بيلىكتە! — دەدى ءار ءسوزىن نىعارلاي سويلەپ. — قولىندا بيلىگى بار ادامنىڭ ءسوزى دە ءوتىمدى، ءىسى دە ءونىمدى. ءشولدى — كول، كولدى — ءشول ەتۋ وعان ەش قيىن ەمەس. بيلىك — سيقىرلى تاياقشا سياقتى، سىلتەپ قالساڭ ايتقانىڭ ورىندالادى!
— جو-و-ق! — قاباعى جاۋار بۇلتتاي تۇنەرىپ كەتكەن تارحان قولىنداعى اسا تاياعىن ەدەنگە ءدۇرس ەتكىزەدى. — ءبارى بوس ءسوز!..
باسقا ارتىق اڭگىمەگە بارماي ءتۇيىلىپ قالعان پاتشا كەزەكتەگى بەسىنشى ادامعا قىستىعا كوز تاستادى. قاتۋلى جانارىنان «سەن دە مىنالار سياقتى لاعىپ كەتەسىڭ-اۋ؟!» دەگەن كۇدىكتى اڭعارۋ قيىن ەمەس ەدى.
وسىنى بايقاعان ۇياڭ ءجۇزدى، جۇپىنىلاۋ كيىنگەن جىگىت اعاسى:
— اسا مارتەبەلى پاتشام، سۇراعىڭىزعا قاناعاتتانارلىق جاۋاپ الا الماعانىڭىز وتە وكىنىشتى! كوڭىلىڭىزدىڭ قاتتى قالعانى سونشا، ءتىپتى ارمەن قاراي تىڭداۋعا زاۋقىڭىز دا جوق سياقتى. دەگەنمەن ءبىزدى تۇگەل تىڭداپ شىققانىڭىز دۇرىس بولار ەدى، — دەيدى ءوزىن بارىنشا بايسالدى ۇستاپ.
جىگىتتىڭ قايسارلىعىنا سۇيسىنگەن پاتشا رايىنان تەز قايتادى.
— جارايدى، سويلەي عوي! — دەيدى ول ەڭسەسىن باسقان كوڭىلسىزدىكتەن ءبىرشاما سەرپىلىپ.
— مارتەبەلى پاتشام، ءسىزدىڭ سۇراعىڭىزعا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن مەن ەڭ الدىمەن ادام مەن حايۋاندى سالىستىرار ەدىم، — دەيدى جىگىت اعاسى باستاپقى سابىرلى قالپىن وزگەرتپەستەن. — راس، كەز كەلگەن ادامعا بۇل سالىستىرۋدىڭ ۇنامايتىنىن بىلەمىن. ءبىراق شىندىعىنا جۇگىنسەك، ادام مەن حايۋاننىڭ تاعدىرى بىردەي. ەكەۋى دە ومىرگە كەلەدى، ەكەۋى دە ومىردەن وتەدى. ماسەلەنكي، قويدى نەمەسە قوياندى الايىق... يا بولماسا الەمدە ەڭ كوپ تاراعان ءتيىندى الايىقشى: تيىن-نارەستە تۋىلادى، سودان ءتيىن-انا بىرنەشە اپتا ونى تاماقتاندىرادى. كوپ ۇزاماي كىشكەنتاي ۇلپەك ءتيىن «كوشەگە» شىعادى. اراگىدىك جۇگىرىپ تاماق ىزدەگەنىن كورەسىڭ. دەگەنمەن دە ونىڭ مۇنىسى قارىن تويدىرۋدان گورى، ارلى-بەرلى شاپقىلاعان ويىنعا، سەرۋەنگە كوبىرەك ۇقسايتىنىن بايقايسىڭ. جاستىعىنا ءسۇيسىنىپ، ماسايرايتىنىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. ءسويتىپ ءجۇرىپ ءبىر جىل وتەر-وتپەستە جاس ءتيىن وزىنە جۇپ تابادى. سوسىن ولار بىرلەسىپ ۇيا سالادى، دۇنيەگە ۇرپاق اكەلەدى... جيعان جاڭعاق، جيدەك، داندەر جەتكىلىكتى بولسا تيىندەر سەمىرىپ، «ۇيلەرىن» كەڭىتۋگە كىرىسەدى. الايدا ارادا بىرەر جىل وتكەسىن ءتيىن قارتايىپ، اۋرۋشىل بولا باستايدى. ءسويتىپ بار-جوعى ون جىل توڭىرەگىندە ءومىر سۇرگەن ءتيىن ولەدى... ەگەر باسقا دا حايۋانداردى زەرتتەپ قارايتىن بولساق، ولاردىڭ دا ءومىرى تاپ وسىنداي. تەك بار ايىرماشىلىعى، ءبىرەۋلەرى قىسقالاۋ، بىرەۋلەرى ۇزاقتاۋ ءومىر ءسۇرۋى مۇمكىن. ال ەنءدى ادامداردى قاراڭىز: دۇنيەگە نارەستە كەلەدى، ونى اتا-اناسى الديلەپ وسىرەدى. ول ىشەدى، جەيدى، كۇلەدى، وينايدى. جاستىعىنا ءسۇيسىنىپ، ماسايرايدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ وزىنە جۇپ تابادى، وتباسىن قۇرايدى، دۇنيەگە ۇرپاق اكەلەدى... جيعان-تەرگەنى جەتكىلىكتى بولسا ولاردىڭ كوڭىلدەرى سەمىرىپ، تۇرمىس-جايىن جاقسارتۋعا كىرىسەدى. الايدا ارادا بىرەر ون جىل وتكەسىن-اق ادام قارتايىپ، ءال-قۋاتى كەمي باستايدى. سودان بار-جوعى جەتپىس-سەكسەن جىل توڭىرەگىندە ءومىر سۇرگەن ول جارىق دۇنيەمەن قوش ايتىسادى... مىنە، كوردىڭىز بە، ادام مەن حايۋاننىڭ تاعدىرىندا ەش ايىرماشىلىق جوق.
بۇدان ارمەن ءۇنسىز تىڭداي بەرۋگە شىدامى جەتپەگەن بولۋ كەرەك ماڭعاز جىگىت:
— وتتاپسىڭ! — دەيدى تىستەنە كىجىنىپ. — سوندا ادام دا ءبىر، حايۋان دا ءبىر دەمەكسىڭ بە؟!
— ءيا، نەگىزىنەن ادام مەن حايۋان بىردەي، — دەيدى جىگىت اعاسى وزىنە ودىرايا قاراعان سۇستى جاناردان ەش ىقپاستان. — تەك ادامدا ءبىر عانا ارتىقشىلىق بار. ول — ونىڭ اقىلى! ال اقىل ادامعا ءماندى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن بەرىلگەن.
ءجۇزى جىلىپ، ءپالساپاشىعا مەيىرلەنە قاراعان پاتشا:
— اتىڭ كىم، كاسىبىڭ نە؟ — دەدى تولىعىراق تانىسقىسى كەلىپ.
— ەسىمىم — سۇلەيكە. كاسىبىم — بالا وقىتۋ. الەمدى شارلاپ ءجۇرىپ جيعان-تەرگەن ءىلىمىمدى شاكىرتتەرىمە بەرەمىن.
— ەندەشە، سۇلەيكە، سەن بەرى جاقىنداپ، اڭگىمەڭدى جالعاستىر،— دەيدى تارحان ءوزىنىڭ وڭ جاعىن نۇسقاپ.
تۋرا پاتشانىڭ قاسىنا جەتىپ بارماعانمەن جاقىنداعاننىڭ يشاراسىن جاساپ، ەكى-ۇش قادام العا اتتاعان سۇلەيكە:
— ءماندى ءومىر ءسۇرۋ دەگەندى ءار ادام ءارقالاي تۇسىنەدى، — دەپ ۇزىلگەن ءسوز جەلىسىن ساباقتاپ اكەتەدى. — جۇرتتىڭ كوپشىلىگى ءومىردىڭ ءمانى اقشادا، بايلىقتا دەپ ويلايدى. سول ءۇشىن ابىگەرگە ءتۇسىپ، جانتالاسىپ دۇنيە جينايدى. بايلىقتىڭ باسى قۇرالعان سايىن ارانى اشىلىپ، تولعان ۇستىنە تولا تۇسسەم ەكەن دەيدى. كۇنى-تۇنى ابىرجىپ، ۇيقىسى قاشادى... تاپ وسى جەردە تاماقتى قاتتى تويىپ ىشكەن ادامدى كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىپ كورىڭىزشى. دوڭبەكشىپ، مازاسىزدانىپ، قاتتى قينالادى عوي. مىنە، ارتىق بايلىقتىڭ دا ءدال وسىنداي وزىندىك ازابى جەتكىلىكتى. ءتۇرلى ازعىنداۋ مەن سان الۋان قىلمىستار وسى اقشاعا، بايلىققا شەكتەن تىس قىزىعۋدىڭ، قۇنىعۋدىڭ سالدارى. ەندەشە، كىسىگە وپا اپەرمەيتىن بايلىقتى ءومىردىڭ ءمانى دەپ ايتۋ دۇرىس بولا قويماس.
— وي، سەن دە ءبىر... سىڭعىرى قۇلاققا جاعىمدى، كوزگە ىستىق، قولعا جۇعىمدى سيقىرلى اقشانى سونشاما سۇمىرەيتىپ، تۇرپىدەي كورسەتتىڭ-اۋ! — دەيدى كەربەزدەنە كەرگىگەن مۇرتتى ساۋداگەر جىگىت كەكەسىن پىشىنمەن.
— كەيبىرەۋلەر ءومىردىڭ ءمانى — وتباسى دەپ ويلايدى. سوندىقتان دا بالا-شاعاسى ءۇشىن كەز كەلگەن قۇرباندىققا ءازىر تۇرادى. ارينە، بۇل ءبىر جاعىنان جاقسى دا شىعار. ءبىراق سونى بالالارى ءتۇسىنىپ، باعالاي ما ەكەن؟ ەگەر اكە-شەشەسىنىڭ تىرنەكتەپ جيعانىن وڭدى-سولدى بەيبەرەكەت توگىپ-شاشسا شە؟! وندا، البەتتە، وتە وكىنىشتى!.. دەمەك، بۇل دا بوس قاجۋ. جانىڭدى راقاتقا بولەي المايتىن تىرشىلىكتى ءومىردىڭ ءمانى دەپ ايتۋ قيىن.
— ياپىراي، «انانىڭ كوڭىلى بالادا، بالانىڭ كوڭىلى دالادا» دەپ بابالارىمىز وسى ءۇشىن ايتتى ما ەكەن، ءا!؟ — دەيدى بالىقشى كىسى وزىنەن-وزى قوبالجىپ.
— بىرەۋلەر ءومىردىڭ ءمانى اتاق-داڭقتا دەپ ويلايدى. سول ءۇشىن دە وندايلار كەيدە ايرانداي ۇيىعان وتباسىنىڭ بار قىزىق-شىجىعىن قۇرباندىققا شالىپ جىبەرەدى، — دەپ سۇلەيكە ەندى الگىندەگىسىنە قاراما-قايشى وي تولعادى. — اتىن شىعارۋ ءۇشىن جانىن قيناپ، ارىن ساتىپ، ولەرمەندىككە سالىناتىندار قانشاما؟! ءبىراق سونشالىق كۇش سارقىپ، «جۇلدىز» اتانعاندا ونى كىم ءبىلىپ جاتىر؟! بىلسە — توڭىرەگىندەگىلەر بىلەر، ارى كەتكەندە بەلگىلى ءبىر توپ، بەلگىلى ءبىر ورتا بىلەر. ءبىراق ونىڭ ءوزى دە ۋاقىتشا عوي. كۇندەردىڭ كۇنىندە ارەڭ قولىڭ جەتكەن بيىك شىڭنىڭ ۇيرەنشىكتى توبەگە اينالعانىن كورىپ، الىپ-ۇشقان كوڭىلىڭ سۋ سەپكەندەي باسىلماس پا... كوبىنە سول «جۇلدىزدى شىڭعا» يەك ارتا الماي ورتا جولدا دىڭكەلەپ، وكپەسى ءوشىپ، شاڭ قاۋىپ قالاتىندار قانشاما؟! دەمەك، بۇل دا ءبىر — ەلەسكە ەلتىپ، دالادا جەل قۋعان دا ءبىر...
— بۇ... بۇ... بۇل-ل دەگەن تالانتتى باعالاماۋ عوي! — دەيدى ءانشى جىگىت ەكى قولىن كوككە جايا العا قاراي ەنتەلەپ.
— ءتايت، ءسوزىن بولمەڭدەر! — پاتشا ەلپەڭدەگەن جاس جىگىتتى تىيىپ تاستايدى.
— ەندى بىرەۋلەر ءومىردىڭ ءمانى بيلىكتە دەپ ويلايدى. — سۇلەيكە ءسوزىن جالعاستىرادى. — ءبىراق بۇل دا بوس اۋرەشىلىك. ويتكەنى بيلىك بۇگىن بار دا، ەرتەڭ جوق. ونى ماڭگى ۇستاپ تۇرۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان دا ءبىر كەزدەرى شەكەسىمەن اسپاندى تىرەپ تۇرعانداي شالقاقتايتىنداردىڭ ءبىر قاراساڭ سول تورسىقتاي شەكەسىمەن جەر ءسۇزىپ جاتقانىن كورەسىڭ...
از-كەم مۇدىرە ويلانىپ قالعان سۇلەيكەگە سىناي قاراعان پاتشا:
— ال سوندا، سەنىڭشە، ءومىردىڭ ءمانى نەدە ەكەن؟ — دەپ باستاپقى ساۋالىن جانە قايتالايدى.
— و، مارتەبەلى پاتشام، «بەتكە ايتقاننىڭ ءزارى جوق» دەگەن، ەگەر قاتقىلداۋ ايتار بولسام، ايىپقا بۇيىرماڭىز! — دەپ باسىن ءيىپ، تاعزىم ەتكەن سۇلەيكە ىلە ءسوزىن قايتا جالعاستىرادى. — ءبىر زامانداردا ءسىز دە بايلىققا قاتتى قىزىققان ەدىڭىز. قازىناڭىز دۇنيەگە تولعان سايىن تولا بەرسە ەكەن دەپ تىلەدىڭىز. اقىرى التىن-كۇمىستىڭ سيقىرلى سىڭعىرى قولىڭىزعا قارۋ الدىردى. كورشى مومىن ەلدەردى جاۋلاپ، بارىمتا جاسادىڭىز، سالىق سالدىڭىز. بايلىعىڭىز ءبىر باسىڭىزدان جەتىپ-ارتىلاتىن بولعان كەزدە، ەندى دۇنيەنى بالالارىڭىزعا، بولاشاق نەمەرەلەرىڭىزگە جيناۋعا كىرىستىڭىز. تاعى دا سوعىس... جازىقسىز توگىلگەن قان... ەزىلە ەڭىرەگەن حالىق... تارحان دەگەن اتىڭىز اۋىزدان-اۋىزعا جاتتالىپ، شارتاراپقا جايىلىپ بارا جاتتى. الىس-جاقىن ەلدىڭ ءبارى «تارحان» دەگەن ۇرەيمەن تاڭدى قارسى الىپ، «تارحان» دەگەن ۇرەيمەن كۇندى باتىردى. اتىڭىز ايگىلەنگەن سايىن وكتەمدىك، ورلىك پايدا بولا باستادى. بۇتكىل دۇنيەنى ءبىر ءوزىڭىز بيلەگىڭىز كەلدى. سول ءۇشىن جانتالاسىپ، سول ءۇشىن بار كۇشىڭىزدى سارىقتىڭىز... ءبىراق دىتتەگەن جەرىڭىزگە جەتە المادىڭىز. قارتتىق كەلىپ، اياعىڭىزعا تۇساۋ سالدى. ءىسىڭىزدى جالعاستىرار دەگەن ۇلدارىڭىز ويىڭىزدان شىقپادى. دايىن اسقا تىك قاسىق بوپ وسكەن ولار باردى شاشۋدان ارى اسپادى. ءسويتىپ بيلىگىڭىز قوجىراپ، ەندى جان-جاقتان سىزگە قىر كورسەتۋشىلەر تابىلا باستادى... سول كەزدە بارىپ ءسىز وسىعان دەيىن تەككە قاجىعانىڭىزدى ءتۇسىندىڭىز. ءتۇسىندىڭىز دە كۇيىندىڭىز... كۇيىنە وتىرىپ، اقىلعا جۇگىندىڭىز... ال اقىل: «ءومىردىڭ ءمانى — جاقسىلىق ىستەۋدە» دەيدى. ءيا، تەك جاقسىلىق قانا ادامعا ءاماندا قۋانىش اكەلمەك. بار عۇمىرىن تەك جاقسىلىق ىستەۋمەن وتكىزەتىندەر عانا مامىراجاي، ەش الاڭسىز راقات ءومىر سۇرمەك. تەك جاقسىلىق ىستەيتىندەردىڭ عانا ءارقاشاندا جۇزدەرى جارقىن، كوڭىلدەرى شات بولماق. تەك سول جاقسىلىق ارقىلى عانا دۇنيە كوكتەپ، گۇلدەمەك...
— مىنە، مەن كۇتكەن جاۋاپ! توقسان جاسقا كەلىپ، ومىردەن تۇيگەنىم دە وسى. — پاتشا ورنىنان تۇرىپ، سۇلەيكەگە قاراي وڭ قولىن سوزادى. — مەن سوزىمدە تۇرامىن. تاقتىڭ ەندىگى يەسى، ەلدىڭ باسشىسى ءوزىڭ بولاسىڭ. ال مىنا قالعان كىسىلەردى كەشتىم، زىنداننان بوساتامىن.
بۇل حابار ەل اراسىندا تەز تارايدى. جۇرت ءبىر زامانداردا تەك بايلىقتى، اتاق-مانساپتى، بيلىكتى عانا ماقسات تۇتىپ، قىلىشىنان قان تامىزعان قاھارلى تارحان پاتشانىڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى شاعىندا اقىلعا جۇگىنىپ، جاقسىلىقتى مويىنداعانىنا ءسۇيسىنىپ، بولاشاق سۇلەيكە پاتشانىڭ پاراساتتىلىعىنا قۋاندى.
You Might Also Like
-
ءبىلىمنىڭ جيناي بىلسەك بۇگىن ءنارىن، ۇستازدىڭ ەڭبەگى دەپ ۇعىنعانىم. العاشقى ۇستاز، ءبىر ءسىزدىڭ ارقاڭىزدا، بۇل كۇندە شارلاي الساق ءبىلىم باعىن.
-
جاقان قۋ ەلدەن شىققان كەدەي بولادى. بىلايشا ايتقاندا بار ادامدار ول كەزدە ونى وتە جەك كورەدى. ول ءوزىنىڭ جوقتىعىنا، ناشارلىعىنا قاراماستان وتە پىسىق، ەلدەن شىققان قۋ بولادى. جاقان قازىرگى پاۆلودار و...
