InfoHub Logo

بۇرىنعى وتكەن زاماندا حاسەن  دەگەن پاتشانىڭ جالعىز ۇلى بولىپتى. بالاسى ىدىرىس ەل ارالاپ ءجۇرىپ، ءساتباي دەگەن ءبىر ديقاننىڭ سۇلۋ قىزىنا عاشىق بولعان ەكەن. قىزدىڭ اتى ءدۇريا ەكەن. ءبىر كۇنى ىدىرىس قىزدىڭ اكەسىنە ءسوز سالىپ، كىسى جىبەرىپتى. ءساتباي:

         — قىزىم بارسا دا، بارماسا دا ءوزى بىلەدى دەپتى.

سونان سوڭ ىدىرىس ءساتباي قارتتىڭ ۇيىنە ءوزى كەلىپ، ءدۇريا قىزعا ءوزىنىڭ ويىن ايتىپتى. سوندا ءدۇريا:

          — سەن بولساڭ پاتشانىڭ ۇلىسىڭ، مەن بولسام ديقاننىڭ قىزىمىن، ونى ويلادىڭ با؟ – دەپتى.

         — نەگە ويلانبايىن، ءدۇريا، ويلاندىم. ون ويلانىپ، ءجۇز تولعانىپ كەلىپ وتىرمىن الدىڭا،– دەيدى ىدىرىس.

         ءدۇريا   ويلانىپ:

         — قانداي ونەرىڭ بار ەدى؟ – دەپ سۇرايدى.

         — ەشقانداي ونەرىم جوق، – دەيدى ىدىرىس.

         — ونەرسىزگە ءۇمىت ارتۋ قيىن، ءۇمىتىڭدى ءۇز دە، جولىڭدى تاپ، جىگىتىم، – دەپتى. سوندا ىدىرىس تۇرىپ:

         — ءدۇرياجان، نەگە ولاي دەيسىڭ، مەن جاقىندا پاتشا بولامىن عوي، پاتشا بولعان ادامعا ونەردىڭ قانشا كەرەگى بار؟! – دەيدى.

         — جوق، جىگىتىم، ولاي دەمە، بۇگىن پاتشاسىڭ، ەرتەڭ كىم بولارىڭا كوزىڭ جەتە مە؟ ونەرسىزدىڭ وكىنىشى - كوپ، ونەرلى ورمەلەپ ورگە شىعادى،  ونەرسىزدىك ويعا وپىق، بويعا قورلىق ەمەس پە؟

قىز سوزىنە نامىستانعان ىدىرىس پاتشا سارايىنا كەلىپ، اكەسىنە بولعان جايدى ايتادى. حاسەن پاتشا قول استىنداعى بارلىق شەبەرلەردى شاقىرتىپ الىپ، وسى بالاما ءبىر ونەر ۇيرەتىپ بەرگەندەرىڭە قانشا ۋاقىت كەرەك؟ – دەپ سۇراپتى. ونەرشىلەردىڭ ءارقايسىسى ءار ءتۇرلى جاۋاپ بەرىپتى. بىرەۋلەرى ءبىر جىل كەرەك، ەندى بىرەۋلەرى التى اي كەرەك، ءۇش اي كەرەك دەپ شۋلاسىپ تۇرعاندا، باسىنا جۇننەن قالپاق كيگەن توقتىباي دەگەن ءبىر ونەرشى شال:

         — بالاعا ون بەس كۇندە ونەر ۇيرەتىپ شىعارۋعا بولادى، – دەيدى. پاتشا بالاسىن توقتىبايعا تاپسىرادى. ون بەس كۇننىڭ ىشىندە ىدىرىس توقتىبايدان قالپاق باسۋدى ۇيرەنىپ شىعادى. حاسەن پاتشا بالاسىنا:

         — قاسىڭا بىرنەشە كىسى ەرتىپ، ءساتباي قارتتىڭ ۇيىنە بارىپ، قۇدا ءتۇسىپ، قىزعا ونەرىڭدى كورسەتىپ قايت، كوڭىلى حوش بولسىن، – دەيدى. ىدىرىس ديقان ءساتباي قارتقا بارىپ، كەلىسىپ، قىزى ءدۇريانى الىپ، ۇلكەن توي جاسايدى. ءدۇريا سۇلۋ دا، زەيىندى ەدى. پاتشانىڭ ۇيىنە كەلىن بولىپ تۇسكەن سوڭ، ىدىرىسقا:      

         — ەندى ونەرىڭدى كورسەت؟ – دەيدى. ىدىرىس سايمان-ابزەلدەرىن تاۋىپ الىپ، جۇننەن ءبىر جاقسى قالپاق باسىپ، ءدۇرياعا اكەپ كورسەتەدى.

         — مۇنىڭ دا جاقسى ونەر ەكەن، ەندى ەكەۋىمىز ەشكىم بىلمەيتىن ءبىر قوسىمشا جاسايىق، – دەپتى.

         سوندا ىدىرىس:

         — ول نە قوسىمشا؟ – دەپ سۇرايدى.

         — قالپاقتى باسقاندا جيەگىنە باسقا جۇننەن ارىپكە ۇكساس ورنەكتەر شەگەمىز، ءبىر ءارىپ ءبىر ءسوزدىڭ بالاۋى بولسىن، ونى ەكەۋمىزدەن باسقا ەشبىر جان بىلمەيتىن بولسىن، «ساقتىقتا قورلىق جوق» دەگەن، ءتۇبى – بۇل بىزگە كەرەك وقۋ، – دەيدى ءدۇريا. ءسويتىپ، ولار ەكەۋىنە ورتاق ونەر تاپتى.

         ءۇش اي اۋىرعاننان كەيىن حاسەن پاتشا دۇنيە سالدى. ىدىرىس اكەسىنىڭ ورنىنا تاققا وتىردى. اتا-ەنەسىن بالا-شاعاسىمەن قاسىنا كوشىرىپ الدى. ول حالىققا تىنىش، جاعىمدى پاتشا بولىپتى. كۇندەردە ءبىر كۇن حالىقتىڭ حال-جاعدايىن بىلمەك بولىپ، پاتشا ۇستىنە جامان كيىم كيىپ، ەل ارالاپتى.

         ءبىر قالانى ارالاپ كەلە جاتسا، ءتۇتىن شىققان شەتكى ۇيدەن ءبىر قوڭىرسىعان ءيىس مۇرنىنا كەلە بەرىپتى. ءتاۋىر تاماق ءپىسىرىپ جاتسا كەرەك، نەدە بولسا كىرەيىن دەپ، سول ۇيگە قاراي بۇرىلعان ەكەن. ۇيگە كىرىپ كەلسە بەلدەمشە كيىنگەن ءتورت ادام وتىر. ىدىرىس سالەم بەرگەننەن كەيىن تورتەۋى بىر-بىرىنە قاراپ، ونىڭ كوزىنشە قىرىن تۇرعان ءبىر ادامدى زىندانعا سالىپ، سىرتىنان تارس بەكىتىپتى. بايقاسا، ادامدى سويىپ، ەتىنەن ءتۇرلى تاماق جاساپ، بازارعا ساتادى ەكەن. جاڭاعى تورتەۋى قايتا كەلىپ، ءوزارا سويلەسەدى دە زىندانعا قاراي ىدىرىستى سۇيرەپ الا جونەلەدى. زىندانعا كىرسە وزىنەن باسقا ەكى ادام بار ەكەن، ولاردا زارە جوق.

         — بۇل نە پالە؟ – دەپ سۇراپ ەدى، ىدىرىس وتىرعان ادامنىڭ ءبىرى جىلايدى، ءبىرى كۇلەدى. بۇلارعا تاڭ قالعان ىدىرىس:

         — سەن نەگە جىلايسىڭ، سەن نەگە كۇلەسىڭ؟ – دەيدى.

         جىلاعان ادام ايتادى:

         — مەنى بۇگىن تۇندە سويماقشى ەدى، اجال ساعاتىم تاقاعان سايىن جۇرەك ءدىر-دىر ەتەدى، سوعان قورىققانىمنان جىلايمىن، – دەپتى.

         كۇلگەن ادام:

         — مەنىڭ از دا بولسا ءبىر كۇندىك ءومىرىم بار، سوعان قۋانعانىمنان كۇلەمىن. بىزدەن گورى سەمىزدەۋ ەكەنسىڭ، مۇمكىن، ءبىزدى تاعى ءبىر كۇن قويا تۇرىپ، سەنى سويار، – دەيدى. مۇنى ەستىگەن ىدىرىستا زارە-قۇت قالمايدى. ۇرەيلەنگەن ىدىرىس بۇل پالەدەن قالاي قۇتىلۋدىڭ امالىن تابا الماي، كوپ ويلانىپ، دال بولادى. سول مەزەتتە ونىڭ ويىنا ءدۇريانىڭ ۇيرەتكەن ونەرى تۇسەدى.

         ءسويتىپ تۇرعاندا، ءتورت اسپاز كەلىپ، ىدىرىستى زىنداننان شىعارىپ الىپ:

         — سەنى بۇگىن سويامىز، – دەيدى. جۇرەگى ۇشىپ، دىرىلدەگەن ىدىرىس:

         — سەندەر مەنى سويماڭدار، مەن سەندەرگە كوپ پايدا كەلتىرەمىن.

         — نە پايدا كەلتىرەسىڭ، ايت!

         — مەنىڭ ايتقانىمدى ىستەپ، كەرەكتى ابزەلدەرىمدى كەشىكتىرمەي تاۋىپ بەرەسىڭدەر، سونان سوڭ مەنىڭ شەبەر قولىمنان ورنەكتەلىپ تىگىلگەن ادەمى بورىكتى پاتشانىڭ ايەلىنە ۇسىناسىڭدار، ول سوزگە كەلمەي ەكى مىڭ ءدىلدا بەرەدى. اسپازشىلار ىدىرىستىڭ ايتقانىن قىلىپ، ءجۇنى مەن ابزەلدەرىن تۇگەل تاۋىپ اكەپ بەرەدى. ءۇش-تورت كۇن وتكەننەن كەيىن بورىك تە دايىن بولادى. بورىكتىڭ جيەگىنە ىدىرىس ءدۇريا ۇيرەتكەن ارىپتەردەن ورنەك سالعان ەدى. قالىپقا باسقان ادەمى بورىكتى قۋانا-قۋانا العان ەكى اسپازشى اتقا ءمىنىپ، پاتشانىڭ سارايىنا بارادى. سارايعا اتتارىن بايلاپ، ۋازىرلەردەن رۇقسات الىپ، پاتشانىڭ ايەلىنە بورىكتى ۇسىنادى. ءدۇريا بورىكتى قولىنا الىپ، اينالدىرا قاراپ ورنەكتەلگەن ارىپتەرىن ىشىنەن وقىپ شىقتى دا:

         — بۇل بورىكتىڭ باعاسىنا نە سۇرايسىڭدار؟ – دەيدى.

         — ەكى مىڭ ءدىلدا، – دەيدى اسپازدىڭ بىرەۋى.

         — جارايدى مەن ءدىلدا الىپ كەلگەنشە كىدىرە تۇرىڭىزدار، – دەيدى دە ءدۇريا دالاعا شىعىپ:

         — 40 نوكەر قارۋ-جاراعىمەن دايىن تۇرسىن! – دەپ جارلىق ەتەدى ۋازىرلەرىنە. ءدۇريا ەكى مىڭ ءدىلدانى الىپ، ۇيگە كىرىپ، ەكى ادامنىڭ قولىنا بەرەدى. ولار ءدىلدانى الىپ، بەك قۋانىپ، اتتارىنا ءمىنىپ ۇيلەرىنە قايتادى. ءدۇريا دا اتقا ءمىنىپ، نوكەرلەرىمەن كەتكەن ەكى ادامنىڭ سوڭىنان قاراسىن ۇزبەي ءجۇرىپ وتىرادى. ەكى ادام قوراعا كەلىپ كىرىسىمەن، نوكەرلەر قورانى اينالا قورشاپ الادى. ءدۇريا بىرنەشە ادامدارىمەن ىشكە كىرىپ: «بۇل ۇيدە ءتىرى جان بولسا، تۇگەل شىقسىن!» – دەپ ايعاي سالادى. ىشىندەگىلەردىڭ ءبارى دە تىسقا شىعادى. قورا ماڭىنا جينالعان قالا ادامدارى دا تاماشالاپ قاراپ تۇرادى. اسپازدىڭ ەكەۋى سول ارادا وزىنە-وزى پىشاق سالىپ ولەدى، قالعان ەكەۋىن نوكەرلەر تىرىدەي قولعا تۇسىرەدى. ىدىرىس شىقپاعان سوڭ، ءدۇريا زىنداننىڭ كىلتىڭ تاۋىپ الىپ، بىر-ەكى نوكەرىن ەرتىپ، زىنداندا جاتقان ىدىرىستى امان-ەسەن شىعارىپ الادى. ەسىن جيعان ىدىرىس پاتشا ءدۇريانى كورىپ قۋانىپ، اياعىنا باس يەدى. سوندا ءدۇريا كۇلىپ، ىدىرىسقا: «ونەردىڭ كۇشى دەگەن مىنە وسى، بۇل ونەردى ۇيرەنبەسەڭ، وسى ۇيدە ولىمگە تاپ بولاتىن ەدىڭ»، – دەيدى.

         ءۇيدىڭ ءىشىن تۇگەل ارالاپ، ءتىنتىپ شىققان نوكەرلەر سويىلعان ادامداردىڭ كيىمدەرى مەن اسپازدار تىققان اقشالارىن تاۋىپ الادى. جينالعان جۇرتتىڭ تىلەگى بويىنشا ىدىرىس پاتشا ءتىرى قالعان ەكى اسپازدى كوپ الدىندا دارعا اسقىزىپ ءولتىرتىپتى. تابىلعان نارسەلەردى جۇرتقا ۇلەستىرىپ، ىدىرىس پاتشا، ءدۇريا، نوكەرلەرىمەن امان-ەسەن ۇيىنە قايتادى.

---