ءوقۋ-بىلىم مايدانىندا
ءبىلىم كەڭەسىنىڭ جاسالعانىنا كوپ بولدى. بىر-ەكى رەت گازەت- جۋرنال بەتىندە ءبىراز ىستەگەن ىستەرى تۋرالى عانا ماعلۇمات رەتىندە سوزدەر باسىلدى.
بۇدان باسقا جۇرتتىڭ، كوپشىلىكتىڭ تالقىسىنا سالعان، ءباسپاسوزدىڭ مايدانىنا سالعان ەشبىر ماسەلەسى كورىنگەن جوق.
وسى كىتاپتارى جوق، ەملەسى، جاڭا كىرگەن سوزدەردىڭ جازىلۋى بەكىمەگەن قازاق ەلىنە ءبىلىم كەڭەسى ىستەرىن ءجيى-جيى جاريالانىپ وتىرۋى كەرەك ەدى.
ەملە (جازۋ) ماسەلەسى ءام جاڭا كىرگىزىلىپ جۇرگەن سوزدەردىڭ ماسەلەلەرى ءباسپاسوزدىڭ مايدانىنا، تالقىعا ءتۇسىپ وتىرۋى كەرەك ەدى.
ءبىلىم جۇيەسى ۇيتپەدى. ءبىلىم كەڭەسى قۇر وزىمەن-وزى بولىپ كەلدى. ءبىلىم كەڭەسىنىڭ ءار ءتۇرلى ماعىناعا العان سوزدەرىنىڭ كوبىنە جۇرت ريزا ەمەس. جۇرتتىڭ بىرەۋى مەن، مەنىڭ دە ريزا ەمەس سوزدەرىم كوپ.
ءبىلىم كەڭەسىنىڭ ىستەرى مايدانعا سالىنىپ وتىرماعاندىعىنان، قازاقستاننىڭ ءار ايماعى تالاي بەلگىلى ماعىنالارعا ءارقايسىسى ءارتۇرلى سوزدەردى الىپ ءجۇر، ءبىر ماعىناعا اركىم ءارتۇرلى ءسوز قولدانىپ ءجۇر. كىمدىكى دۇرىس، كىمدىكى تەرىس ەكەندىگىن تالقىعا سالىپ، ءبىلىم كەڭەسى قورىتىپ وتىرۋى كەرەك ەدى.
بۇل تۋرالى ماجىلىستەرىنە ءبىلىم كەڭەسى وسى ورىنبورداعى بىلەدى دەگەن ادامداردىڭ ءبارىن شاقىرىپ وتىرۋلارى كەرەك ەدى. قارالاتىن ماسەلەلەردى كۇن بۇرىن جاريالاپ، وعان قاتىساتىن ادامداردىڭ وزگە قىزمەتتەن بوس كۇندەرىن بەلگىلەپ شاقىرىپ وتىرۋلارى كەرەك ەدى. ءبىلىم كەڭەسى ۇيتپەدى.
مەن ءوزىم سول ءبىلىم كەڭەسىنىڭ قاعازىندا ءبىر مۇشەسى سانالسام دا، ءبىلىم كەڭەسىنىڭ ءماجىلىسى مەنىڭ بوس ۋاقىتىما كوپ رەتتە تۋرا كەلمەدى.
قازىرگى زور ماسەلە — جاڭا سوزدەر مەن جاڭا جازۋ ءام كىتاپ.
ءقازىر ءتىل ءسوز قولدانۋدان شاتاق بولىپ بارادى.
ماسەلەن، بىرەۋ «كىندىك» دەيدى. بىرەۋ «ورتالىق» دەيدى. بىرەۋ «ورتاقشىل» دەيدى. بىرەۋ «كوممۋنيست» دەيدى. بىرەۋ «حالىق اعارتۋ كوميسسارياتى» دەيدى. بىرەۋ «وقۋ كوميسسارياتى» دەيدى.
بۇلار قازاقتىڭ تۇرمىسىندا بۇرىن بولماعان نارسەلەر بولعان سوڭ، وسىنداي اركىم، ءار جەردە، ءار ءتۇرلى اتاپ جۇرگەن بولار دەر ەدىك. ءبىراق كەيبىر قازاقتىڭ ەسكى تۇرمىسىنداعى بار نارسەلەردىڭ ءوزىن اركىم ءارتۇرلى اتايدى. ماسەلەن بىرەۋ «توپ» دەيدى، بىرەۋ «جيىلىس» دەيدى. قازاقتىڭ ءبىر گازەتى «شەت پاتشالىقتاردا» دەپ جازادى، بىرەۋى «شەت مەملەكەتتەردە» دەپ جازادى. اناۋگۇنى جولداس لەنين ولگەننەن كەيىن قازاقتىڭ ءبىر گازەتى «جولداس لەنيندى جەرلەۋ» دەپ جازدى. ال ءبىر گازەت «جولداس لەنيندى قابىرلەۋ» دەپ جازدى.
ماسەلەن، بىرەۋ «مامان» دەيدى. بىرەۋ مۇنى «جامان» دەيدى. مىنە، بۇلار اشەيىن مىسال ءۇشىن كەلتىرگەن عانا سوزدەر. داۋلى، تەرىس قولدانىپ جۇرگەن سوزدەر كوپ. ەملە دە، وقۋ كىتاپتارى دا داۋلى.
وسىنىڭ ءبارى — ماسەلەلەردىڭ تالقىعا ءتۇسىپ وتىرماۋىنان. ءبىلىم كەڭەسى بۇل ماسەلەلەر تۋرالى كەڭەسۋگە، ءاربىر قازاعى بار رەسپۋبليكالاردان كوپ-ازىنا قاراي مولشەرلەپ كىسى شاقىرىپ، جيىلىس قىلماق ويعا كەلىپ وتىر. بۇل جيىلىس ءبىزدىڭ جىرتىق، كەدەي قالتامىزدان ەداۋىر اقشا شىعارماق. جانە تالاي كىسىلەردى ىستەپ جۇرگەن ىستەرىنەن بولماق. مۇنداي جيىلىستى ءقازىر شاقىرۋدىڭ قاجەتى جوق. مەنىڭ ويىمشا باسقا رەسپۋبليكالاردىڭ كىسىلەرىن جيام دەپ ءازىر كوڭىل بولمەي-اق، اۋەلى بارلىق ورىنبورداعى بىلەتىن قازاقتارمەن ىستەۋ دۇرىس، ىستەگەندە ءبىلىم كەڭەسىنە شاقىرۋعا كەرەك كىسىلەردىڭ وزگە قىزمەتتەن بوساي الاتىن ۋاقىتتارىن بەلگىلەپ، جيىلىستى شاقىرىپ وتىرۋ كەرەك. جانە قارالاتىن ماسەلەلەردى كۇن بۇرىن جاريالاپ وتىرۋ كەرەك. ماسەلەلەردى جانە باسپا ءسوز مايدانىنا سالىپ وتىرۋ كەرەك.
مىنە، سودان كەيىن بارىپ، كەرەك بولسا، بارلىق قازاقستاننىڭ عانا ءار ايماعىنان كىسىلەر شاقىرىپ جيىلىس قىلىپ، ماسەلەلەردى ورتاعا سالۋ كەرەك.
ءبىلىم كەڭەسى ەندى وسى جولعا تۇسەر.
1924 جىل
You Might Also Like
-
وسى كۇنى ورىنبوردا وقىپ جۇرگەن ەكى مىڭداي قازاق بالالارى بار. بۇلاردىڭ كوبى ەرجەتكەن بالالار ءام بۇلاردىڭ ىشىندە ايەل بالالار دا بار.
-
وكتيابر توڭكەرىسىنىڭ ون جاسقا تولعان مەيرامىندا كۇللى «رەسەيدە كەمپىر-شالداردان باسقا حات بىلمەيتىن ادام بولماسىن» دەگەن ۇراندى كەڭەس ۇكىمەتى جاريالاپ وتىر.
